Morgunblaðið - 04.02.1995, Blaðsíða 32
32 LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Tilvísunarkerfið
— eina ferðina enn
Síðarí grein
EF heilbrigðisráðherra trúir því
statt og stöðugt að heilbrigðisþjón-
ustan sé of dýr fýrir veikt fólk
og/eða fyrir ríkið og/eða fýrir þjóð-
arhag yfirleitt og þessvegna sé nið-
urskurður óhjákvæmilegur, eða,
sem skiptir kannski enn meira máli,
að núgildandi kerfi bjóði upp á
undirmálsþjónustu, á hann auðvitað
mikið hrós skilið, og ber að styðja
þessi nýju áform. En því miður
hafa engin haldbær rök sést fyrir
því að nýja kerfið tryggi betri
og/eða ódýrari þjónustu. Það geng-
ur treglega að fá ráðherrann og
ráðgjafa hans til þess að sýna fram
á það með öðru en vangaveltum
hvernig nýja kerfíð gæti sparað rík-
issjóði þó ekki væri nema eina
krónu. Er það ekki kjami málsins?
Ráðherra og liðsmenn hans eru
sammála um að hæfni og gæði sér-
fræðinganna sé óumdeild, enda
væri annað hin mesta glópska. Og
þeir eru sammála um að sérfræði-
-*• þjónustan sé ódýr. Afstaða ráðu-
neytisins og því kjarni málsins kom
hinsvegar fram í ofangreindum
pistli aðstoðarmanns ráðherra í
Morgunblaðinu: „... Það er óá-
stættanlegt fyrir ríkissjóð að fag-
menn úti í bæ séu að ráðstafa fjár-
munum ríkisins án takmarkana."
En dokum aðeins við. Nú er allt í
einu ríkissjóður, en ekki sjúklingur-
inn og velferð hans, ekki hæfni
þjónustuaðila, ekki hagkvæmni
kerfisins það sem máli skiptir! Nið-
urstaðan hlýtur að vera sú að það
er ásættanlegra að eyða meiri pen-
ingum undir eftirliti ríkisins en að
spara án eftirlits. Enn eitt himin-
hrópandi dæmi um það hvernig rík-
ið tekur að sér að ráðstafa lífí þegn-
anna án þess að hafa til þess vits-
munalegar forsendur.
Höfundur þessa pistils, sem er
líka skattgreiðandi,
gerir sér grein fyrir því
að það er fánýtt að
gagnrýna án þess að
leggja fram eitthvað
uppbyggilegt í staðinn.
Ekkert væri ánægju-
legra en stöðva með
öllu það athæfi manna
í valdastólum að ráðsk-
ast með fjármuni ann-
arra eins og eigið fé.
Mig langar að styðja
ráðherrann í viðleitni
hans til úrbóta með því
að leggja fram nokkrar
tillögur til sparnaðar
til þess að vernda
hagsmuni ríkissjóðs og
almennings og koma í veg fyrir að
kerfíð verði misnotað — og þá ekki
síst af læknum. Þessu mætti öllu
hrinda í framkvæmd á morgun án
þess að gjörbylta núgildandi kerfí,
og allt gæti þetta gerst án nokk-
urra átaka og sópað að sér atkvæð-
um í þokkabót.
í fyrsta Iagi væri ráð að hafa
upp á þessum fáu læknum sem
misnota kerfið í einkarekstri og
mergsjúga Tryggingastofnun ríkis-
ins af fullu ábyrgðarleysi og jafnvel
í blóra við lög og láta þá gjalda
fyrir gerðir sinar. Engum þætti
jafnvænt um það og heiðarlegum
sérfræðingum upp til hópa.
Ráðherrann gæti í öðru lagi orð-
ið kollega sínum, fjármálaráðherra,
að liði með því að sýna nokkrum
frammámönnum í heilbrigðisráðu-
neytinu og fáeinum yfirburðadokt-
orum úti í bæ svolítið aðhald með
því að banna þeim að vinna samtím-
is alls kyns heilsdags- og hluta-
störf. Þessir pótentátar vinna skilj-
anlega ekkert verk vel, enda kom-
ast þeir upp með að skrá viðveru
sína á mörgum stöðum samtímis,
þiggjandi laun fyrir allt saman, og
jafnvel yfírvinnu fyrir
sumt. Enn eru þeir til
sem eru svo gamal-
dags að líta svo á að
sé einhver á fullum
launum þurfí sá hinn
sami að inna að hendi
fulla og óskipta vinnu.
Ráðherrann gæti
ennfremur byijað á
því að spara ríkinu
laun nokkurra hátt-
settra lækna í heil-
brigðisbákninu sem
virðast þjást af alvar-
legu minnisleysi.
Þetta er a.m.k. sú nið-
urstaða sem draga má
af yfírlýsingu fyrrum
ríkislögmanns og núverandi hæsta-
réttardómara varðandi títtumrædda
fundi í fyrra.
Síðan gæti ráðherrann krafíst
þess að ákveðnir læknar sem árum
saman sátu í mikilvægum embætt-
um í heilbrigðisbákninu endur-
greiddu að fullu það fé sem þeir
drógu sér með vafasömum, ef ekki
ólöglegum, hætti. Nokkrar krónur
mætti sömuleiðis endurheimta ef
annar læknir innan heilbrigðisráðu-
neytisins væri látinn greiða ríkis-
sjóði þó ekki væri nema hluta þess
§ár sem honum áskotnaðist með
„fijálslegri“ túlkun á núgildandi
samningi milli Læknafélags íslands
og ríkisins varðandi laun fyrir störf
sem unnin eru samhliða fullu starfí
og ákvæðum um ferðahlunnindi.
Þar að auki gæti ráðherrann líka
látið fyrrum ráðherra, sem voru að
sjálfsögðu endanlega ábyrgir fyrir
þessu yfírgengilega bruðli með
skattpeninga okkar, beraa ábyrgð
á gerðum sínu, og þá ekki bara
með höfugum orðum heldur bein-
hörðum peningum.
Almennt séð væri hægt að spara
umtalverða fjármuni með því að
Heinz
Joachim Fischer
herða eftirlit og ábyrgðarskyldu í
tengslum við ferðir, dagpeninga og
námsferðir, ekki bara lækna í opin-
berum stjórnunarstörfum heldur
einnig á spítölum, heilsugæslu-
stöðvum og víðar.
Flestar þessar tillögur væru að
sjálfsögðu ónauðsynlegar ef lækna-
stéttin sjálf gætti þess að allir lækn-
ar hegðuðu sér almennt innan
marka velsæmis og létu heiðarleika
sitja í fyrirrúmi. Vandamálið verður
ekki upprætt á meðan læknastéttin
tekur sig ekki á, þótt hún hampi
því jafnan að hún sé stétt sui gener-
is með sérstaka ábyrgð (heilsu og
líf manna) og því sérstök forrétt-
indi (lítið eða ekkert aðhald). Ef
læknar, stöðu sinnar vegna, geta
ekki sætt sig við að þurfa að vera
til sérstakrar fyrirmyndar verða
þeir óhjákvæmilega fyrir barðinu á
alls kyns réttlátum og óréttlátum
Hægt er að spara um-
talsverða fjármuni
með hertu eftirliti og
ábyrgðarskyldu, segir
Heinz Joachim
Fischer, í tengslum við
ferðir, dagpeninga
og námsferðir.
áfellisdómum um græðgi og eigin-
girni.
En að hamra á afglöpum örfárra
svartra sauða í stórum hópi sam-
viskusamra, hæfra og heiðarlegra
sérfræðinga og nota þau til þess
að kasta rýrð á hópinn allan þjónar
e.t.v. einhveijum pólitískum til-
gangi, ekki síst þegar kosningar
eru yfírvofandi, en siðferðislega er
hér um ósmekklegar nornaveiðar
að ræða. Eða dugir einn Nixon til
að gera alla pólitíkusa að þijótum?
Og eru sjúklingar svo heimskir að
þeir eigi skilið að kallast leppar sem
þjóna græðgi og eiginhagsmunum
lækna? Ráðherrann getur varla meint
í alvöru það sem hann sagði í áður-
nefndu fréttaviðtali 27. janúar sl.
Rétt er að eftirfarandi spurning
sé borin fram: Hversvegna vinna
sérfræðingar á spítölum líka á eigin
stofum? Vegna þess að þeir vilja
drýgja tekjur sínar. Sama má segja
um suma þingmenn sem skrá bú-
setu sína utan Reykjavíkur. Hvers-
vegna gera verkalýðsfélög kröfur?
Vegna þess að félagarnir vilja meira
kaup. Og hversvegna er til fyrir-
bæri eins og „óunnin yfirvinna" og
aðrar fáránlegar sporslur? Vegna
þess að fólk vill yfirleitt fá meira
fé milli handanna.
Þeir sérfræðingar sem hafa gam-
an af laxveiði fara yfírleitt ekki í
veiðireisur í boði „viðskiptavina"
sinna, þ.e. sjúklinga, til þess að
veiða og ræða um læknismeðferð.
Læknarnir borga einfaldlega brús-
ann sjálfír. Og þeir geta ekki tekið
maka sína með sér í utanlandsferð-
ir á kostnað annarra. Þeir borga
sjálfír. Þeir geta ekki boðið kolleg-
um sínum út í hádeginu eða á kvöld-
in, og spjalla í rólegheitum um mik-
ilvæg málefni og látið aðra sjá um
reikninginn. Nei, þeir borga sjálfír,
líkt og flestir aðrir verða að gera.
Og hversvegna ætti ekki svo að vera?
Er það orðin sjálfsögð þjóðaríþrótt
að mjólka kerfið ef hægt er að kom-
ast upp með það án refsingar?
Ef þessi skrif hljóma eins og
argaþras, þá er einmitt tilganginum
náð. Höfundur þessarar greinar er
ekki læknir heldur maki læknis og
er búinn að fá sig fullsaddan af því
að heyra klifað á sömu alhæfíngun-
um, ógrunduðum, jafnvel illkvittnis-
legum skeytum sem beint er að
starfsgrein konu sinnar og öllum
velmenntuðum, eljusömum, sam-
viskusömum, ábyrgðarfullum og
heiðarlegum kollegum hennar. Ef
einhver þykist hafa vitneskju sem
kastar rýrð á starf, hegðun, hvatir,
þekkingu, vinnutíma og sér ofsjón-
um yfír tekjum venjulegs spítalasér-
fræðings, ætti sá að hugsa sig um
tvisvar áður en hann ræðst á heila
stétt manna.
Er ekki kominn tími til að hætta
þessum rógi og staðlausu staðhæf-
ingum og leita þess í stað lausna
sem hafa að leiðarljósi gæði, heil-
lindi og hagkvæmni?
Höfundur er stjórnmálafræðingur
og hagfræðingur.
Valdið til fólksins
Á UNDANFÖRN-
> UM mánuðum hefur
mikil umræða átt sér
stað um spillingu í
stjórnmálum. Flestir
eru sammála um að
spilling af einhveiju
tagi sé við líði í ís-
lensku stjómkerfi og
að brýnt sé að taka á
henni. Hvað nákvæm-
lega er spilling læt ég
öðrum eftir að skil-
greina, þó er ljóst að
misnotkun á almanna-
fé, hvort heldur er i
þágu þrýstihópa eða til
eigin þarfa, er jafnan
talin alvarlegasta
' > merki um spillingu hér á landi.
Hvaða leiðir eru til úrbóta?
Minnst hefur verið á að siðareglur
væru að minnsta kosti skref í rétta
átt. Lög um starfsemi stjórnmála-
flokka, þar með talin fjármál, hafa
verið nefnd. Breyting á kjördæma-
skipan í þá veru að landið verði
gert að einu kjördæmi er einnig
vinsæl leið til að draga úr misnotk-
un á almannafé. Allar eru þessar
leiðir góðar og gildar að sumu leyti.
Þær eru þó því marki brenndar að
þær snerta aðeins yfírborðið á spill-
t ingu, þær lækna aðeins einkennin
en ekki meinið sjálft.
Staðreyndin er sú að slík gerð
fulltrúalýðræðis sem við, og flestar
nágrannaþjóðir okkar, búum við er
meingölluð. Lýðræðislega kjömir
fulltrúar fólksins í landinu eru fyrir
löngu búnir að missa tengslin við
fólkið í landinu og almenningur
skynjar atkvæðisrétt-
inn sinn ekki lengur
sem raunverulegt vald
í eigin málum. Almenn-
ingur er í raun orðinn
valdalaus leiksoppur
stjórnmálamanna,
embættismanna og
þrýstihópa. Fólkið í
landinu hefur með
þátttöku í kosningum
til þings og sveita-
stjórna ekki falið öðr-
um vald í þeirra um-
boði, þvert á móti hefur
valdinu verið stolið af
þeim.
Ungir jafriaðarmenn
sætta sig ekki við að
almenningi í landinu bjóðist ekki
fleiri kostir til að hafa áhrif á sitt
nánasta umhverfi en sem neytendur
í stórmörkuðum. Stöðva verður þá
fírringu sem núverandi stjórnskipan
felur í sér, þar sem kerfið hefur
sjálfstæða tilveru, algerlega úr takti
við þarfír og óskir fólksins.
Sjálfsvald
Á kosningaþingi, 28. janúar síð-
astliðinn, var lögð fram og sam-
þykkt kosningastefnuskrá Ungra
jafnaðarmanna. Þar er höfuð-
áhersla lögð á fjóra málaflokka: í
fyrsta lagi Evrópumál, en þar ber
hæst krafa um aðildarviðræður við
Evrópusambandið sem allra fyrst.
1 öðru lagi menntamál, en þar telj-
um við mikilla úrbóta þörf sérstak-
lega hvað varðar fjárframlög hins
opinbera. í þriðja lagi lífskjör, en
með breytingum í skattakerfi og
Sjálfsvald þýðir að ein-
staklingamir hafí afger-
andi áhrif á eigin um-
hverfí, segir Jón Þór
Sturluson, sem telur
jafnaðarmenn stefna
að því að búa fólki
slíkt sjálfvald.
skipulagsbreytingum í helstu at-
vinnuvegum okkar teljum við að
auka megi lífskjör í landinu til
muna. í fjórða og síðasta lagi viljum
við auka vald einstaklinganna yfir
sjálfum sér á kostnað núverandi
fulltrúalýðræðiskerfís, eða með öðr-
um orðum sjálfsvald.
Sjálfsvald þýðir að einstaklingar
eiga að hafa eins mikið að segja
um sitt nánasta umhverfi og hægt
er. Við viljum skapa það umhverfi
að einstaklingarnir sjálfír í sam-
vinnu við aðra í þeirra nánasta sam-
félagi hafi tækifæri til að stjórna
sér sjálfir. Þetta þýðir ekki að ríkis-
valdið sé að okkar mati til óþurftar
en hins vegár teljum við að mikið
af verkefnum efsta stjórnsýslu-
stigsins sé betur komið í höndum
fólksins sjálfs eða í frjálsum sam-
tökum þeirra. Með öðrum orðum:
Við viljum að borgarinn fái réttindi
sín á ný og geti haft vald yfir eigin
lífí í samráði við aðra. Þetta er
spuming um valddreifíngu. Beint
lýðræði verður að koma í stað full-
trúalýðræðis alls staðar sem hægt
er. Einungis þannig er unnt að
tryggja bein áhrif einstaklingsins á
velferðina.
Byijum á menntakerfinu
Dæmi um það hvemig fram-
kvæma má sjálfsvald má taka úr
næstum hvaða málaflokki sem er.
Einna nærtækast er þó menntakerf-
ið. Fólk ber ábyrgð á sjálfu sér og
foreldrar eiga að bera ábyrgð á
börnum sínum. í núgildandi
menntakerfi er allt of mikilli ábyrgð
varpað í hendur ríkisvalds og sveit-
arfélaga. Með því að færa stjórn
skóla svo og leikskóla til viðkom-
andi foreldra í auknum mæli er
bæði valdi og ábyrgð deilt út til
þeirra sem mestra hagsmuna eiga
að gæta. Það er undarleg tilhögun
að pólitískum gæðingum með mis-
munandi mikinn metnað fyrir skóla-
starfinu skuli raðað í skólanefndir
en foreldrum og nemendum sjálfum
gert nær ógerlegt að hafa bein
áhrif. Við teljum menntakerfið vera
ákjósanlegan vettvang til að reyna
hugmyndir okkar um sjálfsvald þó
svo að þær eigi heima á miklu fleiri
sviðum.
Við leggjum til að einstaklingum
verði falið aukið vald til að ákveða
í hvað skattpeningar þeirra fara.
Þetta gæti verið framkvæmt á þann
veg að hluta tekjuskatts sé varið
til starfsemi fijálsra félagasamtaka
eða einstakra málaflokka eftir ósk-
um skattgreiðenda sjálfra. Með því
að skilgreina nákvæmlega skyldur
og réttindi styrkhæfrar starfsemi,
svo sem hvað varðar upplýsinga-
skyldu og bókhald, er hægt að
tryggja skynsamlega nýtingu fjár-
ins. Einhvetjir spyija kannski sem
svo: Hvers vegna ekki bara að
lækka skattana og láta einstakling-
ana sjálfa um að velja þeim stað?
Ástæðan er annars vegar sú, að
vegna þess að eðli samfélagslegra
gæða (almannagæða) er þannig að
einstaklingar sjá sér ekki hag í að
greiða fyrir þau ef aðrir geta skor-
ast undan, samanber gatnakerfí.
Hins vegar vegna þess að sjálfsvald
er ekki einstaklingshyggja eins og
í fyrstu mætti ætla, heldur félags-
hyggja.
Stjórnmál og rúmfræði
Menn falla allt of oft í þá gryfju
að reyna að skilgreina stjórnmál
eingöngu í hægri eða vinstri. Með
vísan í rúmfræði er óhætt að segja
að með árunum hafí bæst fleiri
víddir í stjórnmálalífið. Til viðbótar
við vinstri og hægri má hiklaust
tala um fram og aftur, með vísan
í umbótastefnu annars vegar og
afturhald hins vegar og svo fram-
vegis. Spurningin um fulltrúalýð-
ræði eða beint lýðræði er enn ein
víddin í stjórnmálunum. Tal okkar,
ungra jafnaðarmanna, um sjálfs-
vald er því alls ekki nein hægri
sveifla, heldur eingöngu krafa um
aukið beint lýðræði. Sú meinloka
að ríkisvaldið sé eini gjaldgengi
vettvangurinn fyrir samhjálp borg-
aranna hefur ekkert með jafnaðar-
stefnu að gera.
Jafnaðarmenn verða að bregðast
við almennri óánægju almennings
með núverandi stjórnskipulag.
Sjálfsvald er að okkar mati leið til
að tryggja aukin áhrif fólks á eigið
líf í samvinnu við aðra. Sjálfsvald
er því hrein og klár jafnaðarstefna
og á að vera mótsvar okkar við
vaxandi einstaklingshyggju og til-
litsleysi hvers konar í þjóðfélaginu.
Höfundur er formaður Sambands
ungra jafnaðarmanna.
Jón Þór
Sturluson