Morgunblaðið - 28.01.1995, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995
AÐSEIMDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Greiðsluvandi heimilanna
Eru allir velkomnir til
félagsmálastofnunar?
ÞEGAR fólk hefur
hætt sér í fyrsta sinn
yfir þröskuld félags-
málastofnunar er mikil-
vægt að þvi finnist það
vera. velkomið. Mikið
hefur verið lagt upp úr
þessu atriði af hálfu
þeirra norsku sveitarfé-
lag, sem ráðgjöf bjóða.
Gengið er út frá því
strax í upphafi að allt
skuli gert til að leysa
vanda þess, sem leitar
aðstoðar. Óöryggi skjól-
stæðinganna og óvissa
um framhald mála er
mest í fyrstu og því ber
að taka vel á mótffólk-
inu. Félagsráðgjafar og
fjármálaráðgjafar koma strax að
málinu, fara yfír það og kanna hvað
þeir geta lagt til. Sums staðar er
beitt sérstöku móttökuviðtali og er
þá jafnvel sérstakur ráðgjafi í því
hlutverki. Þeim málum er eingöngu
snúast um fjárhagsvanda er þá beint
til fjármálaráðgjafanna. Þannig er
vandinn greindur í byijun og vísað
í réttan farveg til úrlausnar.
I Frederikstað er unnið í hópum
þannig að sami hópur-
inn sér um móttöku
skjólstæðings og að
fylgja máli hans éftir
til enda. Lögð er
áhersla á að sinna fólki
strax og í síðasta lagi
innan viku. Með því er
komið í veg fyrir að
vandinn vaxi frekar en
neyðartilvik fá að sjálf-
sögðu forgang.
Hveriir eiga að fá
hjálp?
Allir fá hjálp, ekki
bara þeir sem talist
getatil „slóðanna". Svo
einfalt er það. Ef öllum
er hjálpað þarf ekki að velja úr. Þótt
þetta sé viðkvæðið hjá öllum sveitar-
félögum velja þau samt úr meðvitað
eða ómeðvitað, allt eftir eðli máls.
Sumir þurfa á einfaldri ráðgjöf að
halda, aðrir mikli aðstoð og leiðsögn
frá upphafi til enda. Gildir það jafnt
um „slóðana" sem leita fyrst hjálpar
þegar allt er komið í strand, þá sem
þurfa einfaldar ábendingar til að
fyrirbyggja síðari tíma vanda, þá sem
lenda aftur og aftur í vanda og þá
Allir eiga skilið að fá
hjálp, segir Jón H.
Karlsson, og öðlast
framtíðarsýn
sem óviljandi hafa lent í ógöngum.
Allir eiga erindi við ráðgjafana.
En áherslur sveitarfélaganna eru
mismunandi. I Onsöy er hún skýr.
Þar er fyrst og fremst hugað að
vanda „slóðanna". Unnið með þeim,
sem hafa eytt fé sínu í sólarlanda-
ferð í stað þess að standa skil á af-
borgunum lána sinna og standa
frammi fyrir útburði. Rökin eru þau
að enginn sinni vanda þessa fólks
ef félagsmálastofnunin gerir það
ekki. Sumir sveitarstjórnarmanna
segjast sjá ákveðið mynstur í sam-
félaginu að þessu leyti. Stöðugt fleiri
telja að einungis eigi að hjálpa þeim,
sem eru þurfandi í raun, á vegum
hins samfélagslega öryggisnets.
Lánardrottnum hættir til að fara í
manngreinarálit og séu liðlegri við
þá, sem bera á borð sögur um hvern-
ig þeir hafi óviljandi lent í ógöngum.
Þeir gangi harðar eftir uppgjöri hjá
Jón H.
Karlsson
ISLENSKT MAL
Steingrímur Pálsson í Reykja-
vík, bekkjarbróðir minn, sendir
mér bréf sem hér fer á eftir.
Um sum efnisatriði þess mætti
deila, en ég er ekki í skapi til
þess, þegar þetta er skrifað.
Bréfíð er gagnrýnið og vel skrif-
að. Að slepptum vinsamlegum
og virðulegum ávarps- og
kveðjuorðum birti ég bréfið með
þökkum og legg efni þess í dóm
lesenda:
„Kvarg. Eflaust finnst þér,
gamli kunningi, að fleiri fari að
sletta skyrinu en sem eiga það
þegar ég hefi hér uppi efasemd-
ir um það sem segir í pistli þín-
um að KVARG verði snætt þar
sem varla verður það um skyrið
sagt sem er þó skyldast því
bæði að gerð og bragði að því
er segir í greininni.
Skyr hélt ég að væri etið,
borðað, á því bragðað, það spænt
í sig eða lagt sér til munns. Er
hér þó aðeins það eitt tiltekið
sem mér kemur hugsunarlítið í
hug. Mér býður í grun að þér
séu tiltæk á tungu svo margfalt
fleiri lýsingar á því hvernig skyr
verður í magann látið að allt
KEA-skyr yrði til þurrðar geng-
ið áður en kæmi að því að Svarf-
dælingar þyrftu að grípa til þess
að snæða það.
Skar, ljós. Smíðisgripur sá
sem sumir hafa til að slökkva á
kertum er ekki ætiaður til þess
að taka af kertunum skarið né
á nokkum hátt að hrófla við
skarinu enda hefur lýðum lærst
að efna svo til kertanna og
steypa þannig að sjaldan kemur
til þess að skar verði svo daprað
verði ljósið.
Trauðla verður því gripurinn
kenndur við skar. Hinsvegar er
verkfærið til þess gert að kæfa
kertaloga með því að hindra
aðstreymi súrefnis. Tækið er því
kertalogakæfir. Það kæfir ekki
ljósið heldur loga þann sem gef-
ur frá sér ljósið.
Kertalogakæfir er gagnsætt
orð en óþarflega langt fyrir ekki
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
781. þáttur
stærri grip og hæfir því vel stytt-
ingin KERTAKÆFIR.
Viðbætir. Allt frá kristnitöku
er til það tól sem tekur af skar-
ið og mun það vera það sem þú
hefur eftir Guðbrandsbiblíu í
pistli þínum að kallist ljósasax.
Þann grip mætti nefna SKARA-
SKÆRI svo fríað verði undan
hinni augljósu dönsku þar sem
ljós = lys (d) = kerti og sax =
saks (d) = skæri.“
★
Nú er úti norðangarri næsta kaldur;
ekur saman ísahroða,
örbirgðar og dauða valdur.
(Braghenda, hurðardráttur óbreytt-
ur; ýmist eignað Runólfi rimara eða
Birni á Botnastöðum.)
★
Mér varð á í messunni í síð-
asta þætti. Ég sagði: „Baldur
Pálmason er einn þeirra baráttu-
manna sem aldrei lætur sverð
sitt digna,“ o.s.frv. Þarna dott-
aði athygli mín og rökhugsun.
Ég átti að segja: „sem aldrei
láta sverð sitt digna...“ Mér er
lítil afsökun í því, þó að margir
flaski á þessu, ekki síst þar sem
ég gagnrýni iðulega málfar ann-
arra. Sjálfur ætti ég þá að reyna
að tala og skrifa skammlaust.
Góðir menn hafa tekið með mér
skýr dæmi. Sá eini sem fer ...
Hins vegar: Hann er einn af
þeim sem fara. Enn til útskýr-
ingar: Þeir láta málið til sín taka.
Hann er einn af þeim sem láta
(ekki ,,lætur“) málið til sín taka.
Mér er sagt að Cicero hafi aldr-
ei flaskað á þessu á sína tungu,
og ennfremur að íslendingar,
sem góðir eru í ensku, geri það
ekki heldur. „He is one of those
who go (ekki ,,goes“). í máls-
greininni: Hann er einn þeirra
sem o.s.frv. er sem í flt. og
frumlag og þess vegna á um-
sögnin að vera i fleirtölu, láta,
ekki „lætur“.
★
„Elsta íslensk jólakveðja, sem
fundist hefur, er hins vegar í
bréfi frá Brynjólfi Sveinssyni
Skálholtsbiskupi 7. janúar 1667,
en hann endar það á þessa leið:
„Með ósk gleðilegra jóla, far-
sællegs nýja árs, og allra góðra
heillastunda í Vors Herra nafni
Amen.““
(Árni Bjömsson: Saga dag-
anna, bls. 372.)
★
Inghildur austan kvað:
Svo fögur var Fingurbjörg sjónum,
var fijáð bæði af Pálum og Jónum:
Þeir stóðu að slætti
með stálslegnum hætti
og gengu með grasið í skónum.
★
Rétt fyrir jólin birti ég vísu
sem ég hafði lært í sundi og
hafði svo mikið við að smella á
hana fyrirsögninni Álappir. Vís-
an var svona:
Ef að sé og ef að mundi
átta fætur á einum hundi.
Ef að mundi og ef að sé
átta lappir á einu fé.
Höfundur var talinn ókunnur.
Nú hefur sá málhagi maður,
Þórarinn Guðnason læknir, sent
mér vinsamlegt bréf sem ég
þakka honum kærlega. Hann
segir meðal annars í bréfinu:
„Kæri Gísli!
Drífa Viðar kenndi mér við-
tengingarvísuna góðu ... og mér
er ekki grunlaust um að hún
hafí smíðað hana sjálf. Henni
hefði verið til trúandi. En henn-
ar „version" var svona:
Efa sé og efa mundi
18 rófur á einum hundi.
Efa mundi og efa sé
18 dindlar á einu fé.“
Umsjónarmaður minnir enn á
hvernig eitt og annað gengst í
munnlegri geymd. Honum dett-
ur í hug það sem kerlingin sagði,
sú sem efaði sumt í Biblíunni:
„Skreytt hefur verið á skemmri
íeið en frá Jerúsalem og hingað,
þegar logið er á milli búrs og
baðstofu."
þeim sem minna mega sín. Þróunin
sé í átt að kaldara og miskunnar-
lausara samfélagi.
Staðreyndin er að fólk í kreppu
hagar sér oft óskynsamlega — horfir
á málin frá sínum bæjardyrum og
grípur til órökrænna aðgerða.
Virk þátttaka þolenda
Margir leita ekki hjálpar fyrr en
allt um þrýtur. Það er hins vegar of
léttvægt að flokka skjóstæðinga eft-
ir „sök“ þeirra á eigin vanda, að
skilja á milli slóða og þeirra
„óheppnu“, milli hinna siðlausu og
þeirra, sem gera sitt besta. Allir eiga
skilið að fá hjálp og öðlast frantíðar-
sýn. Því fyrr sem fólk leitar aðstoðar
þeim mun auðveldara er að hjálpa
því. Til að það sé unnt þarf það sjálft
að hafa greiðsluvilja og eigin vilja
til sjálfshjálpar. Ráðgjöf verður ekki
troðið uppá á fólk nema það sjálft
leiti hennar og þiggi. Gera verður
kröfu til þess að það leggi sig fram
um að vinna úr sínum málum með
góðra manna hjálp. Ekki nægir að
setjast niður með þeim sem er í vanda
og samsinna honum í samúðarskyni.
Ráðgjafarnir verða að gera kröfu til
skjólstæðinga sinna, draga fram þau
efni, sem hann hefur sjálfur til mál-
anna að leggja og deila með honum
vandanum — ekki taka hann allan á
sig. Oft eru það ættingjar sem ríða
á vaðið og leita aðstoðar fyrir sinn
vandamann.
Ekki er almennt talin mikil hætta
á misnotkun ráðgjafarinnar og eft-
irfarandi aðstoðar.
Sumir lenda þó í endurteknum
erfiðleikum og fá hjálp. Verði menn
uppvísir að svindli eða misnotkun er
hins vegar brugðist hart við og frek-
ari aðstoð ekki veitt. Víða er beitt
virku eftirliti, sem dregur mjög úr
misnotkunarhættu.
Niðurlag
Eins og greinar mínar bera með
sér eru Norðmenn þegar mjög virkir
í að leysa greiðsluvanda heimila,
jafnt fjölskyldna og einstaklinga. Af
þeim má greinilega margt læra. Að-
gerðir þeirra hafa sannanlega leitt
til spamaðar í útgjöldum sveitarfé-
laga til félagsmála. Meginatriðið er
þó að víst má telja að hagur og sálar-
heill þeirra einstaklinga, sem ráð-
gjafar og aðstoðar hafa notið, hefur
batnað. Til langs tíma hlýtur það að
verða öllum til góðs og skapa heil-
brigðara og samrýmdara samfélag.
Höfundur var aðstoðarmaður fv.
félagsmálaráðherra.
Um slys og
fjöldaslys
EFTIRFARANDI
ávarp var flutt á heims-
þingi Alþjóða veður-
fræðistofnunarinnar í
maí 1991, við umræður
um slysavarnir vegna
náttúruhamfara. í upp-
talningu þessara hamf-
ara þótti mér hafa láðst
að benda á það mikla
tjón sem óveðurslægðir
utan hitabeltis valda.
Forseti þingsins, dr.
Zillman frá Ástralíu,
taldi ávarpið svo fróð-
Iegt og sannfærandi að
hann gekkst fyrir því
að það yrði birt orðrétt
í þingtíðindum, þó að
það væri ekki venja um
almennar umræður. — Ef til vill eiga
þessar hugleiðingar nokkurt erindi
nú vegna nýliðinna mannskaða hér
á landi.
Veðurspár og aðvaranir
hljóta að teljasttil slysa-
varna vegna náttúru-
hamfara, segir Páll
Bergþórsson, þó þær
lýsi sér á annan hátt en
í fjöldaslysum.
Hr. forseti. Viðvíkjandi þingskjali
52, viðbæti B, grein 1.1, tel ég að
listinn yfir hamfarir af veðurs völdum
sé ekki nógu tæmandi. Ég vil nefna
að sumar óveðurslægðir utan hita-
beltis eru afar skæðar, að minnsta
kosti á vissum svæðum jarðarinnar.
Ég veit að tölur geta verið varasam-
ar í meðförum, en í mínu landi varð
svo mikið manntjón á sjó árin 1947-
1980, aðallega vegna storma, að í
hlutfalli við fólksfjölda svaraði það
til 14 milljóna manna í heiminum,
þar af um 300.000 aðeins í Bangla-
desh. Á sama tíma ollu fellibyljir í
hitabelti samtals 500.000 dauðsföll-
um, og eru þó oft taldir mannskæð-
asta veðurfyrirbærið. Hættan af
stormsveipum utan hitabeltis á ís-
landi er tekin svo alvarlega að öllum
skipum er gert að tilkynna sérstakri
stofnun einu sinni eða tvisvar á dag
um stöðu sína til þess að auðvelda
björgun ef illa fer. Ég nefni þetta
vegna þess að það kann að vera
áhugavert fyrir þingfulltrúa að vita
um það. Svo miklu máli
skiptir þetta á íslandi,
að um 10% þjóðarinnar
eiga einhvem vanda-
mann sem stundar sjó-
inn flesta daga ársins.
Við teljum aðvaranir
um storma vera sann-
kallaðar varnir gegn
náttúruhamförum, eins
og þær sem Alþjóða
veðurfræðistofnunin er
nú að skipuleggja. Veð-
urfregnum er útvarpað
á þriggja klukkustunda
fresti allan sólarhring-
inn og 30-40 skip gera
reglulegar veðurat-
huganir. í sambandi við
hinn alþjóðlega veður-
dag á þessu ári var í samvinnu við
Slysavamafélag landsins hafin söfn-
un sérstakra vindaskeyta frá eins
mörgum skipum og unnt er til þess
að fá sem nákvæmasta mynd af veðr-
inu á miðunum tvisvar á dag, auk
annarra reglulegra veðurskeyta.
Þetta hefur skilað góðum árangri og
framkvæmdin hefur tekist vel. I þeim
landshluta þar sem óveðrin ber oft-
ast að landi höfum við sett upp veður-
sjá til þess að mæta veðrinu ef svo
má segja. Þetta kostar hvem lands-
mann um það bil jafn mikið og 200
veðursjár mundu kosta hvem íbúa í
landi með 50 milljóna mannfjölda.
Fjölmiðlar gera yfirleitt ekki mikið
úr því þegar óþekktir einstaklingar
láta lífið af slysförum, þó að saman-
lagt nemi slíkar slysfarir ógnarlegum
tölum. Ég held að við ættum stund-
um að líta á þessi mál frá nýju sjónar-
miði. Hvað mundi gerast ef til dæm-
is öll umferðarslys í heiminum á fímm
árum söfnuðust á einn dag? Þið get-
ið ímyndað ykkur fyrirsagnirnar í
blöðunum og sjónvarpinu. Samt væri
það tjón sem af þessu stafaði, sor-
gimar og þjáningarnar, jafn miklar
og verið hefði ef þessi slys hefðu
dreifst á 2.000 daga og fréttir af
þeim dmkknað að verulegu leyti inn-
an um önnur tíðindi. Sem betur fer
reyna veðurstofur að draga úr þess-
um slysum með viðeigandi aðvörun-
um um hálku, stórhríðar, þoku og
önnur hættuleg veðurfyrirbæri, í
samvinnu við aðrar öryggisstofnanir.
Ég tel að þessar veðurspár og aðvar-
anir hljóti að teljast til slysavama
vegna náttúruhamfara þó að þær
lýsi sér á annan hátt en i fjöldaslys-
um.
Höfundur cr fyrrvcrandi
veðurstofustjóri.
Páll
Bergþórsson