Morgunblaðið - 19.02.1995, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
NORRÆN SAMVINNA
Nýjungar
í norrænu
sjónvarps-
samstarfi
Enn eru uppi hugmyndir um norrænt sjón-
varpssamstarf á sviði gervihnattasendinga
þótt fyrri áætlanir um frekara samstarf á þessu
—
sviði hafi aldrei orðið að veruleika. Elfa Yr
Gylfadóttir kynnti sér málið og komst að
raun um að ýmsum hindrunum hefur nú verið
rutt úr vegi og fullur vilji er fyrir því að sjón-
varpa norrænu efni um Norðurlöndin.
Hlutfall efnisflokka í Nordvision 1993
Skipting útsendingartíma milli
norrænu sjónvarpsstöðvanna 1993
300
250
C 200
3
3 150
a 100
2
50
DR NRK RÚV SVT YLE SVF
NORRÆNAR sjónvarps-
stöðvar hafa starfað
saman í Nordvision í 36
ár. Um margra ára skeið
hafa gervihnattasendingar verið til
umræðu auk reksturs norrænnar
sjónvarpsstöðvar, nú síðast á fundi
norrænu ráðherranna í Finnlandi í
sumar. Þar var ákveðið að hrinda
af stað áætlunum um norræna sjón-
varpsstöð sem reka átti með afnota-
gjöldum. Áætlanimar urðu þó að
engu í lok ársins því kostnaðurinn
var talinn vera of mikill. Nú er
gervihnattasjónvarpið aftur til um-
ræðu og er ætlunin að sjónvarpa
norrænu efni um Norðurlöndin.
Einnig má sjá vaxtarbrodd í ís-
lenska textavarpinu því það mun á
vordögum tengjast norrænu texta-
varpi. Þá verður í fyrsta sinn hægt
að lesa íslenskar fréttir á texta-
varpi á Norðurlöndunum. Eins verð-
ur hægt að lesa fréttir frá Norður-
löndunum í íslenska textavarpinu.
Nordvision - norrænt
sjónvarpssamstarf
Árið 1959 hófst samstarf nor-
rænna sjónvarpsstöðva, undir nafn-
inu Nordvision. Upphaflegir stofn-
endur voru Danmarks Radio, Rund-
radion/Yleisradion, Norsk Riks-
kringskastning og Sveriges Tele-
vision. Ríkisútvarpið/Sjónvarp varð
ekki aðili að samstarfinu fyrr en
árið 1966 og nú er Sjónvarp Föroy-
ar og Grönlands Radio einnig þátt-
takendur í samstarfinu. í upphafi
var ákveðið að samvinnan skyldi
ekki byggð á gróðasjónarmiði sjón-
varpsstöðvanna. Hver stöð átti að
bjóða fram efni öðrum að kostnað-
arlausu, hún fékk einnig að velja
hvaða efni væri boðið til sýninga.
Fyrirkomulagið þótti ekki nægilega
gott þar sem stöðvamar gátu ekki
valið það efni sem þær vildu fá til
sýninga. Þannig varð efni sem ekki
þótti áhugavert boðið til sýninga
en annað áhugaverðara efni ekki.
Matador-þættirnir eru dæmi um
sjónvarpsefni sem ekki var sýnt á
norrænum sjónvarpsstöðvum vegna
upphaflegn samninganna. Ákveðið
var að hætta að bjóða efni án endur-
gjalds og selja sjónvarpsefnið í stað-
inn. Á þennan hátt gat hver stöð
fengið það efni sem hún óskaði eftir.
Norrænir sjónvarpssjóðir
Á vegum Nordvision hafa einnig
verið gerðir sjónvarpsþættir í sam-
starfi tveggja eða fleiri landa. Um
eitt þúsund klukkustunda sjón-
varpsefni er unnið árlega í norrænu
samstarfi. Efnið skiptist í marga
flokka og eru heimildarþættimir
stærsti flokkurinn, upp undir 30%.
Mikil samvinna hefur einnig verið
í gerð barnaefnis. Er ástæðan sú
að 1987 stofnuðu norrænar sjón-
varpsstöðvar sjóð, Den Nordiska
Samproduktionsfonden. Hann er
ætlaður til að styrkja sjónvarps-
þætti á Norðurlöndum og er í eigu
Nordvision-stöðvanna. Sjóðurinn á
sérstaklega að styrkja leikið bama-
og unglingaefni auk heimildarþátta.
Sjóðurinn er afar mikilvægur í sam-
vinnuverkefnum Norðurlanda og
nema styrkirnir alls rúmlega 200
milljónum sænskra króna frá stofn-
un hans. Sjónvarpsþáttaröð Hrafns
Gunnlaugssonar, Hvíti víkingurinn,
er dæmi um íslenskt efni sem fékk
styrk úr sjóðnum.
Árið 1989 var stofnaður annar
sjóður fyrir tilstilli norræna ráð-
herraráðsins, Nordisk Film- og
TV-Fond. Er sjóðnum ætlað að
styrkja kvikmyndir og sjónvarps-
þætti. Af hálfu íslands stendur ekki
einungis Ríkisútvarpið-Sjónvarp að
sjóðnum heldur einnig Stöð 2. Sjóð-
urinn tók til starfa árið 1990 og
hafði þá 45 milljónir danskar krón-
ur til ráðstöfunar. Árið 1993 var
upphæðin komin í 50 milljónir
danskar krónur. Sjóðurinn getur
styrkt hvers konar kvikmyndir og
sjónvarpsþætti sem framleiddir eru
á Norðurlöndum.
Fréttir frá Norðurlöndum
Frá upphafí árs 1994 hafa Norð-
urlandaþjóðimar skiptst á fréttum
í gegnum evrópskan gervihnött.
Hver Norðurlandaþjóð býr til frétta-
pakka með myndefni um þá mark-
verðu atburði sem eiga sér stað í
hverju landi fyrir sig. Þessir frétta-
pakkar eru sendir á milli Norður-
landanna á hverjum degi. Ríkissjón-
varpið á íslandi er þátttakandi í
samstarfinu. Þessi nýjung gerir all-
an fréttaflutning á milli Norður-
landa auðveldari, þar sem norrænt
sjónvarpsefni þarf ekki lengur að
komast í gegnum síu alþjóðlegra
fréttastöva til að norrænir áhorf-
endur geti fengið fréttir frá Norður-
löndum í sjónvarpi.
Norræn sjónvarpsstöð eða
gervihnattasendingar?
Þar sem mikil samvinna hefur
verið meðal sjónvarpsstöðvanna í
tímans rás hefur margsinnis komið
upp sú hugmynd að norrænt sjón-
varpsefni verði sýnt á öllum Norður-
löndum. Þegar stöðvamar fóm að
ráða yfír gervihnöttum var rætt um
sjónvarpsútsendingar með hjálp
þeirra. Einnig hefur verið talað um
norræna sjónvarpsstöð sem sýnir
efni frá öllum Norðurlöndunum.
Um langa hríð stóðu tæknilegir
örðugleikar í veginum fyrir slíkri
samvinnu en nú em ekki lengur
slíkar hindranir í vegi. Fram-
kvæmdirnar em þó dýrar og ríkis-
stjómir Norðurlandanna hafa ekki
komist að niðurstöðu um hver eigi
að borga brúsann. Höfundarréttur
var vandamál sem þurfti að leysa
í slíku samstarfí auk þess sem sjón-
varpsstöðvarnar á Norðurlöndunum
nota misjafna tækni til að sjónvarpa
og dreifa efni. Sem dæmi má nefna
að allar sjónvarpssendingar Norð-
manna eru í gegnum gervihnött.
Sjónvarpið notar aðallega örbylgju
til flutnings á sinni dagskrá út um
land, hins vegar notar Stöð 2 ljós-
leiðarakerfi til dreifingar á sínu
efni. Þegar rætt er um dreifíngu á
norrænu efni hefur kapalkerfi þótt
vænlegur kostur á Norðurlöndum.
Á íslandi em hins vegar fá kapal-
kerfí og það stærsta þeirra nær
einungis til um þúsund íbúða í
Hafnarfírði. Að sögn Hrefnu Ing-
ólfsdóttur, upplýsingafulltrúa Pósts
og síma, var kapalkerfi á dagskrá
um tíma. Hugmyndin var meðal
annars að setja kapal í blokkirnar
í Breiðholtinu, þar sem byggðin var
þétt. Hrefna segir að fyrirtæki hafi
sýnt stofnun nýrrar sjónvarpsrásar
áhuga og átti að dreifa henni með
kapalkerfí. Ekkert hefur orðið úr
þessum hugmyndum enn sem kom-
ið er og segir Hrefna að ef norrænt
sjónvarp verður að veraleika megi
dreifa efni þess á sama hátt og hjá
fjölvarpi Stöðvar 2.
Þrátt fyrir að stór hópur fólks sé
áhugasamur um norrænt sjónvarps-
samstarf hafa allar hugmyndir
strandað á kostnaðinum við fram-
kvæmdina. Carl Bildt, fyrram for-
sætisráðherran Svíþjóðar, viðraði
hugmynd um norræna sjónvarpsstöð
með fréttum frá Norðurlöndum auk
þátta frá öllum sjónvarpsstöðvunum.
Niðurstaðan varð sú að áhorfíð yrði
ekki nægilegt auk þess sem slíkt
yrði of kostnaðarsamt. Nú í sumar
var þó talið að lausn væri fundin á
vandamálinu, þar sem ákveðið var
að norræn sjónvarpsrás yrði fjár-
mögnuð með afnotagjöldum. í lok
ársins var þó ákveðið að ekkert yrði
úr norrænu sjónvarpsrásinni því að
kostnaðurinn yrði of mikill.
Lars-Áke Engblom, fyrram for-
stjóri Norræna hússins í Reykjavík,
hefur mikinn áhuga á samstarfi
norrænna sjónvarpsstöðva. Hann
segir að það sé í raun mjög auð-
velt að sjá danskt, norskt og sænskt
sjónvarp á íslandi. Norðmenn nota
gervihnött til útsendinga og hægt
sé að fá sænskt sjónvarp inn á
hann líka. Hægt er að sjá norska
sjónvarpið á Islandi núna, t.d. í
húsi Sjónvarpssins sem hefur lykil
til að taka á móti útsendingunum.
Fyrirtæki sem selja almenningi að-
gang að erlendum sjónvarpsstöðv-
um í gegnum gervihnetti gætu boð-
ið aðgang að norsku sjónvarpi, en
það hefur ekki verið gert enn. Lars-
Áke bendir á að Danir hafi farið
að senda danskt sjónvarp til Græn-
lands í desember 1992. Það ætti
að vera hægt að ná þeim sendingum
á íslandi með lítilsháttar breyting-
um. Hrefna Ingólfsdóttir, upplýs-
ingafulltrúi Pósts og síma, tekur í
sama streng og segir þá hugmynd
hafí komið upp í fyrra að dreifa
dagskrá danska sjónvarpsins hér á
landi. Aðeins var þó talað um að
danska sendiráðið, Norræna húsið
og Ríkissjónvarpið fengju aðgang
að útsendingunum. Til að sjá
danska sjónvarpið á íslandi þurfti
að borga 2-3 milljónir og reyndist
ekki vera nægur áhugi til að leggja
út í slíkan kostnað.
Gervihnattasendingar til
umræðu að nýju
Hugmyndir um gervihnattasend-
ingar hafa lengi verið til umræðu
á vettvangi norrænu ráðherra-
nefndarinnar og má þar nefna
Tele-X og Nordsat sem dæmi. Að
sögn Þórunnar Hafstein, lögfræð-
ings í menntamálaráðuneytinu og
formanns nefndar norrænu ráð-
herranefndarinnar um fjölmiðla og
menningarmál, eru samnorrænar
sjónvarpssendingar um gervihnött
aftur til umræðu innan nefndarinn-
ar með það að markmiði að tryggja
dreifíngu norrænna sjónvarsstöðva
um öll Norðurlönd. Nú er til athug-
unar hvort unnt sé að nýta gervi-
hnattadreifíngu á sjónvarpsdag-
skrám á vegum Nordic Satellite
Distribution (NSD), sem er einka-
fyrirtæki, og hvort vilji sé til þess
að koma norrænum sjónvarpsrásum
fyrir á NSD. Afar ólíklegt er að
þessar gervihnattasendingar á veg-
um NSD muni ná til íslands, en