Morgunblaðið - 03.02.1995, Blaðsíða 3
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1995 D 3
DAGLEGT LIF
Morgunblaðið/Sverrir
EMIL í Kattholtí var oft látinn dúsa út í smíðaskemmu í refsingar-
skyni, enda hinn mesti prakkari, sem sjaldnast hugsaði um afleið-
ingar gerða sinna. Leikrit um snáðann var sýnt í Þjóðleikhúsinu
fyrir nokkrum árum og hér er aðalleikarinn að tálga spýtukalla.
Meirl fræðsla
Barna- og unglingageðdeild
Landsspítalans býður foreldrum
fræðslunámskeið um orsakir og
afleiðingar ofvirkni. Senn verða
jafnframt haldin sérstök þjálfun-
arnámskeið, þar sem kenndar verða
ýmsar gagnlegar uppeldisaðferðir
og hvernig rétt sé að bregðast við
mismunandi aðstæðum. Sólveig er
bjartsýn á að hægt verði að standa
vel að málum ofvirkra bama með
samvinnu og fræðslu. Hún telur að
slíkt sé auðveldrara í litlu samfé-
lagi, þar sem allir þekkja alla og
einstaklingurinn týnist ekki í mann-
hafinu.
„Fyrst og fremst þarf að veita
foreldrum fræðslu og börnunum
skýr svör. Ofvirk börn eru mun
erfíðari í umgengni og uppeldi en
önnur börn og ganga í gegnum
miklar tilfínningasveiflur. Þau
þurfa því mikið aðhald, reglu, festu
og skipulag. Vegna hegðunar
þeirra hefur athyglin alla jafna
beinst að því neikvæða
í fari þeirra og þau
hafa verið mikið
skömmuð.
Svokallað umbun-
arkerfi, þ.e. bamið
öðlast ýmis réttindi
gegn því að hegða sér
vel, gagnast vel til að
stjórna, byggja upp sjálfstraustið
og beina barninu á réttar brautir.
Foreldrar þurfa að vera samstíga
í aðgerðum og styðja hvort annað.
Þeir mega ekki hvika og verða að
vara sig á að utanaðkomandi að-
finnslur um einstrengningshátt í
uppeldinu komi þeim ekki úr jafn-
vægi. Þolinmæði er mikilvæg og
best er að taka einn þátt fyrir í
einu, t.d. má fyrst leggja áherslu
á borðsiði eða heimanám."
Ofvirkni algengari hjá
drengjum en stúlkum
- Em fjölskyldur ofvirkra barna
yfírleitt í stakk búnar að veita þeim
nauðsynlegan stuðning og aðhald?
„Erfðaþáttur ofvirkni skýrir að
mörgu leyti hvers vegna ofvirk böm
koma oft frá sundruðum heimilum
og em alin upp hjá einstæðum
mæðmm. Þótt ekki sé venja að tala
um fullorðið fólk sem ofvirkt, þá
er slíkt engu að síður staðreynd í
mörgum tiivikum. Hegðunarmynst-
rið breytist með aldrinum, hreyfíó-
róleikinn er e.t.v. minni, en eirðar-
leysið getur leitt til aðlögunarerfíð-
leika á mörgum sviðum og í kjölfar-
ið hjónaskilnaðar. Þegar einungis
annað foreldrið hefur uppeldið á
sinni könnu er erfiðara að sinna því
eins og best verður á kosið og
ýmsir hindranir verða á veginum.
- Hvað er til ráða, ef hvorki
fræðsla né samvinna gagnast til að
hafa hemil á baminu?
„Lyfjameðferð hjálpar í mörgum
tilvikum. Þótt mótsagnakennt sé,
þá er barninu gefíð örvandi lyf til
að það eigi betra með að einbeita
sér og slaka á. Þessi lyf em ekki
hættuleg, enda gefín í litlum
skömmtum og rannsóknir sýna að
þau valda hvorki fráhvarfseinkenn-
um né fíkn. Reyndar er lyfjameð-
ferð ekkert neyðarúr-
ræði, hún er einn þátt-
ur í meðferð en gagn-
ast alls ekki öllum.
Margar samræmdar
aðgerðir þurfa að hald-
ast í hendur til að
hjálpa hveijum ein-
staklingi."
Ofvirk böm eru í miklum áhættu-
hópi og geta orðið samfélaginu dýr-
keypt. Ofvirkni er þrisvar sinnum
algengari hjá drengjum heldur en
stúlkum. Sé þróunin á versta veg
og ekkert er að gert hrannast
vandamálin upp. Baminu gengur
illa að eignast félaga, það einangr-
ast og upplifir höfnun, sem ýtir
undir vanlíðan. Smám saman
brennir það altar brýr að baki sér
verður þunglynt og hætta á að það
leiðist út í fíkniefnaneyslu og af-
brot. Sem betur fer tekst oft að
beina eiginleikum ofvirkra barna í
réttan farveg. Þegar þau vaxa úr
grasi geta þau orðið athafnasamir
einstaklingar, virkir í starfí og fé-
lagslífí. Þetta er oft fólkið sem er
allt í öllu og virðist aldrei unna sér
hvíldar.
Sólveig og Páll eru sammála um
að séu böm greind nógu snemma,
helst um fjögurra ára aldur, og fái
tilheyrandi meðferð, aukist líkur á
að þau verði nýtir þjóðfélagsþegn-
ar. Sé ekkert að gert og stjómvöld
haldi áfram að horfa í hveija krónu
sem fer í uppeldis- og sálfræðiþjón-
ustu bama, sé hætta á að sum of-
virk böm Jendi á glapstigum, sem
samfélagið gjaldi dýru verði er fram
líði stundir. ■
Valgerður Þ. Jónsdðttir
EF a.m.k. átta af eftirfarandi
fjórtán einkennum koma fram
hjá barni yngra en 7 ára í mun
ríkara mæli en hjá jafnöldrum
þess, einkenni vara í um 6 mán-
uði, er líklegt að barnið greinist
ofvirkt.
► 1. Er mikið með hendur og
fætur á hreyfingu eða iðar í sæti
(þegar um ungling er að ræða
nægir að hann upplifi sig eirðar-
lausan).
► 2. Á erfitt með að siija kyrr í
sæti þegar aðstæður krefjast
þess.
► 3. Lætur auðveldlega truflast
af utanaðkomandi áreiti.
► 4. Á erfitt með að bíða eftir
að röðin komi að honum/henni í
leikjum eða hópstarfi.
► 5. Getur oft ekki stillt sig um
að byrja að svara spurningum
áður en lokið hefur verið að
spyija þeirra.
► 6. Á erfitt með að fylgja fyrir-
mælum annarra (án þess að um
mótþróa/ögrun eða skilnings-
leysi sé að ræða). Nær t.d. ekki
að ljúka verkefnum sem
hann/hún byrjar á.
► 7. Á erfitt með að halda at-
hygli við verkefni eða leiki.
► 8. Snýr sér oft að nýju verk-
efni án þess að hafa lokið þvi sem
hann/hún var að fást við áður.
► 9. Á erfitt með að leika sér
hljóðlega.
► 10. Talar oft nyög mikið.
► 11. Grípur oft fram í eða trufl-
ar, ryðst t.d. inn í leiki annarra
barna.
► 12. Virðist oft ekki hlusta á
það sem sagt er við hann/hana.
► 13. Týnir oft hlutum sem
hann/hún þarf á að halda til
starfs eða leiks bæði heima og í
skóla (t.d. leikföngum, skriffær-
um, bókum eða verkefnablöðum).
► 14. Sýnir oft hættulega hegð-
un án þess að íhuga afleiðingar
hennar (án þess að leita viljandi
eftir spennu). Hleypur t.d. út á
götu án þess að líta í kringum sig.
Ofvirk börn eru í
miklum úhættu-
hópi og geta
orðið samf éloginu
dýrkeypt.
SUMAR heitir þessi mynd ítalska 17. aldar málarans Arc-
imboldo. Hún gefur hugmynd um nokkur afbrigðiávaxta sem
þá voru til, en eru nú útdauð.
er að allir ávextir af sama tré séu
sem líkastir að stærð. Einnig skipt-
ir máli að vaxtatími þeirra sé sem
stystur og geymsluþol sé ________
mikið. Með því móti er
reynt að koma til móts
við kröfur neytenda, sem
vilja kaupa sams konar
ávöxt í júní og janúar,
þótt það sé á skjön við
Staðlar
ákvarða útlit
og bragö, en
ekki náttúran.
þessa þróun. Með hæðnistóni vitnar
hún til nýlegrar samþykktar um
staðlaða ávexti í Evrópu. „Nú má
' banani ekki vera minna
en 14 cm langur og 27
mm að ummáli. Hann
má heldur ekki vera
óeðlilega boginn. Náttúr-
an sér til þess að ávextir
eru ólíkir að stærð og
hringrás náttúrunnar og
á kostnað bragðs, ilms og fjöl-
breytni."
Blythman kennir einnig sam-
ræmdum evrópskum stöðlum um
lögun. Þess vegna er
óraunhæft að ætlast til að þeir líti
allir út eins og plastávextir sem
hafðir eru upp á punt. Staðlar af
þessu tagi eru neytendum ekki til
hagsbóta, þvert á móti eru þeir
eyðileggjandi."
Blythman lýsir áhyggjuirt af sí-
vaxandi notkun ónáttúrulegra efna
og eiturefna við ávaxtarækt og
varar við hagsmunaárekstrum „Oft
framleiðir sama fyrirtækið ávexti
og kemísk efni. Þá er eigin fram-
leiðsla eiturefna notuð við ávaxta-
ræktina. Fæstir átta sig á hvemig
farið er að fjöldaframleiða ávexti á
kostnað fjölbreytileika náttúrunnar.
Aukinn innflutnignur á suðrænum
ávöxtum, t.d. mangó, papaya, kivi
og ananas veldur því að fólk telur
að frekar sé gróska í ávaxtarækt í
heiminum en að hún sé í hættu.
Varnaðarbjjöllur klingja
Varnaðarbjöllum hefur þó verið
hringt og Evrópusambandið ákvað
nýlega að veija 25 milljónum
punda, (nærri 3 miljörðum IKR) til
varnar ávaxta- grænmetis- og
korntegundum í útrýmingarhættu.
Viðs vegar í Evrópu vinnur fólk að
því sem kallað hefur verið „fræ-
björgun" og er ræktendum launað
ríkulega ef þeir halda við ræktun á
afbrigðum í útrýmingarhættu."
Blythman bendir á að vinna af þessu
tagi taki langan tíma og miklu máli
skipti að almenningur sé á verði.
„Ef neytendur vilja bragðmeiri
ávexti en þá sem í boði eru eða
gera kröfur um önnur afbrigði en
þau sem eru fjöldaframleidd sam-
kvæmt stöðlum, munu verslunar-
eigendur væntanlega bregðast við
þeim kröfum með því að hafa á
boðstólum það sem beðið er um.“
Blythman ítrekar ábyrgð allra á að
skila fjölbreyttu úrvali ávaxta til
komandi kynslóða í stað örfárra
fjöldaframleiddra og bragðlítilla af-
brigða, sem jafnvel eru að meira
eða minna leyti blönduð kemískum
efnum. ■
Brynja Tomer
A nýju ári er
rétt að hrista af
sér slenið og
byggja sig upp með
hreyfingu, hollum mat og
góðum bætiefnum.
Þúsundir íslendinga viðhalda
heilbrigði sínu með Gericomplex.
Regluleg neysla þess bætir
starfsþrekið og eykur viðnám
gegn sleni og slappleika.
Gericomplex inniheldur valin
vítamín, steinefni og lesitín og
það er eina fjölvítamínið sem
inniheldur Ginsana G115.
Éh
Ællsuhúsið
Gericomplex
Kringlunni simi 689266 Skólavöröustig simi 22966
GERICOMPLEX - MEST SELDA BÆTIEFNI Á ÍSLANDI