Morgunblaðið - 07.02.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 1995 11
maður, sem spurði mig hvort ég
hefði ekki fengið skilaboð frá þeim
í öryggisþjónustunni einhvern tím-
ann í sumar. Ég játaði því en spurði
um þessa ungu frænku mína í leið-
inni. Hann spurði mig þá hvort ég
vildi ekki endurskoða afstöðu mína
og ræða við þá. Ég var hræddur um
stelpuna og á endanum féllst ég á
að hitta manninn nokkrum dögum
seinna. Síðan kom í ljós að stelpan
hafði bara gist hjá vinkon- _______
um sínum fyrir austan.
Nú var spurningin sú:
Átti ég nú að standa við
orð mín og hitta ólukku
manninn? Eg var hræddur
um að ef ég gerði það
ekki, myndi ég lenda í
eilífum vandræðum í
hvert skipti, sem mig
langaði til að skreppa
austur fyrir. Þannig að
það varð úr að ég hitti manninn og
talaði við hann í svona hálfan annan
tíma þarna á kaffihúsi."
í Stasi-skýrslu kemur fram að
leyniþjónustumaðurinn hafi viljað að
Árni aflaði upplýsinga um háskóla-
starf í Austur-Berlín. í skýrslunni
kemur sömuleiðis fram, að því er
sagt er frá í sjónvarpsþættinum, að
Árni hafi fallizt á að íhuga málið,
en verið tregur til samstarfs. Hann
hafi sagt að kæmist upp að hann
væri í tengslum við Stasi, myndi það
hafa slæmar afleiðingar fyrir Sós-
íalistaflokkinn á Islandi og hann
sjál/an.
Árni segir í sjónvarpsþættinum:
„Maður var hálfsmeykur um sjálfan
sig, í þessu landi þar sem ekki var
einu sinni íslenzkt sendiráð til að
leita til. Þannig að maður þorði ekki
að vera mjög ögrandi við manninn.
En mér tókst að humma þetta fram
af mér með því að ég skyldi lofa að
hugsa málið. Svo varð ekkert frekar
úr þessu.“
Áf hálfu höfunda í nafni sósíalis-
mans kemur svo fram að Stasi-skjöl-
in staðfesti að ekki hafi komið til
neinnar samvinu Árna og Stasi úr
þessu.
Stasi taldi
Guðmund Ág-
ústsson sýna
eigið frum-
kvæði í störf-
um sínum og
benda á ein-
staklinga
flokksleg tengsl íslenzkra sósíalista
við Sozialistische Einheitspartei De-
utschlands (SED), systurflokkinn í
Austur-Þýzkalandi, rofnað. Engu að
síður hafi Einar Olgeirsson, fyrrver-
andi formaður Sameiningarflokks
alþýðu-Sósíalistaflokksins, farið
fram á að Austur-Þjóðverjar kæmu
því til leiðar að fréttaritari Þjóðvilj-
ans gæti starfað áfram í Áustur-
Berlín eins og áður hefði tíðkazt.
________ „Mæltist hann til að
þetta yrði ekki rætt við
forystu flokksins [Al-
þýðubandalagsins] heldur
beint við Svavar Gests-
son, þáverandi ritstjóra
blaðsins [Þjóðviljans],
sem væri hlynntur því að
taka upp nánara samband
við austantjaldsríkin,"
_________ segir í þættinum. „Benti
Einar á að vænleg leið til
að efla tengslin væri að Austur-
Þjóðveijar sæju Þjóðviljanum fyrir
prentvél."
Svavar segir í þættinum að hann
hafi aldrei heyrt áður að skýrslur
hafi verið haldnar um sig hjá Stasi.
„Það kæmi mér ekkert á óvart þótt
einhveijir pappírar einhverra stúd-
enta hafi týnzt einhvers staðar í
þessum geggjuðu haugum, sem ég
hef lesið í Spiegel að séu til þarna,“
segir Svavar.
Hvað varðar tengsl Austur-Þjóð-
veija við Þjóðviljann og ábendingar
Einars Olgeirssonar, segir Svavar í
þættinum: „Ég var auðvitað eini rit-
stjóri Þjóðviljans — virki ritstjóri
Þjóðviljans á þeim tíma sem þetta
viðtal á sér stað samkvæmt þessari
skýrslu, sem þú hefur sýnt mér,
þannig að ég ímynda mér að það
sé þess vegna, sem hann hefur bent
á mig. Hitt, til dæmis með prentvél-
ina og þetta — ég hef aldrei heyrt
það fyrr.“ Svavar gat sér þess til
að Einar hefði ekki verið sáttur við
afstöðu Alþýðubandalagsins gagn-
vart kommúnistaríkjunum eftir 1968
og skýrslan kynni að endurspegla
óskir hans eða Austur-Þjóðveija um
breytingar á sambandinu.
Heppilegt að Þjóðviljinn fengi
austur-þýzka prentvél
í þætti Vals og Árna er skýrt frá
því að Stasi hafi haft auga með
Svavari Gestssyni, núverandi alþing-
ismanni, en hann var við nám í
Austur-Berlín 1967-1968. Skýrslur
voru haldnar um Svavar, en þær
voru eyðilagðar af ókunnum ástæð-
um 25. júní 1989, að því er fram
kemur í þættinum.
Jafnframt er frá því sagt að eftir
innrás Varsjársbandalagsríkjanna í
Tékkóslóvakíu árið 1968 hafi bein
Ragnar Arnalds andsnúinn
endurnýjuðum tengslum
Samkvæmt austur-þýzku skjöl-
unum, sem í var vitnað í sjónvarps-
þætti þeirra Árna og Vals, vildu
nokkrir félagar í alþjóðanefnd Al-
þýðubandalagsins fylgjandi því, eftir
1968, að taka upp nánari tengsl við
austantjaldsríkin til að knýja á um
stefnubreytingu til vinstri í Aiþýðu-
bandalaginu. Ragnar Arnalds, fyrsti
formaður Alþýðubandalagsins, hefði
hins vegar verið slíku mjög mótfall-
inn.
Valur Ingimundarson Árni Snævarr
aðgangur fékkst.
„Þetta var flókið og tímafrekt
verk og þurfti ég meðal annars
að fara í viðtal vegna umsóknar-
innar,“ sagði Valur.
Aðgang að skjölunum fá fræði-
og fréttamenn, sem og cinstakl-
ingar, sem vilja fá að vita með
hvaða hætti Stasi hafði afskipti
af lífi þeirra. Að einu leyti er að-
gangur þó takmarkaður: „Skjöl
Stasi um njósnir erlendis hafa
ekki verið gefin frjáls nema að
litlu leyti og hluti af þeim var
eyðilagður," sagði Valur. „Því er
fátt vitað um njósnastarfsemi
Stasi á íslandi."
Vaíur kvaðst hafa hafið rann-
sóknir sínar á samskiptum Islend-
inga og Austur-Þjóðverja sam-
hliða doktorsverkefni sínu í sagn-
fræði um samskipti Bandaríkja-
manna við þýsku rík-
in tvö á sjötta ára-
tugnum. „í hvert
skipti, sem ég kom á
skjalasafn, bað ég
um leið um að fá að
líta á skjöl um ís-
land,“ sagði Valur.
Hann stundaði rann-
sóknir sínar fyrir
doktorsritgerðina,
sem hann varði við
Columbia-háskóla í
New York árið 1993,
beggja vegna Atlant-
sála, en mestar upp-
lýsingar fyrir sjón-
varpsþáttinn var að
hafa í Berlín.
Þar eru höfuðstöðvar Gauck-
stofnunarinnar til húsa. Joachim
Gauck, stjórnandi hennar (hans
opinberi titill er ríkisumsjónar-
maður skjala ríkisöryggislögreglu
hins fyrrverandi þýska alþýðulýð-
veldis), skrifar í grein í vetrar-
hefti tímaritsins Daedalus að bor-
ist hafi 1,85 milljónir umsókna um
að fá að skoða skjöl í skjalasafn-
inu, þar af 650 þúsund frá borgur-
um, sem vildu sjá skrár um sjálfa
sig. Skjalasafnið sjálft er engin
smásmíði: þar eru liillur ekki
mældar í metrum heldur kílómetr-
um og töldust 180 km þegar síð-
ast mældist.
Það er ekki að furða þegar til
þess er tekið að milli 200 og 250
þúsund manns voru á snærum
Stasi þegar starfsemi stofnunar-
innar náði hámarki.
FRÉTTIR
Verðlagsbreytingar 1990-93, ísland = 100 1990 1993 Breyting
Finnland 118 87 -26%
Noregur 110 101 -8%
Svíþjóð 111 104 -6%
ítalia 84 80 -5%
N-Sjáland 68 67 -1%
Spánn 76 75 -1%
írland 81 80 -1%
ÍSLAND 100 100 0%
Ástralía 76 77 1%
Danmörk 107 111 4%
Kanada 78 81 4%
Bretland 76 79 4%
Sviss 112 119 6%
Grikkland 62 66 6%
Belgia 83 89 7%
ESB 83 89 7%
Tyrkland 40 44 10%
Frakkland 86 95 10%
Lúxemborg 84 94 12%
Holland 84 94 12%
Austumki 87 98 13%
Þýskaland 91 105 15%
Portúgal 51 59 16%
OECD-ríki 80 93 16%
Bandarikin 70 82 17%
Japan 95 135 42%
Verðlagsbreytingar
1990-93, ESB = 100
1990 1993
1. Finnland 142 1. Japan 152
2. Sviss 135 2. Sviss 133
3. Svíþjóð 134 3. Danmörk 125
4. Noregur 133 4. Þýskal. 118
5. Danmörk 129 5. Sviþjóð 117
6. ÍSLAND 120 6. Noregur 114
7. Japan 114 7. ÍSLAND 113
8. Þýskal. 110 8. Austurríki 110
9. Austurríki 105 9. Frakkland 107
10. Frakkland 104 10. Holland 106
11-13. Ítalía 101 11. Lúxemb. 105
11-13. Lúxemb. 101 12. Belgia 100
11-13. Holland 101 13. Finnland 98
14. Belgía 100 14. Bandarikir 93
15. írland 98 15. Kanada 91
16. Kanada 94 16-17. írland 90
17. Spánn 92 16-17. Ítalía 90
18. Bretland 92 18. Bretland 89
19. Ástralía 92 19. Ástralía 86
20. Bandarikin 84 20. Spánn 84
21. N-Sjáland 82 21. N-Sjáland 75
22. Grikkland 75 22. Grikkland 74
23. Portúgal 61 23. Portúgal 67
24. Tyrkland 48 24. Tyrkland 50
ESB 83 ESB 89
OECD-ríki 80 OECD-rik 93
Verðlagsbreytingar 1990-93, ESB = 100 1990 1993 Breyting
Finnland 142 98 -31%
Noregur 133 114 -14%
Svíþjóð 134 117 -13%
Ítalía 101 90 -11%
Spánn 92 84 -9%
N-Sjáland 82 75 -9%
írland 98 90 -8%
Ástralía 92 86 -7%
ÍSLAND 120 113 -6%
Bretland 92 89 -3%
Kanada 94 91 -3%
Danmörk 129 125 -3%
Sviss 135 133 -1%
Grikkland 75 74 -1%
Belgía 100 100 0%
ESB 100 100 0%
Frakkland 104 107 3%
Lúxemborg 101 105 4%
Tyrkland 48 50 4%
Austumki 105 110 5%
Holland 101 106 5%
Þýskaland 110 118 7%
OECD-riki 96 104 8%
Portúgal 61 67 10%
Bandarikin 84 93 11%
Japan 114 152 33%
Alþjóðlegur samanburður á verðlagi á íslandi og í
ríkjum innan OECD 1990 og 1993
Verðlag hækkaði um
16% í OECD umfram
verðbreytingar á Islandi
Alþjóðlegur samanburður leiðir í ljós að verð-
lag hér á landi hefur lækkað í samanburði
við mörg önnur lönd. Enn er þó hlutfallslega
dýrt að lifa á íslandi.
ERÐLAG á íslandi lækk-
aði um 7% samanborið
við verðlag í ríkjum Evr-
ópusambandsins á
þrigga ára tímabili frá árinu 1990
til ársins 1993, að því er fram
kemur í alþjóðlegum verðsaman-
burði sem Hagstofa íslands á aðild
að. Vörur sem hægt var að fá fyr-
ir 100 ECU, sem er sameiginleg
mynteining Evrópusambandsríkj-
anna, innan Evrópusambapdsins
og kostuðu 120 ECU á íslandi
1990, var hægt að fá fyrir 113
ECU á árinu 1993.
Samanburðurinn byggist á því
að reikna út svonefnd jafnvirðis-
gildi (Purchasing Power Parity) og
sýnir verðlag í ólíkum löndum með
sambærilegum hætti. Þannig sýnir
samanburðurinn hvað fæst fyrir
sömu fjárupphæðina í ólíkum lönd-
um eða hvesu dýrt er að lifa í ein-
stökum löndum. Sama magn vöru
og þjónustu og kostar 100 ECU
að meðaltali í Evrópusambandinu
á árinu 1993 kostar 133 í Sviss,
125 í Danmörku, 89 í Bretlandi
og 93 í Bandaríkjunum svo dæmi
séu tekin, en eins og fyrr sagði
er kostnaðurinn 113 á íslandi.
Samanburðurinn tekur hins vegar
ekki til tekna fólks heldur einung-
is til verðlags.
Sömu eða sambærilegar vörur
Útreikningurinn byggist á verð-
samanburði á sömu eða sambæri-
legum vörum og þjónustu og nær
til einkaneyslu, samneyslu og fjár-
festingar í ríkjum innan Efnahags-
samvinnu- og þróunarstofnunar-
innar (OECD). Alls er safnað verði
fyrir 220 flokka vöru og þjónustu,
þar af 150 í einkaneyslu. Hvað
einkaneysluna varðar er safnað
upplýsingum um verðlag á 3.000
tegundum neysluvöru. Safnað er
upplýsingum um launakostnað í
þijátíu opinberum störfum vegna
samneyslunnar og upplýsingar um
150 fjárfestingarvörur og 23 bygg-
ingar mynda verðgrunn fjarfest-
ingarliðsins.
Samanburðurinn leiðir í ljós að
munurinn á verðlagi á íslandi og
í öðrum ríkjum almennt hefur
minnkað á fyrrgreindu árabili, þó
ennþá sé talsvert dýrt að Iifa á
íslandi miðað við flest önnur lönd.
í níu ríkjum af 24 ríkjum innan
OECD sem könnunin tekur til
hækkar verðlag milli áranna 1990
og 1993, í 14 ríkjum lækkar verð-
lag og í einu er verðlag óbreytt.
Hins vegar hækkar verðlag í
OECD-ríkjunum að meðaltali um
8% á þessu tímabili og í Evrópu-
sambandsríkjunum að meðaltali
um 7%. í Bandaríkjunum hækkar
verðlag miðað við meðaltal ESB
um 10% á þessu árabili og í Þýska-
landi um 7%, auk þess sem verðlag
í Japan hækkar um hvorki meira
né minna 33% á þessu árabili, en
skýring á þeirri breytingu að hluta
má ef til vill rekja til breytinga á
útreikningsaðferðum.
Mest lækkun í Finnlandi
Verðlag lækkar langmest í
Finnlandi á þessu árabili og endur-
speglar þær efnahagsþrengingar
sem þeir hafa gengið í gegnum.
Verðlag þar lækkar um 31% miðað
við verðlag í ESB að meðaltali og
í stað þess að dýrast sé að lifa í
Finnlandi eins og var árið 1990
er kostnaðurinn þar kominn undir
meðaltal ESB úr 142 í 98. Þ.e.a.s
vörur sem í Finnlandi kostuðu 148
ECU árið 1990 kostuðu á árinu
1993 98 ECU. Verðíag annars
staðar á Norðurlöndum lækkar
einnig mikið, sér í lagi í Noregi
og Svíþjóð, þar sem verðlag lækk-
ar um 14% og 13%. Verðlag lækk-
ar einnig í Danmörku en aðeins
um 3%. Verðlag á íslandi er svip-
að og í Noregi og Svíþjóð, 113
samanborið við 114 í Noregi og
117 í Svíþjóð. Sýnu dýrast er að
búa í Danmörku, þar sem kostnað-
urinn er 125. Éftir sem áður er
hlutfallslega dýrt að búa á Norð-
urlöndunum í samanburði við flest
önnur ríki OECD. Þannig voru
Norðurlöndin í fimm af sex efstu
sætunum árið 1990 af þeim sem
dýrast var að búa, en það var
aðeins Sviss sem komst upp í ann-
að sætið milli Finnlands og Sví-
þjóðar. Að undanskildu Finnlandi
eru Norðurlöndin ennþá meðal
þeirra efstu árið 1993, en munur-
inn á þeim og öðrum löndum hef-
ur minnkað verulega. Þannig föll-
um við íslendingar aðeins um eitt
sæti úr því 6. í það 7. þó verðlag
lækki hér um 7% eins og fyrr
sagði.
Verðlag svipað og í Noregi
Ef miðað er við verðlag á ís-
landi og hvað fæst í öðrum löndum
fyrir það sem fengist fyrir 100
krónur á íslandi kemur fram að
samsvarandi kostnaður í Sviss er
119, í Danmörku 111, í Þýskalandi
105, í Hollandi og Lúxemborg 94,
á Ítalíu og írlandi 90, í Bandaríkj-
unum 82 og í Bretlandi 79. í sext-
án löndum hækkar verðlag miðað
við verðlag á íslandi og í sjö ríkjum
lækkar það. Verðlag í Þýskalandi
hækkar um 15% miðað við verðlag
á íslandi frá 1990 til 1993 og verð-
lag í Bandaríkjunum hækkar um
18% á sama tíma. Verðlag hækk-
aði úr 70 í 82 í Bandaríkjunum
miðað við það sem kostaði 100
krónur á íslandi bæði árin. Verðlag
hækkar einnig í Frakklandi (11%),
Lúxemborg (11%), Hollandi (12%)
og Portúgal (16%), svo dæmi séu
tekin.
Verðlag lækkar hins vegar mið-
að við verðlag á íslandi í Finnlandi
(26%), í Noregi (8%), Svíþjóð (7%),
á Ítalíu (5%) og á Spáni (1%)-
Þannig kostaði það sem kostar 100
krónur á íslandi 110 krónur í Nor-
egi 1990 en kostaði 1993 101
krónu. I Svíþjóð lækkar verðlag
úr 111 í 104 krónur á sama tíma-
bili.
*