Morgunblaðið - 12.02.1995, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KVIKMYNDIR/HÁSKÓLABÍÓ hefur tekið til sýninga nýjustu kvikmynd Ro-
berts Altmans, Short Cuts. í aðalhlutverkum eru Tim Robbins, Anne Archer^
Jennifer Jason Leigh og Robert Downey jr., auk fjölda annarra úrvalsleikara
Dagur í lífi
hinna og þessara
A
ISHORT Cuts er hlaupið úr einni
sögunni í aðra, en allar gerast
þær í grennd við Los Angeles.
Aðalsögupersónumar eru 22 tals-
ins og það eina sem sameinar þær
er að þennan dag upplifa þær allar
jarðskjálfta sem er næsta hvers-
dagslegt fyrirbæri á þeim slóðum.
Á milli sumra sagnanna er sam-
band en annarra ekki og stundum
er það sambandsleysi persóna
einnar sögu sem kemur á sam-
bandi við persónur annarrar. Short
Cuts er safn bandaríska samtíma-
svipmynda, sem ber sterk einkenni
Robert Altmans, ekki síður en rit-
höfundarins Raymond Carvers, en
myndin er að mestu leyti byggð á
smásögum hans.
Gene Shepard (Tim Robbins) er
mótorhjólalögga í Los Angeles.
Hann er eins lítið heima hjá konu
sinni Sherri (Madaleine Stowe),
bömunum og hundinum þeirra og
hann mögulega getur. Hvort sem
er á vakt eða frívakt nýtir hann
tíma sinn og þaulæft kúreká-
göngulag af ákafa til að komast
yfír konur og hann er jafnótrúr
konu sinni og viðhaldinu Betty
Weathers (Frances MacDormand).
Sonur Howard og Ann Finnigan
(Bruce Davison og Andie MacDow-
ell) virðist hafa sloppið ómeiddur
eftir að bíl var ekið á hann en
ekki er allt sem sýnist.
Læknirinn sem lítur á drenginn,
dr. Ralph Wyman (Matthew Mod-
ine) er annars hugar og hugsjúkur
af kvöl vegna gruns um að konan
hans, sem er myndlistarmaður
(Julianne Moore), haldi fram hjá
honum.
Meðan afleiðingar bílslyssins
eru að koma í ljós skýtur upp koll-
inum Paul Finnigan (Jack Lemm-
on) og útskýrir fyrir syni sínum
hvers vegna hann hvarf úr lífí
hans fyrir 30 árum án þess að
hafa látið í sér heyra fyrr en þenn-
an dag.
Sú sem keyrði á drenginn en
stakk af var Dareen Piggot (Lily
Tomlin). Hún er þjónustustúlká í
matsölu, en maður hennar Earl
(Tom Waits) vinnur við það sem
til fellur. Earl drekkur of mikið
og stundum drekka þau bæði of
mikið.
Jerry Kaiser (Chris Penn)
hreinsar sundlaugar. Konan hans
Cathy (Jennifer Jason Leigh) er
heimavinnandi; stundar þaðan
símavændi milli þess og stundum
meðan að hún skiptir á bami sínu.
Þennan dag verður það Jerry of-
raun að hlusta á konu sína eiga
innilegri samræður við ókunna
karla en nokkru sinni heyrast í
herbergi þeirra hjóna.
Tim Robbins leikur Gene
Shephard, kvensama mótor-
hjólalöggu.
Claire Kane (Anne Archer) vinn-
ur fyrir sér með því að leika trúð
í bamaafmælum. Hún er gift Stu-
art Kane (Fred Ward) en fer að
efast um hjónabandið þegar Stuart
lætur það ekki spilla fyrirhugaðri
veiðiferð sinni að hann fínnur lík
af ungri stúlku í eftirlætis hylnum
sínum.
Þetta em brot úr nokkmm sög-
unum sem sagðar em í Short Cuts.
Úr þeim og öðmm spinnur Altman
ANDIE MacDowell er Ann Finnigan, móðir drengs
sem verður fyrir bíl.
sinn bandaríska samtímavef um
ónáttúm hins náttúrlega. Aðrir
leikarar sem koma við sögu em
Lily Taylor (aðalleikkonan í nýj-
ustu mynd Friðriks Þórs), Robert
Downey jr., Zane Cassidy, Peter
Gallagher, Annie Ross, Lori Sin-
ger, Buck Henry og poppstjörnum-
ar Lyle Lovett (eiginmaður Julie
Roberts) og Huey Lewis (and The
News).
Short Cuts hlaut einróma lof
gagnrýnenda vestanhafs og
óvenjugóða aðsókn miðað við með-
altal Altman-mynda. Þar, eins og
við fjármögnun myndarinnar, naut
Altman velgengni síðustu myndar
sinnar, The Player, þeirrar sem
færði honum fyrstu óskarsverð-
launatilnefninguna fyrir leikstjóm
á löngum ferli.
Hugmyndina að Short Cuts fékk
Altman um borð í flugvél á leið
milli Evrópu og Los Angeles. Þá las
hann smásagnasafn Carvers og sá
að persónur hans yrði að festa á
filmu. Ásamt Frank Barhydt vann
hann sjálfur handrit og skrifaði
tvær persónur sjálfur inn í verkið
í því sem hann taldi í anda Carv-
ers. Fjármögnun lét á sér standa
og þótt tökur hæfust 1992 var þeim
fljótlega hætt vegna íjárskorts. En
þá gerðist undrið, The Player fékk
ótrúlegar viðtökur og kvikmynda-
verin, sem verið höfðu skotspónn
þeirrar myndar, kepptust um að
bera fé á karlinn. Þess vegna, og
vegna þess að flestir leikaranna
gáfu vemlegan afslátt frá venjuleg-
um taxta, var Short Cuts gerð, og
þess vegna hafa síðustu ár verið
seinni gullöldin á stormasömum
ferli Robert Altmans og vona marg-
ir að fremur dræmar viðtökur í
vetur við nýjustu afurðinni, Prét á
Porter, séu ekki til marks um að
þeirri gullöld sé strax að ljúka.
Ogalltaf
snýr hann
aftur
ROBERT Altman
Skáldið
ROBERT Altman er á sjö-
tugasta aldursári.
Hann byijaði seint að leik-
stýra kvikmyndum og ferill-
inn fór hægt að stað. Fyrstu
10 árin gerði hann tvær
myndir en eftir að hann náði
að sanna sig hefur hann ver-
ið allra manna iðnastur og
eftir þijátíu og sjö ára feril
hefur hann af þijátíu og sjö
kvikmyndum að státa
(mörgum þeirra a.m.k.).
í þeim hópi em margar
af eftirminnilegustu kvik-
myndum síðasta aldarfjórð-
ungs, svo sem MASH, Nas-
hville, og tvær þær nýjustu,
The Player og Short Cuts,
en einnig fjölmargar myndir
sem vom fljótar að gleym-
ast. Lengi vel vissu menn
ekki vel hvar þeir höfðu Alt-
man, hann skemmti, ögraði
og kom hvað eftir annað á
óvart með myndum sem
reyndu á þanþol kvikmynda-
formsins og sýndu hvers-
dagsleikann í óvenjulegu
ljósi. Með tíð og tíma varð
það kannski einmitt þetta
sem varð einkenni mynda
hans, ásamt því að hann
leggur einatt meira upp úr
persónunum og samskiptum
þeirra heldur en söguþræði
og það sem ekki gerist og
ekki er sagt skiptir á stund-
um ekki síður máli en það
sem fram fer.
Altman var orðinn „rútín-
eraður" í auglýsinga- og
heimildamyndagerð áður en
honum gafst fyrst færi á að
leikstýra kvikmynd í fullri
lengd en árið 1957 gerði
hann myndina The Delinqu-
ents, um gengi afbrotaungl-
inga. Næstu árum varði
hann í sjónvarpi sem Ieik-
stjóri við framhaldsþætti á
borð við Combat og Bonanza
og sjö ár liðu áður en honum
gafst næst færi á að spreyta
sig á hvíta tjaldinu. Nig-
htmare -in Chicago hét
myndin og íjallaði um þijá
daga í lífi afkastamikils
fjöldamorðingja. Þessar
myndir fóru ekki hátt fremur
en hinar næstu, Countdown
(1968) og That Cold Day in
The Park (1969), en þær
vöktu þó á honum verulega
athygli sem varð að aðdáun
og virðingu eftir að hann
sendi frá sér MASH árið
1970. Sú mynd varð ein vin-
sælasta mynd þess árs, vann
gullpálmann í Cannes, fæddi
af sér sjónvarpsþætti sem
lifðu í hátt á annan áratug
og komu Altman í fremstu
röð bandarískra kvikmynda-
höfunda.
Sama ár varð Brewster
McCloud síður en svo til að
draga úr vinsældum hins
upprennandi leikstjóra og
með' McCabe and Mrs. Miller
(1971) og Images (1972)
hélt hann athyglinni og enn
vakti hann hrifningu í Can-
nes. Aðdáendur feðganna
Raymond Chandlers og
Philips Marlowe vissu hins
vegar ekki í hvom fótinn
þeir áttu að stíga þegar þeir
komu út af sýningum á The
Long Goodbye árið 1973 en
þá hafði Altman falið vini
sínum, Elliot Gould, hlutverk
Marlowes, sem þá var orðið
æði samgróið Humphrey
Bogart í huga flestra. Thie-
ves Like Us (1974) og Cali-
fomia Split (1974) fylgdu á
eftir og stendur sú síðari enn
fyrir sínu en náði ekki nærri
því sama umtali og vinsæld-
um og Nashville, sú mynd
sem landar Altmans nefna
jafnan fyrst þegar nafn hans
ber á góma. Nashville er að
því leyti lík Short Cuts að
þar úir allt og grúir í aðalper-
sónum og sennilega eru
þessar tvær ásamt MASH
og The Player þær myndir
Altmans sem bestar viðtökur
hafa almennt fengið.
Eftir velgengnisárin fímm
í upphafi áttunda áratugar-
ins má segja að hallæri hafi
tekið við hjá Altman. Ekki
svo að skilja að hann hafí
ekki verið að gera kvikmynd-
ir, þvert á móti voru margar
býsna góðar svo sem 3 Wom-
en (1977) og A Wedding
(1978) en í kvikmyndaiðnað-
inum þar sem peningar og
aðsóknartölur eru upphaf og
endir alls varð honum hvað
eftir annað fótaskortur á
svellinu og eftir því sem árin
liðu vildu hvorir sem minnst
af hinum vita, Altman og
kvikmyndaverin í Holly-
woqd.
Á níunda áratugnum
hvarf Altman að miklu leyti
úr hringiðu kvikmynda-
heimsins en gerði þó t.a.m.
myndina Come Back to The
Five and Dime, Jimmy Dean,
Jimmy Dean (1982, fyrsta
kvikmyndahlutverk Cher) og
nokkrar aðrar sem ekki fóru
ýkja hátt. Hann vann þess
meira í leikhúsi og sjónvarpi
við góðan orðstír. Upphaf
þess tímabils í ferli Altmans
sem kvikmyndagerðar-
manns sem enn stendur var
hins vegar myndin Theo and
Vincent (1990).
RAYMOND Carver, sem
lést fimmtugur að
aldri árið 1988, hefur stund-
um verið eignað það að
endurvekja smásöguna sem
bókmenntaform í Banda-
ríkjunum. Carver skrifar um
venjulegt fólk, skógar-
höggsmenn, sjómenn og
bakara, sem einatt lifa jað-
artilveru og hafa komið sér
i aðstæður sem kalla á þýð-
ingarmiklar og örlagaríkar
ákvarðanir.
Eins og fólkið sem hann
skrifaði oftast um var Car-
ver sjálfur af lágum stigum.
Hann fæddist árið 1938 í
Clatskanie í Oregon-fylki en
fluttist ungur með foreldr-
um sínum til Yakima í Was-
hington-fylki. Faðir Reys
hafði verið landshornaflakk-
ari á kreppuárunum en vann
nú fyrir fjölskyldunni með
skógarhöggi en móðir hans
vann sem þjónn eða af-
greiðslustúlka. Kjörin voru
kröpp og báru áfengissýki
fjölskylduföðurins merki.
19 ára gamall var Ray
Carver giftur og tveggja
barna faðir, hafði í sig og á
með erfiðisvinnu en var
miðlungi húsbóndahollur og
sífellt að hafa vistaskipti.
Strax á þessum árum fór
hann að skrifa ljóð og smá-
sögur í frístundum.
Fyrstu verk hans fengust
birt í smærri bókmennta-
tímaritum en erfíðar heimil-
isaðstæður og þrúgandi
störfín urðu smám saman
til að draga úr Carver mátt
til skrifta. Um þrítugt var
hann orðinn vínhneigður í
meira lagi. Hann fékk
hvergi frið til að skrifa nema
hann drægi sig í hlé og sett-
ist undir stýri á bílnum sín-
um til að hripa niður hugs-
anir sínar. Síðar sagði hann
að ástæða þess að hann
hafi einskorðað sig við smá-
sögur og ljóð væri m.a. sú
að hann hafi hvorki haft
tíma né aðstæður til að ein-
beita sér að skáldsagna-
gerð.
Rithöfundurinn hélt
áfram að vinna við bensínaf-
greiðslu og uppskerustörf á
túlípanaakri, ef svo bar und-
ir, en fór jafnframt að sækja
námskeið í skapandi skrift-
um við háskóla í Kaliforníu.
Árið 1976 fékk hann í fyrsta
skipti verk sín gefín út á
bók og sagnasafnið „Will
you please be quiet, please,"
sem hann hafði skrifað á
sjöunda áratugnum, hlaut
strax afbragðsviðtökur
gagnrýnenda og tilnefningu
til virtra bókmenntaverð-
launa.
Áfengismisnotkun fylgdi
Carver þó enn um sinn og
tvisvar var hann fluttur nær
dauða en lífi á sjúkrahús
af völdum áfengiseitrunar
áður en hann sneri baki við
fyrra líferni og gerðist AA-
maður og var það æ síðan.
Um svipað leyti kynntist
Carver seinni konu sinni,
ljóðskáldinu Tess Gallagher,
en með henni bjó hann til
dauðadags. Síðasta áratug-
inn skildi Carver mest eftir
sig, þijú smásagnasöfn og
fjórar ljóðabækur. Hann
naut sífellt vaxandi álits í
bandarískum bókmennta-
heimi og áður en hann lést
úr krabbameini 2. ágúst
1988 hafði hann hlotið flest-
ar viðurkenningar sem
bandarískur rithöfundur
getur vonast eftir.