Morgunblaðið - 17.02.1995, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1995 37
________ALDARMIMIMIMG_____
EINAR SIG URÐSSON OG
INGIBJÖRG BJARNADÓTTIR
+ Einar Sigurðs-
son fæddist í
Varmahlíð undir
Eyjafjölluni 4. apríl
1894. Hann lést í
Reykjavík 19. júlí
1981. Ingibjörg
Bjarnadóttir fædd-
ist á Efri-Hóli undir
Eyjafjöllum 17.
febrúar 1895. Hún
lést í Reykjavík 25.
maí 1980.
VARMAHLÍÐ undir
Eyjafjöllum er einn
fegursti bólstaður í
þjóðbraut landsins,
hátt í gróðursælli hlíð undir rismikl-
um, fjölbreytilegum móbergshöm-
rum. Silfurtær bæjarlækur streymir
út úr bergi og Holtsós og hafið gleðja
augað af heimahlaði. Frá útsuðri
horfa við Vestmannaeyjar „sem
safírar greyptir í silfurhring" svo
vitnað sé í þjóðskáldið Einar Bene-
diktsson. Bærinn ber nafn með réttu.
Jarðvarmi er hér raunar enginn en
hvergi lifnar jörð fyrr að vori hérlend-
is en í skjóli Varmahlíðarhamra og
Steinafjalls.
í Varmahlíð hefur sama ætt setið
að búi í meira en 200 ár. Ættfað-
irinn, Jón Vigfússon lögréttumaður,
kom frá Fossi á Síðu í Skaftáreldum,
giftur Sigurlaugu dóttur sr. Sigurðar
Jónssonar prófasts í Holti undir Eyja-
fjöllum. Hér settust að búi árið 1918
Einar Sigurðsson, kominn í flórða lið
í karllegg frá Jóni Vigfússyni, og
kona hans, Ingibjörg Bjarnadóttir frá
Hlaðbæ í Vestmannaeyjum. Einar
var sonur Sigurðar Tómassonar og
Þóru Torfadóttur prentara í Reykja-
vík, Þorgrímssonar sem lengi bjuggu
við vegsemd og rausn í Varmahlíð.
I dag minnast vinir Varmahlíðar-
hjóna þeirra í þakklátri minningu
alls þess sem þau voru öðrum á langri
og giftusamri ævi.
Ingibjörg var dóttir Bjarna Einars-
sonar útvegsbónda og Halldóru Jóns-
dóttur frá Ysta-Skála undir Eyjafjöll-
um. Þau bjuggu nokkur ár á Efri-
Hól undir Eyjafjöllum en fluttu til
Vestmannaeyja árið 1901 og tóku
þar heima á Hlaðbæ á Vilborgarstöð-
um. Bjarni í Hlaðbæ var sonur Ein-
ars Jónssonar hreppstjóra á Ysta-
Skála og konu hans, Ingibjargar
Jónsdóttur, sem komin var af ætt
Þorsteins Steingrímssonar í Kerling-
ardal, bróður sr. Jóns eldprests. Hall-
dóra í Hlaðbæ var dóttir Jóns Einars-
sonar á Ysta-Skála og konu hans,
Kristínar dóttur sr. Björns Þorvalds-
sonar prests í Holti (d. 1874). Þetta
eru allt sterkir og góðir ættstofnar
sem mikil og merk saga er af í for-
tíð. Bjarni í Hlaðbæ bar með sér
mikla persónu, eins og sagt var,
hafði góða forsjá á öllum hlutum og
kryddaði löngum lífið með orðheppni
og gamansemi. Halldóra var að sama
skapi mikil myndarkona í allri hús-
stjórn og umhyggju fyrir öllu er til
hennar kom og enginn deyfðarbrag-
ur í návist hennar. Hjá þeim hjónum
réð sveitamenningin undan Eyjafjöll-
um heimilisháttum með fjölþættum
störfum utan bæjar og innan. Á
kvöldvöktum sat fjölskyldan saman,
tóvinna var iðkuð af kappi og bækur
voru lesnar í heyranda hljóði, rímur
jafnvel kveðnar væri kvæðamanns
völ. Heimilið prýddu gömlu hjónin
frá Ysta-Skála, foreldrar Halldóru,
minnisstæð öllum er af þeim höfðu
kynni, Jón vitur maður, fróður og
orðheppinn, Kristín honum samboðin
í öllu og geislaði af glaðværð sagði
gamla fólkið. Á vetrum bættust ver-
menn á útvegi Bjarna við heimilið
svo værð hentaði engum.
Af börnum Bjarna og Halldóru
komustu upp, auk Ingibjargar, tveir
bræður, Björn í Bólstaðarhlíð og Sig-
urður á Svanhóli, báðir dugmiklir
útgerðarmenn og skipstjórar. Eina
stúlku ólu þau hjón upp, Sigríði Auð-
unsdóttur, síðar húsfreyju í Litla-
Hlaðbæ.
Heimilið í Hlaðbæ bjó Ingibjörgu
vel úr garði. Ung hleypti hún heim-
draga og dvaldi um skeið hjá ömmu-
systur sinni, Hólmfríði Rósenkrans,
og manni hennar, Ólafi Rósenkrans
leikfimikennara í Reykjavík, á menn-
ingarheimili þar sem áhrif frá Sig-
urði málara og Jóni Guðmundssyni
Þjóðólfsritstjóra og Hólmfríði Þor-
valdsdóttur lifðu góðu lífi. Síðar var
Ingibjörg um skeið við verslunarstörf
í Vestmannaeyjum en örlögin hösl-
uðu henni völl í ættbyggðinni undir
Eyjafjöllum. Bæði voru þau hjónin
vel undir lífsstarfið búin. Heimili Sig-
urðar og Þóru í Varmahlíð var í
fremstu röð undir Eyjafjöllum,
mannmargt og gestkvæmt. Þóra
hafði lært í Kvennaskólanum í
Reykjavík og bar þess blæ alla tíð.
Vart var svo veisla haldin í nágrenni
að Þóra væri ekki til kvödd sem
búrkona að þeirrar tíðar hætti. Einar
var einbimi þeirra hjóna og fór ung-
ur í Flensborgarskólann. Organleik
nam hann hjá ísólfi Pálssyni í
Reykjavík. Hálfsystkini hans voru
Guðlaug Sigurðardóttir húsfreyja í
Seljalandsseli, Sigríður Anna Einars-
dóttir húsfreyja á Ysta-Skála, Torfi
Einarsson útvegsbóndi í Áshól í Vest-
mannaeyjum og Sigríður Einarsdótt-
ir húsfreyja í Hvammi.
Þau Einar og Ingibjörg tóku að
fullu við búi í Varmahlíð árið 1921
og í hönd fóru annasöm ár búsýslu.
Varmahlíð þótti góð túnajörð í þann
tíð og engjar fylgdu jörðinni miklar
og góðar en langt til að sækja,
tveggja stunda lestagangur eða meir.
Tún voru stórum bætt á næstu árum
og girt vandlega. Rafstöð var reist
við bæjarlækinn árið 1928 og um
svipað leyti (1925) keypti Einar
ábýlisjörð sína. Til hliðar við bónda-
starfíð var sjór sóttur og um margra
ára skeið var Einar formaður fyrir
Fjallasandi með mikilli heppni.
Allt þetta var mikils um vert en
framar öllu er mér þó hugstætt hvað
heimili Einars og Ingibjargar var
fyrir land og lýð. Segja má að alla
búskapartíð þeirra hafi aldrei verið
gestalaust hús í Varmahlíð. Bærinn
var í þjóðbraut og laðaði gesti. Öllum
var fagnað af einskærri ástúð og í
engu farið í manngreinarálit. Engum
fagnaði Ingibjörg betur en þeim sem
voru minni máttar og hlóð þeim og
öðrum matborð sitt af höfðingsskap
sem ekki gleymdist. Yndi hennar var
að gefa og gleðja. Ég man að Þóra
tengdamóðir hennar sagði: „Hún
Ingibjörg ann því framar flestu að
taka á móti gestum og veita þeim
vel.“ Ekki var við það eitt látið sitja,
margur fátækur gestur var leystur
út með gjöfum, jafnvel gefinn eigin
fatnaður húsfreyju ef ekki var annað
fyrir hendi.
Þess voru dæmi, ef sást til bak-
pokamanns í hrakviðri niðri á þjóð-
vegi að sent var til hans og honum
boðið til bæjar til beina og gistingar.
Ófáar voru svo þær stundir er hús-
bóndinn settist við orgelið og gestir
pg heimamenn sungu af hjartans list.
I þann tíð var enginn asi á mannlífi,
menn gáfu sér góðan tíma til heim-
sókna og viðræðna og deildu gleði
og sorg í góðum hug. Einar í Varma-
hlíð var um mörg ár organisti í
Ásólfsskálakirkju og æfði raddaðan
söng. Ingibjörg var þá einn besti liðs-
maður í kirkjusöngnum og hafði for-
kunnar fagra sópranrödd. Heimilið í
Varmahlíð var sveitarsómi hvað
varðaði risnu, skemmtun og alla
heimilishætti, þangað gat hver sem
var komið án þess að eiga erindi.
Umhyggja Ingibjargar náði jafnt
til manna sem málleysingja. Vináttu-
samband hennar við kýrnar í fjósinu
er mér ógleymanlegt. Mýs og smá-
fuglar fengu sitt fóður er að kreppti
í vetrarhörkum og ekki var bæjar-
hröfnunum gleymt í góðum útlátum.
Þeir launuðu svo með því að gera
alltaf viðvart ef eitthvað amaði að
búfé úti í Varmahlíðarbrekkum.
Jafnræði var með þeim hjónum.
Einar var fríður sýnum, í öllu vel
viti borinn, ákveðinn í skoðunum og
vildi hvers manns vanda leysa. Ingi-
björg var fögur kona og glæsileg á
alla grein, allra manna glöðust á að
hitta og kunni vel að haga orðum
við hvern sem var að skipta, hrein-
skiptin og í öllu hugar síns ráðandi.
Hýrubros hennar brá birtu á hveija
samverustund. Öll framganga henn-
ar, heima og heiman, var með þeim
hætti að athygli og aðdáun vakti.
Til hennar fannst mér ætíð mega
heimfæra ljóðlínur sr. Matthíasar
Jochumssonar: „Mörg í vorum djúpu
dölum
drottning hefur bónda fæðst.“
Heimilið í Varmahlíð var anna-
samt. Gestaönnin var kröfuhörð.
Símstöð var þarna um mörg ár og
aldrei eftir talið að sinna kvabbi fólks
utan símatíma. í viðlögum var vef-
stóll settur upp í baðstofu, raunar
árvist framan af árum, og Ingibjörg
óf heimili sínu fagrar salúnsábreiður.
Á lýðveldisári 1944 hóf hún að rækta
skrúðgarð framan við gamla
burstabæinn og beinvaxin tré settu
brátt svip á staðinn. Þarna átti Ingi-
björg margar yndisstundir við að hlú
að gróðri og sjá hann dafna.
Faðir minn og Einar í Varmahlíð
voru systkinasynir og uppeldisbræð-
ur. Móðir mín ólst upp hjá afa og
ömmu Ingibjargar, Jóni og Kristínu,
í suðurbænum á Ysta-Skála og
nefndi þau pabba og mömmu. Síðar
átti hún langdvalir hjá Bjarna og
Halldóru í Hlaðbæ. Hún og Ingibjörg
voru alltaf eins og systur. í Varma-
hlíð átti Guðrún amma mín gott elli-
skjól. Ég minnist þess að hafa 5 ára
gamall staðið hjá rúmstokknum
hennar í baðstofunni í Varmahlíð og
fengið blessun hennar. Fyrir okkur
systkinin í Vallnatúni var það alltaf
líkt og að koma í foreldrahús að
koma að Varmahlíð. Hjá Einari
frænda fékk ég undirstöðu þess að
leika á orgel og honum á ég að þakka
þá blessun að hafa fengið að leiða
kirkjusöng í byggð minni um nær
hálfrar aldar skeið. Þakkarskuld mín
og systkina minna við heimilið í
Varmahlíð verður aldrei goldin.
Þau Varmahlíðarhjón héldu reisn
sinni til efstu ára og alltaf var söm
velvildin sem mætti manni þegar til
þeirra var komið. Skilnaðarkveðjan
síðustu árin var ævinlega sú sama:
„Blessaður láttu nú ekki líða langt
þangað til þú kemur aftur.“
Börn þeirra hjóna hafa tekið
dyggðir þeirra í arf. Þau voru Þóra
Dóra, lengi starfsmaður Pósts og
síma; Bjarni bifreiðastjóri á BSR,
dáinn 1990, öllum harmdauði; Hólm-
fríður hjúkrunarkona í Hveragerði;
Sigríður Bjarney kennari við Lang-
holtsskóla í Reykjavik; Einar Ingi
bóndi í Varmahlíð og Guðný Svana
sjúkraþjálfari í Hveragerði. Guð-
mundur Óskar Sigurðsson kom korn-
ungur að Varmahlíð og ólst upp hjá
Einari og Ingibjörgu. Dætrasynir
þeirra tveir ólust og upp hjá þeim,
þeir Einar Eysteinn Jónsson læknir
í Vestmannaeyjum og Sigurður Jak-
ob Jónsson vélvirki, sem nú rekur
búskap í Varmahlíð með Inga frænda
sínum, sjötti ættliður frá forföðurn-
um, Jóni Vigfússyni. Margt hefur
breyst frá fyrstu búskaparárum Ein-
ars og Ingibjargar. Öll hús eru fyrir
löngu endurbyggð fyrir fólk og fénað
og gamli burstabærinn frá 1906 með
öllum sínum Ijúfu minningum jafnað-
ur við jörðu. Engjavegurinn langi
heyrir til horfínni tíð, víðir túnvellir
hafa verið ræktaðir upp úr svörtum
söndum Holtsár en andi sögunnar
svífur yfír landi. Gott er til þess að
vita að ættin haldi áfram velli í hlíð-
inni fögru.
Betra fólki en Ingibjörgu Bjarna-
dóttur og Einari Sigurðssyni hef ég
ekki kynnst á lífsleið. Blessuð sé
minning þeirra.
Þórður Tómasson.
Kamsky er kominn
í HM einvígi
SKAK
Undanúrslit
FIDE 11 M
SANGHI NAGAR, IND-
LAND 5.-24. FEBRÚAR
GATA Kamsky, tvítugur Banda-
ríkjamaður, gersigraði Rússann
Valery Salov í undanúrslitum
FIDE-heimsmeistarakeppninnar.
Lokatölurnar urðu 5'/2—IV2 Kam-
sky í vil. í hinu einvíginu hefur
Anatóií Karpov, FIDE-heimsmeist-
ari hlotið 3V2 v. en Boris Gelfand
2'/2
KAMSKY átti allskostar við
Salov og gaf aldrei neinn höggstað
á sér. Hann vann fyrstu, þriðju og
fimmtu skákirnar með hvítu mönn-
unum. í þeirri sjöttu hirti hann
ekki um að taka jafntefli, heldur
þæfði endataflið til vinnings. í sjö-
undu skákinni féllst hann þó á
skiptan hlut til að tryggja sér sigur.
Sigurganga Gata Kamsky á síð-
ustu mánuðum hefur verið með
ólíkindum. Hann teflir senn við
Indveijann Anand um áskorunar-
réttinn á Gary Kasparov, PCA-
heimsmeistara, og nú er hann kom-
inn í sjálft heimsmeistaraeinvígi
FIDE. Hann er því þegar orðinn
einn af þremur bestu í PCA-keppn-
inni og annartveggja bestu í FIDE-
keppninni. Kamsky virðist luma á
óþijótandi orkuforðabúri.
Salov fékk sömu útreiðina og
Nigel Short í undanúrslitum PCA-
áskorendakeppninnar. Gegn þeim
tveimur hefur Kamsky hlotið 11
vinninga, en þeir aðeins þtjá. Það
þarf að fara aftur til daga Bobby
Fischers til að finna aðra eins yfir-
burði. PCA-einvígi Kamsky og
Anands hefst í Las Palmas á Kan-
aríeyjum 8. mars næstkomandi.
Það var lán fyrir Kamsky að vera
svo fljótur að afgreiða Salov. Það
þýddi meiri tíma til undirbúnings
og þótt Anand sé snjall og slípaðri
skákmaður en Kamsky, þá virðist
ekki við mann að eiga. Kamsky
verður að teljast sigurstranglegri
í þeirri viðureign.
Boris Gelfand veitir Anatólí
Karpov meiri keppni en búast mátti
við fyrirfram. I sjöundu skákinni
stóð hann lengst af ívið betur en
sprengdi sig og biðstaðan er ívið
betri á Karpov:
Svart: Anatólí Karpov
Hvítt: Boris Gelfand
Gelfand lék biðleik.
Það eiga örugglega margir eftir
að gagnrýna Gelfand fyrir byij-
anaval hans í sjöttu skákinni. Hann
tefldi Benkö-bragðið svonefnda og
fórnaði peði strax í þriðja leik. I
fræðunum stendur það alls ekki
illa, en Karpov er ekki neinn venju-
legur andstæðingur. Hann er snill-
ingur í að halda mótspili andstæð-
ingsins í skefjum.
Þegar Gelfand virtist svo loksins
vera að komast eitthvað áleiðis,
brá Karpov sér í óvænta kóngssókn
og mátaði hann:
Hvítt: Anatólí Karpov. Svart:
Boris Gelfand. Benkö-bragð
1. d4 — Rf6 2. c4 — c5 3. d5 -
b5 4. cxb5 — a6 5. bxa6
Karpov þiggur peðsfórnina uppá
gamla mátann. 5. e3 og 5. f3I? eru
hvöss tískuafbrigði.
5. — g6 6. Rc3 — Bxa6 7. e4 —
Bxfl 8. Kxfl - d6 9. g3 - Bg7
10. Kg2 - Rbd7 11. Rf3 - 0-0
12. h3 - Ha6 13. Bg5!?
Hér er næstum ávallt leikið strax
13. Hel, en með þessum leik tekst
Karpov strax að koma upp stöðu
sem byijanasérfræðingurinn Gelf-
and hefur ekki getað undirbúið.
13. - h6 14. Bd2 - Da8 15. Hel
- Hb8 16. b3 - Re8 17. He2 -
Rc7
Hér kom til greina að leika 17.
- c4I? 18. bxc4 — Hxc4 og svartur
nær öðru peðinu til baka og hefur
opnað línur fyrir menn sína.
18. Hcl - Ha7 19. Dc2 - Ra6
20. Ra4 - Rb4 21. Bxb4 - Hxb4
22. Dd3 - Ila5 23. Hec2
Gelfand hefur engar áþreifan-
legar bætur fyrir peðið, en það er
afar erfítt fyrir hvít að færa sér
það í nyt. Karpov hefur hins vegar
aldrei látið tæknilega erfiðleika
vaxa sér í augum. Nú upphefst
mikið þóf.
23. - h5 24. Hc4 - Hb8 25. Dd2
- Hab5 26. Hlc2 - H5b7 27.
De2 - Ha7 28. Hd2 - Ha5 29.
Hdl - Da6 30. Hd2 - Bh6 31.
Hdc2 - Bg7 32. De3 - Da8 33.
Hd2 - Ha7 34. Hdl - Hb5 35.
De2 - Hb8 36. Rd2
Loksins breytir Karpov stöð-
unni. Gelfand missir nú þolinmæð-
ina og leggur út í alranga áætlun:
36. - Rb6?! 37. Rxb6 - Hxb6
38. a4 - Bh6 39. f4 - h4?
40. Dg4 - hxg3 41. h4 - Kh7
42. h5 - Dg8 43. Hc3! - f5 44.
hxg6+ - Dxg6 45. Dh4 - Df6
46. Hhl - fxe4 47. Hxg3 - Hb4
48. Dg4 — Ha8 49. Hgh3 og
Gelfand gafst ' upp. Benkö-
bragðið virðist ekki ýkja merkilegt
þegar þessi skák er skoðuð. En
þess er þó ekki að vænta að marg-
ir geti fylgt í fótspor Karpovs og
gert það óskaðlegt á svo sannfær-
andi máta.
Sameining
FIDE og PCA
Óvænt kosningabandalag
Kasparovs, PCA-heimsmeistara,
og Campomanesar, FIDE-forseta,
gekk út á það að sameina heims-
meistarakeppnir þessara tveggja
samtaka þannig að einungis verði
einn heimsmeistari í skák. Efni
samkomulags þeirra mun vera á
þá lund að sigurvegarinn í FIDE—
keppninni verði ekki „14. heims-
meistarinn", það verði hins vegar
sigurvegarinn í svonefndu „sam-
einingareinvígi" sem fram á að
fara 1996 á milli heimsmeistara
beggja samtakanna.
Ef Karpov ver FIDE-titilinn ætti
að vera mögulegt að fá hann til
að taka þátt í þessum leik. Hann
er jú þegar orðinn „12. heimsmeist-
ari“ skáksögunnar og getur því
ekki orðið sá fjórtándi. Þátttaka í
sameiningareinvíginu myndi líka
færa honum geysilega hátt verð-
launafé.
Það eru meiri líkur á að Gata
Kamsky muni setja strik í reikning-
inn. Verði hann FIDE-heimsmeist-
ari, væri út í hött fyrir hann, hversu
miklir fjártnunir sem í boði væru,
að afsala sér því að nafn hans verði
skráð gullnu letri í skáksöguna.
Kamsky er reyndar eini maður-
inn sem gæti leyst málið á eðlileg-
an hátt með því að verða heims-
meistari beggja samtakanna. Hann
gæti auðvitað ekki teflt samein-
ingareinvígi við sjálfan sig! Ka-
sparov hefur örugglega ekki reikn-
að með þeirri lausn mála.
Margeir Pétursson