Morgunblaðið - 12.02.1995, Blaðsíða 24

24 B SUNNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUIM
YERKFALL KENNARA
OG SANDKASSINN
ISEM STYSTU máli virðist sem
ástæðan fyrir því að forsvars-
menn kennara leituðu eftir
heimild til verkfallsboðunar
hvíli á tveim eftirfarandi meginrök-
um. A) Kennarar búa við allt of
kröpp kjör. Kennarar vilja því jafna
kjör landsmanna - kennarastéttinni
til hagsbóta - og stuðla um leið að
réttlátara þjóðfélagi. B) Meta ber
menntun kennara þeim til tekna. Því
verður að teljast eðlilegt að kennar-
ar fái meira í sinn hlut en ýmsir
aðrir þegnar þjóðfélagsins. Kennarar
vilja því auka launamismun lands-
manna - kennarastéttinni til hags-
bóta - og stuðla um leið að réttlát-
ara þjóðfélagi. Lítum aðeins nánar
á þessi rök, lítum t.d. fyrst á þau
rök að jafna beri kjör landsmanna.
Ljóst er að þessi rök hvíla fyrst
og fremst á þeirri staðhæfingu að
eitt sé það - að minnsta kosti - sem
ekki skorti í landið; þ.e. peninginn.
Öðru nær! Það er kappnóg af pen-
ingi í landinu! Það sem á skortir er
einfaldlega sönn tekjudreifing og
jöfnuður; sönn jafnaðarstefna. Vandi
þjóðarbúsins er því auðleystur: Við
bara tökum peninginn frá þeim sem
eiga hann (með góðu eða illu) og
látum hina fá hann. Forsvarsmenn
slíkra viðhorfa styðja síðan málstað
sinn þungum, vinsælum rökum sem
allir þekkja: Það er segin saga að
stjómarherrarnir íslensku - sem oft
• á tíðum virðast hinir mætustu menn;
þ.e. fyrir kosningar - reynast þegar
á hólminn er komið ekki annað en
hjartalaus ómenni: klifa sýknt og
heilagt á efnahagsvandanum - og
sýsla það eitt á þingi að ráðast á
kjör almennings í landinu. Bág kjör
þjóðarinnar eiga því fyrst og fremst
rætur að rekja til dug- og siðleysis
hinna háu herra.
Fylgjendur vinsælla viðhorfa af
þessu tagi klykkja loks út með því
að staðhæfa að málið snúist hvort
eð er ekki um neinar efnahagsfor-
sendur - heldur gott hjartalag: Það
sem ísland um fram allt þarfnast
er hjartalag í æðsta gæðaflokki. Við
lýsum því eftir sönnum riddara rétt-
lætisins, t.d. í gervi einhverrar heil-
agrar Jóhönnu af Örk - eða Don
Quixote - sem fara mun með báli
og brandi um spilltar ekrur íslenskra
stjómmála; lætur greipar sópa um
pyngju burgeisans - í sönnum Hróa
hattar stíl - og troðfyllir vasa hins
vinnandi manns. Punktur, basta! Öll
vandkvæði vor leyst og horfín eins
og dögg fyrir sólu. Heimspeki sand-
kassans lifi! Lýðskmmið lifí!
Þá eru það hin rökin (fyrir verk-
falli kennara) sem kveða upp úr um
að auka beri launamismuninn í land-
inu kennurum til hagsbóta. Það
verður að segjast eins og er að kenn-
arar em æði langt frá því að láta
þennan draum rætast; þ.e. drauminn
um að menntun þeirra verði metin
til tekna. Þannig eru t.d. tekjur
grunnskólakennara langt undir með-
allaunum í landinu. Framhaldsskóla-
kennarar horfa oft á eftir nemendum
sínum hefja störf sem ófaglærður
starfskraftur við miklu betri kjör en
þeir sjálfir búa við. Þetta býður
hættunni heim. Hættan er sú að
skólakerfíð missi bestu starfskraft-
ana úr röðum sínum. Kjarabarátta
kennara snýst því ekki bara - eða
aðallega - um kjör kennara. Hér
er um miklu umfangsmeira mál að
ræða og sem snýst fyrst og fremst
um stöðu mennta- og skólamála í
landinu. Við skulum hafa hugfast
að við lifum í heimi sívaxandi sam-
keppni þar sem menntunin (ekki síst
í formi starfsmenntunar) - og ekki
náttúran - er hin raunsanna auðlind
þjóðanna. Það er því hér - í þessum
punkti - sem raunverulega á reynir
í deilum kennara við yfirvaldið: Höf-
um við íslendingar ráð
á því að gera menntun-
ina að hornreka öl-
musubarni? Svari hver
fyrir sig.
Verkfall kennara
skellur á 17. þ.m. ef
ekki hefur samist fyrir
þann tíma. Það er ekki
hægt að álasa kennur-
um fyrir að veita for-
svarsmönnum sínum
heimild til verkfallsboð-
unar. Kennarar höfðu
einu sinni áður synjað
þessum aðilum um
verkfallsheimild. Slíkt
gerist ekki í tvígang.
Hins vegar voru þau
vinnubrögð sem forsvarsmenn kenn-
arasamtakanna viðhöfðu fyrir at-
kvæðagreiðsluna um verkfallsboð-
unina vægast sagt ámæli'sverð;
a.m.k. að mati þess sem hér stýrir
penna. Skilaboð þessara aðila til
okkar kennara voru eftirfarandi:
Ykkur bjóðast kostir tveir - og ekki
nema tveir. Annaðhvort farið þið í
verkfall og styðjið kröfur okkar um
25% launahækkun kennurum til
handa eða sitjið ellegar samnings-
lausir uppi a.m.k. næstu tólf mánuði
(eins og síðast gerðist þegar kennar-
ar synjuðu þessum aðilum um heim-
ild). Hér er verið að stilla okkur
kennurum upp við vegg - að mínum
dómi af dæmafárri óbilgirni. Aug-
ljóst er að hvorugur kosturinn er
góður. Ég vil ekki sitja uppi samn-
ingslaus til næstu tólf mánaða. Á
hinn bóginn hef ég hreinlega ekki
ráð á því að þiggja 25% kauphækk-
un - sem veltur beint út í verðlagið;
þrýstir vöxtunum upp og hleypir
verðbólgunni af stað. (Auk þess sem
kippt er undan stoðum atvinnuveg-
anna; atvinnuleysi eykst o.s.frv.) Eg
hef ekki ráð á því að þiggja „kjara-
bót“ af þessu tagi. Það hvarflar
heldur ekki að neinum heilvita manni
- ekki heldur forsvarsmönnum
kennara - að 25% launahækkun
skili sér nokkurn tíma í formi kaup-
máttaraukningar. Hvað eigum við
þá að kalla vinnubrögð af þessu tagi?
Sandkassapólitík? Ég kalla það spell-
virki.
Förum nánar í saumana á þessum
röksemdum (bæði rök A og B). Fyrst
er það eftirfarandi spuming: Geta
kennarar gert kröfur um 25% launa-
hækkun í nafni jafnréttis og launa-
dreifíngar? Svarið er - augljóslega
- hreint og klárt nei. Þjóðarbúið
stendur hreinlega ekki undir al-
mennum launahækkunum af slíku
tagi. Fyrst verður að auka verð-
mætasköpunina í landinu áður en
að því kemur. að útdeila þeim auði
sem ekki er fyrir hendi. Staðreyndin
er sú að jafnaðarstefna þeirra kump-
ána - Hróa hattar og kó - drepur
í rauninni umræðunni á dreif og
verkar því fyrst og fremst lamandi:
Það er ekkert hægt að gera, vegna
þess að það þarf ekkert að gera -
nema bara að taka peninginn af
þeim sem eiga hann o.s.frv. Það sem
þeim kumpánum skýst yfír í þessu
sambandi er sú staðreynd að óvíða
í heiminum er jafn mikill kjarajöfn-
uður og hér á landi.
Þá er það hin spumingin, sem
svara þarf: Geta kennarar krafíst
25% launahækkunar á þeirri for-
sendu að auka beri launamismuninn
í landinu. Svarið er - augljóslega -
já; í prinsippinu a.m.k. Meta ber
menntun til tekna; líka menntun
kennara. í þeim skilningi er ekkert
óeðlilegt við launakröfur kennara-
samtakanna. Tímasetningin, hins
vegar, er aldeilis fáránleg. Hér er í
reynd ekki verið að biðja um kaup-
hækkun; ekki við þær aðstæður sem
nú ríkja í þjóðfélaginu. Það er verið
að biðja um upplausn
og óðaverðbólgu. Þessi
íslenska óbilgirni í
vinnudeilum ætti í
rauninni að vera löngu
liðin tíð. Hugarfar
kalda stríðsins - þegar
stálin stinn mættust (á
vinnumarkaðinum sem
annars staðar) - er
ekki lengur í takt við
tímann. Múrarnir eru
fallnir. Ákall tímans er
því ekki einstrengisleg
heiftin sem aldrei sér
nema aðra hliðina á
málunum. Ákall tímans
er miklu frekar það við-
horf sem sætta vill and-
stæðumar; stuðla að gagnkvæmri
virðingu þeirra og samvinnu - öllum
aðilum til framdráttar.
Að lokum þetta: í orrahríð um-
ræðunnar vill gjaman gleymast hvað
við íslendingar erum í rauninni
skammt á veg komnir í efnahagslegu
tilliti. Sannleikurinn er sá að hér á
landi var risaskrefið frá miðalda-
sjálfsþurftarbúskap til nútímasam-
félagshátta stigið á svo örskömmum
Þ6r Rögnvaldsson,
sem er kennari, hvetur
til þjóðarsáttar og álítur
að verkfall kennara séu
spellvirki.
tíma að það gat aldrei gengið full-
komlega áfallalaust fyrir sig. í efna-
hagslegu tilliti - eða hvað félags-
gerð varðar - emm við því í raun-
inni enn þann dag í dag 19. aldar
þjóð sem lifir af auðlindum náttúr-
unnar. Þetta er þversögn sem skýr-
ist ekki nema í ljósi þeirrar stað-
reyndar að risaskrefíð var nánast
einvörðungu stigið í krafti einnar
atvinnugreinar; þ.e. sjávarútvegs -
og því aldrei stigið til fulls. Það
hreinlega vantar flest alla þá milli-
liði sem neyslusamfélag nútímans
hvílir á - sérstaklega á sviði iðnað-
ar: smáiðnaðinn, útflutningsiðnað-
inn; hátækniiðnaðinn. Yfírbygging
þessa samfélags - þar sem velferð-
arkerfið tijónir á toppnum - er að
mörgu leyti glæst og hefur á sér
þróað yfirbragð. Innviðirnir, hins
vegar, em feysknir.
Lítum rétt sem snöggvast um öxl
og minnumst áranna um og eftir
miðbik aldarinnar. íslenskum sam-
félagsháttum þessa tíma varð einna
helst líkt við risastóra hringekju sem
snerist án afláts með sívaxandi
hraða; drifkrafurinn - eða mótorinn
- af þrenns konar toga: gegndarlaus
ágangur á auðlindir náttúmnnar;
gífurleg útþensla og uppbygging á
öllum sviðum sem og stjórnlaus óða-
verðbólgan. Brotlendingin var því
aldeilis óhjákvæmileg. Hún var óhjá-
kvæmileg í fyrsta lagi vegna ein-
hæfni atvinnuveganna; í öðm lagi í
ljósi þeirrar staðreyndar að hafíð er,
þrátt fyrir allt, ekki óþijótandi auð-
lind. Og nú er komið að skuldadög-
unum. Kreppan mikla hófst í raun-
inni 1988 og varð sýnileg með at-
vinnuleysinu 1992.
Sameiginlega bemm við öll
ábyrgð á því sem gerst hefur; að
ekki var gripið í taumana í tæka
tíð: stjórnvöld; atvinnurekendur og
launþegar (eða samtök þessara að-
ila); þjóðin öll. Öll stigum við jafn
taktfast í dansinum tryllta á hring-
ekjunni miklu. Sameiginlega - og
aðeins sameiginlega - getum við nú
unnið okkur upp úr því kreppu-
ástandi sem skapast hefur.
Framundan em verkföll og kosn-
ingar. Framundan bíður líka það
risavaxna verkefni að umbylta sam-
félagsgerðinni og stíga skrefíð til
nútímasamfélagshátta til fulls. Það
verður ekki mikið lengur undan því
vikist að horfast í augu við veruleik-
ann - af fullri einurð og alvöru.
Veruleikinn - blákaldur veruleikinn
- er sú staðreynd að við íslendingar
framfleytum okkur ekki lengur á
hráefnisframleiðslu. Tómt mál um
það að tala.
Á hinn bóginn verður því ekki
neitað að íslenskir atvinnurekendur
hafa staðið sig hreint með eindæm-
um illa við hægstæð efnahagsskil-
yrði undangenginna ára; þ.e. lág
laun, stöðugt verðlag, gengi krón-
unnar í lágmarki, álög á atvinnuveg-
ina í lágmarki, menntaður starfs-
kraftur, friður í anda þjóðarsáttar á
vinnumarkaðinum o.s.frv. Hvað
meira? Hvað meira er hægt að gera
fyrir þessa menn? Einhvers staðar á
byggðu bóli hefði þótt fengur að slík-
um efnahagsaðstæðum. Við lýsum
því eftir skeleggum athafnamönnum
(því ekki skortir heimspekingana og
hugsjónamennina!); athafnamönn-
um sem hugvit hafa og þrótt til að
bijóta af sér hlekki hugarfarsins
(sem hugsar bara þorsk og rollu!)
og ryðja nýjar brautir í íslensku at-
vinnulífí. Það er einfaldlega ekki
sannleikanum samkvæmt að ekkert
sé hægt að gera.
Það er mikil reiði í þjóðfélaginu;
ekki að ófyrirsynju. Líka kennarar
eru reiðir. Ég vil þó leyfa mér að
biðja kennara að flýta sér ekki um
of í kaupkröfum sínum. Þrátt fyrir
allt búum við kennarar við ýmis þau
fríðindi sem hiklaust má telja til
tekna; t.d. mikinn frítíma á fullum
launum. Sannleikurinn er sá að mér
hreinlega óar við löngu, harðvítugu
verkfalli. Slíkar aðgerðir bitna jú
fyrst og fremst á þeim sem alsak-
lausir eru og síst skyldi - þ.e. nem-
endum - og eru því varla líklegar
til að afla stéttinni vinsælda með
þjóðinni. Loks er okkur kennurum
hollt að minnast þess að til eru þeir
þjóðfélagshópar í landinu sem fulla
ástæðu hafa til að öfundast af kjör-
um okkar; þótt ótrúlegt megi virð-
ast. Hér á landi eru ýmsir þeir kaup-
taxtar í gildi sem hvergi ættu að
sjást á prenti, hvað þá heldur meira.
Fólk bókstaflega hangir á horrim-
minni. Þetta er þjóðarskömm; ófyrir-
gefanlegur flekkur á þjóðarsálinni.
Samtök launþegasamtakanna
verða að stilla saman strengi sína
fyrir komandi kjaraviðræður. Kraft-
amir eru allt of dreifðir. Það verður
aldrei nema í samstilltu átaki þjóð-
arinnar allrar að okkur tekst að leysa
þau verkefni sem framundan eru.
Að öðrum kosti þarf vart að spyija
að leikslokum: Hringekjan, áður en
varir, komin á fulla ferð á ný; hruna-
dansinn trylltari, skelfílegri, en
nokkm sinni fyrr. í þetta sinn eigum
við ekki einu sinni fyrir eldsneyti á
mótorinn: auðlindin að verða uppurin.
Það er því ekki nema ein lausn á
vanda þjóðarbúsins: samningar í
anda þjóðarsáttar og launauppbót á
lægstu laun. (Kannski eitthvað í takt
við útspil verslunarmanna. Þær til-
lögur virtust bæði vandaðar og með
menningarbrag.) Seinna, þegar bet-
ur árar, kemur svo að sérkröfum
kennara. Þetta er hægt, góðir lands-
menn - ef viljinn er fyrir hendi!
Og svo alveg í blálokin þetta um
þá kumpána Hróa hött og kó: Það
er minnstur vandinn að flíka fögru
hjarta - og fírra sig ábyrgð á gerð-
inni; minnstur vandinn að axla sjálf-
ur ábyrgð sandkassans - og saka
stjórnvöld um dug- og siðleysi.
Höfundur kennir tungumál og
Ustir við Iðnskólann íReykjavík.
Þór Rögnvaldsson
__________Hri<ls_____________
Umsjón Arnór G.
Ragnarsson
Bridsfélag kvenna
Sl. mánudag stóð til að hefja para-
keppnina, en henni var frestað vegna
dræmrar þátttöku. Þess í stað var
spilaður eins kvölds tvímenningur og
urðu úrslit hans þannig:
Sigrún Pétursdóttir — Sveinn Sigurgeirsson 219
Gunnþórunn Erlingsdóttir - Jón Stefánsson 189
Björg Pétursdóttir—Ester Valdemarsdóttir 171
Mánudaginn 20. jan. er parakeppn-
in á dagskrá og verður hún með'baro-
metersniði ef næg þátttaka fæst, pör
geta skráð sig í sínum 32968 (Ólína),
10730 (Sigrún) og 879360 BSÍ.
Félagsstarf verkalýðs-
félaganna
Fimmtudaginn 9. febrúar sl. lauk
keppninni um Jámiðnaðarmannabik-
arinn og urðu úrslit eftirfarandi:
Úrslit í járniðnaðarmannabikar-
keppni 1995:
Skúli ísleifsson - Sigurður Skúlason 409
Hjalti Bergmann - Stefán Ólafsson 376
Hreinn Hjartarson - Cyrus Hjartarson 373
ÁmiValsson-GuðniPálmiÓddsson 368
Gunnar Traustason - Guðjón Sigurðsson 366
Næsta keppni fagfélaganna á Suður-
landsbraut 30 verður Mazda-mótið,
sem er hraðsveitakeppnismót, og hefst
það fimmtudaginn 23. febrúar kl.
19.30.
Bridsfélag Breiðholts
Að loknum 6 umferðum í sveita-
keppni er staða efstu sveita þessi:
Guðrún Óskarsdóttir 118
JónAndrésson 108
Jón Ingólfsson 101
ValdimarSveinsson 97
Baldur Bjartmarsson 96
Keppnin heldur áfram næsta þriðju-
dag.
Bridsfélag Kópavogs
Eftir átta umferðir er staðan í aðal-
sveitakeppni Bridsfélags eftirfarandi: Kópavogs
Landssveitin 151
Ármann J. Lámsson 146
Helgi Viborg 144
JASK 144
ÞórðurJörandsson 138
Bridsfélag Reykjavíkur
Sl. miðvikudag 8. febrúar vom spil-
aðar tvær umferðir í Aðalsveitakeppn-
in og er staðan eftir 4. umferð þannig:
S. Ármann Magnússon 94
Kátirpiltar 78
VÍB 77
Símon Símonarson 77
Landsbréf 76
Kj artan Ásmundsson 7 3
ólafur Lámsson 71
Nk. miðvikudag verða spilaðar tvær
umferðir og eigast þá m.a. við S. Ár-
mann og Kátu piltarnir, VÍB og Sím-
on, Kjartan og Landsbréf. Spilað er í
húsi BSÍ á Þönglabakka 1, 3. hæð og
hefst spilamennskan kl. 19.30.
Bridskvöld byrjenda
Sl. þriðjudag 7. febrúar var bridskvöld
byijenda og var spilaður eins kvölds
tvímenningur að vanda. Úrslit kvölds-
ins urðu þannig:
N/S riðill:
Unnar Jóhannesson - Finnbogi Gunnarsson 89
HallgrimurMarkússon-AriJónsson 83
Kristín Sigurbjömsdóttir - Magnús Einarsson 78
JafetÓlafsson-AriSæmundsen 75
A/V riðill:
Eyjólfur Eyjólfsson - Einar Hafsteinsson 105
Björk Lind Oskarsdóttir - Amar Eyþórsson 96
Markús Úlfsson - Agnar Guðjónsson 82
Soffia Guðmundsdóttir - Hjördís Jónsdóttir 80
Á hveijum þriðjudegi kl. 19.30
gengst Bridssamband Islands fyrir
spilakvöldi sem ætluð em byijendum
og bridsspilumm sem ekki hafa neina
keppnisreynslu að ráði. Spilaður er
ávallt eins kvölds tvímenningur og
spilað er í húsnæði BSÍ í Þönglabakka
1, 3. hæð í Mjóddinni.
Bridsfélag Hafnarfjarðar
Sl. mánudag 6. febrúar lauk sveita-
keppninni og urðu úrslit eftirfarandi:
Dröfn Guðmundsdóttir 206
Sævar Magnússon 176
VinirKonna 169
Erla Siguijónsdóttir 169
Ólafur Ingimundarson 131
í sigursveitinni spiluðu auk fyrirlið-
ans, Drafnar Guðmundsdóttir, Ásgeir
Ásbjömsson, Friðþjófur Einarsson og
Guðbrandur Sigurbergsson.
Nk. mánudag verður gefið frí frá
spilamennsku vegna Bridshátíðar en
mánudaginn þar á eftir hefst Butler-
tvímenningur.