Morgunblaðið - 07.02.1995, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIVIAR
Eftir erfið ár —
uppsveifla í iðnaði
Berum við gæfu til að fylgja henni
eftir í komandi kjarasamningum?
IÐNAÐUR á íslandi
hefur átt í vök að verj-
ast í allmörg ár. Þannig
hefur iðnaðarfram-
leiðslan dregist saman
um 11% frá árinu 1986
fram til ársins 1993 á
sama tíma og lands-
framleiðslan jókst um
9%. Miðað er við árið
1986 með vilja, enda
voru allar aðstæður svo
óvenjulegar 1987.
Engin ein skýring er á
því, hversu illa iðnaði
famaðist á tímabilinu.
Ljóst er að samkeppn-
isiðnaður er mjög við-
kvæmur gagnvart
kostnaðarhækkunum, u.
mjög miklar og óhagstæðar iðnaðin-
um árin 1987 og 1988. Laun hækk-
uðu gífurlega og náðu hámarki
1988, vextir fóru einnig hækkandi,
og erlendur gjaldeyrir var á lágu
verði og bauð þannig upp á ódýran
innflutning.
Síðustu fímm árin hafa skilyrðin
verið að batna, nema hvað vextir
héldust mjög háir fram á það síð-
asta. Verðbólgan hjaðnaði og raun-
gengi krónunnar lækkaði. Það varð
hlutfallslega ódýrara að framleiða
vöm hér á landi en í samkeppnis-
löndum. Samt lét iðnaðarframleiðsl-
an enn á sér standa. Ekki er ólík-
legt að umbrot í alþjóða viðskipta-
háttum og íjarskiptum eigi hér ein-
hvem hlut að máli og búast má við
að samkeppnin hafi harðnað eftir
að verðbólguþokunni létti.
Iðnfyrirtækin hafa hins vegar
haft nokkur ár til að laga sig að
stöðugu verðlagi. Þau hafa tekið til
í rekstrinum, lækkað kostnað og era
orðin samkeppnishæfari. Á síðasta
ári horfði margt til betri vegar í
iðnaði. Samkvæmt virðisauka-
skýrslum jókst velta fyrstu tíu mán-
uði ársins um 7% frá sama tíma
árið áður. Enn fremur jókst útflutn-
ingur iðnaðarvara um
15% í magni. Allt að
600 störf í iðnaði urðu
til, ef marka má vinnu-
markaðskönnun Hag-
stofunnar. Nú er ein-
stakt tækifæri að halda
áfram á þessari braut
og byggja upp. Þar
kemur til kasta iðnfyr-
irtækjanna að halda
áfram að hagræða,
auka framleiðni, þróa
framleiðslu sína og
sækja fram á mörkuð-
um. En fleira þarf til.
Starfsskilyrði atvinnu-
lífsins era hagstæð um
þessar mundir og það
er brýnasta viðfangs-
efni stjómvalda og annarra, sem að
málinu koma, að varðveita þau.
Glatast tækifærið?
Leggja þarf megináherslu á að
halda raungengi í skefjum, svo iðn-
aðurinn og atvinnulífið geti byggt
á þeim granni, sem fyrir hendi er.
Öllum ráðum þarf að beita til að
framleiðslukostnaður á íslandi
hækki ekki meira en í samkeppnis-
löndum. En berum við gæfu til að
feta þann veg? Höfum við þá þolin-
mæði og þrautseigju, sem nauðsyn-
Ieg er? Blikur era á lofti um að svo
sé ekki. Enn eina ferðina er hafið
kapphlaup um hver setur fram kröf-
ur Uui mesta hækkun launa og pólí-
tíkin er komin í spilið. Kröfurnar
eru mismunandi að eðli og uppbygg-
ingu og markmiðin ólík. Eins og oft
áður á að leggja áherslu á hækkun
lægstu launa og flestir eru sammála
því markmiði, ef þögn er tekin sem
samþykki.
Gallinn er bara sá að þögn er
ekki sama og samþykki. Hækkanir,
sem samið hefur verið um á lægri
launin, hafa haldið áfram upp launa-
stigann. Þetta hefur reynslan kennt
okkur, ekki einu sinni, ekki tvisvar,
Gunnar
Svavarsson
Enn eina ferðina er
hafið kapphlaup um
hver setur fram kröfur
um mesta hækkun
launa, segir Gunnar
Sveinsson, og pólítíkin
er komin í spilið.
heldur margoft. Saklaus fímm þús-
und króna hækkun á lágu launin
skilar sér á augabragði sem fimmt-
án þúsund króna hækkun á hundrað
pg fímmtíu þúsund króna launin.
Islendingar kunna prósentureikning
öðrum betur og enginn þolir að
annar hækki umfram hann sjálfan.
Kröfur þær, sem nú hafa verið
settar fram gagnvart einkageiran-
um og hinu opinbera liggja flestar
á bilinu 15-30% að teknu tilliti til
líklegs launaskriðs. Á sama tíma
vora danskir atvinnurekendur að
hafna 5,7% hækkun launa, einnig
yfir tveggja ára tímabil.
Vandratað réttu
leiðina
Um eitt markmið geta allir sam-
einast, hvorum megin borðs sem
þeir sitja. Stefna ber að auknum
kaupmætti. Á undanförnum áram
hefur tekist að varðveita ráðstöfun-
artekjur þeirra lægst Iaunuðu betur
en annarra hópa. Þetta var gert
með millifærslum í skattkerfinu og
sérstökum eingi'eiðslum, sem áttu
ekki svo greiða leið upp allt launalit-
rófið. Launakerfið byggist víða á
lágum viðmiðunartöxtum og alls
konar álögum þar ofan á. Ef hróflað
er við granninum fer yfírbyggingin
af stað.
Sem betur fer eru ekki nema örfá-
ir sem hafa þau lágu laun, sem oft
er talað um í kjarabaráttunni. Sam-
kvæmt Kjararannsóknanefnd eru
aðeins 2% landverkafólksdnnan ASÍ
með 50 þúsund króna mánaðarlaun
eða lægri fyrir dagvinnu. Sé litið á
Þróun kaupmáttar atvinnutekna
og þjóðartekna á mann
1986 - 1994
ÁRIÐ 1986 var jöfnuður í viðskiptum landsins við önnur lönd.
Síðan hefur stöðnun í efnahagslífi þjóðarinnar leitt til Iækkunar
þjóðartekna á mann, en kaupmáttur hefur heldur aukist.
heildarlaun, teljast um 10% vera
með 70 þúsund krónu laun eða
lægri. Meðal þeirra, sem lægst hafa
launin er reynslulítið ungt fólk, sem
er að hefja störf á vinnumarkaðnum.
Það er umhugsunarefni, að hækki
laun þessa hóps mikið í hlutfalli við
aðra og „eldri“ hópa, getur það tor-
veldað ungu fólki að fá vinnu.
Hvað er til ráða? Hvaða leið
tryggir landsmönnum mesta hag-
sæld? Meginleiðirnar eru tvær.
Semja má um tiltölulega hógværa
hækkun launa, t.d. að árslaun allra
hækkuðu um 30 þúsund krónur.
Þetta færði þeim lægst launuðu
nálægt 5% hækkun launa á árinu,
og heildaráhrifín í þjóðféiaginu
gætu orðið um 4% hækkun iauna-
kostnaðar, að launaskriði og öðrum
hækkunartilefnum meðtöldum.
Gengi krónunnar héldist líklega
óbreytt og verðlag hækkaði lítið eitt.
Lengra verður ekki gengið ef varð-
veita á stöðugleikann og samkeppn-
isskilyrði atvinnulífsins.
Laun hækkuðu um
2000%, en kaupmáttur þeirra
jókst um 8%
Hin leiðin væri að hækka laun
myndarlega um 10-15% á ári í tvö
ár. Gengið félli þá innan örfárra
mánaða. Ekki af því að ríkisstjórnin
ákvæði það. Markaðurinn sæi um
það sjálfur. Þegar framundan væra
hækkanir á öllum sviðum, skynjaði
markaðurinn strax að verið væri að
veikja íslensku krónuna gagnvart
erlendum gjaldmiðlum, ásókn í
gjaldeyri ykist og krónan félli. Verð-
bólguskrúfan hrykki í gang á nýjan
leik og að ári liðnu hefði verðlag
hækkað nokkurn veginn um það,
sem samið var um í kjarasamning-
um.
Báðar gætu þessar leiðir eflaust
fært landsmönnum aukinn kaup-
mátt ef aukning í landsframleiðslu
á mann leyfði, því á henni veltur
m.a. hver kaupmáttur verður, en
ekki kjarasamningum. Reynslan
segir okkur hins vegar að verðbólgu-
leiðin er dýrkeypt, því hún hefur
skilað litlu. Á árunum 1980-1994
hækkuðu laun og verðlag um 2
þúsund prósent; laun örfáum pró-
sentum meira. Kaupmáttur atvinnu-
tekna og þjóðartekjur á mann juk-
ust aðeins um 8%. Hvenær telst
fullreynt?
Fýrri leiðin færði okkur stöðug-
leika, gleggra verðskyn, og hana
má nota til að byggja upp öflugra
atvinnulíf, ný störf og aukinn kaup-
mátt. Síðari leiðin keyrir í gamla
verðbólgufarið, og störfum fækkar.
Flestum er ljóst hvor leiðin er væn-
legri til árangurs, en sú leið er
vandrötuð, því hún krefst framsýni
og þors þeirra, sem fremstir fara.
Höfundur er varaformaður
Samtaka iðnaðarins.
Einn allsherjar misskilningur?
ÞAÐ HEFUR ekki
farið fram hjá okkur
íslendingum að lagt
hefur verið fram frum-
varp til breytinga á
stjómarskránni. Það
hefur ekki heldur farið
framhjá þjóðinni að
framvarpið hefur hlotið
mikla gagnrýni. Það
þarf svo sem engan að
undra það, þegar svo
viðamikið og viðkvæmt
efni eins og mannrétt-
indakafli sjálfrar
stjómarskrárinnar er
til umfjöllunar að fólk
hefur á því skiptar
skoðanir hvernig best
sé á málum haldið. Stjórnarskrár-
nefnd tók upp á því nýmæli að bjóða
öllum landsmönnum að gera at-
hugasemdir við frumarpið og gafst
þeim 20 daga frestur til að koma
þeim að. Slíku framtaki ber að fagna
og jafnframt er eðlilegt að ætla að
gagnrýnin verði skoðuð í fullri al-
vöru, en nú þegar hafa fjölmargir
látið frá sér heyra vegna frumvarps-
ins, þar á meðal Alþýðusamband
íslands.
Gagnrýni ASÍ
Alþýðusambandið hefur ályktað
um frumvarpið og fagnað þeirri
vakningu sem orðið hefur meðal
íslenskra stjórnmálamanna um
mannréttindi. Þrátt
fyrir það treystir mið-
stjórn sambandsins sér
ekki til að mæla með
samþykkt framvarps-
ins í þeirri mynd sem
það er. Beinist gagn-
rýnin einkum að því að
frumvarpið, skoðað
með þeirri greinargerð
sem því fylgir, geti leitt
til réttaróvissu um
stöðu launafólks og
samtaka þeirra,_ verði
það að lögum. Ákvæði
um réttinn til að standa
utan félaga snertir
óneitanlega stéttarfé-
lögin í landinu, enda
tengja flestir stéttarfélög og svo-
kallað neikvætt félagafrelsi saman,
eftir þá umræðu sem átt hefur sér
stað á undanförnum áram. Þrátt
fyrir þetta er varla minnst orði á
skyldugreiðslur til stéttarfélaga og
forgangsréttarákvæði kjarasamn-
inga í greinargerð með ákvæðum
um félagafrelsi, en þess í stað er
fjallað um málið undir rós.
Skipulag vinnumarkaðar hefur
verið harkalega gagnrýnt á síðustu
áram og sú gagnrýni komst í há-
mæli í kjölfar dóms Mannréttinda-
dómstóls Evrópu í leigubílstjóramál-
inu svokallaða um mitt ár 1993 og
var hann jafnvel talinn vera áfellis-
dómur yfir íslenskri verkalýðshreyf-
Alþýðusambandið
fagnar umræðu um
mannréttindi. Bryndís
Hlöðversdóttir gerir
hér grein fyrir gagnrýni
ASÍ á stjómarskrár-
fmmvarp.
ingu. ASÍ hefur mótmælt slíkum
sleggjudómum og ítrekað bent á
sérstöðu dómsins. Hefur sambandið
varað við því að hann sé túlkaður
of rúmt, þar sem hann snúist um
það hvort með lögum sé unnt að
skylda mann til aðildar að stéttarfé-
lagi og gera slíka aðild að skilyrði
fyrir veitingu atvinnuréttinda, en
slíkt sé ekki dæmigert fyrir skipulag
á íslenskum vinnumarkaði. Þrátt
fyrir þetta er dóminum gert hátt
undir höfði í greinargerð með fram-
varpinu á sama tíma og efnahagsleg
og félagsleg réttindi, s.s. rétturinn
til vinnu, mega sín lítils.
Fleiri gagnrýnendur
Gagnrýnin á frumvarpið hefur
komið úr ýmsum áttum og má þar
nefna af handahófí Verslunarráð,
Mannréttindaskrifstofu íslands, Rit-
höfundasambandið, Blaðamannafé-
lag íslands, Amnesty á íslandi og
Jafnréttisráð auk ASI. Þeir sem tjáð
hafa sig um málið hafa ýmsar at-
hugasemdir fram að færa sem bein-
ast ýmist að einstökum ákvæðum
framvarpsins eða heildarásýnd þess.
Því hefur verið haldið fram að á
framvarpinu sé fljótaskrift og það
liggur ljóst fyrir að þeir era fjölmarg-
ir sem telja að framvarpið þurfí frek-
ari skoðunar við áður en það er sam-
þykkt. Það er því undarleg afstaða
sem fram kemur í máli nokkurra
stuðningsmanna framvarpsins að
hér sé einhvér allsheijar misskilning-
ur á ferðinni. Slík andsvör við gagn-
rýni er ekki sannfærandi.
Misskilningur?
Jón Steinar Gunnlaugsson lög-
maður reynir að rökstyðja misskiln-
ingskenningu sína í grein sinni í
Morgunblaðinu hinn 31. janúar síð-
astliðinn. Hann telur ASI hafa mis-
skilið ákvæðið um réttinn til að
standa utan félaga en minnir á að
stéttarfélög séu frjáls eins og hver
önnur félög. Þá minnir hann á að
það sé ekki skylduaðild að stéttarfé-
lögum, þau byggi starf sitt á for-
gangsréttarákvæðum kjarasamn-
inga. Þetta er allt satt og rétt hjá
Jóni en hitt er annað að ASÍ gerir
kröfur til þess að um þetta sé skýrt
fjallað í greinargerð með frumvarp-
inu, þar sem verið er að gera breyt-
ingar á ákvæði sem getur snert
Bryndís
Hlöðversdóttir
stéttarfélögin verulega þegar fram
í sækir. Það er fráleitt að tala um
misskilning við túlkun á slíkum
texta, enda geta lagalegar túlkanir
verið á marga vegu. Þá er rétt að
benda á að þrír lögmenn sem sér-
hæft hafa sig á sviði vinnuréttar
skrifuðu ítarlegt álit ásamt lögfræð-
ingi ASÍ og sendu stjórnarskrár-
nefnd en sú greinargerð byggir á
sömu rökum og ályktun miðstjórnar
ASÍ. Það era hreinlega skiptar skoð-
anir um þetta mál og því verður
síst breytt með útúrsnúningi eins
og þeim að allt sé á misskilningi
byggt.
Málefnaleg umfjöllun
Því hefur verið lýst yfir af fyrsta
flutningsmanni frumvarpsins að
með því sé ekki verið að ráðast að
starfsemi stéttarfélaga í landinu
og ber að fagna því. Sú skoðun
hans tryggir þó ekki að greinar-
gerðin með frumvarpinu, eins loðin
og óljós sem hún er, verði ekki í
framtíðinni vopnabúr dómsmála á
hendur samtökum launafólks og
starfsemi þeirra. Alþýðusambandið
leggur mikla áherslu á að öllum
vafa um tilgang breytingarinnar
sé eytt og að málið fái víðtæka,
málefnalega og opinskáa umíjöllun.
Slík krafa er ekki óeðlileg í ljósi
þess að það ser sjálf stjórnarskráin
sem verið er að breyta. Enda verð-
ur meintum misskilningi eytt best
þannig hvort sem það er misskiln-
ingur þeirra sem eru á móti frum-
varpinu í núverandi mynd eða
þeirra sem eru fylgjandi því.
Höfundur er lögfræðingur ASÍ.