Morgunblaðið - 04.02.1995, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 4. FEBRÚAR 1995 35
PIET Mondrian. Rökrétt ferli frá hlutvakinni list í óhlutbundna.
agða og demanta, og hinir sömu
geta svo spurt sig hveiju valdi, að
ríkasta fólk veraldar sækist frekar
eftir myndverkum til að varðveita
og ávaxta auð sinn.
-o-
Hvar sem tveir myndlistarmenn
hittast um þessar mundir er um-
ræða um Kjarvalsstaði á brenni-
depli. Það er helst að menn velti
því fyrir sér hvort það samræmist
lýðræðisreglum að vera lengur en
í hæsta lagi átta ár í jafn þýðingar-
miklu og viðkvæmu embætti. Eng-
an hef ég enn hitt sem er talsmað-
ur lengri ráðningar og skiptir þá
minna máli hvort menn séu með
eða á móti núverandi forstöðu-
manni. Vald spillir, og hvarvetna í
menningarríkjum er viðhöfð sú
regla, að skipta helst um forstöðu-
menn að loknu kjörtímabili þeirra
og enginn situr lengur en í tvö kjör-
tímabil. Kjörtímabilið er yfírleitt
fjögur ár og skilja fáir hví því var
skyndilega breytt { sex ár á Kjarv-
alsstöðum í tíð núverandi forstöðu-
manns. Vegna þess að fyrrverandi
forstöðumaður hætti fyrir tímann,
er núverandi búinn að vera 7 ár í
embætti. Sá hefur skipulagt sýning-
ar tvö ár fram í tímann og kannski
væri það ásættanleg lausn að hann
sitji áfram þessi tvö ár, en nýr for-
stöðumaður verði ráðinn strax, t.d.
á hálfum launum, sem skipuleggi
sýningar þamæstu ára eftir eigin
höfði. Það er nefnilega kaleikur að
bera, sem flestir vilja vera lausir
við, að sitja uppi með annarra áætl-
anir nær hálft kjörtímabilið.
Annað, sem allir eru sammála
um, er að brýn nauðsyn sé á sér-
stökum starfsramma utan um emb-
ættið, og forstöðumanni sé skylt
að sinna starfi sínu einvörðungu og
færa ekki valdsvið sitt út fyrir þær
stofnanir sem honum er trúað fyrir.
Það er varla að ég opni listtíma-
rit að ekki sé þess getið í smáfrétta-
dálkunum, að einhveijum forstöðu-
mönnum listasafns hafí verið vikið
úr starfí af ýmsum orsökum, oftar
en ekki fyrir hlutdrægni og að fara
út fyrir markaðan starfsramma. í
litlu landi eru völd líka mun áhrifa-
meiri og afdrifaríkari en i hinum
stóru, þar sem myndlistasöfn skipta
hundruðum ef ekki þúsundum. Loks
er ekki úr vegi að minna á og vísa
til, sem menn virðast því miður
hafa gleymt, að vestursalur Kjarv-
alsstaða átti upprunalega að koma
í stað Listamannaskálans gamla við
Kirkjustræti, — og hvað er orðið
af því lýðræði sem þar var þrátt
fyrir allt í heiðri haft?
-0-
Vel að merkja minntist ég á lista-
skóla, og liggur mér hér ýmislegt
á hjarta í ljósi þess, að nú sér hilla
undir að Myndlista- og handíða-
skóli íslands komist á háskólastig.
Auðvitað er það fagnaðarefni og
hefði átt að gerast áratugum fyrr,
því margt innan skólans hefur ótví-
rætt talist á háskólastigi, einkum
hvað myndlistadeildir snertir.
Skólinn hefur gengið í gegnum
gagngerar breytingar á undanförn-
um árum, sér í lagi hvað ytri um-
búðir snertir, svo sem skrifstofu-
hald og tilkomu áfangakerfísins líkt
og við framhalds- og fjölbrauta-
skóla. Grunnnámið er því miður
svipur hjá sjón frá því sem áður
var, og það sem eldri kynslóð kenn-
ara tók nokkur ár að byggja upp
og skaraði niðurskiptingu grunn-
forma, hlutateikningu, lita- og
formfræði, hefur nánast verið
þurrkað út. Telst nú hafa vægi
kvöldnámskeiða, sem voru nú ekki
of hátt skrifuð hér áður fyrr.
Það er meinlegt að hugsa til þess,
að einmitt þegar bæði nemendur
og kennarar sáu móta fyrir þriðja
árinu í grunnnáminu, var það
minnkað niður í eitt ár fyrir visku
rasspúðasérfæðinga menntamála-
ráðuneytisins. Og þá helst fundar-
haldafíkla, títupijónafræðinga og
áhangendur fjölbrautaskólakerfis-
ins.
Grunnnámið sem við höfðum
byggt upp var þannig stytt til muna
og vægi þess minnkað, og í stað
þess að skólinn væri áfram rann-
sóknaþakið á allri myndlistafræðslu
urðu þau umskipti að fomámið var
látið laga sig að listbrautardeildum
framhaldskólanna. Fornám sem
’68-kynslóðin hafði svo aftur skipu-
lagt og unnið að hluta til upp úr
því sem við höfðum þróað um fjölda
ára. Nú skyldi það vera sitt lítið
af hveiju, engin dýpt í neinu og
átök við verkefnin helst bannfærð.
Árangurinn varð sá, að nú
streymir fólk í listadeildir beint úr
framhalds- og fjölbrautaskólum
með eins konar kvöldskólakunnáttu
í öllu mögulegu, gott ef ekki líka
að búa til hafragraut.
Svo mikil harka er í því að vél-
væða skrifstofubáknið, að á
skömmum tíma hefur verið skipt
tvisvar um tölvur, og skrifstofufólk-
ið virðist vera á stöðugum nám-
skeiðum til að læra á græjumar.
Hins vegar mætir flest annað
innan skólans afgangi, og má það
vera táknrænt, að þegar fyrrum
kennari hélt fyrirlestur um íslenzka
myndlist fyrir ári eða svo, þótti
honum ótækt að tala til nemenda
á gólfínu einu og bað um pall und-
ir ræðupúltið. Þá kom í ljós, að
hann var ekki til og ei heldur fjár-
veiting fyrir efni í hann!
Öll þessi umbúðavæðing nútím-
ans minnir mig á söguna um eplið,
en af þeim ávexti vom til fjöldi ilm-
ríkra tegunda hér áður fyrr. Nú
hafa verið framleidd nær lyktarlaus
epli, formfögur, einlit og gljáandi
og þau hafa þann góða eigínleika
að fara vel í flutningum í gámum,
innan um járn, ál og plast og end-
ast að auki mun lengur en gömlu,
góðu og safaríku eplin. Þetta er
auðvitað gert fyrir stórmarkaðina
og efnahagsbandalögin, en mun síð-
ur fyrir manninn og líffæri hans,
enda ekki aðalatriðið.
Málið er að það vantar skítinn {
þau, hinn eina og sanna skít náttúr-
unnar. Menn ættu bara að reyna
setja plastpokana sína í hakkavélina
og bæta jafnvel sósulit við og at-
huga hvort fræ blómgist í því mold-
arlíki.
Nei, og ég kem enn að því, að
menn eiga ekki að rækta skít með
skít heldur blóm úr skít eins og
skáldið á blaðinu sagði við mig um
árið.
Fyrir jólin keypti ég óforvarendis
lítil, litrík, en frekar óhijáleg epli,
sem reyndust bragðbetri en öll önn-
ur epli í langan tíma. Ég tók svo
eftir að smáfólkið, sem kemur
stundum í heimsókn, þetta þriggja
og fjögurra ára, fór að gera sér
ferðir í ísskápinn, einmitt til að ná
sér í litlu eplin, leit hins vegar ekki
við þeim stóru og gljáandi. Þeirra
eru bragðlaukarnir og ungbarn
fínnur jafnvel dagamun á skyri...
Það gengur síður að skólinn sé
óaðfínnanlega skipulagður og hólf-
aður á tölvupappírunum og próf-
skírteinin fögur, stássleg og gljá-
andi, á meðan myndlistardeildir
hans eru í nokkurs konar risavöxn-
um og loftlausum gámi. Þannig
hefur það tekið suma nemendur
heilt ár að laga sig að hinum bág-
bornu aðstæðum, auk þess sem
kennarar hafa fengið aðkenningu
að húsasótt og á þá sækir höfgi,
þar fyrir utan er umhverfi hússins
líkast og í óbyggðum.
Sjálft verknámið er slitið og tætt,
og í stað þess að nemendum sé inn-
rættur reglubundinn vinnutími eru
þeir á stöðugum hlaupum úr og í
bóknám. Víðast er það algjör frum-
regla í listaskólum, að verklegt nám
hafí forgang og sé ekki minna en
þijátíu klukkustundir á viku. Þar
er listasaga og listheimspeki í fyrir-
lestraformi eftir reglubundinn
skólatíma eða í lok hans, og skoð-
anafrelsi í heiðri haft. Einnig má
bóknám alls ekki taka tíma frá
verkmenntuninni og varðar víða
heimsendi!
Hér telst einstefna í málum, list-
fræðingar og listheimspekingar
fastráðnir og svo harðir i hom að
taka, að jafnvel efnilegum nemend-
um í verklegum fögum er vikið úr
skóla, dirfist þeir að hafa aðrar
skoðanir en þeir.
Það er þó meginmarkmið hvers
metnaðarfulls listaskóla, að rækta
og halda í hæfíleikafólk, og afdrátt-
arlaus skylda kennara að leggja
ekki einstaka nemendur { einelti
fyrir aðrar skoðanir í listum og
pólitík. Að mínu mati em þeir kenn-
arar óhæfír í starfi sem þannig
ganga að nemendum, og eins og
vinnubrögðum og viðvera er háttað
í sumum framhaldsdeildum er allt
að 50% nemenda ofaukið. Þoku-
kenndar reglur fundarhaldafíkl-
anna, sem heiðra meðalmennskuna,
skoðanaleysið, þrælsóttann og þý-
lyndið halda þessu fólki því miður
innan dyra.
Annað, sem erfitt er að skilja,
er að nemendur eru ekki fræddir
um sögu íslenzkrar myndlistar og
því síður norrænnar, og aldrei mun
talað um málverkið nema sem for-
tíð, en hins vegar er hvers konar
hugmyndafræði og tímabundnum
kreddum haldið fram sem stóra-
sannleik. Á stundum er fáfræðin
neyðarleg, enda er miðað við að
nútíminn hafi byijað með hug-
mjmdafræðilegu listinni.
Hér sýnast mér hlutleysisreglur
freklega brotnar og upplýsinga-
skylda vanrækt. Ef það telst að vera
gamaldags, að vilja kenna nemend-
um námsfogin vel og rækilega,
móta með þeim sjálfstæða hugsun,
gæta fyllstu hlutlægni og vera aldr-
ei með áróður fyrir einstökum lista-
stefnum né mismuna þeim eftir pól-
itískum skoðunum, þá hljóta ýmsir
lærifeður innan skólans vissulega
að vera fullkomlega úrkynjaðir.
Listaskólar eru ekki fyrir liðleskj-
ur eða til að hafa ofan af fyrir fólki
í sandkassaleik, og kennarar verða
að hafa kjark til að taka á sig tíma-
bundnar óvinsældir, og það verða
þeir sömuleiðis sem um listir fjalla
í opinber málgögn.
Að öllu samanlögðu er spum,
hvað verið er að færa á háskóla-
stig, skrifstofu og/eða áfangakerf-
ið, alla vega virðist það siður sjálf
listmenntunin — mannrækt, hugvit
og lífræn gildi.