Morgunblaðið - 03.02.1995, Blaðsíða 2

2 D FÖSTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Anna Bjarnadóttir.
SILVAN og Astrid Hungerbiihler, einstæð móðir í Sviss.
I hjónabandið
þegar barn
M MÆÐUR _ 58,3% nýfæddra
J2 barna á íslandi árið 1993
^ voru ógiftar, samkvæmt
tölum frá Evrópuráðinu. Að-
eins 6,3% barna sem fæddust í
Sviss á sama tíma voru fædd utan
hjónabands. Tölurnar sýna ekki
hversu hátt hlutfall mæðranna
voru einstæðar eða í sambúð.
Svissneska prósentutalan kom
Astrid Hungerbiihler, einstæðri
móður, á óvart. „Ég vissi ekki að
það væru svona margar ógiftar
mæður í Sviss. Hér ganga lang-
flestir í hjónaband um leið og von
er á barni.“ Hún kynntist nýlega
annarri einstæðri móður fyrir til-
viljun úti á róluvelli. Annars þekk-
ir hún enga einstæða móður, þær
eru svo sjaldgæfar í Sviss.
Hún hætti námi vegna
barnsburðarins
Astrid varð óviljandi ófrísk þeg-
ar fímm ára samband var á síð-
asta snúningi. „Ég var komin tæpa
þrjá mánuði á leið þegar ég áttaði
mig á því að ég ætti von á barni.
Mér fannst ég vera komin of langt
á leið til að láta eyða fóstrinu og
ákvað að halda því.“ Hún var þá
28 ára, nýbúin að ljúka stúdents-
prófí og langaði að læra búfræði
í tækniháskólanum í Zurich. „Ég
varð að hætta við það. Ég get
ekki sótt tíma í 35 klukkustundir
á viku, lært heima og hugsað um
barnið." Hún er með gott verslun-
arskólapróf og fékk sér vinnu í
banka til að þéna sem mest á
meðgöngutímanum. Hún fór til
starfa á bóndabæ þar sem hún
gat haft barnið hjá sér við inni-
og útiverk þremur vikum eftir að
Silvan, stór og myndarlegur strák-
ur, fæddist.
„Það gekk ágætlega þangað til
húsmóðirin eignaðist annað barn.
Þá urðu börnin á heimilinu einum
of mörg og ég flutti til ríkrar fjöl-
skyldu þar sem ég sá um heimil-
ið. Okkur kom illa saman og ég
reyndi aftur fyrir mér á bóndabæ.
í þetta sinn hjá fráskildum bónda
með tvö börn. Ég hætti hjá honum
þegar hann varð of nærgöngull
og það kom í ljós að hann hafði
verið að leita sér að eiginkonu en
ekki ráðskonu þegar hann réð
mig í vinnu.“ Astrid býr núna
með tveimur kunningjakonum
sínum og hefur innritað sig í
heimsspeki í háskólanum. „Tíma-
sóknin þar er ekki of mikil og ég
get lesið heima.“ Hún vonast til
að fá námsstyrk eða -lán. Háskól-
inn metur hvert tilfelli fyrir sig,
eins og hið opinbera. Hún fær
er í vonum
engar félagstryggingar nema hún
sæki um þær og geti sýnt fram á
fjárþörf.
Ég vil annast hann sjálf eins
mikið og ég get
Silvan er rúmlega tveggja ára
og er nú á bamaheimili stúdenta.
„Það var ekkert mál að fá pláss.
Hann er fjóra morgna í viku. Ég
vil ekki hafa hann þar lengur
meðan hann er svona ungur. Mér
finnst ég eiga að annast hann sjálf
og helga honum eins mikinn tíma
og ég get. Ég læt hann vera leng-
ur á bamaheimilinu þegar hann
verður orðinn þriggja ára,“ sagði
Astrid, sem er langt frá því að
vera íhaldssöm. Langflestum
Svisslendingum fínnst sjálfsagt að
foreldrar sjái um bömin sín á eig-
in kostnað án aðstoðar ríkisins.
Undantekning að mæður sendi
börn á barnaheimili
Það heyrir til undantekninga í
Sviss að mæður vinni úti og sendi
börn daglega á barnaheimili eða
til dagmömmu. „Konur hafa sam-
viskubit af því að senda börnin frá
sér ef þær þurfa þess ekki endi-
lega,“ sagði starfsmaður Zúrich-
borgar. „Bamaheimilin vora í upp-
hafi stofnuð fyrir fátæklinga sem
gátu ekki hugsað um bömin sín
af því að báðir foreldrarnir urðu
að vinna úti.
Það loðir enn fátæklingastimpill
við þau og þess vegna þykir ekki
sjálfsagt að senda böm á barna-
heimili.“ Alls kyns leikhópar sem
mæður skipuleggja sjálfar era al-
gengir. Zúrich-borg hefur um
400.000 íbúa. Hún rekur eða
styrkir bamaheimili fyrir um
1.000 börn. Nú er enginn biðlisti
á þau. Það kostar frá 8 frönkum
(424 IKR) upp í 100 franka (5.300
IKR) að hafa barn á barnaheimili
í Zúrich á dag. Verðið fer eftir
tekjum foreldranna.
Faðirinn borgar 53 þús.
á mánuði
Astrid borgar lægsta gjaldið
fyrir Silvan. Faðir hans hefur hann
um hvérja helgi og borgar 1.000
franka (53.000 IKR) með honum
á mánuði. Borgin borgar mæðrum
sem fá ekkert meðlag frá barns-
feðram sínum allt upp í 650 franka
(34.450 IKR) á barn á mánuði.
Borgin rakkar feðurna síðan beint.
Starfsstúlka borgarinnar tók fram
að mæðurnar þyrftu ekki að
endurgreiða meðlagið þótt borg-
inni tækist ekki að innheimta féð
frá feðranum. ■
Anna Bjarnadóttir
DAGLEGT LÍF
Emil í Kattholti
var trúlega ofvirkt barn
Sólveig Páll
Ásgrímsdóttir Magnússon
— ÓÞEKKTARORMAR, hrekkju-
svín, vitleysingar. Þessar nei-
ðfi kvæðu nafngiftir fá ofvirk böm
Om oft að heyra, jafnvel mörgum
sinnum á dag. Sameiginlegt
einkenni þeirra er athyglis-
brestur, hreyfíóróleiki og hvat-
vísi. Augnablik umhugsunar-
innar er ekki til, þeim halda engin
bönd og þau framkvæma án þess
að hugsa um afleiðingamar.
Árið 1990 mynduðu nokkrir
starfsmenn Barna- og unglingageð-
deildar Landsspítalans starfshóp,
sem hefur unnið að því að taka upp
og þróa nýjar aðferðir við greiningu
og meðferð ofvirkra barna. í fyrra
hófu Sólveig Ásgrímsdóttir, sál-
fræðingur á bama- og unglingageð-
deild Landsspítalans og Páll Magn-
ússon, sálfræðingur á Kleppsspít-
ala, rannsókn á ofvirkum börnum.
Bæði hafa langa starfsreynslu í
málefnum barna og unglinga.
Rannsóknin nær til barna, sem
greinst hafa ofvirk á barna- og
unglingageðdeildinni. Áhersla er
lögð á að kanna bakgrann barn-
anna, almennt heilsufar og þroska.
Að 8-10 árum liðnum ætla Sólveig
og Páll að fylgja rannsókninni eftir
og hafa uppi á börnunum/ungling-
unum og athuga hvernig þeim hef-
ur reitt af í lífsins ólgusjó.
Líffræðilegar orsakir
Sólveig segir að 40%-50% bama
á barna- og unglingadeild Landssp-
ítalans séu ofvirk og samkvæmt
bandarískri greiningaraðferð, sem
hér sé notuð, sé líklegt að 3-5%
allra barna fengju slíka greiningu.
„Ofvirk böm eru ekki geðtrufluð
eða greindarskert. Þau skortir
hvorki vit né þekkingu, en búa oft
ekki yfír hæfni til að nota vitið og
þekkinguna. Ofvirkni er líffræðilegs
eðlis, meðfædd og arfgeng, líklega
oftast vegna truflunar á heilastarf-
semi. Þessi vitneskja hjálpar foreldr-
um gríðarlega mikið. Þeir losna við
þrúgandi sektarkennd og samvisku-
bit, auk þess sem þeir fá staðfest
að stjórnlaus hegðun bamsins sé
ekki uppeldismistök eða vegna ytri
skilyrða og ýmsar aðgerðir geti ver-
ið til bóta, jafnvel bata.
Atferli og hegðun ofvirka bama
mætir ekki miklum skilningi í sam-
félaginu. Mikið mæðir á aðstandend-
um, þeir þurfa sífellt að passa að
bamið fari sér ekki að voða, skemmi
ekki, rpeiði ekki eða sé öðrum til
ómældrar skapraunar með hegðun
sinni. Oft verður fjölskyldan ein-
angrað, því enginn treystir sér til
passa, fáir koma í heimsókn og öll
orka fer í umvandanir,
aðfínnslur og að halda
barninu að heimanámi
eða öðrum skyldustörf-
um.“
Sólveig segir að ut-
anaðkomandi áreiti
trufli ofvirk börn meira
en önnur, prédikanir
fari fyrir ofan garð og
neðan, þau læri illa af
reynslunni og séu tíðir
gestir á slysadeildinni.
„Þau fara of geyst og
ugga ekki að sér. Oft
eru þetta hinir
skemmtilegustu krakk-
ar; atorkusöm og dug-
leg, snögg upp á lagið
og segja margt fyndið, sem aðrir
myndu e.t.v. aldrei þora að segja
... bara hugsa.
Trúlega hefur Emil í Kattholti
verið ofvirkur krakki og flestum
finnst hann afar skemmtilegur. Ég
býst ekki við að hann hafi hugsað
um afleiðingarnar þegar hann
hengdi systur sína upp á flagg-
stöng, eða gerði ýmis önnur prakk-
arastrik. Vitaskuld veit enginn
hvað í annars huga býr, en ofvirk-
ur drengur, sem var í meðferð hjá
mér lýsti því svona: „Ég er í samfé-
lagsfræði og kennarinn er að segja
frá einhverjum manni á fílsbaki.
Skyndilega segir sessunautur
minn: „Hvar er Siggi?“ Ég hrekk
við og allt í einu finnst mér endi-
lega eins og Siggi sé á fílsbaki."
Þessi einlæga frásögn drengsins
varpar örlitlu ljósi á hvernig at-
hyglin brestur og hugsunin brengl-
ast við smávægilega truflun."
ÁVEXTIR
í útrýmingarhættu
FRAMTÍÐ ávaxta í Evrópu er í
hættu og er ógnað af því sem
umhverfisvemdarsinnar kalla
erfðafræðilegri eyðingu, sem þýðir
að ávextir sem við borðum verða
æ líkari hver öðrum, erfðafræði-
lega.
Sumar ávaxtategundir eru bein-
línis í útrýmingarhættu, fullyrti
Joanna Blythman nýlega í The
European. Hún tekur dæmi um
ilmandi ávöxt qu/nce-trésins, sem
áður var jafn algengur og epli. „Nú
er hann horfinn af ávaxtamörkuð-
um í Bretlandi og ekki hægt að
nálgast hann nema á villtu quince-
tré úti í náttúrunni. Quince er
stundum nefndur roðarunni, en
ávextir hans voru yfirleitt notaðir
í sultur og mauk meðan hann var
fáanlegur.
Bragðmiklar plómur
Damson-plómur, sem
eru mjög dökkar, segir
Blythman að skari fram
úr bestu plómum sem nú
fást. „Þær eru mun
bragðmeiri en aðrar
plómur, en í Evrópu eru
aðeins nokkrir bændur eftir sem
enn rækta Damson-plómutré.“
Hún greinir frá þyí að áður fyrr
hafi verið algengt að sjá börn í
Suður-Frakklandi smjatta á jujube,
ávexti sem líkist döðlu. „Hann er
sætur, ilmandi og enn ríkari af
C-vítamíni en appelsína. Nú er hann
hvergi fáanlegur lengur, en jujube-
tré standa enn í nokkrum skrúð-
görðum. Granat-epli eru einnig að
hverfa úr evrópskri ávaxtarækt.“
Auk þess sem heilu ávaxtateg-
undirnar hverfa af sjónarsviðinu,
fækkar sífellt afbrigðum hverrar
tegundar. Blythman segir að til
dæmis hafi um 6.000 afbrigði epla
verið ræktuð í Bretlandi áður fyrr.
„Nú eru aðeins um 2.000 eftir og
langflest ræktuð í sérstökum skrúð-
görðum. Ekki eru nema örfá af-
brigði af eplum ræktuð til sölu og
almennrar neyslu. Svipaða sögu er
að segja af appelsínurækt í Evrópu.
Hinar frábæru Ellison-appelsínur,
með nettum anís-keim, viku til
dæmis fyrir nýjum af-
brigðum sem framleidd
eru utan Evrópu.“
Ræktaö í réttu
umhverfi
Sú var tíðin að í
ávaxtarækt var tekið mið
af ólíkum jarðvegi og loftslagi á
hinum ýmsu landsvæðum. „Frakkar
ræktuðu áður um 4.000 mismun-
andi afbrigði af eplum, en nú geta
þeir aðeins valið um 10 afbrigði í
matvöruverslunum. Eplarækt
þeirra er deyja út, enda um 80%
af eplum á frönskum mörkuðum
ræktuð í Bandaríkjunum.“
Blythman saknar apríkósu-
afbrigðis, Précoce de Boulbon, sem
hún segir vera sætt og undurgott.
„Bouches-du-Rhone var þekkt fyrir
þessar apríkósur, en nú eru vart
fáanlegar aðrar apríkósur þar en
ilm- og bragðlítil afbrigði. Ferskja
með rautt, fínt og sætt aldinkjöt,
Sanguine de Manosque} hefur einn-
ig verið ratt úr vegi. Á síðustu 55
áram hefur að minnsta kosti fjórð-
ungur franskra melónuafbrigða
horfið og listi yfír útdauð ávaxtatré
er óendanlegur."
Fiktað við náttúru
Blythman telur ávaxtatré hafí verið
kynbætt of mikið á of skömmum
tíma og Evrópubúar séu að súpa
seyðið af því.
„Vísindamenn og tækjabúnaður
þeirra hafa nú tekið við af bændum,
sem áður ræktuðu og kynbættu
ávaxtatré smám saman með því að
smakka ávextina og fylgjast með
vexti þeirra ár eftir ár. Markmið
vísindamanna er að koma upp tijám
sem gefa fljótt af sér stóra upp-
skeru. Eitt af því sem stefnt er að
Menn reynn
nð bjnrgn fræj
um í útrým-
ingarhættu.