Morgunblaðið - 11.02.1995, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Þess vegna eru
launin svona lág
I. Landlæg
óhagkvæmni
ÞAÐ ER sorglegt,
en satt: Við íslending-
ar höldum áfram að
dragast aftur úr öðrum
Evrópuþjóðum í efna-
hagslegu tilliti.
Olgan á vinnumark-
aðinum nú, þegar allir
samningar eru lausir,
segir sína sögu um lág
laun og léleg kjör mik-
ils fjölda fólks. Fjár-
þröng Háskóla íslands
og flestra eða allra
annarra helztu stofn-
ana samfélagsins er angi á þessum
meiði. Ég er ekki að gera lítið úr
ýmsu því, sem hefur þokazt í betra
horf á íslandi undanfama áratugi,
en hagkerfið heldur samt áfram að
drabbast niður. Því miður.
Um þessa hnignun má hafa
margt til marks. Hér læt ég duga
að vitna í nýja skýrslu frá Alþjóða-
bankanum í Washington (World
Bank Atlas 1995). Þar kemur fram,
að þjóðarframleiðsla okkar á mann
er komin niður í 17. sæti af 24 í
hópi iðnríkjanna í OECD miðað við
kaupmátt (sjá mynd 1). Þá er tekið
mið af þeirri einföldu staðreynd,
að verðlag er hærra hér heima en
víða annars staðar vegna landlægr-
ar óhagkvæmni, sem er mestan
part af mannavöldum. Við sitjum
einfaldlega ekki lengur við háborðið
í heimsbúskapnum. Það er liðin tíð.
Við erum enn aftar (í 21. sæti
af 24) á listanum yfir þjóðarfram-
leiðslu á hveija vinnustund, en sá
kvarði er notaður til að taka fyrir-
höfnina við framleiðsluna með í
reikninginn. Óhagkvæmnin í þjóð-
arbúskap okkar birtist ekki aðeins
í háu verðlagi, heldur einnig í nauð-
syn þess að vinna mikið til að ná
endum saman. Á þennan mæli-
kvarða erum við Islendingar nú
aðeins hálfdrættingar á við Banda-
ríkjamenn. Við erum nú þegar
komnir aftur úr öllum Evrópulönd-
um nema Portúgal og Grikklandi,
sem eru langfátækustu lönd álfunn-
ar (sjá mynd 2). Þessi lönd geta
þó huggað sig við öran hagvöxt,
en það getum við ekki. Bilið á milli
okkar og þeirra heldur því áfram
að mjókka. Þau laða til sín erlenda
fjárfestingu í stórum stíl í stað þess
að flæma hana frá sér eins og við
gerum. Og* þau eru
bæði í Evrópusam-
bandinu, ekki við.
Svo er eitt enn.
Flestar aðrar OECD-
þjóðir hafa safnað
eignum eða grynnkað
á skuldum erlendis
undangengin ár. Við
íslendingar höfum á
hinn bóginn safnað
óhóflegum skuldum er-
lendis og skert fiski-
stofna okkar með ske-
fjalausri ofveiði. Væri
tekið tillit til eigna-
skerðingar og skulda-
söfnunar í opinberum
þjóðhagsreikningum,
þá myndi ísland dragast enn lengra
aftur úr ríkustu löndum heims. Yfir-
lýsingar ríkisstjórnarinnar um batn-
andi hag nú skyndilega rétt fyrir
kosningar breyta engu um þessa
þróun, þegar til langs tíma er litið.
II. Djúpar rætur
Lífskjör og laun ráðast ekki fyrst
og fremst af gangi efnahagsmála
frá ári til árs, heldur mótast þau
líka mjög af innviðum og umgerð
efnahagslífsins. Hnignun undan-
genginna ára hér heima á rætur
sínar að rekja langt aftur í tímann.
Hún á upptök sín í djúpum skipu-
lagsbrestum, sem gera þröngsýnum
hagsmunahópum kleift að ríghalda
í ýmsa óhagkvæmni á kostnað al-
mennings og koma í veg fyrir um-
bætur, sem myndu duga til að snúa
öfugþróuninni við. Þessi óhag-
kvæmni leyndist árum saman á bak
við ofveiði til sjós og oftöku er-
lendra lána líkt og í Færeyjum, én
nú er farið að fjúka í bæði skjólin.
Ríkisstjóm og stjómarandstaða
em enn sem fyrr eins og strengja-
brúður í höndum hagsmunahóp-
anna. Skoðum nú verksummerkin,
þegar lqortímabili núverandi ríkis-
stjómar er í þann veginn að ljúka.
Við búum enn við umfangsmik-
inn ríkisbankarekstur. Stjómmála-
menn halda áfram að ráðskast með
sparifé landsmanna og skipa sjálfa
sig og hveijir aðra í bankastjómir
og bankaráð. Þeir em búnir að
drekkhlaða þjóðarskútuna með
gríðarlegri fjárfestingu, sem skilar
rýmm eða engum arði. Það er ekki
að sjá, að ofíjárfestingin og 45
milljarða króna afskriftir og útlána-
skaðar í banka- og sjóðakerfinu síð-
ustu ár hafi dregið úr sjálfstrausti
stjórnmálamannanna á þeim vett-
vangi. Austur-Evrópuþjóðimar em
nú í óðaönn að einkavæða viðskipta-
banka sína til að ijúfa tengslin á
milli stjómmála og bankamála og
efla hagkvæmni, en ekki við. Við
búum enn við óhagkvæma og óréttl-
áta fiskveiðistefnu, sem hefur ekki
dugað til að draga úr ofvexti fiski-
skipaflotans. Ofveiðin heldur
áfram. Þorskveiðum hefur verið
leyft að fara meira en fjórðung fram
úr tillögum fiskifræðinga á hveiju
ári að jafnaði síðan 1976. Þorsk-
stofninn hefur ekki verið minni, síð-
Kæfandi faðmlag hags-
munahópanna hefur
kreist allan mátt úr
efnahagslífínu, segir
Þorvaldur Gylfason,
og skert lífskjör fólksins
í landinu með því móti.
an mælingar hófust. Sterk rök hafa
verið færð að því, að álagning veiði-
gjalds ásamt öflugum hliðarráðstöf-
unum myndi duga til að draga úr
ofveiði og erlendum skuldum og
efla iðnað, verzlun og þjónustu við
hlið sjávarútvegs. Stjórnvöld hafa
þverskallazt við þessum ábending-
um. Þau hafa þvert á móti skellt
þjóðinni í skuldafen til að fjármagna
eyðingu fiskistofnanna.
Við búum enn við óhagkvæmustu
landbúnaðarstefnu í allri Evrópu.
Þessi óhagkvæmni liggur eins og
mara á öllu efnahagslífínu. Til land-
búnaðarins veijum við áþekku hlut-
falli af þjóðartekjum okkar beint
og óbeint og Bandaríkjamenn veija
til vígbúnaðar. Allar Austur-Evr-
ópuþjóðimar, jafnvel Albanar, flytja
nú inn búvörur í stórum stíl, en
ekki við.
Við búum enn við miðstýringu
kauplags á vinnumarkaði. Fáeinir
forkólfar verklýðsfélaga og vinnu-
veitenda semja beint eða óbeint um
kaup og kjör langflestra launþega.
Þeir eru búnir að eyðileggja launa-
kerfið, en þeir halda samt upptekn-
um hætti í skjóli löngu úreltrar
vinnulöggjafar. Þeir hafa það í
hendi sér að hleypa efnahagslífinu
í bál og brand með gamla laginu,
hvenær sem þeim þókknast. Þetta
Þorvaldur
Gylfason
Mynd 1. Þjóðarframleiösla á mann (Ðandarikjadollarar, kaupmáttarkvaröi, 1993)
lúœmborfl

Austurrlki
Baégia

island NýH-SjaUnd
Spdrm
Iriand
Podúgal
GrtkUand
Tyrktand
5000 10000 15000 20000 25000 30000
Mynd 2. Þjóöarframleidsla á vinnustund
(BanUarikjadollarar, kaupmáttarkvarói, 1993)
Bandarkín |
0*;gi* j
itatta j
Kanada
AusturrlW j
Spárm j
Finnlnnd (
UMemborg (
DanmUrt j
Nctagur j
Ásfral.'s |
ÞýzkstexJ j
SviM
Sviþjóö |
er að sönnu ekki séríslenzkur vandi,
ekki frekar en landbúnaðarvandinn,
en það er ekki haldbær afsökun á
óbreyttu ástandi.
III. Kæfandi faðmlag
Þessi atriði valda miklu um það,
hvers vegna atvinnurekendur -
með ríkið, stærsta vinnuveitandann,
í broddi fylkingar - eru ekki borg-
unarmenn fyrir betri launum en
raun ber vitni. Kæfandi faðmlag
hagsmunahópanna hefur kreist all-
an mátt úr efnahagslífínu og skert
lífskjör fólksins í landinu með því
móti. Þess vegna höldum við áfram
að dragast efnahagslega aftur úr
öðrum þjóðum.
Núverandi ríkisstjórn bar skylda
til að taka á þessum vanda til að
búa í haginn fyrir framtíðina. Það
hefur hún ekki gert. Á sama tíma
og ríkisstjórnir Austur-Evrópuríkj-
anna hafa ráðizt í róttækar umbæt-
ur á flestum sviðum með heilbrigð-
an markaðsbúskap og einkarekstur
að leiðarljósi og búast nú þar að
auki til inngöngu í Evrópusamband-
ið sem allra fyrst, hefur ríkisstjóm
íslands staðið heiðursvörð um
áframhaldandi ófremdarástand á
öllum þeim sviðum, þar sem efna-
hagsumbótaþörfín er mest.
Dýrmætur tími og tækifæri hafa
áður farið til spillis á íslandi. En
þegar framfarasóknin úti í heimi
síðastliðin 4-5 ár - ekki sízt í
Austur-Evrópu, þar sem gríðarleg
umskipti hafa átt sér stað í efna-
hagslífl og hugsunarhætti - er bor-
in saman við aðgerðaleysið og
ábyrgðarleysið hér heima þrátt fyr-
ir ítrekaðar aðvaranir úr ýmsum
áttum, þá virðist mér augljóst, að
einstæðu tækifæri til að leiða ísland
út úr ógöngum liðinna ára hefur
verið gloprað niður.
Höfundur er prófessor í Háskóla
íslands.
Hvað er leikskólauppeldi?
LEIKSKÓLAUPPELDI á sér
hugmyndafræðilegan bakgrunn í
sérstökum uppeldisaðferðúm fyrir
börn á leikskólaaldri. Þessi hug-
myndafræði á sér langan feril og
rætur í vestrænni menningu. Þeir
sem vinna að leikskólauppeldi sækja
hugmyndir og kenningar til rita og
starfs heimspekinga og uppeldis-
frömuða frá ýmsum löndum. Nefna
má hugsuðina Rousseau, Pestalozzi
og Dewey og skólamenn eins og
Fröbel, Montessori og Steiner. Nær
í tíma má nefna Jean Piaget og
ýmsa sem útfært hafa kenningar
hans og Loris Malagozzi svo fáir
séu nefndir.
í ritum uppeldisfrömuða koma
fram margar sömu grundvallarhug-
myndir um leikskólauppeldi:
- Virðing fyrir bömum og því sér-
staka þroskastigi sem leikskóla-
aldur er.
- Börn á leikskólaaldri læra og
þroskast best og mest í gegnum
leik.
- Skynjun og athafnir eru mikil-
væg undirstaða
undir nám bam-
anna.
- Böm þurfa að njóta
frjálsræðis, en jafn-
framt öryggis í fjöl-
breytilegu um-
hverfí.
- Léikskólauppeldi
getur dregið úr
skaðlegum áhrifum
einhæfs uppeldis-
umhverfis og erfiðra
heimilisaðstæðna.
Á undanfömum
árum og áratugum hef-
ur verið mikil gróska í
þeim vísindagreinum
sem fjalla um uppeldi
ungra bama. Rannsóknir leiða æ
betur í ljós mikilvægi fyrstu æviár-
anna og þar með leikskólauppeldis.
Fyrsta skólastigið
íslenskt samfélag hefur ákveðið
að uppeldis- og kennslufræðilegar
forsendur séu meginforsendur fyrir
leikskólauppeldi. Strax
í fyrstu lögum um leik-
skóla var málaflokkn-
um markaður staður í
menntamálaráðuneyt-
inu við hlið annarra
uppeldis- og mennta-
stofnana. Leikskólinn
er fyrsta skólastigið í
íslenska skólakerfinu.
Kjarninn
Leikur bamanna í
leikskólanum er helsta
náms- og þroskaleið
þeirra. Leikurinn er
jafnframt helsta
„kennslutæki" leik-
skólakennarans. Leik-
skólakennarinn býr yfír þekkingu
og færni til að vinna með leikskóla-
börn í hóp og nýta þá kosti og
möguleika sem hópurinn gefur til
uppeldis, þroska og náms einstakl-
inganna sem í hópnum em. Mennt-
un leikskólakennarans beinist að
því að gera hann færan um að
Leikur barnanna í leik-
skólanum, segir
Sesselja Hauksdóttir,
er helsta náms- og
þroskaleið þeirra.
skipuleggja af þekkingu leikum-
hverfi barnanna og taka þátt í leik
þeirra á þann hátt að bömin læri
og þroskist sem mest og best.
Hvað læra börnin?
Börnin í Ieikskólanum takast á
við margvísleg verkefni sem beinast
að öllum þroskaþáttum, þ.e. vits-
munaþroska, félags- og tilfínninga-
þroska, siðgæðisþroska, líkams- og
hreyfiþroska og fagurþroska.
Leikskólinn veitir börnum félags-
lega fjölbreytni, barn á samskipti
við fullorðna, yngri og eldri börn
og síðast en ekki síst jafnaldra, jafn-
ingja, en margir fræðimenn telja
Sesselja
Hauksdóttir
að félags- og siðgæðisþroska sé
ekki hægt að öðlast nema í sam-
skiptum við jafningja.
I góðum leikskóla þroskar bam
með sér víðsýni og umburðarlyndi
gagnvart viðhorfum og skoðunum
annnarra svo og virðingu fyrir öðr-
um. Börnin í leikskólanum læra að
starfa í hóp sem ábyrgir einstak-
lingar, hóp sem vinnur að sameigin-
legum markmiðum.
í góðum leikskóla læra börn að
leysa deilur á jákvæðan hátt. Leik-
skólinn miðlar og viðheldur menn-
ingu samfélagsins. Börn læra vísur,
þulur, þjóðsögur og gamla leiki. I
góðum leikskóla er notað vandað
og fjölbreytt málfar. Börnin hlusta
á góðar bamabókmenntir og þau
fá margvísleg tækifæri til að nota
málið, tjá sig um hin margvísleg-
ustu hugðarefni og atburði.
í leikskólum fer fram sérstakt
uppeldi og kennsla sem er ólík því
uppeldi sem fram fer á heimilum
bamanna. Leikskóli kemur ekki í
stað uppeldis foreldra, heldur er
mikilvæg viðbót við það.
Höfundur er leikskólakcnnari og
starfar sem leikskólnfulltrúi í
Kópavogi.