Morgunblaðið - 28.01.1995, Blaðsíða 27

26 LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAU G ARDAGUR 28. JANÚAR 1995 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UTBOÐ AUKA
TILTRÚ
SÚ STEFNA, að styðjast við útboð, þegar opínberir
aðilar þurfa að kaupa verk eða þjónustu, er tví-
mælalaust af hinu góða og eykur tiltrú manna á að
seljendur verka og þjónustu sitji við sama borð. Hún
eyðir einnig tortryggni í þá veru, að ákveðnir aðilar
fái fyrst og fremst að ylja sér við kjötkatla sjóðanna,
hvort sem um borgarsjóð er að ræða, ríkissjóð, eða
sjóði sveitarfélaga.
Aukin notkun útboða, við inn- og verkkaup, af hálfu
opinberra aðila, hvort sem um ræðir ríkisstofnanir eða
borgarstofnanir, hefur orðið til þess, að aukinn jöfnuð-
ur hefur skapast meðal verktaka og þeirra sem selja
þjónustu sína á markaði.
Það var því framfaraspor, þegar Sjálfstæðisflokkur-
inn í Reykjavík, hafði fyrir nokkrum áratugum forystu
um, að borgarstofnanir og fyrirtæki, beindu kaupum
sínum á verkum og þjónustu í þann farveg að efna til
útboða, auk þess sem slíkur háttur á verk- og innkaup-
um, hefur ugglaust sparað Reykjavíkurborg umtals-
verðar fjárhæðir.
Þess vegna getur það ekki talist viðunandi, að á
árinu 1993 ráðstafaði Reykjavíkurborg tæpum millj-
arði króna til inn- og verkkaupa, án undangenginna
útboða.
Sjálfstæðisflokkurinn í Reykjavík, sem hafði forystu
um að taka upp útboð í auknum mæli, þarf því að
skýra hvers vegna svo stór hluti verk- og innkaupa á
vegum borgarstofnana fór framhjá útboðum á árinu
1993.
Það er ekki fullnægjandi skýring að segja sem svo,
að verkin hafi verið svo smá, eða að þeir sem áður
höfðu fengið verksamning, hafi einfaldlega fengið
hann endurnýjaðan. Það eiga allir að sitja við sama
borð í þessum efnum.
KAPP MEÐ FORSJÁ -
SÍGANDILUKKA
DAGSBRÚN í Reykjavík, Hlíf í Hafnarfirði og
Verkalýðs- og sjómannafélag Keflavíkur, hafa
samþykkt heimild til verkfallsboðunar. Það eru ugg-
vænleg tíðindi ef sverfur til stáls á vinnumarkaði í
byrjandi efnahagsbata, sem getur orðið vísir að síg-
andi lukku, verði hann ekki kæfður í fæðingunni.
Sjö ára stöðnun virðist að baki. Stöðugleiki er meiri
en nokkru sinni fyrr, verðbólga lægri en verið hefur
í aldarfjórðung og vextir hafa lækkað töluvert. Þrátt
fyrir veiðitakmarkanir jókst landsframleiðsla um 2%
milli áranna 1993 og 1994. Talið er batinn haldi áfram
næstu árin, með þeim fyrirvörum þó sem setja verður
um aflabrögð, verðþróun sjávarvöru og stöðugleikann
á vinnumarkaðinum.
Haldreipi okkar við núvérandi kringumstæður þarf
að flétta úr tveimur meginþáttum. Tryggja verður að
stjórn ríkisfjármála og peningamála veiti efnahagslíf-
inu nægilegt aðhald til að koma í veg fyrir að verðbólg-
an fari af stað á nýjan leik. Nauðsynlegt er og að
kjarasamningar verði byggðir á þeim efnahagslega
veruleika sem við blasir, skili Iaunþegum þeim kjara-
bótum sem aðstæður leyfa og stuðli að sígandi lukku
í fjölgun starfa og kaupmætti launa.
Eðlilegt er að launafólk, sem sáði til stöðugleikans
með þjóðarsátt á krepputímum, fái kjarabót sem batan-
um nemur. Það er hins vegar ekki hyggilegt að sprengja
stöðugleikann í loft upp með verkföllum eða skekkja
samkeppnisstöðu íslenzkra atvinnuvega, sem eru að
koma undir sig fótum eftir miklar þrengingar, með
því að kveikja elda verðbólgu í samfélaginu. Það er
hvorki rétta leiðin til að fjölga störfum í landinu, sem
mikilvægt er að gera, né til að tryggja kaupauka til
lengri tíma litið. Kapp er bezt með forsjá, einnig á
kosningaári.
Tillaga og greinargerð frambjóðenda Sjálfstæðisflokksins á Vestfjörðum
BREYTT
FISKVEIÐI-
STJÓRNUN
Frambj óðendur Sj álfstæðisflokks-
ins á Vestfjörðum lögðu fram til-
lögu, ásamt greinargerð, um
breytta fiskveiðistjómun á fundi
málefnanefndar Sjálfstæðis-
flokksins um sjávarútvegsmál síð-
astliðinn fimmtudag. Morgun-
blaðið birtir greinargerðina í heild
sinni ásamttillögu frambjóðend-
anna og fer hún orðrétt hér á eftir:
FLESTIR eru orðnir sammála um, að núver-
andi kvótakerfi hafi alvarlega annmarka.
Hins vegar hefur ekki verið samstaða um
aðrar leiðir, sem gætu leyst það af hólmi.
Frambjóðendur Sjálfstæðisflokksins á Vestfjörðum
vilja hér með koma á framfæri hugmyndum, sem
vísað gætu veginn útúr kvótakerfinu. Við setjum
hér fram hugmyndir okkar með það að markmiði
að sameina flokkinn um nýja stefnu í sjávarútvegs-
málum. Stefnu sem sé í betra samræmi við grund-
vallarhugmyndir flokksins um fijálst framtak,
ftjálsa samkeppni, einkaeign á atvinnutækjunum,
minnkandi ríkisafskipti og að stétt standi með stétt.
Kvótakerfið er skilgetið afkvæmi forræðishyggj-
unnar með sama hætti og haftakerfi það sem kom-
ið var á í kreppunni miklu á 4. áratugnum og ber
á sér brennimark sósíalisma og miðstýringar, sem
eiga ekkert skylt við Sjálfstæðisflokkinn og stefnu
hans. Því er brýnt að taka upp stefnu sem samræm-
ist betur meginstefnu Sjálfstæðisflokksins.
Kafli 1
Meginmarkmið höfunda kvótakerfisins var að
hámarka afrakstur auðlindarinnar í hafinu. Það
átti að gera með vísindalegu eftirliti með styrk físki-
stofnanna. Framsal á kvóta átfi að leiða til minnkun-
ar flotans og aukinnar hagkvæmni í veiðum.
Reyndin hefur orðið þvert á þessar væntingar
upphafsmanna kerfisins.
Staða fískistofnanna
er slík að einn fremsti sérfræðingur okkar telur 50%
líkur á álíka hruni og gerst hefur við Nýfundnaland
(sjá Sigfús Schopka Mbl. 16. des. 1994).
Sóknarmáttur fíotans
hefur stóraukist bæði í rúmlestum (úr um 110,5
þús. árið 1983 í 121,5 þús. árið 1994) og hestöflum
(úr 359 þús. í 420 þús. á sama tíma), B-skráð físki-
skip eru frádregin svo og úrelding Þróunarsjóðs
1994. Þessu til viðbótar hafa bæst í hóginn um
1400 opnir vélbátar (sbr. töflur Fiskifélags Islands).
Hagkvæmni
Leiða má sterk rök að því að hugmyndir manna
um að auka hagkvæmni í þessu kerfi byggjast í
raun á röngum aflatölum, svindli á kerfinu og því
að físki sé hent í stórum stíl.
Vísindaleg ráðgjöf
er með þessu Ieidd á villigötur. Tölur sem lagðar
eru tii grundvallar vísindalegri ráðgjöf eru vægast
sagt óáreiðanlegar. Þegar allar skýrslur um veiðam-
ar eru ómarktækar, segir það sig sjálft að mikið
af vísindastarfínu er sett í uppnám.
Greinargerð með kafla 1
Sóknarmáttur flotans
í dag erum við fjær settum markmiðum en nokkru
sinni fyrr. Frá því að við hófum fyrst tilraunir til
að stjóma sókn og afla 1976, hefur fiskiskipastofn
landsins vaxið eins og sést í töflum Fiskifélags ís-
lands. Einnig hafa gífurlegar breytingar átt sér
stað á undanfömum árum í gerð skipstjómar- og
fiskileitartækja, svo og í hönnun og gerð veiðar-
færa. Öllum á því að vera ljóst að sóknargeta flot-
ans hefur vaxið mjög síðustu 19 ár og er í dag
meiri en nokkru sinni. í þessu sambandi er vísað á
nýja skýrslu tæknideildar Fiskifélags íslands.
Hagkvæmni
Bæði um Evrópu og Ameríku virðast allir sam-
mála um, að skýrslur um aflatölur eru mjög rang-
ar, hvort sem um er að ræða einstaklingskvóta,
kvóta á skip, eða sameiginlegan heildarkvóta.
Þá er rétt að álykta, að það sama eigi við um
ísland. Flestir eru sammála um að núverandi kerfí
leiði til þess að físki sé hent í stórum stíl. Nýleg
bandarísk rannsókn áætlar að fjórðungi heimsaflans
sé hent (Fisherman 1994 tbl. ? Groundfísh Forum
1994, og viðtöl við Matthías og Siguijón Óskarssyni
í Eyjum).
Kafli 2
Af ofangreindu er ljóst, að kvótakerfíð hefur
brugðist öllum þeim markmiðum, sem lögð voru því
til grundvallar. Því ber okkur öllum skylda til að
íhuga opnum huga og án fyrirfram ákveðinna for-
dóma aðrar leiðir til þess að ná ofangreindum mark-
miðum. Minnumst þess að hér er um framtíð næstu
kynslóða á Islandi að tefla. Við, sú kynslóð sem
nú lifir í landinu, höfum engan rétt til að halda
uppi lífskjörum okkar á kostnað þeirrar næstu, og
því síður að stofna í hættu fískistofnunum, grund-
velli tilveru þjóðarinnar.
í allri umræðu um galla kvótakerfisins hafa sterk-
ustu rök formælenda þess verið, að menn sæju
ekki skárri kost. Því er einnig haldið fram, áð ekki
sé hægt að snúa frá núverandi kerfi, þar sem lánar-
drottnar sjávarútvegsins taki fyrst og fremst veð í
aflaheimildum skipanna. Það mundi því vaida öng-
þveiti ef aflaheimildir hyrfu. Þetta getur ekki verið
rétt. Verðmæti aflaheimildanna eru huglæg verð-
mæti, — það er ekki búið að veiða þennan físk.
Þessi verðmæti munu því ekki hverfa, heldur flytj-
ast yfír á skip með sóknarmarki, eftir því sem lánar-
drottnar meta veiðigetu þeirra. Þeir sem nú þegar
eiga best búnu skipin munu standa best að vígi. í
þessari tillögu er því ekki um neina aðför gegn
útgerðum landsins að ræða. Hins vegar verða menn
að sanna getu sína og hæfni til veiða á hveijum
tíma. í stað þess sem nú er gert, að taka veð í
óveiddum físki, munu menn taka veð í skipum og
búnaði þeirra.
Höfundar þeirra tillagna sem hér eru kynntar
leggja hér með fram hugmyndir að nýju kerfí, sem
þeir telja ná þeim markmiðum sem kvótakerfíð
hefur sannanlega ekki náð og fellur jafnframt að
stefnu Sjálfstæðisflokksins.
Kafli 3
Höfuðmarkmið hinnar nýju stefnu er eins og hinn-
ar fyrri að hámarka afrakstursgetu fiskistofnanna.
Þessum markmiðum verður náð með öflugri flota-
og sóknarstýringu, sem komið verði á í áföngum.
Um fíotastjórnun
Fyrsta skrefið til þess að ná tökum á stærð flot-
ans er það að setja endurnýjunarstuðla sem tryggja
að hann minnki. í núgildandi lögum um fískveiði-
stjóm segir reyndar, að bætist ný skip í flotann
skuli sambærileg skip hverfa úr flotanum. Þessum
lögum er fylgt fram með reglugerð þar sem jafn-
stór brúttóstærð fer úr flotanum og nýsmíði nem-
ur. Endumýjunarstuðullinn er einn á móti einum.
Sóknarmáttur flotans er samt alltaf að aukast, eins
og að framan greinir (sjá töflur 1 og 2). Sérstak-
lega er þetta áberandi þegar um ný vinnsluskip er
að ræða. Til að breyta þessari þróun, þurfa lögin
að heimila yfírstuðla (t.d. 3 á móti 1).
Sami stuðull þarf ekki að eiga við um allan flot-
ann, heldur má flokka flotann eftir verkefnum hans
(loðnuskip, síldarbátar, togarar, o.s.frv.) og setja
mismunandi stuðla fyrir hvern flokk. Þeir stuðlar
yrðu ekki óbreytanlegir. Til þess að ná fram minnk-
un flotans yrði beitt yfirstuðlum, og ef þörf reynd-
ist á að efla einhvem þátt flotans mætti beita und-
irstuðlum (t.d. 1 á móti 0,5). Við ákvörðun endumýj-
unarstuðla yrði a.m.k. tekið tillit til stærðar (í rúm-
lestum), vélarafls og veiðiaðferðar.
Jafnframt þessum háu endumýjunarstuðlum þarf
að framhalda mikilli úreldingu, líkt og verið hefur.
Ríkið og útgerðin í landinu stæðu að henni, þar sem
um augljósa hagsmuni beggja er að ræða. Lífsrými
þeirra sem eftir verða, vex öllum til hagsbóta.
Tillaga um breytta fiskveiðistjórn
• Markmið kvótakerfisins voru að
draga úr sóknargetu fiskiskipaflot-
ans og vernda fiskistofnana. Hvort
tveggja hefur brugðist: sóknar-
máttur flotans hefur aukist og fiski-
stofnunum hefur hrakað svo, að
sérfræðingar tala um að þeir kunni
að vera á barmi hruns.
• Því leggja frambjóðendur Sjálf-
stæðisflokksins á Vestfjörðum til
að fiskveiðistjórnarkerfi Islendinga
verði tekið til gagngerrar endur-
skoðunar. Fyrrgreindum markmið-
um verði náð með öflugri flota- og
sóknarstýringu.
Ekki er nauðsynlegt að eyðileggja skip, þótt veiði-
leyfi þeirra falli niður. Slíkt er óþörf sóun verð-
mæta. í staðinn mætti nýta þau í öðrum tilgangi,
s.s. í ferðaþjónustu, til tómstundaiðkana, o.fl.
Einnig mætti leggja þau fram sem áhættufé til
margvíslegrar útgerðar í þróunarlöndum og stór-
auka þannig samstarf okkar um fiskveiðar við aðr-
ar þjóðir. Öllum sem vildu væri að sjálfsögðu gefinn
kostur á þátttöku í þeim áhættuverkefnum.
Styrking fískistofnanna
Þetta kerfí mun stuðla að styrkingu fiskistofn-
anna með aukinni áherslu á vistvænar veiðar og
vegna þess að það felur ekki í sér freistingu til að
henda afla, landa fram hjá vigt, falsa tegundaskrán-
ingu og aflatölur. Þar með fá vísindamenn réttari
upplýsingar um hvað hefur veiðst en þeir gera nú.
Ráðleggingar þeirra verða því byggðar á traustari
grunni og stýring veiða verður þar með markvissari.
Eftirlitskerfið
Kvótakerfíð hefur útheimt stöðugt viðameira eft-
irlitskerfi, jafnvel svo að talað er um einn eða fleiri
opinbera eftirlitsmenn í hveiju skipi, eins og gert er
í Bandaríkjunum. í Kanada þar sem kvótakerfið var
tekið upp fyrir meira en 10 árum er nú svo komið
að þeir sem vinna að stjómsýslu og eftirliti með
sjávarútvegi eru mun fleiri en þeir sem vinna að
veiðum. En eins og menn muna hlaut þetta kvóta-
kerfí Kanadamanna einróma lof í byrjun og talið
eiga að vera öðrum þjóðum til fyrirmyndar.
Sjálfvirkt eftirlit með skipum er hins vegar nú
orðið auðvelt í framkvæmd með hinu svokallaða
Inmarsat C-kerfí (International Maritime Satellite
Organisation).
Hér er um að ræða staðsetningartækni sem nú
ryður sér til rúms í heiminum, og gerir kleift að
staðsetja öll skip mjög nákvæmlega, þannig að
auðvelt verður að fylgjast með ferðum þeirra og fá
ýmsar aðrar upplýsingar sem yfírvöld og vísinda-
menn kunna að óska eftir. Tilraunir eru þegar hafn-
ar hér við land á vegum Slysavamafélags íslands
og hugbúnaðarfyrirtækisins Marstar hf.
ESB undirbýr nú tilraun með nokkrum hundmð-
um skipa. Markmið þeirra er staðsetningarkerfí
fyrir 35 þúsund fiskiskip. Tæki þessi era ódýr og
verða engri útgerð ofviða.
Ekki er vafi á að þetta kerfí á eftir að ryðja sér
til rúms hér á landi sem annars staðar.
Hvað veiðarfæri varðar, má setja reglur um allar
gerðir veiðarfæra og fylgja þeim eftir. Sum veiðar-
færi era án efa vistvænni en önnur. Sérstaklega á
þetta við á grannslóð, eins og sýnt hefur verið fram
á við Vestmannaeyjar (Hafsteinn Guðfínnsson, Sjó-
mannadagsblað Vestmannaeyja 1994).
Brýnt er að það verði dregið fram í dagsljósið
svo hægt sé að stuðla að frekari notkun þeirra en
annarra.
Sannleikurinn er sá að mjög lítil vísindaleg þekk-
ing er til staðar i heiminum í dag um áhrif veiðar-
færa á fískislóð. Engum vafa er þó undirorpið að
þessi áhrif era mikil. Því þurfa þessar rannsóknir
að hafa allan forgang. (Sjá áfangaskýrslu Alþjóða-
hafrannsóknaráðsins 1992).
Hámörkun arðsins
Flestar byggðir íslands eiga tilvera sína, vöxt
og viðgang undir öflun og vinnslu sjávarfangs. Leið-
in til að hámarka arð útgerða er að byggðimar
njóti landgæða sinna og legu að fiskimiðum. Enginn
úthlutar réttlætinu. Eini rétturinn sem menn eiga
er að fá að keppa. Því er æskilegt að sem fæstar
skorður takmarki þá samkeppni byggðanna.
Núverandi kvótakerfi hefur skekkt samkeppnis-
stöðu byggða með þeim afleiðingum að margar
þeirra fá ekki notið nálægðar sinnar við miðin.
Þáttur í að rétta hlut þeirra sem veikast standa er
að stækka og auka frelsi til krókaveiða. (Sjá kafla 4.)
Kafli 4
Hvernig kerfísbreytingin fer fram
• Skref I
Endurnýjunarstuðullinn verði settur svo hár að
tryggt sé að sóknarmáttur flotans minnki, eins og
hentar í hvetjum útgerðarflokki. Úreldingum verði
fram haldið. Auðveldar verður en ella að fá útgerð-
ina til að axla þessar byrðar þar sem auðsætt verð-
ur að úreldingin eykur lífsrými þeirra sem eftir
standa.
• Skref II
Sóknarmarkið stækkað. Öll skip innan við 10
tonn fái krókaleyfi. Síðan verði í áföngum skipum
allt að 100 rúmlestum gert kleift að fá krókaleyfi,
ef þau óska þess. Krókurinn er vistvænn.
• Skref III
Sérveiðiskip. Þau skip sem sérleyfi hafa til ýmiss
konar veiða, s.s. rækjuflotinn, loðnuflotihn og hörpu-
skeljaflotinn verði fijáls innan ákveðinna tíma- og
heildarmarka. Þeim verði jafnframt settar sóknar-
skorður í almennar veiðar.
• Skref IV
Öll skip séu á sóknarmarki með ákveðnum svæða-
stýringum og banndögum til að byrja með.
• Skref V
Lokamarkmið
Sóknargeta flotans verði í sem bestu samræmi
við afrakstursgetu fiskistofnanna. Þá er stýringin
tiltölulega lítil. Ákveðin svæði verða alltaf friðuð,
stór eða smá eftir atvikum, sum til langs tíma önn-
ur til skamms. Afskipti hins opinbera með banndög-
um verða í lágmarki, eða innan við 10% af almanaks-
ári.
Gert er ráð fyrir að þessi kerfisbreyting taki 5
til 10 ár, allt eftir því hversu vel og ákveðið er að
henni staðið.
Kafli 5
Ýmsir þættir sem varða stefnumörkun
stjórnvalda
5.1. Atvinnuiíf í sjávarplássum
Þrátt fyrir fijálst eignarhald og samkeppni, verð-
ur ekki hjá því komist að taka tillit til margra þátta
við stjómun fiskveiða í landi sem byggir allt sitt á
öflun og vinnslu sjávarfangs. Líffræðilegra þátta,
þar sem markmiðið er að fískistofnamir verði sem
sterkastir; hagrænna þátta þar sem ágóði útgerðar-
innar ræður för, og félagslegra þátta sem lúta að
lffí fólks í landinu. Það er mikilvægt að tryggja að
byggðirnar séu hver um sig í jafnvægi, og aðeins
með því móti er fullnægt kjörorði Sjálfstæðisflokks-
ins „Stétt með stétt“. Þá er átt við að þar hafí all-
ir sitt verk að vinna, konur, börn, unglingar og eldra
fólk, ekki síður en þeir sem sjóinn sækja.
Ólík útgerðarform hafa ólíkra hagsmuna að gæta.
Smábátar, ísfisktogarar og vinnsluskip hafa hvert
sitt hlutverk í samfélagsmynstrinu. Smábátamir
mynda ákveðinn grunn á hveijum stað, með dreifðri
eignaraðild sem jafnframt þýðir dreifða áhættu. Þar
má segja að einstaklingsframtakið njóti sín best.
Þessir bátar fara í dagróðra og leggja upp í þorpun-
um með nokkuð fyrirsjáanlegum hætti og era þess
vegna snar þáttur í daglegu lífi þorpsins. Hins veg-
ar tryggja þeir ekki þá samfellu í hráefnisöflun sem
fiskvinnslunni er nauðsynleg. Til þess þarf stærri
og öflugri skip. Þegar togaravæðingin fór af stað
var henni ætlað að tryggja stöðugt framboð afla
og hún varð grandvöllur fastlaunakerfís í físk-
vinnslu. Nú er þessi grandvöllur hins vegar að bresta
vegna skertra veiðiheimilda. Fjölgun vinnslutogara
hefur raskað þessu jafnvægi. Um það má deila
hvort meint hagkvæmni þeirra sé ekki byggð á
ýmsum forréttindum sem þeir njóta, s.s. nýtingarst-
uðla, kjarasamninga, skattaívilnana o.fl. Umgengni
þeirra um fískislóðina veldur áhyggjum. Til þessa
hefur stjómkerfí fiskveiða ekki tekið tillit til um-
gengni manna um auðlindina. Hins vegar er okkur
nauðsyn á að eiga nokkra vinnslutogara, bæði til
nýtingar á djúpslóðinni innan lögsögunnar og til
veiða utan lögsögunnar. En þessum skipum verður
að beita markvisst, úthluta þeim ákveðnum svæð-
um, en ekki stefna þeim til veiða í samkeppni við
minni skipin.
5.2. Um íslenskt eignarhald á auðlindinni
og fískiskipum
Til þessa hefur verið þjóðareining um það að
tryggja verði óskorað eignarhald íslendinga á auð-
lindinni innan lögsögunnar. Eigi það að lánast er
nauðsyn á að draga þá víglínu sem auðveldlega
verður varin. Með núgildandi fískveiðistefnu,
„kvótakerfínu", er eins víst að meginþorri allra afla-
heimilda verði kominn í erlenda eigu með einum
eða öðram hætti eftir tiltölulega fá ár (snemma á
næstu öld). Samkvæmt alþjóðasamningum sem ís-
land er aðili að, skulu útlendingar njóta jafnræðis
við landsmenn um stofnun fyrirtækja eða aðild að
þeim. Meðan kvótar era veðsetjanlegir — með eða
án lagaheimilda — hlýtur fyrr eða síðar að koma
að því að fyrirtæki, að einhveiju eða öllu leyti í
eigu útlendinga, eignist þessi veð og þar með kvót-
ann. Þar er því opin leið bakdyramegin inn í ís-
lenska lögsögu. EES-skuldbindingar íslands hindra
að unnt sé að koma í veg fyrir þetta með íslenskri
lagasetningu.
Ríkjandi fyrirtækjaform í sjávarútvegi á íslandi
í dag er blanda útgerðar- og fískvinnslufyrirtækja.
Mörkin milli fískvinnslu og fiskveiða era að því leyti
óskýr. Eftir því sem tekst að þróa fiskvinnslu í átt
til frekari fullvinnslu, þ.e. í átt til iðnaðar, verður
erfiðara að veija hana erlendri eignaraðild, vegna
ákvæða EES-samningsins og annarra alþjóðlegra
skuldbindinga. Vafasamt er líka hvort yfírleitt á
að leggja áherslu á að koma í veg fyrir erlenda
eignaraðild að fískvinnslu í landinu.
Óski menn eftir erlendu íjármagni inn í fyrirtæki
sín, er nauðsynlegt að þeir aðgreini fískvinnslu og
útgerð formlega í sérstök fyrirtæki, og erlenda fjár-
festingin verði takmörkuð við fískvinnsluna.
Flotinn er það vígi, sem hægt er að skilgreina
og veija. Ekki fer á milli mála hvað fiskiskip era.
Með því að beita sóknar- og flotastjóm og tryggja
að fiskveiðiskipin verði áfram í eigu íslendinga að
öllu leyti, getum við tryggt óskorað eignarhald Is-
lendinga á auðlindinni innan lögsögunnar.
5.3. Sjávarútvegsgjald
Tekjur í sjávarútvegi vora um 80 milljarðar 1994
en skuldir um 120 milljarðar (31.12.1994). Hlutfall-
ið er 1:1,5. Öllu hagkerfínu stafar ógn af þessum
miklu skuldum, vegna þess að enginn lánadrottinn
þessara atvinnuvega hefur efni á að tapa. Lífsnauð-
syn er að lækka skuldir sjávarútvegsins. Það verður
aðeins gert með því að tryggja að greinin skili allt-
af einhveijum hagnaði.
Ef tekst á næstu áram eða áratugum að bægja
þessari vá frá, þannig að skuldastaða atvinnugrein-
arinnar verði viðunandi, þ.e. skuldir töluvert lægri
en tekjur, þá er hugsanlegt að setja á sjávarútvegs-
gjald. Það yrði þó alltaf að vera með ákveðnu „ör-
yggisneti". Ekki kemur til greina að skattleggja
þessa grandvallarstarfsemi þjóðfélagsins þannig að
taprekstur hljótist af. Sjávarútvegsgjald verður því
skilyrðislaust að endurgreiðast ef heildarafkoma
útgerðarinnar í landinu er neikvæð.
Gjaldið verður sem sagt að vera í samræmi við
afkomu útgerðarinnar í heild og nýtast henni. Því
mætti veija til einhverra eftirtalinna þátta: úrelding-
ar, þróunarverkefna, vísindastarfs og stjómsýslu í
þágu sjávarútvegs.
Þá skiptir sköpum að gjaldið sé sóknargjald en
ekki aflagjald. Þetta má hugsa sér svona: Gjaldstofn-
inn er húftrygging skipanna. Skip sem era eins
greiða sama gjald fyrir sama úthald. Þá greiðir sá
hlutfallslega minnst sem aflar mest. Þetta stuðlar
enn frekar að því að skipin séu í eigu og umsjá
þeirra sem best kunna á að halda og séu gerð út
frá þeim stöðum sem hagkvæmastir era. Aðeins
þannig hámörkum við raunveralegan arð þjóðarinn-
ar af öflun sjávarfangs.
5.4. Utanríkispólitík
Öflun þekkingar og samstarf við erlenda vísinda-
menn.
Mikið vantar á að við þekkjum lífríkið í hafinu,
sem við byggjum afkomu okkar á. Náttúralegar
sveiflur hafa alltaf verið til staðar í fískistofnunum,
en þær eiga sér sínar rætur þótt við þekkjum ekki
samspil þeirra nema að litlu leyti. Vitað er að atr-
iði eins og hitastig sjávar, seltustig, efnamengun
o.þ.h. hafa mikil áhrif, en jafnframt era að verki
þættir eins og samspil tegunda í sjónum, framboð
fæðu, fjölgun einstakra tegunda á kostnað annarra
og stundum á kostnað sjálfra sín (afrán). Ekki er
aðeins um að ræða fisk í þessu sambandi, heldur
einnig sjávarspendýr og fugla, sem éta ógrynni af
seiðum og ungfiski. Nytjahugsun er lykilorðið í
þessu sambandi, og þar þarf maðurinn að geta grip-
ið inn í af þekkingu, til þess að innbyrðis jafnvægi
raskist ekki en hann fái nýtt sér auðlindir sjávar
sem best. Ólíkar kenningar og „skólar“ takast á
um að skýra hvað það er sem stjómar stofnstærðum
í hafinu og hvaða áhrif veiðar hafa þar á við ólíkar
kringumstæður. Hér er um líffræðilegar grandvall-
arspumingar að ræða, sem við verðum að leita svara
við, en era stærri en svo að við getum staðið undir
því ein. Þess vegna verðum við að tryggja okkur
alþjóðlegt samstarf við vísindamenn sem era að
fást við svipaðar spurningar. Við verðum að sam-
hæfa okkar starf og þeirra til þess að nýta kraft-
ana sem best og forðast sköran.
Eins og að ofan greinir era ólíkar kenningar uppi
í þessum málum. Það er brýnt að stunda rannsókn-
ir opnum huga og falla ekki í þá gryfju að fara að
veija ákveðnar kenningar en sinna ekki öðram.
Þetta á ekki síst við í fiskveiðirannsóknum sem
hafa gífurleg áhrif á hagkerfi þjóðarinnar, hags-
muni áhrifaríkra hópa, og era jafnvel lagðar til
grandvallar stýrikerfí fiskveiðistefnunnar. Opinn
hugur er því lykilorðið í þessu samhengi.
Samningar og samstarf um fiskveiðar við aðrar 'v
þjóðir. (
íslendingar eiga mikið undir góðu samstarfí við
aðrar þjóðir. Frá útfærslu fiskveiðilögsögunnar í
200 mílur höfum við þó lítt stundað úthafsveiðar
fyrr en hin síðustu ár. Fiskveiðiþörfin er nú orðin
meiri en við fáum fullnægt á íslandsmiðum við það
ástand fiskistofnanna sem nú er ríkjandi. Því er
brýnt að ná samningum og samstarf við aðrar þjóð-
ir um veiðar okkar á úthafínu og í fiskveiðilögsögu
annarra þjóða. Nauðsynlegt er að ná samningum
við Kanadamenn, Norðmenn og Rússa um veiðar í
N-Atlantshafi. Semja þarf við Breta um veiðar á
Hutton-Rockall-svæðinu og ná samningum við þær
þjóðir sem stunda veiðar utan við 200 mílna lögsög-
una á Reykjaneshrygg. Samstarf okkar við ýmsar
þjóðir Afríku, Asíu og Suður-Ameríku hefur farið
vaxandi á undanfómum áram. Er þar einkum um
að ræða eignaraðild að þarlendum fyrirtækjum, þar
sem við legggjum til þekkingu, tæknibúnað og í
sumum tilfellum skip. Þetta samstarf á áreiðanlega
eftir að vaxa á næstu áram og kunna að opnast
þar möguleikar til þess að nýta flotann utan físk-
veiðilögsögunnar.