Morgunblaðið - 28.01.1995, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
_______________AÐSENDAR GREINAR_
Hvers vegna tilvísanir?
EINS OG kunnugt
er hefur Sighvatur
Björgvinsson heil-
brigðisráðherra ákveð-
ið að koma á svoköll-
uðu tilvísanakerfí. Sér-
fræðilæknar hafa mót-
mælt þessum áform-
um harðlega. Lítið hef-
ur heyrst frá heimilis-
læknum varðandi þessi
áform heilbrigðisráð-
herra. Ég er einn fjöl-
margra heimilislækna,
sem styð ráðherrann
heilshugar varðandi
þessa fyrirætlan hans.
Ég tel að kostnaður
við heilbrigðisþjónustu
muni lækka verulega eins og
áformað er og hefur heilbrigðis-
ráðuneytið talað þar um 100 millj-
ónir króna. Sérfræðikostnaður hef-
ur því miður vaxið mjög á síðustu
10 árum og þegar þjóðin býr við
þröngan efnahag ber okkur að
gæta spamaðar.
Tilvísanakerfi bætir boðskipti
Tilvísanakerfi mun leiða til
bættra boðskipta milli sérfræð-
inga og heimilislækna. Eftir að
tilvísanakerfið var lagt niður fyrir
um 10 árum hefur þeim mikilvæga
faglega þætti, er varðar að fá
upplýsingar um sjúklinga er leita
til sérfræðinga, hrakað mjög. Við
heimilislæknar teljum þennan fag-
lega þátt mjög mikilvægan, enda
segir það sig sjálft að ef heimilis-
læknirinn - sem flestir samþykkja
að eigi að vera samhæfingaraðili
varðandi þessi samskipti - fær
ekki þessar upplýsingar þá geti
það á endanum skaðað sjúklinga.
Hjá heimilislækninum eiga upp-
lýsingar um heilsufar sjúklings að
vera á einum stað t.d. upplýsingar
um hvaða lyf sjúklingur tekur,
niðurstöður rannsókna, sjúkdóms-
greiningar, hugsan-
legt ofnæmi o.fl., svo
dæmi sé tekið.
Tilvísun - samráð
heimilislæknis
og sjúklings
Það er einnig hlut-
verk heimilislæknisins
í samvinnu við sjúkl-
inginn að aðstoða
hann við úrlausn
ýmissa vandamála eða
sjúkdómseinkenna,
sem hijá sjúklinginn
hveiju sinni. Hér er
alls ekki verið að segja
að heimilislæknirinn
ætli sér að sinna öllu
sjálfur og reyna á einhvem máta
að hindra sjúkling í að komast til
sérfræðinga eða annarra í heil-
brigðsiþjónustunni sem hann hugs-
anlega þarfnast eða óskar eftir.
Ég get fullyrt hér og einnig fyrir
hönd flestra heimilislækna sem ég
þekki að við höfum engan áhuga
á að hindra sjúklinga í að komast
til sérfræðinga, ef þeir þessa óska.
Hins vegar vil ég vera með í ráðum
og skrifa bréf eða upplýsingar með
mínum sjúklingi, þegar um slíkt
er að ræða. Æskilegt er að ákvörð-
un um tilvísun sé í flestum tilvikum
samráp heimilislæknis og sjúkl-
ings. Ég tel að slíkt sé alltaf sjúkl-
ingum til hagsbóta og auki þar
með gæði heilbrigðisþjónustunnar.
Tilvísanakerfí er ekki til þess að
koma í veg fyrir að sjúklingar geti
leitað til sérfræðinga, heldur til að
hægt sé að beita samhæfíngu og
stýringu og um leið að lækka
kostnað við heilbrigðiskerfíð. Ég
lít alltaf á mig og sjúklinginn sem
jafningja varðandi ákvarðanir um
meðferð og væntanlegar rann-
sóknir og þar með hugsanlegar
tilvísanir til sérfræðinga.
Sem betur fer er það svo að
Tilvísanakerfíð leiðir
til bættra boðskipta
milli sérfræðinga og
heimilislækna, segir
Gunnar Helgi Gunn-
arsson, sem segir upp-
lýsingar um sjúklinga
fyrst og fremst í hönd-
um heimilislækna.
þorri þeirra vandamála sem sjúkl-
ingar leita til lækna með eru þess
eðlis að heimilislæknirinn getur séð
um þau. Enda er það rétt sem
heilbrigðisráðherra segir að í flest-
um tilfellum er einungis um eina
heimsókna til sérfræðinga að
ræða, þannig að varla geta tilvikin
verið mjög alvarleg eða flókin.
Góður aðgangur að
heimilislæknum
Sérfræðingar tala um það að ef
sjúklingur leiti fyrst til heimilis-
læknis þá geti það leitt til ónauð-
synlegra tafa og slíkt geti verið
sjúklingnum hættulegt. Hvemig
má slíkt vera þegar aðgangur
sjúklinga að flestum heimilislækn-
um er með þeim hætti að flestir
geta náð tali heimilislæknisins
samdægurs eða innan örfárra daga
meðan biðtími til margra sérfræð-
inga getur verið margir mánuðir?
Þetta þekkir fólk vel af eigin
reynslu. Ég vil taka undir með
heilbrigðisráðherra, þegar hann
segir að et'skki á að vera hægt
að treysta heimilislækni í samvinnu
við sjúklinginn að ákveða hvort eða
hvenær eigi að leita til sérfræð-
ings, hvernig er þá hægt að búast
við að sjúklingurinn sjálfur geti
metið það einn? Þegar sjúkling-
urinn leitar sérfræðings einn og
óstuddur getur það leitt til ómark-
vissari greiningar og meðferðar
vegna þess að stundum fer sjúkl-
ingurinn til margra sérfræðinga í
leit sinni og enginn einn aðili hefur
heildaryfírsýn yfír vandann. Sér-
fræðingamir þekkja sjúklinginn
oft ekki og hafa því ekki þær upp-
lýsingar sem heimilislæknirinn
hefur, oft eftir áralanga þekkingu
og samskipti við sjúklinginn, og
er því heimilislæknirinn í lykilað-
stöðu til þess að hjálpa sjúklingn-
um.
Heimilislæknar eru ódýrari
Sérfræðingar tala mikið um að
kostnaður við hver samskipti
sjúklings sé meiri, þegar heimilis-
læknar eru annars vegar. Um
þetta vil ég segja það að þeir vitna
aldrei í neinar heimildir máli sínu
til stuðnings. Þetta hefur aldrei
verið sannað svo ég viti. Slíkur
samanburður er ætíð mjög erfið-
ur. Flestir heimilislæknar vinna á
heilsugæslustöðvum, þar sem
fram fer mjög fjölbreytileg starf-
semi. Um er að ræða teymisvinnu
margra heilbrigðisstétta. Ekki er
eingöngu verið að sinna hefð-
bundnum lækningum .heldur
einnig heilsuvernd, s.s. ungbama
og mæðravernd, heilbrigðisráðg-
jöf og bólusetningum. Einnig fer
fram viðamikil heimahjúkrun.
Þetta er svo ólík starfsemi að sam-
anburður verður ætíð erfiður. í
mínum huga er það þó enginn
vafi að heimilislæknirinn er ódýr-
ari. Mesti kostnaður fyrir heil-
brigðsikerfið eru þær ákvarðanir
sem læknirinn tekur varðandi
rannsóknir og meðferð. Rann-
sóknir meðal lækna í Bandaríkjun-
um hafa ítrekað sýnt að heimilis-
læknar eru mun ódýrari fyrir sam-
félagið í sínum ákvörðunum en
Gunnar Helgi
Guðmundsson
sérfræðilæknar. Þessi staðreynd
gleymist oft í umræðunni.
Ég nefndi það hér að framan
að tilvísanaskylda var aflögð fýrir
10 árum. Því miður var svo að það
kerfí sem þá hafði verið við lýði i
áratugi hafði gengið sér til húðar,
aðallega vegna þess að sérfræðing-
ar gátu vísað á sig sjálfa og hver
á annan. Þetta á að afnema nú í
því tilvísanakerfí sem boðað hefur
verið. Sérfræðingar tala mikið um
frelsi sjúklinga til að leita til þeirra.
Því er til að svara að hugtakið frelsi
er oft afstætt, frelsi eins er stund-
um ófrelsi annars. Óþarfakostnað-
ur sem myndast, getur leitt til
þess að einhver sem þarfnast þjón-
ustu fær hana ekki því íjármagn
til heilbrigðismála er takmarkað.
Hins vegar skal það tekið fram til
að forðast misskilning að sjúkling-
ar geta að sjálfsögðu leitað til sér-
fræðinga án tilvísunar ef þeir
greiða sjálfír fyrir heimsóknina.
Tilvísanakerfi er góður kostur
Að lokum vil ég segja þetta.
Tilvísanakerfí er við lýði í mjög
mörgum þeirra landa, sem við ber-
um okkur saman við eins og hjá
Bretum, Dönum, Norðmönnum,
Hollendingum og Kanadamönnum.
Allar þessar þjóðir hafa gott, öflugt
og skilvirkt heilbrigðiskerfí sem í
mörgum tilvikum er mun ódýrara
en það íslenska. Tilvísanakerfí er
því góður kostur.
Mér finnst rök sérfræðilækna
mjög léttvæg, þegar þeir mótmæla
tilvísunum. I leiðara Morgunblaðs-
ins 8. janúar sl. kom fram að sér-
fræðingar þyrftu að færa fram
aðrar röksemdir gegn þessu kerfí
en þeir hafa gert hingað til. Ég
er sammála þessu og tel að hjá
þeim komi ekki fram fagleg rök
gegn tilvísunum, heldur virðist ótti
sérfræðinga stafa af öðrum toga.
Sú spurning hlýtur því að vakna
hvort sérfræðingar séu að hugsa
um hagsmuni sjúklinganna og
þjóðfélagsins í heild í þessu máli.
Höfundur er yfírlæknir á
Heilsugæslustöðinni i Fossvogi.
Bakslag
STUNDUM fínnst
mér sem ég sé staddur
í leikhúsi þegar ég
hlusta á fréttimar.
Leikaramir líða um
sviðið og veraldarsag-
an líður hjá án þess
að ég ráði nokkm um
framvindu fremur en
maðurinn hennar Jón-
ínu hans Jóns.
„Nú eru alvarlegir
tímar“ gæti einn leik-
arinn sagt með drama-
tískum þunga. „Þetta
gengur ekki lengur,
við viljum mannsæm-
andi laun.“ „Við höfum
dregist aftur úr.“ „Það
er sanngirnismál að við fáum það
leiðrétt."
Ég hef heyrt einhvers staðar, að
LSD-étendur fái það sem kallað er
„flassbakk", sem mætti kalla „bak-
slag“ á íslensku. Þeir hrökkvi blá-
edrú allt í einu og fyrirvaralaust inn
í gamla vímu og viti hvorki stað
né stund.
Bakslag
Mitt í sjúkraliðaverkfallinu og
boðuðu „heilögu stríði" allra
þrautpíndra láglaunastétta, fannst
mér ég fá „bakslag". Mér fannst
eins og ég hefði heyrt þetta allt
saman áður.
Ég mundi þá tíð, þegar viðreisn-
in sáluga tapaði kosningunum
1971. Líklega þótti landsmönnum
þá nóg komið af stöðugleika og
atvinnuleysi. Þá gerði atkvæðamis-
vægið það að verkum, að Ólafur
Jóhannesson gat sam-
einað vinstri menn og
myndað. stjóm. Nú
skyldu „fólkinu"
tryggð „mannsæmandi
laun“.
Nýja stjórnin hækk-
aði kaupið strax um
10% með lagaboði og
um önnur 10% með því
að stytta vinnuvikuna.
21% kauphækkun fyrir
alla á einu bretti. At-
vinnurekendur skyldu
„stinga sér til sunds"
þó að þeir sæju ekki
til lands eins og pró-
fessorinn orðaði það.
Eitthvað hafa þessi
„mannsæmandi laun“ látið á sér
standa og árið 1995 er eins og
enginn viti hversvegna. Hinsvegar
vita menn upp á hár hvemig eigi
að ná þeim.
Foringjar stéttarfélaganna segja
okkur, að „fólkið" sé hundóánægt
og krefjist nú bæði „leiðréttinga“
og „mannsæmandi launa“. Verð-
bólgan er komin ofan í óþolandi
núll og stöðugleikinn er yfírþyrm-
andi leiðinlegur. Þessu muni þeir
breyta. Veraldarsagan byggist líka
upp á styijöldum og blóðsúthelling-
um. Það verður enginn frægur af
hljóðlátri vinnu.
Gamlir baráttujaxlar geta rifjað
upp verkfallið góða 1955, þegar
Dagsbrún lokaði veginum og hellti
niður mjólk og bensíni. Auðvaldið
var svínbeigt og þau lög og réttur
send í sumarfrí. Örrustan við Geit-
háls er í minnum höfð þó fæstir
Halldór
Jónsson
muni nú lengur um hvaða prósentur
var verið að beijast. í augum mann-
skepnunnar virðist það nefnilega
vera sjálfir bardagamir og hinir
dauðu sem eru dýrðlegir. Ekki um
hvað, til hvers eða fyrir hvem var
barist. Það geta menn skilið með
heimsókn til Verdun.
Núna er krónan okkar nær orðin
minna en einn þúsundasti þess verð-
gildis, sem hún hafði á Geitháls-
fundi forðum. Við þessa þróun telja
margir að hinir ríku hafí orðið rík-
ari en hinir fátækari fátækari.
Sumir eru því þeirrar skoðunar,
að íslendinga sé nú farið að þyrsta
í blóð eftir allt of langan þurrk.
Nú vanti átök sem um munar. Síma-
menn, sjúkraliðar, sjómenn, rafíðn-
aðarmenn, verkamenn, kennarar.
Allir verða að fá „leiðréttingar"
fyrst og kjarabætur svo, jafnvel
láglaunafólkið líka.
Og það er ekkert gaman að sækja
þetta með einhveijum friði eftir leið-
um eftirspumar, hagvaxtar, skatta-
lækkana eða launaskriðs. Það er
baráttan sjálf sem heillar. Við eig-
um líka hundrað milljóna í verk-
fallssjóðum sem verður að nýta til
þess að láta einhveijum öðrum líða
illa. Því skyldum ,við hafa frið ef
kostur er á ófriði?
Ef hægt er að klípa yrðlinginn á
greninu verður móðurást tófunnar
skynseminni oft yfírsterkari. Tími
kennara er því núna og annarra við
fyrstu hentugleika. Við getum í
raun haft stanslausa kjaradeilu-
skemmtun í landinu enda vinnu-
löggjöfin sniðin til þess fyrir 60
árum.
Við þurftum líka að fá útrás fyr-
ir niðurbælda héift hins réttláta í
garð hins rangláta. „Fram til orr-
ustu ættjarðarniðjar“ hefur hljómað
gegn um aldir og margir frægir
sigrar unnist eins og við Verdun,
Geitháls og Austerlitz.
Mörg hundruð milljónir
eru í verkfallssjóðum,
segir Halldór Jónsson,
og verður að nýta til að
láta öðrum líða illa. Því
skyldum við hafa frið
ef kostur er á ófriði?
„Eigi skal höggva“
Ef til vill hefði Snorra gamla
getað dottið það í hug við þessar
aðstæður, að það mætti sleppa því
að höggva. Ef fólk vill endilega 10%
kauphækkun fyrir alla, þá væri at-
hugandi fyrir svokallaða vinnuveit-
endur að hafna þeirri kröfu um-
svifalaust. 10% kauphækkun er auk
þess svo tíkarleg. Þess í stað mætti
bjóða 21% kauphækkun fyrir alla
til að tryggja friðinn betur. Allar
gjafír þiggja laun eins og á fyrri
tíð þegar gullker knáttu geiga.
Eigum við virkilega að fara að
leggja verkfallapíslir á aumingja
kennarana okkar eða aðrar þraut-
píndar láglaunastéttir í 400 stéttar-
félögum okkar lands, sem geta
hvert um sig stöðvað þjóðfélagið
þegar þeim þóknast? Vantar líka
ekki alla milljón? Er nema stigs-
munur á 10% og 21% kauphækkun?
Þó svo að 4% færa í lífeyrissjóð-
inn, 42% í staðgreiðsluna, eitthvað
í nýjan bensínskatt, hátekjuskatt,
ekknaskatt og lánskjaravisitalan
færi á stað. Hvað er það á móti
truflun á framleiðslunni? Engar
tapaðar tekjur. Þá gætum við hafn-
að aukavinnu með góðri samvisku
og farið meira í leikhús í stað þess
að vinna þennan langa vinnudag.
Fær einhver „flassbakk“?
Nei, í þetta sinn er sjálft „réttlæt-
ið“ á ferðinni. Nú er atvinnulífíð
aflögufært segja menn hver öðrum
og trúa því þeim mun betur sem
oftar er yfír haft. Þessu til viðbótar
vitum við að kaupið mun hækka
enn þá meira þegar eftirspumin
eykst með aukinni seðlaveltu.
Kvömin góða er þar með komin í
gang og malar nú bæði malt og
salt ef ekki skíra gull.
Hveiju máli skiptir einhver verð-
bólga hjá þjóð, sem lætur eitthvert
fólk utan af landi strengja fyrir sig
„langþráð" heit um mannréttindi á
Þingvöllum undir bláhvítum regn-
hlífarhimni. Svo lengi sem þau
mannréttindaákvæði stjómarskrár-
innar snerta ekki margfaldan at-
kvæðisrétt regnhlífamanna.
Sannur íslenskur íhaldssósíalisti
vill aldrei breyta neinu.
Nýtt leikrit í leikhúsinu?
Ég veit ekki almennilega hvort
mér fmnst eins gaman í leikhúsi
þjóðarinnar í dag eins og 1971.
Enda ergist hver sem eldist. Þar að
auki er eins og alltaf sé verið að
sýna sama leikritið. Ég þekki höf-
undana og kann eiginlega verkið
utanað. Það era bara leikaramir sem
eru komnir með ný skegg og
parrakk.
Nú verður tjaldið bráðum dregið
frá aftur í leikhúsinu. Við klöppum
fyrir tilþrifunum á sviðinu í þessu
„nýja og ferska" leikriti. Síðan verð-
ur dregið fyrir. Maðurinn hennar
Jónínu hans Jóns röltir út í grá-
musku hversdagsleikans.
Bráðum er orrustan við Geitháls
komin úr minni elstu manna. Bráð-
um er maður sjálfur hvorteðer ekki
hér lengur og fær ekki framar
„flassbakk“.
Höfundur er verkfræðingur.