Morgunblaðið - 09.02.1995, Page 4

4 B FIMMTUDAGUR 9. FEBRÚAR 1995
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjasta hugmyndin við verkefnaútflutning er að nýta
reynslu og sambönd stjómenda á efri ámm
Ráðgjöf til sölu
íslendingar búa yfír mikilli þekkingu á sviði
sjávarútvegs og jarðvarmatækni. íslenskir
sérfræðingar hafa þó átt erfítt með að hasla
sér völl sem ráðgjafar á þessu sviði erlend-
is. Þar er skorti á fjármagni ekki síst um
að kenna. Hanna Katrín Fríðriksen ræddi
við nokkra aðila um þennan vaxtarbrodd
íslensks atvinnulífs, verkefnaútflutning.
Framlög íslands til þróunar- og neyðaraðstoðar 1994 og 1995*
Bein framlög Þróunareamvinnustofnunin Fjárlög 1994 þás. kr. ** 147.000 Fjárlög 1994 USD** 2.105.942 F^járlög 1995 þús. kr. 160.600 Fjárlög 1995 USD** 2.332.268
i Háskóli SÞ (Jarðbitaskóli (UNU) ** 28.500 408.295 32.000 494.711 ]
Aðstoð við Palistínumenn á svæðum Israei 36.000 515.741 33.900 492.303
| Þróunarhjáip SÞ (UNDP) 21.200 303.714 19.800 287.540 1
Bamahjálp SÞ (UNICEF) 10.300 147.559 9.700 140.866
| Matvæla og landbónaðarstofnun SÞ (FAO) 8.700 124.637 7.700 111.821 ]
Flóttamannastofnun SÞ UNHCR 5.000 71.631 5.000 72.611
j Alþjóðanefnd Rauða krosains ICRC 3.000 42.978 3.000 43.567 ]
Aðstoð'SÞ við Palestfnska flóttamenn UNRWA 1.100 15.759 1.100 15.974
| Þróunarq. SÞ fyrir konur UNIFEM 1.100 15.759 2.100 30.497 ]
Neyðarsjóður SÞ, UNDRO 530 7.593 500 7.261
! Matvælaáætlun SÞ WFP 500 7.163 500 7.261 ]
Sjóður SÞ vegna fómarl. pyntinga UNVFVT 250 3.582 400 . 5.809
i Alþjóðamatvælabirgðasjóðurinn IEFR 200 2.865 200 2.904 ]
Mannöðldasjóður SÞ. UNFPA 200 2.865 200 2.904
j Suður-Afríkusjóður SÞ UNTFSA 100 1.433 100 1.452 ]
Fíkniefnaeftirlit SÞ UNDCP 100 1.433 100 1.452
r¥enntunar- ogþjálf. f. S-Afríku, UNEPTSA 100 1.433 100 1.452 ]
Kynþáttamisréttisnefnd SÞ., CERD 20 287 50 726
í Ými8 neyðaraðstoð*** ** 19.000 272.197 19.000 275.922 ]
Samtals 282.900 4.052.863 296.050 4.299.303
Hluta- og stofnfjárframlög
[ Alþjóðabankinn IBRD ** 4.000 2.006 4.000 2.006 ]
Alþjóðaframfarastofnunin (IDA) 87.000 43.631 87.000 43.631
Norræni þróunarsjóðurinn (NDF) ** 23.000 11.535 40.000 20.060 ]
Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn, IMF/ESAF ** 40.000 20.060 50.000 25.075
Samtals 154.000 77.232 181.000 90.772 ]
Þróunaraðstoð alls Hlutfall af vergri landsframl. (%) 436.900 0,10 4.130.095 477.050 0,10 4.390.075
• Þróunaraðstoð til A-Evrópu og fyrrum lýðvelda Sovétríkjanna ekki meðtaiin.
** Framlög í USD umreiknuð m.v. gengisfors. fj&rlaga 1994 (69,8025 ISK) og 1995 (68.86
Verkefnaútflutningi má í
grófum dráttum skipta i
tvennt, annars vegar flár-
festingaverkefni og hins
vegar ráðgjafaverkefni. Síðan þarf
að greina á milli verkefna í þróunar-
löndum og iðnaðarlöndum enda er
markaðssetning á þessum tveimur
markaðshlutum gjörólík.
íslenskt stjómvöld hafa sett á lag-
gimar tækniaðstoðarsjóði við Al-
þjóðabankann og Evrópubankann. í
báðum tilfellum er það skilyrði að
íjármunirnir sem íslenska ríkið legg-
ur til í þessa sjóði verði einungis
nýtt til þess að kaupa þjónustu ís-
lenskra ráðgjafa til verkefnis sem
viðkomandi banki velur.
Tveir tækniaðstoð-
arsjóðir
Ríkisstjóm íslands og Alþjóða-
bankinn gerðu með sér samning árið
1990 um sérgreindan og aðskilinn
ráðgjafasjóð sem er í vörslu bank-
ans. Markmiðið er að auka möguleika
íslenskra sérfræðinga á að fá
skammtímaverkefni, sérstaklega á
sviði jarðhita og fískveiða hjá Al-
þjóðabankanum og systurstofnunum
hans.
fsland lagði fyrst í sjóðinn 75.000
dollara eða um fímm milljónir króna
við stofnun 1990. Árið eftir var
bætt við um þremur milljónum króna.
Árið 1993 var svo aftur bætt í sjóð-
inn um ljórum milljónum eða 50.000
dollumm. Átta íslenskir ráðgjafar
hafa fengið styrki úr sjóðnum til 12
verkefna, mest á sviði sjávarútvegs.
Tækniaðstoðarsjóður var stofn-
aður við Evrópubankann árið 1992.
Tilgangurinn var að gera bankanum
kleift að kaupa tæknilega ráðgjöf til
landa í mið- og austur-Evrópu. Aðal-
lega skal nota sjóðinn til að ijár-
magna verkefni á sviði fískveiða og
fiskvinnslu auk orku og umhverfis-
mála. Sjóðnum er eingöngu ætlað
að fjármagna vinnu íslenskra ráð-
gjafa. Við stofnun voru greiddar til
hans 50.000 ecu eða um
íjórar milljónir króna og
aðrar 50.000 eeu voru
greiddar á næstu tveimur
árum. í desember 1994
var samþykkt að bæta
100.000 ecu í sjóðinn með þremur
jöfnum greiðslum og var sú fyrsta í
árslok 1994.
Ráðgjöfum komið
á framfæri
Finnur Sveinbjömsson, skrifstofu-
stjóri hjá iðnaðar- og viðskiptaráðu-
neytinu, sagði í samtali við Morgun-
blaðið að tilgangur með stofnun sjóð-
anna tveggja væri að koma íslensk-
um ráðgjöfum á framfæri erlendis.
Þeir fengju reynslu og sambönd og
yrðu vonandi síðar ráðnir til annarra
verkefna.
Hverjir ákveða hvaða verkefni eru
styrkt úr þessum sjóðum?
„Það er ákveðið hjá bönkunum
tveimur, sem hafa umsjón með sjóð-
unum,“ sagði Firinur. „Segjum sem
svo að þar sé verið að meta jarðhita-
verkefni á Kamtsjatka. Þá er farið
í ákveðinn sérfræðingalista þar sem
íslendingar eru meðal annarra. Það
hjálpar svo til við valið að ísland er
með tækniaðstoðarsjóð sem gæti
greitt a.m.k. hluta af kostnaðinum."
Aðspurður hvað kæmi íslending-
um á sérfræðingalista bankanna
sagði Finnur að menn yrðu sjálfír
að eiga frumkvæðið. „Úti í London
er t.d. starfandi íslendingur, Gunnar
Viðar, sem getur verið mönnum inn-
an handar með þessi mál. Þetta er
langt frá því að vera einfalt mál,
enda eru þessir ráðgjafalistar mílu-
langir. Upphafíð er venjulega þannig
að þessir ráðgjafar reyna að þróa
verkefni í samvinnu við stjómvöld í
viðkomandi landi á
starfssvæði bankans.
Síðan koma þessi
sömu stjómvöld verk-
efnunum á framfæri
við Evrópubankann."
Virkir-Orkint
Til þessa hafa tvö
verkefni verið styrkt
úr tækniaðstoðarsjóði
íslands við Evrópu-
bankann. Og í báðum
tilfellum er um að
ræða verkefni sem
tengjast Virkni-Orkint
hf.
Fyrra verkefnið,
sem fólst í hagkvæm-
isathugun á Kamt-
sjatka, var fjármagn-
að að hluta úr tækniaðstoðarsjóðn-
um, en að meginhluta af japönskum
aðilum. Finnur sagði ánægjulegt að
þar hefði tekist, með framlaginu úr
sjóðnum, að laða að verulegt viðbót-
arframlag. „Hjá Virkni-Orkint hafa
menn staðið sig verulega vel og eru
komnir með gott orð á sig. Vonandi
verður það til þess að þeir fái fleiri
verkefni erlendis án þess að fjármagn
frá okkur þurfí að koma til.“
Síðara verkefnið var lítið yfírlits-
verkefni á jarðhitanýtingu í Georgíu
sem var að öllu leyti fjármagnað úr
tækniaðstoðarsjóðnum. „Með þess-
um tveimur verkefnum
var sjóðurinn nokkum
veginn tæmdur, í bili
a.m.k.,“ sagði Svavar
Jónatansson, fram-
kvæmdastjóri Virkis-Ork-
int, í samtali við Morgunblaðið.
„Við höfðum sóst eftir áframhald-
andi verkefni í Georgíu, en viðbrögð-
in hjá Evrópubankanum vom á þá
Ieið að það væra það litlir peningar
í íslenska sjóðnum að nauðsynlegt
væri að bjóða verkefnið út. Þeir hafa
nú auglýst eftir ráðgjöfum til þess
að vinna fullkomna hagkvæmnisat-
hugun og mér er sagt að það verði
fjármagnað úr öðram sjóðum en þeim
íslenska. Við höfum í samvinnu við
nýsjálenskt fyrirtæki óskað eftir að
vera með á skrá yfír þá sem fá að
bjóða í verkefnið þegar þar að kem-
ur, því við fréttum að það ætti að
fjármagnast að hluta til úr nýsjá-
lenska sjóðnum við bankann."
Svavar sagði ennfremur að það
væri mjög jákvætt að búið væri
bæta fjármagni við íslenska tækni-
aðstoðarsjóðinn. „Það bara þyrfti að
vera meira enda er aðgangur að fjár-
magni veigamesti þátturinn í þessu,
ásamt reynslunni. Sjóðir annarra
þjóða era iðulega stærri en okkar
og þar af leiðandi lendum við oft
undir. Verkefnin era oft of stór til
þess að það sé hægt að fjármagna
þau úr íslenska sjóðnum. Ef t.d. Jap-
anir eða ítalir beita sér geta þeir
haft ansi mikil áhrif á að verkefnin
fari til þeirra.“
Hver er ávinningurinn fyrir Islend-
inga að íslenskur aðili, t.d. Virkir-
Orkint, fái svona verkefni?
„Við eram t.d. með verkefni í Kína
sem Norræni fjárfestingarbankinn
og Norræni þróunarsjóðurinn fjár-
magna. Þar erum við með öll inn-
kaup utan Kína og vonandi getum
við keypt hluta hér á íslandi. Þó er
að miklu leyti um að ræða búnað sem
ekki er framleiddur hér á landi. Að
að komast í þá stöðu að gera öll inn-
kaup fyrir svona aðila er þónokkuð
mál og gefur ýmsa möguleika. Þetta
getur haft margföldunaráhrif," sagði
Svavar.
Þegar rætt er um íslenska tækni-
aðstoðarsjóði við alþjóðlegar stofn-
anir er ekki hægt að láta hjá líða
að nefna að enginn íslenskur ráð-
gjafasjóður er við Sameinuðu þjóð-
imar. í nýrri skýrslu sem Vilhjálmur
Guðmundsson, hjá Útflutningsráði,
tók saman um aðgang íslenskra fyr-
irtækja að erlendu fjármagni hjá al-
þjóðlegum stofnunum, kemur fram
að algengt sé að þjóðlönd eyma-
merki hluta af framlagi sínu til SÞ
í sérstaka sjóði sem hafí það hlut-
verk að stuðla að og styrkja verk-
efnaöflun hjá SÞ.
Eins og fram kemur í samtali við
Sigurð Jónsson, hér til hliðar, er nú
verið að vinna í því að efla samstarf
SÞ og Norðurlanda varðandi tækn-
iaðstoð.
Eldri stjórnendur nýttir
Finnur Sveinbjömsson sagði að
hjá Evrópubankanum væri í gangi
nýlegt og áhugavert verkefni sem
ætlunin væri að kynna nánar hér á
landi. í grófum dráttum er að um
að ræða þá hugmynd að fengnir era
stjómendur frá vesturlöndum til þess
að aðstoða stjómendur í fyrram
kommúnistaríkjum sem margir
hveijir eiga erfítt með að fóta sig í
markaðshagkerfum.
„Menn komust fljótlega að því hjá
Evrópubankanum að stjómendur í
fyrirtækjum, sem áður vora öll ríkis-
rekin, kunnu ekki að starfa í mark-
aðshagkerfi. Þá datt þeim það snjall-
ræði í hug að reyna að nýta fyrram
stjómendur fyrir vestan. Menn með
reynslu og sambönd sem væra jafn-
vel sestir í helgan stein,“ sagði Finn-
ur.
„Þetta þótti frábær hugmynd og
Evrópubankinn, Sameinuðu þjóðim-
ar og Evrópusambandið slógu saman
og settu á laggimar svokallað Tum
Around Management, TAM, verk-
efni. Það gengur út á að fínna fyrir-
tæki sem er hvorki í í hópi þeirra
verstu né þeirra bestu, heldur ein-
hvers staðar á milli, og talið er að
hafí burði til þess að verða góð. Síð-
an er útbúið TAM lið 3-4 fyrrver-
ISK)
*** Fjárhæð felld niður
Heimild: Utanríkisráðuneytið.
andi vestrænna stjómenda sem vinna
með stjómendum fyrirtækins í eitt
ár. Þeir fara þangað nokkram sinn-
um á þessum tíma, hjálpa til við að
útbúa markaðsáætlanir og fjár-
hagsáætlanir, byggja upp langtíma-
stefnumótun o.fl. Eftir eitt ár vonast
menn til að búið sé að byggja upp
þekkingu hjá stjórnendum fyrir aust-
an svo að þeir geti tekið við.“
Finnur sagði að víða væra starf-
andi félög fyrrverandi stjómenda og
tók dæmi um Danmörku þar sem
væra nokkrir íslendingar meðal ann-
arra, enda væri ekki starfandi svona
félag hér á landi. Af þessum íslend-
ingum uppfylltu tveir eða þrír þau
skilyrði sem Evrópubankinn setti.
„Hér heima er hægt að benda á
ýmis samtök í atvinnulífínu enda er
allt svo smátt hér að menn vita nokk-
urn veginn hvaða menn eru á lausu
og gætu komið til greina. Það er
ekki ólíklegt að á sviði sjávarútvegs,
jarðhita o.fl. séu hér menn sem era
sestir í helgan stein og gætu lagt
ýmislegt af mörkum."
íslendingar þurfa
að fjárfesta
Finnur sagði ekki útilokað að ís-
lensk stjómvöld gætu greitt fyrir
ráðningu íslendinga með því að nýta
tækniaðstoðarsjóðinn að einhveiju
leyti. „Við getum sagt við Evrópu-
bankann: „Ef þið erað að setja á
laggimar TAM lið til að hjálpa ein-
hveiju fyrirtæki fyrir austan og það
er einhver íslendingur sem hentar
inn í það erum við kannski tilbúnir
til þess að styrkja málið
með framlagi úr sjóðn-
um,“,“ sagði hann.
Halldór Kristjánsson,
sem starfar í iðnaðar- og
viðskiptaráðuneytinu, var
um tíma við Evrópubankann í Lond-
on. í samtali við Morgunblaðið tók
hann undir með Finni að það væri
niðurstaða margra sem hefðu fylgst
með þessum málum að aukin verk-
efni íslendinga erlendis yrðu að
tengjast fjárfestingum íslenskra að-
ila utan Islands. „Þannig réðu fjár-
festamir, íslendingar, veralega um
öll verkkaup, kaup á búnaði og fjár-
festingarvöram. Það er eðlilegt að
menn kaupi aðföng á sínum heima-
markaði þar sem þeir þekkja vel til.
Þetta er lykillinn að því að auka út-
flutning, bæði á ráðgjöf og íslenskum
tækjum og vélum og byggingarverk-
tökum tengdum slíkum verkefnum,"
sagði Halldór.
Hann sagðist ennfremur telja það
grandvallaratriði að í því að auka
árangur íslendinga í verkefnaút-
flutningi að hafa opinberan sjóð sem
hefði það verkefni að leggja hlutafé
í slíkar fjárfestingar utan landsstein-
anna á móti einkaaðilum. Einnig
væri mikilvægt að íslenskum orku-
fyrirtækjum, sem öll era í opinberri
eigu, yrði gert kleift að fjárfesta í
álitlegum orkuverkefnum utan ís-
lands.
„Þetta era í raun einu atvinnufyr-
irtækin á orkusviði sem við eigum
og með þessu gætum við aukið vera-
lega útflutning á þekkingu okkar og
ráðgjöf á þessu sviði. Auðvitað getur
þetta ekki orðið mikill hluti af starf-
semi orkufyrirtækjanna sem era sett
upp til að þjóna íslenskum markaði,
en ef þeim verður gert heimilt að
ráðstafa t.d. 5% af eigin fé í fjárfest-
ingar utan íslands yrði þarna um að
ræða fjárhæðir sem um munaði,"
sagði Halldór, og ennfremur að slík
ráðstöfun myndi auka reynslu og
færni íslenskra orkufyrirtækja. Þetta
hefðu ríkisorkufyrirtæki íra og Svía
gert með góðum árangri.
Opinberi geirinn
Finnur og Halldór vora sammála
um nauðsyn þess að einkafyrirtæki
fengju bakhjarl í einhveijum sjóði,
t.d. upp úr Iðnþróunarsjóði. Þar sem
ekki væri öðram atvinnufuyrirtækj-
um að dreifa eins og í orkugeiranum
og póst- og símastarfsemi, svo dæmi
séu tekin, ættu opinbera fyrirtækin
að geta komið að málum með því
að fara með einkafyrirtækjum inn í
íjárfestingar- og ráðgjafarverkefni
utan íslands.
Hvemig standa þessi mál?
„Fyrsta skrefið er að iðnaðarráð-
herra og fjármálaráðherra hafa náð
samkomulagi um að 5%
af væntanlegum arð-
greiðslum frá RARIK geti
farið til svona þróunar-
verkefna og markaðsmála.
Það er hugsað fyrst og
fremst til aðgerða hér á landi, en
utan íslands einnig,“ sagði Halldór.
Finnur bætti við að varðandi fram-
tíð Iðnþróunarsjóðs hefðu menn haft
í huga þann mögtileika að hvort sem
arftakinn yrði sjóður eða banki gæti
hann komið inn í íjárfestingar íslend-
inga erlendis. Þá mætti benda á að
Þróunarsjóður sjávarútvegsins hefði
heimildir sem greiddu fyrir fjárfest-
ingu erlendis.
„Það er verið að stíga fyrstu skref-
in en það mætti gera mun betur,“
sagði Halldór. „Aðild opinberu fyrir-
tækjanna kallar hugsanlega á laga-
breytingar í sumum tilfellum. Það
era síðan önnur stór opinber fyrir-
tæki sem í tengslum við fjárfestingar
gætu selt þekkingu sína utan Is-
lands. Þar á meðal er Póstur og sími
þar sem menn eru vanir að leysa
símamál á afmörkuðum svæðum við
erfíðar aðstæður."
Verkefni geta
haft marg-
földunaráhrif
Finnur Halldór
Sveinbjörnsson Kristjánsson
Menn þurfa
sjálfir að eiga
frumkvæöið