Morgunblaðið - 12.02.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR1995 B 7
MANNLIFSSTRAUMAR
UIVIHVERFISIVIAL/Mun loftslagsbreytingin ríba
tryggingafélögunum abfulluf
Oveður í aðsigi
Engnm blandast hugur um að
náttúruhamfarir séu með
meiri ósköpum síðustu áratugi en
áður þekktust. Stórviðri og fellibylj-
ir eru tíðari og eyðileggingarmáttur
þeirra margfaldur.
Af skýrslum sem
fram hafa komið á
alþjóðlegum ráð-
stefnum um veð-
urfar á jörðinni
sést að tjón af
völdum veðurs og
náttúruhamfara
þrefaldaðist á ár-
unum frá 1960-1980 og trygginga-
bætur af þeirra völdum fimmfölduð-
ust á sama tíma. Þessi þróun hlýtur
að vera mönnum áhyggjuefni og
benda til að rannsókna sé þörf á
því hveijar séu orsakirnar.
Menn hafa alla tíð talið að lofts-
lag og veðurfar stjórnist alfarið af
öflum sem eru ofar mannlegum
mætti. Nú bendir ýmislegt til að
menn séu ekki aðeins fórnarlömb
þeirra afla heldur séu líka að ein-
hverju leyti orsakavaldar. Þá er
verið að vitna til „gróðurhúsaáhrif-
anna“ svokölluðu sem talin eru yfir-
vofandi og munu geta haft örlaga-
ríkar afleiðingar fyrir mannlíf á
jörðinni. Talið er að þau verði fyrir
tilstilli margra samverkandi þátta
sem valda breytingu í lofthjúpi jarð-
ar en meginástæðuna vera vaxandi
hlutfall koltvísýrings í andrúmsloft-
inu. Koltvísýringur myndast eins
og kunnugt er við bruna jarðorku-
efna, s.s. olíu og kola.
Mælanlegar breytingar á veður-
fari benda til þess að frekari breyt-
inga sé að vænta og það er því
brýnt verkefni fyrir vísindamenn
að taka höndum saman um gagn-
gerar rannsóknir á fyrirbærunum.
Um þessi mál er fjallað í nýjasta
hefti World Watch-náttúruverndar-
samtakanna sem út kom í haust. í
ýtarlegri grein er þar fjallað um
það gífurlega tjón sem orðið hefur
vegna náttúruhamfara víða um
heim, en líka um mikið tjón sem
hlotist hefur af afbrigðilegu veður-
fari, svo sem óvenjulega langvinn-
um þurrkum, umfangsmiklum
skógareldum og stórfelldri gróður-
eyðingu. Hins vegar vegna úrhellis
með tilheyrandi skriðuföllum og
vatnsaga sem steypist yfir þéttbýl-
ustu landsvæði jarðar. Þetta gerist
oft í þeim heimshlutum þar sem
þessa var ekki að vænta. Nær dag-
íega berast fréttir af slíkum ógnum
í fjölmiðlum eins og menn þekkja.
Veðurkerfi jarðar, eins og við
þekkjum þau, myndast fyrst og
fremst yfir úthöfum og þau hafa
áhrif á hafstrauma. Hafstraumar
hafa átt sinn fasta farveg og ráða
miklu um veðurfar og loftslag.
Hækki hitastig sjávar munu þessi
kerfi raskast með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum. Gróðursælir heims-
hlutar gætu breyst í eyðimerkur,
hvirfílvindar færu að venja komur
sínar á aðrar slóðir, stórviðri gengju
yfír á óvæntum stöðum með meira
afli en þekktist fyrr. Þar við bætt-
ist að með hækkandi hitastigi sjáv-
ar hækkar sjávarmál að sjálfsögðu
þegar ísinn á heimsskautasvæðinu
bráðnar og þá er eins líklegt að
borgir og mannvirki við úthafs-
strendur fari í kaf.
Efasemdir um þessar framtíðar-
spár hafa sett sinn svip á umræður
um þessi mál síðustu ár. Þó undirrit-
uðu 159 þjóðir ályktun í lok um-
hverfísráðstefnunnar í Ríó árið
1993 þar sem staðfest var að yfír-
vofandi hætta væri á „gróðurhúsa-
áhrifum". Engar áætlanir hafa þó
verið gerðar um það þjóða í milli
til hvaða ráðstafana skuli gripið.
I þessarri fyrmefndu grein sem
byggist aðallega á tölulegum upp-
lýsingum um hvers kyns áföll sem
jarðarbúar hafa orðið að þola af
völdum veðrabrigða síðustu áratugi
leiðir höfundur getum að því hvað
valdi tregðunni sem ríkt hafi á því
að tekið sé á málinu í heild, hvaða
þjóðfélagsöfl eigi hagsmuna að
gæta og hveijir verði verst úti ef
ekkert er að gert. Hann nefnir tvo
risa sem standa nokkurn veginn
jafnfætis á hinum alþjóðlega fjár-
magnsmarkaði, olíufélögin annars
vegar og tryggingafélögin hins veg-
ar. Ársvelta olíufélaganna á al-
þjóðamarkaðinum er 1,5 trilljónir
Bandaríkjadala (trilljón er milljón
sinnum milljón sinnum milljón) en
ársvelta tryggingafélaganna er
samanlagt 1,4 trilljónir. Gera megi
ráð fyrir að þessir fjármagnsrisar
sitji sitt hvorum megin á vegasalt-
inu í umræðunum um „gróðurhúsa-
áhrifin".
Greinarhöfundur furðar sig á því
að tryggingafélögin skuli ekki taka
höndum saman um gagngerar
rannsóknir á því hvað þessum veð-
urfarsbreytingum valdi, þar sem
tjón af þeirra völdum komi fyrst
og fremst niður á þeim. Þess sé
skemmst að minnast að stærsti ris-
inn á þeim vettvangi, Lloyds of
London, rjðaði til falls árin 1990
og 1991 þegar fyrirtækinu var gert
að greiða 4,4 billjónir Bandaríkja-
dala í bætur vegna tjóna af þessum
toga. Hann undrast ennfremur
tregðu tryggingafélaga til að gera
raunhæfar áætlanir til framtíðar
með hliðsjón af þeim tölulegu stað-
reyndum sem þegar hafa komið
fram um breytingar á veðurfari.
Tölfræði og líkindareikningur séu
þó þær vísindagreinar sem trygg-
ingafélög byggi sína tilveru á og
þau séu jafnframt hæfust til að
draga réttar ályktanir. En til slíkra
rannsókna þarf að sjálfsögðu mikið
fé.
Þeir sem halda uppi efasemdun-
um um hættuna vegna „gróður-
húsaáhrifanna“ eru fyrst og fremst
talsmenn olíufélaganna og þeir hafa
beitt sér mjög á ráðstefnum sem
haldnar hafa vérið um loftslags og
veðurfarsbreytingar, að áliti grein-
arhöfundar. Hann segir að þeirra
sjónarmið megi ekki verða einráð á
alþjóðlegri ráðstefnu um veðurfar
sem haldin verður í Berlín í næsta
mánuði.
í greinarlok skorar hann á for-
ráðamenn tryggingafélaga að taka
upp samstarf sin á milli á alþjóðleg-
um vettvangi um þessi mál og eiga
þar með frumkvæðið að víðtækum,
samræmdum aðgerðum til að hefta
frekari koltvísýrings-mengun and-
rúmsloftsins. Ef ekki verður að
gert, segir hann, sé framtíð trygg-
ingafélaga á brauðfótum og það
öryggi sem tilvera þeirra veitir jarð-
arbúum úr sögunni.
eftir Huldu
Valtýsdóttur
SAGNFRÆÐI///vaba stríbf
Fimmtíu ársukm Hitlerféll
Á ÞESSU ári verða liðin 50 ár síðan seinni heimsstyijöldinni lauk og ég
get lofað ykkur því að ég mun á næstu mánuðum hrella ykkur með
ýmsu efni tengdu stríðinu. Ég velti því hins vegar fyrir mér hvað ís-
lenska þjóðin ætli að gera í tilefni þessara tímamóta — og í virðingar-
skyni við hermennina er börðust gegn helstefnu Hitlers-Þýskalands.
tlum við kannski að láta sem
okkur komi þetta ekkert við,
að baráttan við heri Hitlers hafí
verið okkur óviðkomandi? Erum við
búin að gleyma þeim hörmungum
er stríðið kallaði
yfír frændur okkar
í Evrópu? Ég þyk-
ist alveg vita að
þær fórnir sem
sjómenn okkar
færðu á Atlants-
hafínu séu ekki
gleymdar og það
er óneitanlega
skref í rétta átt. En við verðum að
horfa svolítið lengra, við verðum
að átta okkur á samhengi hlutanna
og horfast í augu við staðreyndir.
Nú er loks að renna upp sú stund
er gefur íslensku þjóðinni tækifæri
til að sættast við fortíðina og þakka
þeim sem eiga þakkir skyldar.
Sannleikurinn er nefnilega sá að
mikill tvískinnungur hefur alla tíð
sett mark á afstöðu íslendinga til
hernáms Breta árið 1940. í verki
var allur þorri þjóðarinnar fljótur
að sætta sig við komu Bretanna,
töldu þá í versta falli illskárri kost-
inn, en undir niðri ólgaði þjóðernis-
kenndin og stoltið var sært. Fyrir
vikið var gert grín að hermönnunum
og sagðar miklar sögur um hversu
óhermannslegir þeir væru í fram-
göngu og útliti. Það verður ekki
mikil fyrirstaða í þessum piltum,
sagði fólk og glotti í flimtingum,
gert gys að fátæklegum tækjabún-
aði þeirra og hlegið opinskátt að
tréfallbyssunum sem hermennirnir
settu upp hér og þar frekar en ekki
neitt.
Fáir leiddu hugann að þeirri stað-
reynd að Bretar voru frá því í júlí
1940 og allar götur þangað til Þjóð-
veijar gerðu innrás í Sovétríkin í
júní 1941 nánast einir um að veita
heijum Hitlers einhveija mót-
spyrnu. Og baráttan tók sinn toll,
jafnt í mannslífum sem efnislegum
gæðum. Jafnvel hér heima á klak-
anum urðu mannskæð slys og
breskir hermenn létu lífið. Þetta
voru ungir piltar í blóma lífsins,
enginn þeirra hafði beðið um stríð
og vafasamt að nokkur þeirra hafí
fagnað því.
Það hljómar kannski undarlega
í eyrum tölvualdarmannsins að tala
svona; eins og einhveijir með fullum
sönsum gleðjist yfir stríði, spyr
hann forviða. Þá er nauðsynlegt að
rifja upp að í fyrra stríði fóru her-
menn beggja fagnandi á vígstöðv-
arnar, rétt eins og þeir væru á leið-
inni í sumarfrí. Þetta átti þó eftir
að breytast þegar rann upp fyrir
mönnum að stríðinu yrði ekki lokð
á fáeinum vikum og að það var
ekki verið að bjóða upp í riddaraleg-
an dans eða léttan polka. Þegar
seinni heimsstyijöldin braust út
voru ekki liðnir nema liðlega tveir
áratugir síðan fallbyssurnar hljóðn-
uðu á vesturvígstöðvunum. Allar
hörmungarnar voru mönnum enn í
fersku minni, hið hræðilega skot-
grafalíf var ekki gleymt eða til-
gangslaus hlaupin á milli skurðanna
með tilheyrandi mannfalli og lim-
lestingum.
Það voru engin húrrahróp eða
gleðisöngvar viðhafðir á brautar-
pöllum árið 1939 þegar hermenn á
leið til vígstöðvanna voru kvaddir,
ekki heldur þar sem kveðjurnar fóru
fram á þýsku.
Stríðið 1939 til 1945 var dæmi-
gert pólitískt klúður, almenningur
beggja vegna stríðslínunnar var á
móti því. Bresku piltarnir sem komu
til íslands á vordögum 1940 voru
engin undantekning frá þessari
reglu. Þeir voru skelkaðir, höfðu
margir aldrei fyrr farið út fyrir
mörk fæðingarhéraðs síns, þeir
höfðu heimþrá og ekki batnaði hug-
arástand þeirra þegar loftárásir
Þjóðveija á Bretlandseyjar hófust.
Þetta voru piltar sem rétt eins og
íslenskir jafnaldrar þeirra höfðu
viðbjóð á stríðinu og óskuðu einskis
frekar en að mega fara heim aftur.
Þeim var hins vegar gert að axla
ábyrgðina af vömum vestrænnar
siðmenningar, ábyrgð sem íslend-
ingar höfðu ekki og skildu ekki.
Nú er rétta stundin að renna upp
fyrir okkur íslendinga að sýna í
verki að við höfum loks öðlast skiln-
inginn sem okkur var neitað um
árið 1940.
eftir Jón
Hjoltason
EIMSKIP —
AÐALFUNDUR
HF. EIMSKIPAFÉLAGS ÍSLANDS
verður haldinn í Súlnasal Hótels Sögu
fimmtudaginn 9. mars 1995
og hefst kl. 14.00.
--------- DAGSKRÁ ----------
1. Aðalfundarstörf samkvæmt 14. gr.
samþykkta félagssins.
2. Tillaga félagsstjórnar um útgáfu
jöfnunarhlutabréfa.
3. Breytingar á samþykktum félagsins
til samræmis við breytingar á lögum
nr. 32/1978 um hlutafélög.
4. Önnur mál, löglega upp borin.
Tillögur frá 'nluthöfum, sem bera á fram á aðalfundi,
skulu vera komnar skriflega í hendur stjómarinnar
eigi síðar en sjö dögum fyrir aðalfund.
Aðgöngumiðar að fundinum, ásamt tillögum um
breytingar á samþykktum félagsins, verða afhentir
hluthöfum og umboðsmönnum hluthafa
á skrifstofu félagsins í Reykjavík frá
2. mars til hádegis 9. mars.
Reykjavík, 6. febrúar 1995.
STJÓRN HF. EIMSKIPAFÉLAGS ÍSLANDS