Morgunblaðið - 28.01.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995 23
AÐSENDAR GREINAR
Umhverfisstefna
Háskóla Islands
ÞAÐ ER lofsvert
framtak hjá Háskóla
Islands að undirbúa nú
sérstaka umhverfis-
stefnu fyrir skólann,
þar sem framtíðarlín-
urnar eru lagðar um
menntun og rannsóknir
á sviði umhverfismála.
Hins vegar tengjast
umhverfísmálin ekki
lengur greinum á borð
við verkfræði og raun-
vísindi einvörðungu,
heldur verður að vefa
inn í framtíðarstefnuna
hvers konar mannleg
fræði, sem um þessar
mundir blómstra innan
veggja skólans.
Háskóladeildir og
umhverfismál
Það stappar nærri að flestar eða
allar deildir Háskólans muni með
einhveijum hætti tengjast umhverf-
ismálum. Áhersla raunvísindadeild-
ar liggur eðlilega í hefðbundnum
náttúrufræðirannsóknum, umhverf-
isvöktun og á sviði landfræðilegra
upplýsinga. Verkfræðideildin hefur
á sinni könnu tengsl mannvirkja-
gerðar og umhvefismála, mengun-
arvamir og hreina tækni. Innan
læknadeildar liggja tengsl umhverf-
is og heilbrigðis og félagsvísinda-
deild sinnir menningar-
legum viðhorfum okkar
til vensla manns og
umhverfis.
Fæstir munu í dag
tengja viðskipta- og
hagfræðideildina við
umhverfísmál. Sé
grannt skoðað blasir þó
við að hún muni í vax-
andi mæli sinna um-
hverfísmálum; enda
skiptir hagkvæm nýt-
ing auðlinda, umhverf-
isskattar og skipulag
atvinnulífs miklu, eigi
markmiði sjálfbærrar
þróunar að nást. Rann-
sóknir á sviði umhverf-
isskatta og annarra hagrænna
stjórntækja á vettvangi umhverfis-
vemdar verða innan tíðar brýnt við-
fangsefni hér á landi.
Innan lögfræðinnar er umhverfís-
réttur vaxandi fræðigrein. Sérstaka
athygli ber að vekja á mikilvægi
laga og dómsúrskurða ESB fyrir
þróun umhverfísmála á íslandi.
Haldgóð þekking og rannsóknir á
umhverfisrétti ESB mun í framtíð-
inni verða afar mikilvæg fyrir alla
stjórnun umhverfísmála, svo ekki
sé minnst á möguleika okkar til að
hafa áhrif á þróun þeirra innan ESB.
Ótalin er þá heimspekideild, og
þá sérstaklega siðfræðistofnun, sem
í vaxandi mæli hefur beint sjónum
sínum að umhverfismálum. Fæstir
gera sér enn grein fyrir því, að
vandasömustu úrlausnarefni á sviði
umhverfismála em í raun ekki
tæknilegs eðlis, heldur spuming um
siðferðileg markmið okkar. Þess
vegna er siðfræðin óhjákvæmilegur
hluti af þróun umhverfísverndar hér
sem erlendis. Guðfræðideildin er
heldur ekki ótengd umhverfismál-
um, áhugi guðfræðinga og kirlq'unn-
ar á málaflokknum er víðast að
aukast. Hér á landi er nýbytjað sam-
starf kirkjunnar og umhverfísráðu-
neytisins, enda sinna bæði sköpun-
arverkinu.
Meistarapróf í
umhverfisfræðum
Háskólans bíður nú að móta
stefnu um sameiginlegan vettvang
hinna ólíku fræðigreina á sviði um-
hverfismála. Úrlausnarefnin era
mörg.
í fyrsta lagi þarf að athuga hvort
æskilegt sé að koma á sérstöku
námi í umhverfisfræðum. í eðli sínu
er slíkt nám þverfaglegt, þó erlend-
is séu slík fræði víða stunduð sem
sjálfstæð vísindi. Ég er sjálfur þeirr-
ar skoðunar að skólanum beri að
stefna að því að stúdentar geti tek-
ið meistarapróf í umhverfisfræðum
hér á landi. Vel mætti hugsa sér,
að nemendur með ólíkan bakgrunn,
U mhverfisráðuneytið
mun taka þátt í kostn-
aði við 2-4 umsóknir á
þessu ári til umhverfís-
rannsókna, segir Ossur
Skarphéðinsson, til að
nýta tækifæri Evrópu-
samstarfsins.
til dæmis BSgráðu í hagfræði, líf-
fræði eða verkfræði, gætu sótt nám
í umhverfisfræðum og bætt við sig
sérstöku meistaraprófí í þeim.
í öðra lagi þarf að kanna mögu-
leikann á formlegum samstarfsvett-
vangi, eða jafnvel íhuga sérstaka
umhverfisstofnun innan Háskólans.
Vissulega eru skiptar skoðanir á því
hvaða leið beri að fara í þessum
efnum. En vettvangur, eða stofnun
af þessu tagi er mikilvægt tæki til
umræðu um stefnumótun, til að
skerpa áherslur og til að samhæfa
kraftana í stærri verkefni innan-
lands, eða í samstarfi við erlenda
aðila.
Fjármagn er takmarkað til um-
hverfísrannsókna hér á landi, þó
núverandi ríkisstjórn hafi sýnt mál-
inu skilning og meðal annars tvö-
faldað framlög til umhverfísvöktun-
ar á síðustu fjárlögum. En til að
nýta smáa sjóði er nauðsynlegt að
leggja áherslu á náið samstarf ólíkra
stofnana á skyldu fræðasviði, eða
jafnvel samruna þeirra þar sem það
á við. Stærri rannsóknarverkefni
verða ekki unnin á annan hátt.
Styrkir
umhverfisráðuneytisins
Þetta gildir ekki síst þegar sækja
þarf erlent fjármagn til ranrisókna
hér á landi, en til þess hafa opnast
nýir möguleikar síðustu árin með
aukinni þátttöku íslendinga í sam-
starfí Evrópuþjóðanna. Fjórða
rammaáætlun ESB um rannsóknir
á áranum 1995-98 veitir 160 millj-
arða til umhvérfismála og skyldra
verkefna. Hér er því eftir miklu að
slægjast og gullið tækifæri til að
fjármagna stærri verkefni.
Styrkir úr sjóðum ESB era hins
vegar sýnd veiði en ekki gefin.
Umsóknir kreíjast mikils undirbún-
ings og náins samráðs stofnana. Og
þær kosta mikla peninga. Á því hef
ég fullan skilning, enda gamall vís-
indamaður sjálfur. Þessvegna hefur
umhverfísráðuneytið nú fyrir sitt
leyti ákveðið í samráði við nýstofnað
Rannsóknaráð að taka þátt í kostn-
aði 2-4 umsókna á þessu ári, til að
hvetja íslenska fræðimenn á sviði
umhverfísrannsókna til að nýta þau
nýju tækifæri, sem evrópusamstarfið
gefur.
Af því munu vísindamenn sem
tengjast umhverfisrannsóknum inn-
an Háskólans væntanlega njóta
góðs.
Margs konar umhverfísvandamál
nútímans gera miklar kröfur til
breytinga á lífsháttum okkar. Þess-
ar breytingar krefjast rannsókna og
hugvits. Það er hlutverk háskólanna
að mennta fólk sem getur tekist á
við þennan vanda og leggja til lausn-
ir með rannsóknum. Sérstök um-
hverfisstefna Háskóla íslands er
viðleitni til að svara þessum þörfum
sem best.
Höfundur er umhverfisráðherra.
TILVÍSUN frá heim-
ilislækni er skilaboð um
hvers vegna viðkom-
andi sjúklingi er vísað
til sérfræðingsins og
hefur að geyma upplýs-
ingar um sjúkdóms-
gang, rannsóknir, sem
gerðar hafa verið, fyrra
heilsufar, þar með talið
ofnæmi, lyf sem sjúkl-
ingur notar og annað
sem máli skiptir hveiju
sinni. Til þess að geta
skrifað gagnlega tilvís-
un þarf heimilislæknir-
inn að hafa undir hönd-
um nauðsynlegar upp-
lýsingar. Á því er æði oft misbrestur.
Það er framskylda heilbrigðis-
málaráðherra að sjá svo um að lands-
menn búi við eins góða heilbrigðis-
þjónustu og unnt er að veita á hveij-
um tíma. Til þess að svo megi verða
þarf hann bæði að sjá til þess að
fjármunir nýtist sem best og ekki
síður að lagfæra brotalamir sem í
heilbrigðisþjónustunni kunna að
leynast. Með því að innleiða tilvisana-
kerfí milli heimilislækna og annarra
sérfræðinga mun Sighvatur Björg-
vinsson heilbrigðisráðherra slá tvær
flugur í einu höggi.
I fyrsta lagi er tilvísanakerfið til
þess fallið að nýta vel þá fjármuni
sem við höfum til umráða. Með betra
skipulagi má bæta þjónustuna án
þess að auka kostnað. Tilvísanakerfi
lýsir ekki forræðishyggja. Það bygg-
ir á þeirri forsendu að þeir sem til
þess era menntaðir séu ráðgjafar um
það hvernig heilbrigðisþjónustan
skúli notuð, því að hún er dýr og að
verulegu leyti kostuð af almannafé.
Hver króna sem fer í óþarfa verður
ekki notuð til annars. Tilvísanakerfí
er þegar til staðar í heilbrigðisþjón-
ustunni. Tilvísun til sérfræðings er
einungis eitt þrep í þessu kerfí og í
samræmi við lög og samþykktir.
Menn leggja sig t.d.
ekki sjálfir inn á sjúkra-
hús eða panta rann-
sóknir og röntgenmynd-
ir án milligöngu lækna.
í öðru lagi ræðst heil-
brigðisráðherra gegn
skorti á eðlilegu upplýs-
ingaflæði milli heimiíis-
lækna og sérfræðinga.
Eins og margir þeirra
sjúklinga sem leitað
hafa milliliðalaust til
sérfræðinga hafa orðið
varir við, berast heimil-
islæknum sjaldnast
upplýsingar frá viðkom-
andi sérfræðingi. Hafa
fjölmargir sjúklingar haft af því
heilsufarsleg og fjárhagsleg óþæg-
indi bæði við eftirlit og framhalds-
meðferð sjúkdóma svo og við öflun
læknisvottorða. Skeytingarleysi um
nauðsyn upplýsinga er stéttinni til
vansa og sjúklingum til veralegs
óhagræðis og miklu meira óhagræðis
en tilvísanakerfí mun nokkurn tíma
valda. Margir forystumenn lækna
hafa séð þetta og árangurslaust beitt
læknafélögunum til þess að koma
lagi á þennan þátt bæði með og án
aðstoðar heilbrigðismálaráðuneytis-
ins. Er ekki sýnt að það muni takast
nema með aðgerðum sem þessum.
Því er þetta skref ráðherranum til
sóma og sýnir að stjórnmálamenn
geta haft vit fyrir þeim sem þjónust-
an byggist á.
Algeng röksemd gegn tilvísana-
kerfí er sú að sjúklingar eigi sjálfír
að geta valið þá lækna, sem þeir
vilja skipta við. Undir það skal tekið.
Hins vegar þarf það jafnframt að
vera ljóst að heimilislæknar og aðrir
sérfræðingar hafa ekki og eiga ekki
að hafa sama hlutverk í heilbrigðis-
þjónustunni. Þegar sérfræðingar era
að sinna vandamálum, sem víðast
hvar eru í verkahring heimilislækna,
era þeir að fara út fyrir starfsvett-
vang þann sem þeir hafa hlotið þjálf-
un í. Sérfræðingar í heimilislækning-
um hafa að baki nær 12 ára nám í
læknisfræði eins og aðrir sérfræðing-
ar, þar af er sameiginiegur grannur
allra lækna a.m.k. 7 ár. Á þessum
12 árum hafa þeir þjálfast til starfs
síns rétt eins og aðrir sérfræðingar.
Til þess að heilbrigðisþjónustan
verði sem best er það hagur allra
landsmanna að fullnægjandi þjón-
usta sé veitt hveiju sinni þar sem
hún fæst bæði ódýrt og fljótt. Tilvís-
anakerfið er vel til þess fallið að ná
því markmiði. Menn verða því að
fylkja sér um þá stefnu sem mörkuð
hefur verið og hagkvæmust er talin
og láta ekki telja úr sér kjark með
hræðsluáróðri. Höldum því áfram
uppbyggingu heilsugæslustöðvanna
á höfuðborgarsvæðinu, því töluvert
er enn í land að þær geti fullnægt
Þegar sérfræðingar
sinna verkefnum, sem
eru í verkahring heimil-
islækna, fara þeir, að
mati Lúðvíks Olafs-
sonar, út fyrir þann
starfsvettvang, sem þeir
hafa menntun til.
þeim væntingum sem til þeirra eru
gerðar og orðið kjölfestan í enn
betri heilbrigðisþjónustu. Hluti af
þessari uppbyggingu er að búa svo
um sjálfstætt starfandi heimilis-
lækna að þeir geti orðið fullgildir
aðilar að heilsugæslunni í samræmi
við þá menntun og metnað sem
margir þeirra hafa.
Andstaða sérfræðinga getur vitan-
lega skapað tímabundna erfíðleika
þannig að í fyrstu verði erfítt að
meta árangur af tilvísanakerfi. Ætla
má að 3-5 ár líði þar til að hægt
verður að meta árangurinn með ein-
hverri vissu, allt eftir því hve fljótt
þorri lækna áttar sig á kostum kerfis-
ins. Því er mikilvægt. að sá ráðherra
sem næst tekur við heilbrigðismálum
lyppist ekki niður við andstöðuna.
Höfundur er læknir og hefur
starfað með heilbrigðisnefnd
Sjálfstæðisflokksins.
MIKIÐ hefur verið
rætt og ritað undanfar-
ið um svokallað tilvís-
unarkerfi sem stendur
til að taka upp í heil-
brigðisþjónustunni. Það
á að taka upp gamalt
kerfi sem var hér á
landi til 1984 en þá af-
lagt, mikið var ég glöð
þá, og ég hygg flestir
aðrir.
í umræðunni nú
stangast á fullyrðingar
heilbrigðisráðherra
annars vegar sem stað-
hæfír að með tilvísunar-
kerfi megi spara ríkinu
mikla fjármuni allt að
100 milljónum á hveiju ári. Og hins
vegar þeirra sem fullyrða að ekkert
muni sparast, en eingöngu valda
óhagræði og auka skrifræði. Ég
treysti mér ekki til að taka afstöðu
til þessara fullyrðinga ráðherra, en
staðhæfí' að fyrir almenning þýðir
þetta bæði aukin kostnað og óþæg-
indi. Margir búa og starfa langt frá
heimilislækni, oft er ekki auðvelt að
ná símasambandi við þá. Fólk mun
því mörgum tilfellum þurfa að gera
sér ferð til heimilislæknis til þess
eins að fá tilvísun.
Við sem vinnum við þjónustu og
ráðgjöf við börn, ráðleggjum for-
eldrum að fara til barnasérfræðinga
ef við höfum grunsemdir um frávik
í þroska. Reynslan hefur því miður
sýnt okkur að fari foreldrar einung-
is til heimilislæknis í stað sérfræð-
ings getur málið tafist óeðlilega.
Vegna þess að foreldrar fá alltof
oft þau svör að rétt sé að bíða og
sjá til og sjálfsagt ijátlist þetta af
barninu og þar fram eftir götunum.
Sem verður aftur til þess að barnið
fær ekki þá þjónustu sem það þarf
og á rétt á. Og dýrmætur tími fer
til spillis. Hvernig verður með
eyrnaveiku börnin sem þurfa oft að
fara til sérfræðings og þurfa á góðu
eftirliti að halda? Undanfarin ár
hefur kostnaði í heilbrigðisþjónstu
i æ ríkari mæli verið varpað yfir á
almenning og sem dæmi má nefna
að lyfjakostnaður hef-
ur orðið mörgum þung-
ur baggi.
Það er of mikið úr
því gert að fólk fari að
óþörfu til sérfræðinga.
Almenningur er vel
upplýstur og er fólk í
flestum tilfellum full-
fært um að ákveða
sjálft hvaða þjónustu
það vill hveiju sinni.
Með þessum orðum er
ég ekki að kasta rýrð
á störf heimilislækna,
því flestir, þar á meðal
ég, hafa góða reynslu
af þjónustu þeirra. En
staðan í dag er sú að
margir ef ekki allir heimilislæknar
eru störfum hlaðnir, í það minnsta
hér á höfðuðborgarsvæðinu. Hér
Tilvísunarkerfi eykur
óþægindi almennings,
að mati Heiðrúnar
Sverrisdóttur, og
einnig útgjöld fólks.
býr líka fólk sem ekki getur fengið
heímilislækni því á heilsugæslustöð-
unum eru þeir allir fullbókaðir. Það
hlýtur því að þurfa að byija á að
byggja heilsugæslustöðvar og ráða
fleiri lækna við þær, ef beina á öll-
um fyrst til þeirra. Hvað mun það
kosta? í upphafi skal endinn skoða.
Ég skora á heilbrigðisyfirvöld að
líta á afleiðingar slíkra breytinga
áður en af stað er farið.
En öll gerum við okkur grein
fyrir að þörf er á sparnaði í opinber-
um rekstri og eðlilegt að leitað sé
allra leiða í því skyni. En ég óttast
að með þessari aðgerð sé eingöngu
verið að auka óþægindi almennings
og seilast lengra ofan í vasa hans,
og er því á móti þessum breytingum.
Höfundur er leikskólaráðgjafi.
Tilvísanir
- sjálfsögð
kurteisi
Lúðvík Ólafsson
Seilst lengra í
vasa almennings
Heiðrún
Sverrisdóttir