Morgunblaðið - 29.01.1995, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 29. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KVIKMYNDIR/Stjörnubíó hefur tekið til sýninga kvikmyndina Mary Shelley’s Franken-
stein, í leikstjórn Kenneths Branaghs, sem leikur aðalhlutverkið ásamt Robert De Niro
SAMBAND stjúpsystkinanna Victors Frankenstein (Kenneth
Branagh) og Elizabeth (Helena Bonham Carter) er óveiyu náið.
Skrímslið o g
skaparinn
IFRUMBERN SKU nútíma nátt-
úruvísinda á fyrrihluta síðustu
aldar kynnist ungur stúdent, Victor
Frankenstein (Kenneth Branagh),
dularfullum prófessor, Waldman
(John Cleese) að nafni, sem sagður
er hafa fengist við tilraunir við að
skapa lífveru. Hugmyndin heltekur
Frankenstein sem er staðráðinn í
að láta ekki staðar numið við þá
þröskulda sem prófessorinn þorði
ekki að yfirstíga. Það geisar kól-
erufaraldur í bænum og hinn ungi
vísindamaður einangrar sig frá
kunningjum (Tom Hulce) og ást-
vinum (Helena Bonham Carter) og
sekkur sér ofan í tilraunir sínar við
það að snúa á dauðann með því
að kveikja nýtt líf.
í eldingaveðri uppsker hann
árangur erfíðis síns eina nótt og
veran sem hann hefur skapað í
mannsmynd úr líffærum og líkams-
hlutum dauðra (Robert De Niro)
vaknar til lífsins.
Frankenstein verður gagntekinn
hryllingi andspænis fullmótuðu
sköpunarverki sínu en tilraunir
hans til að eyða lífínu sem hann
kveikti renna út í sandinn, veran
hverfur út í myrkrið en Franken-
stein liggur örmagna eftir.
Frankenstein reynir að telja sér
trú um að veran hafi orðið kóler-
unni að bráð en í raun hefur hún
tekið sér bólsetu í útihúsum bónda-
bæjar og fylgist þar með fólkinu
úr fjarlægð.
Veran tileinkar sér mál mann-
MARY ShelJey var 19 ára þegar
hún skrifaði söguna um doktor
Victor Frankenstein árið 1816.
Hugmyndin að frægustu hryll-
ingssögu allra tíma vitjaði hennar
í vökudraumi í húsi á bökkum
Genfarvatns þar sem auk hennar
dvöldust tvö af ástsælustu skáld-
um Breta. Húsráðandi var Byron
lávarðar sem hafði boðið til sín
Percy Bysshe Shelley ástmanni
og síðar eiginmanni Mary.
Drungalega óveðursnótt sum-
arið 1816 dunduðu Byron og gest-
ir hans, en auk fyrrtaldra var þar
viðstaddur John Polidori einka-
læknir og meintur ástmaður Byr-
ons, sér við að segja hvert öðru
drauga- og hryllingssögur.
Sögustundinni lauk með þvi að
húsráðandinn hét á hvern og eitt
viðstaddra að skrifa slíka sögu.
anna og tilfinningar en tilraunir
hennar til að eignast hlutdeild í
hamingju bændanna og samastað
meðal þeirra enda með ósköpum.
Alein, útskúfuð og gagntekin heift
fer veran að leita skaparans sem
brást henni og boðar Victor Frank-
enstein martröð sem ógnar ekki
aðeins honum sjálfum heldur öllum
sem honum eru kærir.
Fyrirtæki Francis Ford Coppola,
American Zoetrope, fékk Kenneth
Branagh til að gera kvikmynd eftir
sögunni sígildu um Frankenstein
og skrímslið sem ofmetnaður hans
skapaði.
Þótt sagan hafí verið skrifuð
fyrir tæpum 200 árum eru Coppola
og Branagh sammála um að boð-
skapurinn eigi sterkan samhljóm í
nútímanum.
Ævintýri Mary Shelley eigi á
sinn hátt við um þann kvíðboga
sem nútímafólk beri gagnvart ýms-
um viðfangsefnum tækni og vís-
inda, svo sem erfðaverkfræði og
gervigreind, sem mörgum virðist
gera metnað Frankensteins að sín-
um og vekji áleitnar siðfræðilegar
spumingar um rétt og getu manna
til að endurbæta sköpunarverkið.
Kenneth Branagh fékk fullar
hendur Qártil að kvikmynda söguna
og lagði höfuðáherslu á að handrit-
ið yrði þannig úr garði gert að hald-
ið yrði meiri trúnaði við sögu Mary
Shelley en gert hafði verið í þeim
17 kvikmyndum sem kenna sig við
söguna 0g talið er vert að nefna.
Bæði Shelley og Byron gerðu at-
rennu að verkinu en aðeins Polid-
ori, sem skrifaði fyrstu vampíru-
söguna sem þekkt er á ensku, og
hin unga Mary stóðu við sitt.
Hún lýsti því síðar að sagan
hefði fæðst þegar hún lá and-
vaka, gagntekin af áskorun Byr-
ons. Þá hafi birst fyrir hugskots-
sjónum hennar fölur ungur mað-
ur, iðkandi framandi fræða,
krjúpandi við sköpunarverk sitt;
skuggamynd manns sem öflug og
torkennileg vél virtist geta vakið
til lífs og gefið mátt til að hreyfa
sig.
Hún hrökk upp með andfæium
vitandi að þar var söguefnið kom-
ið. Hugsunin sem hafði hrætt
hana sjálfa myndi skjóta öðrum
skelk í bringu.
Mary lauk sögunni heima í
Sjálfur leikur Branagh titilhlut-
verkið og kveðst hafa lagt áherslu
á að víkja frá hefðbundinni túlkun
Victors Frankensteins, sem hann
sjái ekki fyrir sér sem taugaveikl-
aðan og brenglaðan vísindamann
heldur sem einhvers konar hold-
gerving skynseminnar.
í hlutverk skrímslisins, sem í
hugum flestra hefur á sér þá mynd
sem Boris Karloff gaf því í þremur
kvikmyndum á fjórða áratugnum
(Frankenstein 1931, The Bride of
Frankenstein 1935 og Son of
Frankenstein 1939), var fenginn
sjálfur Robert De Niro. Hafa marg-
ir orðið til að halda því fram að
tveir af fremstu leikurum hins en-
skumælandi heims séu saman
komnir þar sem De Niro og Bra-
nagh deili hvíta tjaldinu,-
De Niro er þekktur fyrir að
leggja á sig ómælt erfíði til að til-
einka sér rullumar sínar og en hér
var það ekki persónusköpunin sem
gerði mestu kröfumar heldur gerv-
ið sjálft. Leikarinn þurfti að eyða
Bath í Englandi og skáldsaga
hennar um Frankenstein var
gefín út í London árið 1918, þeg-
ar Mary Shelley var tvítug að
aldri.
Á þeim 177 árum sem síðan
hafa liðið eru prentaðar útgáfur
sögunnar allt að því óteljandi og
fullyrt er að allan þann tíma
hafi nýleg útgáfa veríð til á
markaði að mæta jafnri og stöð-
allt upp í 12 klukkustundum á dag
í stóli förðunarmeistarans meðan
honum var breytt í skrímslið sem
saumað var saman úr hálfrotnuðu
holdi.
Aukaleikararnir stjamanna
tveggja eru ekki af verri endanum:
Tom Hulce (sem lék Mozart í
Amadeus) leikur stórt hlutverk vin-
ar Frankensteins, Helena Bonham
Carter (Howard’s End) leikur
Elizabeth, stjúpsystur Franken-
steins og stóm ástina i lífi hans,
John Cleese (A Fish Called Wanda,
Fawltry Towers) leikur prófessor-
inn sem kemur Frankenstein á
bragðið. Aidan Quinn (Avalon,
Blink) og Richard Briers (fasta-
maður í flestum myndum Bra-
naghs) bregður einnig fyrir.
Frankenstein gekk ekki sérlega
vel í bandaríska áhorfendur og ollu
viðtökumar vonbrigðum en þeim
mun betur á meginlandinu, ekki
síst í Bretlandi þar sem áhorfendur
jafnt og gagnrýnendur hafa tekið
henni tveimur höndum.
ugri eftirspum nýrra kynslóða.
Sagan var fyrst fest á filmu í
árdaga kvikmyndanna árið 1910
og myndin sem Stjörnubíó sýnir
nú er a.m.k. sú átjánda sem gerð
er eftir sögunni.
Seinni ritverk Mary Shelley,
sem rítaði alls sex skáldsögur,
nutu aldrei teljandi vinsælda og
voru jafnvel gleymd áður en hún
féU frá 53 ára að aldri.
• Á FÁUM ámm hefur Kenneth
Branagh unnið sér sess sem einn
fjölhæfasti leikarí og kvik-
myndahöfundur samtímans.
Kvikmyndaferill hans hófst að
gagni fyrir sjö ámm og hálffer-
tugur að aldri hefur hann leik-
stýrt og faríð með aðalhlutverk
í fimm kvikmyndum en árin sjö
þar á undan hafði hann nýtt til
að ávinna sér orðspor sem skæ-
rasta stjaman sem stigið hafði
á fjalir í bresku leikhúsi um
árabil.
• Branagh er fæddur í Belfast
á Norður-írlandi en fluttist ung-
ur til Englands og ólst upp í
borginni Reading. Strax í fyrsta
leikritinu sem hann tók þátt í
að loknu námi í The Royal Aca-
demy of Dramatic Art varð
breskum almenningi (jóst að hér
var enginn venujulegur leikari
á ferð og gagnrýnendur jusu
hann lofi og viðurkenningum.
• 24 ára gekk hann til liðs við
konunglega Shakespeare-leik-
húsið í London og debuteraði
þar í hlutverki Hinriks V. Aldr-
ei hefur yngri maður farið með
aðalhlutverk í Shakespeare-
leikríti á þeim fjölum.
• Tveimur ámm síðar hafði
fyrsta leikrit Branagh, Tell Me
Honestly, slegið í gegn í leikhús-
um Lundúna og hann var farínn
að setja upp verk fyrir þekkt-
ustu leikhús borgarinnar. Árið
1987 stofnaði hann ásamt félög-
um sínum — þar á meðal eigin-
konu sinni, óskarsverðlaunale-
ikkonunni Emmu Thompson —
leikhópinn Renaissance Theater
Company en ári siðar söðlaði
hann um og sneri sér að kvik-
myndagerð.
KENNETH Branagh
• Síðan hefur hann leikstýrt og
leikið sjálfur aðalhlutverk í
fimm kvikmyndum. Fyrst var
kvikmyndagerð leikrits Shake-
speares um Hinrik V. Eftir vel-
gengni hennar sóttist Holly-
wood strax eftir kröftum pilts-
ins og þar í borg gerði hann
Ieynilögreglumyndina Dead
Again þar sem hann lék aðal-
hlutverk ásamt eiginkonu sinni,
Emmu Thompson, og Derek
Jacobi. 1992 gerði Branagh
tvær myndir: Peter’s Friends
og aðra mynd eftir Shakespe-
are-verki, Much Ado About Not-
hing. Þar hafði hann Holly-
wood-stjörnur á borð við Denzel
Washington, Michael Keaton og
Keanu Reeves, auk Emmu
sinnar og breska eðalleikarans
sem er sjaldnast fjarri í verkum
Branaghs, Richard Briers.
• Eins og Henry V. náði Ys og
þys út af engu til stærri og fjöl-
breyttari áhorfendahóps en
jafnan sækir sér andlega nær-
ingu og skemmtun í kröfuhörð
verk Shakespeares.
• Fimmta og nýjasta kvikmynd
Branaghs er svo sú sem Stjörnu-
bíó hóf sýningar á sl. föstudag:
Mary Shelley’s Frankenstein.
Þetta er tvímælalaust stærsta
verkefni Branaghs til þessa og
stórmynd í öllum skilningi.
• En þótt næg séu verkefnin í
kvikmyndum hefur Kenneth Bra-
nagh ekki sagt skilið við leikhús-
ið. Þar er hann enn tíður gestur
og lék síðast Hamlet með hópi
frá Konunglega Shakespeare-
leikhúsinu í London og Stratford
upon Avon sl. sumar - og sló að
sjálfsögðu öU aðsóknarmet
Hryllingssaga
allratíma
SKRÍMSLIÐ snýst af skefjalausri heift gegn skaparanum
sem sneri við því baki.