Morgunblaðið - 10.02.1995, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1995 D 5
Morgunblaðið/Sverrir
MAGNÚS Ólason endurhæfingalæknir á Reykjalundi.
Ástæóa þess
að br jóskió
hrörnarfyrr
hjó reykinga-
mönnum er
sú aó æóarn-
ar þrengjast
fyrr
um og þeim sem hafa of háa blóð-
fitu er sú að æðarnar þrengjast
fyrr, það er þeir fá æðakölkun.
Súrefnismettun er minni hjá
þeim sem reykja en þeim sem eru
reyklausir. Blóðrásin hefur tví-
þættan tilgang, hún flytur nær-
ingu til vefja líkamans en vefirnir
(frumurnar) þurfa síðan súrefni
til að geta nýtt sér næringuna.
Það er blóðrauðinn sem flytur
súrefnið eftir blóðrásinni. Hann
bindur fremur kolmonoxíð en súr-
efni í lungum. Hjá þeim sem
reykja er yfirdrifið af kolmonoxíði
og súrefnismettun verður því lé-
legri.
Bijósk sem ekki fær næringu
hrörnar fyrr og þá aðallega trefja-
brjóskið. Þegar sjúklingur þjáist
af bijósklosi er orsökin sú að
mjúka bijóskið ryður sér leið í
gegnum trefjabijóskið. Magnús
segir að þegar bijósk hrörni þá
breytist álagið á smáliðina í bakinu
og það er oft álitinn orsakavaldur
verkjanna, þ.e. skakkt álag á smál-
iðina.
Getið var um aðra finnska rann-
sókn í tímaritinu Spine fyrir
nokkru. Þátttakendur voru 20 pör
eineggja tvíbura og leiddu niður-
stöður í ljós að tæplega 20% meiri
hrömun átti sér stað í mjóhrygg-
jarliðþófum hjá þeim eineggja tví-
burum sem reyktu miðað við þá
sem ekki reyktu.
Nýr lífstíll getur verlð lausnin
Á sá einstaklingur möguleika á
bata sem einungis vendir sínu
kvæði í kross, fer að hreyfa sig,
hættir að reykja, borðar hollt fæði
og vinnur að andlegri vellíðan?
„Vissulega," segir Magnús. „Á
Reykjalundi felst meðferðin ekki
síst í að virkja einstaklinginn sjálf-
an í að ná betri heilsu og þar með
ná tökum á bakveikinni.
Fólk er frætt um hvemig það á
að umgangast líkama sinn, þar
með talið bakið. Við leiðréttum
vinnustellingar, bendum á mikil-
vægi líkamsræktar og tölum um
hversu miklu sálræni þátturinn
skiptir líka. Líði fólki illa í vinnu,
eigi við fjölskylduvandamál að
stríða eða sé undir öðru andlegu
álagi hefur það sitt að segja. Við
leggjum áherslu á að fólk losi sig
við áhættuþætti, reykirigar, fitu-
ríka fæðu, ofþyngd og ekki síst
ofneyslu lyfja, einkum róandi lyfja
og verkjalyfja.
Verkjalyfin em í eðli sínu
tvennskonar," segir Magnús, „þau
hafa áhrif á bólgu sem oftast er
orsök verkja en hinsvegar á heila,
þ.e. hvemig við skynjum verkina.
Ef verkir em án sýnilegra orsaka
þá þýðir ekkert að bryðja verkja-
lyf. Miklu árangursríkara er að
auka verkjaþol líkamans og ýta
undir framleiðslu líkamsmorfíns
með því að stunda líkamsrækt."
- Hverskonar líkamsrækt?
„Þolþjálfun er æskileg, ganga,
skokk, sund og hjólreiðar svo dæmi
séu tekin. Það er úthaldsþjálfun
sem eykur fremur framleiðslu lík-
amsmorfíns en styrktarþjálfun.“
Magnús segir að ekkert sé ein-
hlítt þegar bakverkir eru annars-
vegar og margir stari sig blinda á
breytingar sem sjást á röngten-
mynd.
„Hinsvegar kann það stundum
að vera þannig að hryggur lítur
illa út á mynd, slitbreytingar sjást
en viðkomandi hefur kannski enga
verki. Ómögulegt er að segja
hveijar eru skýringamar á því.
Fólk hefur mismikið verkjaþol
því það er með mismikið líkams-
moifín (endorfín).
Það gildir um bakvandamál
eins og marga aðra kvilla að til
að öðlast betri heilsu þarf oft
að breyta um lífstíl til frambúð-
Guðbjörg R. Guðmundsdóttir
stöðu ungs fólks á
síðustu áratugum,
þótt slíkt skýri
ekki hvers vegna
sambærilegrar
aukningar hafí
ekki orðið vart
meðal ungra
stúlkna.
Séu borin sam-
an tvö tuttugu
ára tímabil, ann-
ars vegar
1951-70 og hins
vegar 1971-90,
kemur í ljós að
tvöfalt fleiri ung-
menni sviptu sig
lífi á seinna tíma-
bilinu en því
fyrra. Þar af voru
ungir menn
15-24 ára í mikl-
um meirihluta og
er tíðni meðal
20-24 ára karla
nú orðin með því
hæsta sem gerist
meðal karl-
manna.
MIAaldra konur
Sjálfsvígstíðni
meðal kvenna á
milli fimmtugs og
sextugs hefur
sömuleiðis marg-
faldast á síðastl-
iðnum áratugum.
„Þessi aukning er mun meiri en
aukningin meðal piitanna, en henni
hefur samt nánast enginn gaumur
verið gefinn. Aukningin er svo mik-
il, að sá mikli munur sem er á sjálfs-
vígstíðni karla og kvenna í öðrum
aldurshópum hefur nær alveg þurrk-
ast út, og er sjálfsvígstíðni kvenna
á milli fímmtugs og sextugs aðeins
ofurlítið lægri en meðal karla á sama
aldri. Sá mikli munur sem kemur
fram á tíðni sjálfsvíga meðal kvenna
á þessum aldri fyrir 1970 og eftir
þann tíma, bendir til þess að aukn-
ingin kunni að hluta til að stafa af
breyttri stöðu kvenna. Leitt hefur
verið getum að því að sjálfsmynd
eldri kvenna hafi í mörgum tilvikum
skaðast mjög þegar skyndilega var
hætt að líta á húsmóðurstarfið sem
þær höfðu helgað sig sem fullgilt
ævistarf," segir Þóroddur.
Félagslegur stuðningur
Rannsóknir Þórodds benda ein-
dregið til þess að félagslegur stuðn-
ingur geti skipt sköpum þegar sjálfs-
vígstilraunir meðal unglinga eru
annars vegar. í grein hans sem birt-
ist í félagsfræðitímaritinu Acta
Sociologica kemur fram, að andlegur
stuðningur foreldra dragi úr þung-
lyndi, sjálfsvígshugleiðingum og
sjálfsvígstilraunum. Þetta ber þó
ekki að skilja svo að hægt sé að
kenna skorti á slíkum stuðningi um
vanlíðan af þessum toga. Sjálfsvígs-
hugleiðingar eru algengar meðal
unglinga og orsakir þeirra tengjast
oft umróti unglingsáranna. Hins veg-
ar geta náin tengsl við foreldra og
vini gert gæfumuninn við að hjálpa
unglingnum að komast yfír vanlíðan
sína.
Sjálfsvíg geta verlð smltandl
Sá þáttur, sem einna sterkast
tengist sjálfsvígum og sjálfsvígstil-
raunum unglinga, er að þeir hafi
komist í kynni við slíkt í hópi vina
sinna. í rannsókn Þórodds og Þórólfs
Þórlindssonar sem birtist í tímariti
Sambands bandarískra sjálfsvígs-
fræðinga kemur fram að atriði á
borð við að vinur hafi trúað unglingi
Hefðbundinn
glæsileiki einkenni
kventískunnar árið 1995
^ TÍSKUSKRIBENTAR blaða og
tímarita um allan heim spá í tísk-
una og spekúlera frá öllum sjón-
arhornum. Mörgum dálksentí-
v™ metrum með tilheyrandi glæsi-
myndum er jafnan varið í spaklega
umfjöllun og víst er að margir fylgj-
ast grannt með nýjustu tískustraum-
um á síðum glanstímaritanna. Hér
verður lauslega gripið niður í pistil
Söndru nokkurrar Harris, sem nýverið
birtist í tímaritinu High Life, og fjall-
ar um þróunina síðustu áratugina og
vangaveltur um hvað hæst beri á því
herrans ári 1995:
Þegar mamma var ung lögðu
tískufrömuðir ofuráherslu á ákveðnar
reglur eins og þær að blátt mætti
aldrei fara saman við grænt, skór,
handtöskur og hanskar skyldu ætíð
vera í stíl, og að þetta og hitt og
LEIKANDI léttur silki-
kjóll úr smiðju
Christian
Lacroix.
fyrir sjálfsvígshugleiðing-
um sínum, að vinur hafi
gert tilraun til sjálfsvígs
og að vinur hafi framið
sjálfsvíg, hafa sterkasta
forspárgildið um sjálfs-
vígstilraunir unglingsins.
„Þetta beinir sjónum
manna að mikilvægi þess
að umræðan sé lágvær, en
markviss. Almenn fræðsla
um sjálfsvíg í skólum getur
sett illa staddan ungling
út af laginu, og aukið lík-
urnar á því að hann fýrir-
fari sér. Þörf er á því að
unnið sé mun markvissara
með þessi mál, og á það sérstak-
lega við um þær aðstæður sem
koma upp þegar nemandi í skóla
fyrirfer sér eða gerir tilraun til
þess. Við slíkar aðstæður mar-
faldast hættan á sjálfsvígstilraun-
um annarra nemenda,“ segir
Þóroddur.
Áhersla á að bæta líAan
Að mati hans er mun væn-
legra til árangurs að huga
að líðan íslenskra unglinga
almennt, fremur en að ein-
blína á sjálfsvíg og sjálfs
vígstilraunir. „Rannsókn-
ir hafa sýnt að stórum
hluta íslenskra unglinga
líður afar illa og ef við
berum gæfu til að
bæta úr því, mun
sjálfsvígum og
sj álfsvígstilraunum
fækka í kjölfarið.
Unglingar eru oft mjög við-
kvæmir og sjá kannski ekki fram
úr erfiðleikum sem hinum fullorðnu
virðast léttvægir og þá ríður á að
þeir geti leitað til einhvers sem þeir
treysta." ji
hitt og þetta færi saman eða alls ekki.
Á sjötta áratugnum tóku tísku-
frömuðirnir miklum sinnaskiptum og
gerðust eindregnir talsmenn fijáls-
ræðis í klæðaburði. Boðskapur þeirra
var á þessa leið: „Klæðstu því sem
þig langar til, hvenær sem þér sýnist
og hvemig sem þú vilt.“
Fijálræðisstefnan hefur átt fylgi'
að fagna í þijá áratugi þótt allmargir
hafí skoðað tískublöð og gluggaútstill-
ingar tískuverslana sér til viðmiðunar.
Aðrir tóku boðskapinn bókstaflega og
klæddust einfaldlega því sem valt út
úr fataskápnum hveiju sinni . .. og
gera margir enn. Útgangurinn á fólki,
jafnvel í fínustu hverfum heimsborg-
anna, bar þess greinilega merki. Skó-
■ búnaður almennings var þvílíkur
óskapnaður að ef hann ætti að vera
í stíl við eitthvað þá væri það helst
við tennisspaða.
Fínlegir skór og litllr hattar
Sem betur fer er tími slíks skóbún-
aðar og annarrar smekkleysu liðinn
undir lok. Hefðbundinn glæsileiki ein-"
kennir fatnaðinn þetta árið, án þess
þó að tískan lúti mjög ströngum regl-
KVENLEG dragteftir
tískuhönnuðinn Önnu
Lena.
um. Skórnir eiga að vera nettir og
kvenlegir með háum hælum, líkir
þeim sem stúlkumar í alheimsfeg-
urðarsamkeppninni ganga svo
tignarlega í. Skór með þykkum
botnum og himinháum hæl-
um eins og Naomi Camp-'
bell hrasaði í á tískusýn-
ingu í fyrra og frægt varð,
heyra nú sögunni til.
Fatnaður, sem undirstrik-
ar kvenleikann og við-
kvæmnislegt yfirbragð kon-
unnar, fer einkar vel við þessa
fínlegu skó. Dragtarjakkar eiga að
vera aðskornir í mittið og pilsin létt
og leikandi. Vel sniðinn fatnaður úr
mjúkum gæðaefnum ásamt litlum
höttum og hönskum eru í hátísku í
ár. Yfírbragðið minnir svolítið á
klæðaburð kvenna á eftirstríðsárun-
um; kynþokkafullt og kvenlegt.
Tískan endurspeglar andrúmsloft
tuttugustu aldarinnar. Konur em ekki
lengur ómeðvitaðar og kærulausar um *
klæðaburð sinn. Haft er eftir virtum
tískuritstjóra að fatnaður konunnar
lýsi jafnan sálarástandi hennar og út
frá tískunni megi lesa efnahags- og
stjómmálaástand þjóðanna. Þegar illa
ári séu konur yfirleitt einstaklega vel
til fara en þegar betur ári sé eins og
þeim sé nákvæmlega sama um útlitið.
Hins vegar telur ritstjórinn að hófsemi
einkenni tískuna næstu árin, merki um
ríka tilhneigingu fólks til gamalla gilda
eins og velsæmis og virðingar sjáist
nú þegar á klæðnaði og yfírbragði fólks
á götum og torgum úti víðast hvar í
hinum vestræna heimi.
Svo mörg voru þau orð. Kvenleikinn
á sem sé að sitja í fyrirrúmi ef Susan
Harris hefur lög að mæla. Með hækk-
andi sól eiga Reykjavíkurdætur e.t.v.
eftir að að tipla um á pinnahælum
með litla og fínlega hatta á kollunum.
■
þýtt og endursagt: VÞJ