Morgunblaðið - 19.02.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. FEBRÚAR 1995 C
Hvarfakútur
Hvarfakútur er tæki sem byggir
á efnum sem nefnast efnahvatar
(catalyst), en með nærveru sinni
flýta þau fyrir efnahvörfum án
þess að breytast sjálf. Efnahvat-
arnir sem eru notaðir í hvarfakút-
ana eru eðalmálmarnir platína og
rodium. Þessir kútar eru því mjög
verðmætir hlutir.
99% af útblástursgasi bifreiða
eru skaðlaus efni svo sem köfnun-
arefni (H), kolsýra (Co2) og vatns-
gufur (H20). Afgangurinn (1%) er
kolsýrlingur (CO), kolvetni sem er
mestmegnis óbrunnið bensín (HC)
og köfnunarefnisoxíð (NOx). Hlut-
verk hvarfakútsins er að kljúfa síð-
arnefndu efnin og gera þau skað-
laus.
Blöndunarhlutfall
Til þess að kúturinn ráði við
þetta hlutverk þarf að halda blönd-
unarhlutfalli bensín-loftblöndunnar
stöðugt sem næst réttu marki, sem
er nálægt hlutfallinu 14,7:1. Inni
í kútnum fer fram efnabreyting
sem felur það í sér að HC og CO
sýrast (oxiderast) og breytast í
koltvísýring og vatn.
Efnabreytlng
Með einföldum orðum má segja
að kolsýrlinginn og kolvetnið skorti
súrefni. Köfnunarefnisoxíðið er
óstöðugt samband af súrefni og
köfnunarefni. Efnahvatinn hjálpar
til við að sundurgreina köfnunar-
efnisoxíðið í köfnunarefni og súr-
efni. Súrefnið sem losnar við þetta
sameinast síðan kolsýrlingnum
(CO) sem breytist við það í koltví-
sýring (C02), en köfnunarefnisox-
íðið verður N2 og 02. Með sama
hætti klofnar kolvetnið (HC) og
verður að vatni (H20) og koltvísýr-
ingi (C02).
Lambdaskynjari
(súrefnisskynjari)
Til þess að geta viðhaldið réttu
blöndunarhlutfalli er notaður
Lambdaskynjari sem er byggður
inn í útblásturslögnina. Skynjarinn
er með tvo fleti húðaða eðalmálmi
og á milli þeirra myndast raf-
magnsspenna sem er breytileg og
fylgir súrefnismagninu. Skynjarinrr
er mjög viðkvæmur gagnvart blýi.
Honum er komið fyrir í útblásturs-
greininni eða annars staðar í lögn-
inni framan við hvarfakútinn þar
sem hann -getur skynjað magnið
af ónotuðu súrefni. Merki frá
skynjaranum eru móttekin af raf-
eindastjómtæki22 (stjómtölvu) sem
stjórnar innsprautunarkerfínu.
Flestir nýir bílar eru nú útbúnir
rafeindastýrðri fjölspíssa bensín-
innsprautun en einnig finnast bílar
með innsprautun í soggöng með
einum spíss eða tveimur, svo og
bílar með rafeindastýrðum blönd-
unum. Aðalatriðið í þessu sam-
bandi er að blönduninni sé stjómað
nákvæmlega, en það hefur ekki
reynst gerlegt nema með því að
notast við tölvustýringu.
Þríhliða efnahvatl
Þegar talað er um hvarfakút þá
er núorðið átt við þríhliða efna-
hvata með einu virku lagi. Þetta
þýðir það að allar þijár efnabreyt-
ingarnar fara fram í einu óskiptu
tæki.
Ytra byrðið (kúturinn) (1) er
gert úr ryðfríu stáli og inni í því
er einskonar grind með örmjóum
göngum úr brenndum leir eða
málmi (2) sem em húðuð með ör-
þunnu lagi af platínu og ridium.
Utan um þetta kemur síðan ein-
angmnarlag (3). Grindin er svo fín-
gerð að varla er hægt að greina
hana með bemm augum. Með
þessu móti eru yfirborðsfletir
grindarinnar stækkaðir svo mikið
að þeir verða nokkur þúsund fer-
metrar að samanlögðu flatarmáli.
Hár vlnnuhltl
Vinnuhiti efnahvatans er
400-800 gráður. Hann byijar þó
að starfa við 250 gráður. Með nú-
verandi tækni þýðir það að hann
2C0 + 02-
2C2 +702
2NO + 2CO
Hvarfakútur
► 2 co2
4C02 + 6H20
>- N2 + 2C02
í hvarfakút sýrast (oxiderast) HC og CO og breytast í koltvísýring og vatn
Skýringarmynd af rafeindastýrðu bensíninnsprautunarkerfi með súrefnis-
skynjara og hvarfakút.
tekur til starfa eftir ca 30 sekúnd-
ur. Of mikill hiti getur eyðilagt
efnahvatann. Til varnar því er
nauðsynlegt að kveikjan sé örugg
því að feilpúst veldur því að efna-
hvatinn hitnar of mikið. Óhreinindi
frá mótorolíunni geta einnig
skemmt hann.
GróAurhúsaáhrif
Vísindamenn segja að koltvísýr-
ingur (C02), (sem verður til við
fullkominn bmna á kolefni) valdi
gróðurhúsaáhrifum, þannig að veð-
ur muni hlýna um allan heim með
skelfilegum afleiðingum ef haldið
verði áfram að hleypa þessu efni
út í andrúmsloftið. Hvað er við því
að gera? Ekki neitt. Það getur eng-
in mengunarvörn komið í veg fyrir
að koltvísýringur fari út í loftið
þegar eldsneyti er brennt, en það
hefur tekist með efnahvatanum að
brenna eldsneyti einkabílanna
næstum því upp til agnar en við
það verður það að koltvísýringi og
vatni. Eina ráðið til að varast þessa
hættu væri því að minnka brennslu
á eldsneyti. ■
Sigfús B. Sigurðsson
Bíloróa-
saf n á bók
ÚT er komið Bílorðasafn, fyrsta
heildstæða orðasafnið yfir bílamál
sem kemur út á íslandi. í Bílorða-
safni em yfír 3.000 hugtök úr bíla-
máli, bæði á íslensku og ensku. Að
verkinu stendur bílorðanefnd. Bíl-
orðasafnið verður til dreifingar hjá
Iðnskólaútgáfunni í Iðnskólanum í
Reykjavík og hjá Fræðslumiðstöð
bílgreina á Suðurlandsbraut 30 og
er verði stillt í hóf. Bílorðasafnið er
ætlað öllum þeim sem á einhvern
hátt tengjast bifreiðum í námi, starfi
eða leik, og á að stuðla að aukinni
ræktarsemi við móðurmálið sem
stöðugt á í vök að veijast gegn er-
lendum tungumálum, einkum á sviði
hvers konar tækni og tækninýjunga.
í fréttatilkynningu frá bílorðanefnd
segir að allt frá upphafi bifreiða á
íslandi hafi myndast ákveðið málfar
meðal fagmanna í bílgreinum og
megi þar finna bæði málperlur og
ambögur. Bílorðanefnd hafí haft að
leiðarljósi að til skuli vera íslenskt
orð yfir allt sem varðar bíla, en val
orða í safnið beri að líkum keim af
málsmekk og málvitund þeirra sem
nefndina skipa.
í formála að orðasafninu eftir
Finnboga Eyjólfsson, formann Bíl-
orðanefndar, segir m.a. að þegar
akstur bifreiða og viðgerðir á þeim
fóru að þróast í faglegar atvinnu-
greinar hafi málvísir menn tekið til
við að finna nýyrði yfir hluti og
hugtök viðkomandi bílum. Þar hafi
verið mikilvirkastur Nikulás Stein-
grímsson sem rak eitt fyrsta eigin-
lega bifreiðaverkstæði hérlendis.
Frumkvöðlarnir hafi einnig verið
ófeimnir við að fara í smiðju til
kunnra málsnillinga og sé hið
hljómfagra og lýsandi orð blöndung-
ur sem komið er frá Guðmundi Finn-
bogasyni landsbókaverði gott dæmi
þar um.
Bílorðanefnd skipa Finnbogi Eyj-
ólfsson, sem er formaður nefndar-
innar, Guðni Karlsson, Ingibergur
Elíasson og Jón Baldur Þorbjörns-
son. Málfarsráðunautur nefndarinn-
ar er Sigurður Jónsson frá Arnar-
vatni. ■
Samning-
ur vegna
HM '95
AÐEINS fimm barnabílstólar af 25 reyndust uppfylla gæðakröfur
sem gerðar eru til þeirra í rannsókn sem Renault stóð fyrir.
Gæóaátak í f ramleiðslu
á barnabílstólum
GENGIÐ hefur verið frá samningi
milli ALP bílaleigunnar og Ingvars
Helgasonar hf. umboðsaðila Niss-
an á íslandi um að Nissanbílar í
eigu ALP verði notaðir til allra
flutninga á vegum HM ’95 í vor.
Samningur þessi tryggir fram-
kvæmdanefnd HM ’95 ókeypis
afnot af 15 Nlssan bifreiðum í
eigu ALP bílaleigunnar um leið
og aðilar ráðst í sameiginlega
kynningu á keppninni sjálfri, Niss-
an bílum og starfsemi ALP bíla-
leigunnar. Þá mun framkvæmda-
nefndin beina öðrum bílaleiguvið-
skiptum til ALP meðan á keppn-
inni stendur.
Rótgróið fyrirtæki
ALP bílaleigan er rótgróið fyrir-
tæki en rekstur þess hófst fyrir
15 árum í smáum stíl. Nú ræður
fyrirtækið yfir tugum bifreiða af
ýmsu tagi og er þar m.a. um að
ræða smábíla, millistóra fólksbíla,
fjórhjóladrifna jeppa og allt að 15
manna bíla fyrir smærri. hópa.
Aðalskrifstofa ALP er að
Skemmuvegi 20 í Kópavogi en auk
þess er fyrirtækið með afgreiðslu
við Umferðarmiðstöðina að Vatns-
mýrararvegi 10 í Reykjavík og á
Keflavíkurflugvelli. Þá rekur fyrir-
tækið eigin viðgerðarþjónustu.
RENAULT verksmiðjurnar í Frakk-
landi gerðu nýlega könnun á gæð-
um barnabílstóla frá 25 framleið-
endum. Fram til þéssa hafa flestir
talið nægjanlegt að barnabílstólar
séu með ESB-merkingu, það sé
trygging fyrir gæðunum. Eiginleik-
ar stólanna voru kannaðir með því
að líkja eftir árekstri á framanverð-
an bíl. Aðeins fimm stólar fengu
þann vitnisburð að þeir uppfylltu
kröfur sem gera verður til þeirra.
Þeir héldu beltunum þétt að neðan-
verðum kviðnum. Samkvæmt niður-
stöðum Renault geta belti í öðrum
stólum valdið meiðslum á kvið og
bijósti.
Þekking á nákvæmum hreyfing-
um líkama barns við árekstur er
fremur lítil. Bílaframleiðendur hafa
viðað að sér mikilli þekkingu um
hvernig bílbelti ásamt beltastrekkj-
urum og líknarbelgjum geta bjarg-
að lífi fullorðinna jafnvel í kraft-
mestu árekstrum. Annað á við um
börn sem sitja í aftursætum, oft á
tíðum í stólum sem eru ekki af réttri
stærð og eru notaðir á rangan hátt
eða eru einfaldlega illa hannaðir.
Renault hyggst safna saman allri
þeirri þekkingu sem til er um ör-
yggi barna í bílum á einn stað.
Sérfræðingar Renault hafa þegar
hafið störf að hönnun nýs barnabíl-
stóls í samvinnu við Volvo, breska
bílstólaframleiðandann Britax og
sérfræðinga innan heilbrigðiskerfis-
ins m.a..í Ástralíu og Bandaríkjun-
um. Markmiðið er að hefja síðar
framleiðslu á öruggasta barnabíl-
stóli sem nokkru sinni hefur verið
framleiddur. ■
TILBOÐ
ÓSKAST
i Grand Cherokee Laredo 4 W/D, argerð 93 (ekinn 20
þús. mílur), Ford RangerXLT2 W/D, árgerð ’90, Ford
Tempo GL, árgerð '89 og aðrar bifreiðar, er verða sýndar
á Grensásvegi 9 þriðjudaginn 21. febrúar kl. 12-15.
Tilboðin verða opnuð á sama stað kl. 16.
SALA VARNARLIÐSEIGNA
Sjátrn hlutina í víbara samhengi!