Morgunblaðið - 26.01.1995, Qupperneq 6

6 B FIMMTUDAGUR 26. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Munu eyðsluskattamir
geta aukið sparnaðinn ?
SPARNAÐUR virðist ekki lengur vera í tísku
eins og sjá má á því, að í sjö stærstu iðnríkjun-
um hefur hann minnkað úr 14% af tekjum 1973
í 10% 1994. Það er í sjálfu sér slæmt, segir í
forystugrein breska tímaritsins The Economist
og enn alvarlegra fyrir þær sakir, að nú er mik-
ill skortur á fjármagni í þróunarlöndunum. Hafa
margir áhyggjur af þessu og hækkandi vöxtum
í kjölfarið og þess vegna eru hagfræðingar og
stjómmálamenn víða um lönd famir að skoða
nánar hvernig skattakerfið leikur sparifjáreig-
endur. Niðurstaðan er alls staðar sú sama, það
leikur þá illa.
Segja má, að ríkisstjórnir í flestum iðnríkjum
níðist á spariíjáreigendum. Tekjur þeirra eru í
raun skattlagðar tvisvar, fyrst þegar þeirra er
aflað og síðan vextir af sparnaðinum. Sá, sem
eyðir sínu fé strax, borgar minni skatt en sá,
sem leggur fyrir hluta teknanna. Þar að auki
ýta flestar ríkisstjórnir undir lántökur og draga
um leið úr spamaði með því að heimila, að vext-
ir af húsnæðislánum séu frádráttarbærir til
skatts.
Minnsti sparnaður eftir stríð
I Bandaríkjunum hefur minnkandi sparnaði
verið kennt um ýmislegt, sem miður hefur farið
í efnahagslífinu, til dæmis litla fjárfestingu og
mjög óhagstæðan greiðslujöfnuð. A síðasta ári
var sparnaður bandarískra heimila sá minnsti
allt frá stríðslokum eða aðeins 4% af ráðstöfunar-
tekjum. Á Bandaríkjaþingi hafa menn eðlilega
áhyggjur af þessari þróun og repúblikanar, sem
nú eru í meirihluta, em með ýmsar hugmyndir
um aðgerðir til að auka sparnaðinn. í stefnu-
skrá þeirra fyrir kosningarnar í haust, „Samn-
ingnum við Bandaríkjamenn", hétu þeir meðal
annars að auka möguleika almennings á skatt-
fijálsum spamaði og lækka fjármagnsskatta.
Margir stjórnmálamenn vilja samt enn róttæk-
Hagsmunir sparifjáreig-
enda eru víða fyrir borð
bornir og afleiðingin er sú,
að almennur sparnaður
minnkar ár frá ári
ari aðgerðir. í iðnríkjunum hafa stjórnvöld yfir-
leitt reynt að auka spamað með því að undan-
skilja suma liði skattlagningu, til dæmis eftir-
laun, og víða gefst fólki kostur á skattfrjálsum
sparnaðarreikningum eins og IRAS í Bandaríkj-
unum og TjDSSAS í Bretlandi. Margt bendir
samt til, að skattaskjól af þessu tagi hafi lítil
áhrif á heildarsparnaðinn vegna þess, að það
flytji aðeins spariféð frá öðmm og síðri sparnað-
arformum. Skattafsláttur í þvi skyni að auka
sparnað getur líka verið ríkissjóði mjög dýr, það
er að segja ef tekjutapið hans vegna er meira
en nemur sparnaðinum, sem hann leiðir til. Þá
eykst fjárlagahallinn og heildarsparnaður í land-
inu, sem skiptir öllu fyrir efnahagslífið, getur í
raun minnkað.
Mismunur eyðslu og sparnaðar
skattlagður
Til er önnur betri leið til að auka sparnað og
það er að segja skilið við þennan frumskóg allan
og taka upp eyðsluskatt. Fræðimenn hafa lengi
rætt um hann í sinn hóp en nú hefur hann eign-
ast talsmenn í báðum flokkum á Bandaríkja-
þingi. Eyðsluskattur er ekki það sama og virðis-
aukaskattur og söluskattur, heldur tekjuskattur,
sem er eingöngu lagður á þann hluta teknanna,
sem er eytt. Ekki á þann hluta, sem er sparað-
ur. Með skattskýrslu fylgdu öll gögn og kvittan-
ir þar sem fram kæmu annars vegar laun, fjár-
festingartekjur, tekjur af eignasölu og lántökur
og hins vegar sparnaðurinn, hlutabréfakaup,
greiðslur inn á bankareikninga eða húsakaup.
Munurinn á tekjum og nýjum sparnaði yrði skatt-
lagður.
Gagnrýnendur eyðsluskattsins halda því fram,
að hann yrði í raun stiglækkandi, það er að
segja, að hann lækkaði eftir því sem ofar drægi
í tekjuskalanum. Nokkuð er til í því enda getur
velmegandi fólk sparað meira en þeir, sem eru
tekjulágir, en á hinn bóginn yrðu þeir, sem lifa
góðu lífi á eignum, sem þeir hafa erft, skattlagð-
ir meira en nú er. Meira vandamál er að jafna
aðstöðumun kynslóðanna. Aldrað fólk, sem lifir
á eignum, sem það hefur greitt fulla skatta af,
fengi nú viðbótarskatt eftir því sem það gengi
á eigurnar.
Vaxtafrádráttur verði afnuminn
Það eru millibilsvandamál af þessu tagi, sem
skýra tregðu ríkisstjórna til að taka upp eyðslu-
skatt, en þær geta samt ýtt undir aukinn sparn-
að með ýmsum hætti. Einfaldast væri að afnema
skattfrádrátt, sem hvetur til og auðveldar lántök-
ur. Það kemur nefnilega ekki á óvart, að í lönd-
um þar sem frádráttur vegna lánsfjárkostnaðar
er mestur, er sparnaðurinn einnig minnstur og
hvergi er frádrátturinn meiri en í Bandaríkjun-
um. Hann getur numið allt að einni milljón doll-
ara. Útkoman er sú, að 75% skattahagræðisins
af þessum sökum renna til 20% auðugustu fjöl-
skyldnanna. í Bretlandi hefur vaxtafrádrátturinn
verið skertur nokkuð á síðustu árum en í Banda-
ríkjunum hefur enginn stjórnmálamaður þorað
að hrófla við honum fyrr en nú.
Afnám vaxtafrádráttarins í Bandaríkjunum
myndi færa ríkissjóði 50 milljarða dollara. Slík
aðgerð, sem gerði hvorttveggja að lækka fjár-
lagahallann og auka almennan sparnað, hlýtur
að eiga. stuðning skilinn.
Sjónvarp
Aukinn hagnaður
NBC ífyrra
New York. Reuter.
ÚR þættinum Bráðavaktin eða (ER).
Alcan
bannað að
stækka
orkuver
Vancouver. Reuter.
YFIRVÖLD í Bresku Kólumb-
íu í Kanada ákváðu nú í vik-
unni að banna mikla stækkun
vatnsorkuvers í eigu banda-
ríska álfyrirtækisins Alcan
Aluminium. Var byggingar-
kostnaðurinn áætlaður 63
milljarðar ísl. kr. en Mike
Harcourt, forsætisráðherra
Bresku Kólumbíu, sagði verið
mundu valda skaða á fisk-
stofnum í norðurhluta ríkisins.
Harcourt hefur beðið Jean
Chretien, forsætisráðherra
Kanada, að nema úr gildi leyfi
fyrir framkvæmdunum, sem
Alcan fékk 1987, og hótar ella
að setja sérstök lögtil að fylgja
banninu eftir. Um er að ræða
stækkun orkuvers, sem Alcan
rekur skammt frá bænum Ki-
timat en þar er næststærsta
álver í eigu fyrirtækisins. Hóf-
ust framkvæmdir við hana
árið 1988 en þær voru stöðv-
aðar 1990 vegna deilnanna,
sem um hana risu. Þá nam
kostnaður Alcans við stækk-
unina um 24 milljörðum kr.
Viðbótarorkan til sölu
Það vakti ekki fyrir Alcan
að nota viðbótarorkuna til að
auka álframleiðsluna, að
minnsta kosti ekki fyrst í stað,
heldur átti að selja orkuna þar
til aðstæður á álmarkaðinum
gæfu tilefni til aukinnar fram-
leiðslu. Ekki er efast um, að
Alcan eigi rétt á bótum verði
það neytt til að hætta við
stækkun orkuversins en
Harcourt, forsætisráðherra
Bresku Kólumbíu, segir, að
það sé mál alríkisins.
NBC-sjónvarpið jók hagnað sinn
um tugi prósenta í fyrra og hagnað-
ur þess mun einnig aukast á þessu
ári samkvæmt góðum heimildum,
enda hefur efni á við Frasier, Sein-
feld og E.R. slegið í gegn.
Móðurfyrirtækið General
Electric gerði ekki grein fyrir af-
komu NBC þegar það skýrði frá
hagnaði í síðustu viku, en kunnug-
ir segja að tekjur NBC í fyrra hafi
verið um 500 milljónir dollara fyrir
skatta.
í heild sinni minnkuðu tekjur GE
á síðasta ársfjórðungi um 48% í 768
milljónir dollara. GE sagði aðeins
að NBC væri eitt dótturfyrirtækja,
sem hefði aukið tekjur sínar um
meira en 10% 1994. Samkvæmt
einni heimild jukust rekstrartekjur
NBC í fyrra um rúmlega 30%
GE hefur átt í viðræðum um
samruna NBC og Turner Broadc-
asting System, en upp úr þeim slitn-
aði fyrr í mánuðinum vegna deilu
um hver eigi að ráða yfir samein-
uðu fyrirtæki.
Auglýsingatekjur alla stóru
stöðvanna hafa aukizt og NBC hef-
ur gengið vel að auka vinsældir sín-
ar meðal ungra áhorfenda, sem
auglýsendur vilja helzt ná til.
NBC-sjónvarpsnetið, stöðvar í
eigu þess í New York og víðar og
CNBC-kapalsjónvarp þess sýndu öll
betri afkomu samkvæmt heimildun-
um. CNBC er í mestum uppgangi
vegna fjölgunar áskrifenda og auk-
innar auglýsingasölu.
Hagnaður varð ekki af gervi-
hnattasjónvarpi og öðrum alþjóð-
legum umsvifum og verður líklega
ekki í nokkur ár.
Verðgildi fjárfestinga NBC er-
lendis, þar á meðal Superchannel í
Evrópu, hefur aukizt verulega.