Morgunblaðið - 28.01.1995, Blaðsíða 8

8 C LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SAGAÍ
SÖNGVUM
I
Ástarstefið
LA TRAVLATA Kefst á tvískiptu forspili.
Fyrra stefið er undurveikt sorgarlag leikið á
fiðlur. Þetta stef er líka leikið í upphafi þriðja
þáttar þegar söguhetjan Víóletta liggur fyrir
dauðanum. Síðara stefið kemur aftur fyrir í
öðrum þætti. Þar er það er ákall Víólettu í
ástarjátningu hennar til Alfredos eftir að hún
hefur ákveðið að yfirgefa hann fyrir bæna-
stað föður hans. En hún biður hann samt
að elska sig jafnheitt og hún elski hann:
„Amami, Alfredo“.
Tóndæmi 1: Amami, Alfredo
Þó er sá munur á forspilinu og ástaijátn-
ingunni að á fyrri staðnum er stefið ekki
ástríðufullt eins og það á eftir að verða á
vörum Víólettu. í forspilinu er það angur-
vært og jaðrar um leið við danslag. Áður en
forspilinu lýkur hefur Verdi varpað enn einu
ljósinu á þessa einföldu laglínu með fremur
ísmeygilegu skrauti:
Tóndæmi 2: Ur forspili
Þessi hnígandi laglína er raunar ein uppi-
staðan í allri tónlist óperunnar. Hún birtist
í einni mynd í ástarsöng Alfredos í fyrsta
þætti: „Di quell’ amor“.
Tóndæmi 3: Di quell’ amor
Sá söngur á eftir að enduróma, af vörum
Víólettu eða í eyrum hennar, hvenær sem
hún minnist fyrstu funda þeirra Alfredos á
dansleiknum í þessum þætti. í annarri mynd
birtist þessi laglína til dæmis í tvísöng þeirra
elskendanna í þriðja þætti þegar þau heita
hvort öðru því að fara saman frá París til
að byija nýtt líf: „Parigi, o cara“.
Tóndæmi 4: Parigi, o cara
Á hveijum nýjum stað gæðir Verdi þessa
hnígandi línu nýju lífí. Hann teflir fram með
henni eða gegn henni nýrri andstæðu. í tví-
söngnum í þriðja þætti er andstæðan flúr
eins og áður í forspilinu. En þar var flúrið
ísmeygilegt og léttúðugt og brá ljósi á lífemi
Víólettu í París. Hér í þriðja þætti lýsir allt
annars konar flúr vongleði: „De’ corsi aff-
anni“.
Tóndæmi 5: De’ corsi affanni
Andstæður af þessu tæi og ýmsu öðru
setja mestan svip á La traviata frá upphafí
til enda. Þær eru höfuðtæki Verdis til að
segja söguna í tónum ekki síður — stundum
öllu fremur — en í orðum. Hann stefnir sam-
an angri og gáska, hollustu og hviklyndi,
einlægni og alvöruleysi, og áður en lýkur
hinni dýpstu sorg og hinum hæsta fögnuði
þegar Víóletta deyr með orðið 'gioia — það
er gleði — á vörunum.
II
Einsöngvar
Stundum getur Verdi beitt hefðbundnum
aðferðum óperuskálda til að birta þau
andstæðu öfl sem ráða rás viðburðanna. Það
gerir hann í einsöngsatriðum ópemnnar. Eitt
slíkt er söngur Víólettu í lok fyrsta þáttar:
„Ah, fors’ é lui“ og „Sempre libera".
Tóndæmi 6: Ah, fors’ é lui Sempre Iibera
Annað er söngur AJfredos í upphafí ann-
ars þáttar: „De’ miei bollenti spiriti“ og „0
mio remorso".
Tóndæmi 6: De’ miei bollenti spiriti
0 mio remorso
í þessum atriðum fer Verdi þannig með
hefðina að hún virðist sniðin að þörfum þessa
leiks og einskis annars. Hún mælir fyrir um
hægan fyrri kafla og hraðan síðari kafla í
einsöngsatriðum, einkum auðvitað í því skyni
að söngvarar geti leikið listir sínar til hins
ýtrasta hver í sínu eigin atriði. En hér er
einsöngurinn látinn ráðast af rökum viðburð-
anna og mannlegra tilfínninga að baki þeim.
Atriði Víólettu er sálarstríð. Það takast á um
hana ást og einlægni Alfredos annars vegar,
og hins vegar glaumurinn _og gjálífið sem
hún kallar eilíft frelsi sitt. I atriði Alfredos
vegsamar hann hamingju sína. En sú veg-
sömun hlýtur að víkja fyrir sjálfsásökunum
þegar hann kemst að raun um að Víóletta
er að fóma aleigu sinni fyrir ást þeirra. Ástar-
söngurinn verður að hergöngulagi, og Alfredo
Di iwl - K • nx, s,el - h • ncr cí'r p»l • pi - 1o
Um fK li- W-n - o fol - It^- j,ik - re
Tóndsemi 6 b.
y jJJegro aoJe/jto P£_
Tóndeemi 10.
Moi íi ■ pe ■ lf qiv- le\f- firt - 1o
Tóndœmi 12.
Vo- le\ fif t," - h. ioi lo io • h - to,________ 4\l - li- r\
Tóndeemi 7.
TTi 41 fe • li- o». • • * - K - \
Tóndrnmi 9.
Pi • n tic- co- meii m b
Tóndeemi 11.
n If
Phi- j.i. poi- y. pm • y. o mi- - rv phi- y.
Tóndeemi 14.
Dl- b ijo • vf i« d b*l- ho pi r\,
Tóndeemi 13.
Á æfingu
arkar út og til Parísar.
Kannski er lokaatriði
annars þáttar skýrasta
dæmi þess hvernig Verdi
fellir hefð að hentugleik-
um sögunnar sem hann
er að segja. Hér eru kom-
in einhver glæsilegustu
þáttarlok í allri sögu ítal-
skrar óperu. Hér eru ein-
söngvarar, kór og hljóm-
sveit í öllu sínu veldi. í
samsöngnum fléttar
Verdi síðan saman þijár
gerólíkar sönglínur.
Germont afneitar syni
sínum fyrir að svívirða
unga konu, Alfredo ásak-
ar sjálfan sig fyrir þessa
smán, og Víóletta biður
þess að Alfredo megi
njóta Guðs miskunnar
þegar hann fréttir hið
sanna um gerðir hennar.
Og eins og til að kóróna
atriðið fellir Verdi svo
allt saman að einni veg-
legri stígandi laglínu:
„Volea fuggirla“.
Tóndæmi 7: Volea
fuggirla
III
Tvísöngvar
En það er einkum í
tvísöngvum sem sagan
gerist. Einn af þeim er
endurfundasöngur þeirra
Víólettu og Alfredos í þriðja þætti. Þunga-
miðjan í honum er „Parigi, o cara“ sem þegar
er getið. Upphafíð er hægt og afar einfalt lag
í valstakti:
Tóndæmi 8: Parigi, o cara (upphafið)
í fyrsta þætti miðjum er dansaður vals,
og við óminn af honum ræðast þau við, Víó-
letta og Alfredo, í fyrsta sinn. Hann er hvat-
vís. Hún verður að láta af líferni sínu, segir
hann. Heilsa hennar sé í húfi. Hún tekur
þessu af léttúð sem kannski er ekki nema
von. En Alfredo er einlægnin uppmáluð og
lýsir þeim degi þegar hann sá hana fyrst:
„Un di felice".
Tóndæmi 9: Un di felice
Og úr verður ástarsöngur hans „Di quell’
amor“, sá sem héðan í frá á eftir að minna
á þennan fyrsta fund. Alfredo vegsamar í
söngnum þá leyndardómsfullu ást sem hrær-
ir alheiminn svo hann standi ekki í stað, og
er þar trúlega að vísa til Hins guðdómlega
gleðileiks eftir Dante. Svar Víólettu er full-
komin andstæða þessa lofsöngs. Hún segist
enga ást hafa að bjóða. Hún sé ekki nógu
mikil hetja til að elska nokkum mann. En
laglínan er íbyggin. Öðrum þræði er hún að
daðra. Og Verdi lætur ekki staðar numið.
Nú fléttar hann saman söng þeirra tveggja,
og þeim endi þessa fundar manns og konu
lýsa engin orð. Örlög Víólettu ráðast í öðrum
tvísöng sem er þungamiðja ópemnnar. Sá
er samtal þeirra Giorgios Germont í öðmm
þætti. Hér taka hver átökin við af öðrum,
og Verdi magnar þau upp með hverri laglín-
unni á fætur annarri allt til þess að Víóletta
biður Germont í lokin að segja Alfredo sann-
leikann þegar hún sé dáin: „Morrö!... la mia
memoria".
Tóndæmi 10: Morrö!... la mia memoria
Þessu tvísöngsatriði breytti Verdi allmikið
frá frumsýningunni í Feneyjum 1853 tij end-
ursýningarinnar á sama stað ári síðar. í upp-
haflegu gerðinni reiddi hann sig nær alfarið
á sönglínuna sjálfa og hafði hana fulla af
fímleikum á köflum, ekki sízt í kaflanum „Ah
il supplizio é si spietato". í lokagerðinni víkja
fimleikarnir, og í staðinn reiðir hann sig á
fágaða raddsetningu og á hófsamlega en þó
máttuga hlutdeild hljómsveitarinnar. í upp-
hafi atriðisins mætast óvild Germonts og stolt
Víólettu þegar hún segir honum sannleikann
um fjárhag þeirra Alfredos. Það er hún sem
stendur straum af dvöl þeirra í sveitinni.
Germont verður strax allur annar. Hann seg-
ir henni frá dóttur sinni ungu sem sé eins
og engill: „Pura siccome un angelo“. Sönglag-
ið sýnir betur en nokkur orð fengju gert að
nú getur hann ekki boðið henni né bannað.
Hann getur aðeins beðið hana bónar.
Tóndæmi 11: Pura siccome un angelo
Víóletta svarar með því að lýsa ást sinni
á Alfredo: „Non sapete“. Orð hennar eru
full af ástríðu. En laglínan er ekki ástríðu-
þrungin heldur æst og kvíðafull:
Tóndæmi 12: Non sapete quale affetto
I þessari línu skipta þagnirnar jafnmiklu
máli og nóturnar. Germont reynir að hug-
hreysta Víólettu: hún sé ung og fögur. Hann
hræðir hana líka: það getur engin óvígð sam-
búð blessazt. Og þar kemur að hún biður
hann grátandi fyrir boð til dóttur hans, í ein-
hveiju áhrifamesta sönglagi Verdis fyrr og
síðar: „Dite alla giovine". Einfaldara getur
lag ekki orðið. Það fetar nótu af nótu upp
tónstigann:
Tóndæmi 13: Dite alla giovine
Eins og áður bregðast orð. Þau fá engin
lýst því sem Verdi getur látið í ljósi er hann
fléttar saman í eitt styrk þessarar ungu konu
og viðkvæmni roskins manns sem á henni
allt að þakka en getur ekkert sagt nema
„gráttu, gráttu": „Piangi, piangi, piangi, o
misera, piangi“.
Tóndæmi 14: Piangi, piangi, piangi, o
misera
Hér verður söngur enn bæði sjón og sögu
ríkari. Til þess eru óperur.
Þorsteinn Gylfason