Morgunblaðið - 22.02.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
RANNSÓKNIR
MIÐVIKUDAGUR 22. FEBRÚAR 1995 B 3
Kapp er best með forsjá
STOFNMÆLING úthafsrækju
hófst árið 1987 en var breytt tals-
vert árið 1988 og hefur verið fram-
kvæmd á sama hátt eftir það á
aðalveiðisvæðunum fyrir norðan og
austan land. Hér á eftir verða sýnd-
ar nokkrar niðurstöður úr stofn-
mælingum úthafsrækju undanfar-
inna ára og vangaveltur um stjórn-
un úthafsrækjuveiða.
Tllhögun stofnmælingar
Stofnmæling úthafsrækju árið
1988 var byggð að mestu á því á
hvaða svæðum fékkst mest af
rækju árin 1986 og 1987. Þrír
fjórðu hlutar togstöðvanna voru
valdir með tölvu á útbreiðslusvæð-
inu fyrir norðan og austan land,
þ.e. allt frá 24.ol5’V til 12.°V og
suður að 65°30’N. Þetta svæði
verður hér eftir kallað Norðurkant-
ur-Héraðsdjúp. Skipsjórar rs.
Drafnar völdu um fjórðung tog-
stöðvanna. Árið 1989 var Rauða-
torgs-svæðinu bætt við og Halanum
árið 1992. Togstöðvum hefur verið
haldið þeim sömu öll árin á helstu
svæðunum. í Bakkaflóa og Héraðs-
djúpi hefur þó verið bætt við stöðv-
um nær landi. Stofnmæling rækju
hefur alltaf farið fram á rs. Dröfn
en auk þess hafa annaðhvort Árni
Friðriksson eða Bjarni Sæmundsson
tekið hluta af stöðvunum.
Stofnmælingin byggist á meðal-
afla á sjómílu í hvetjum tilkynning-
arskyldureit og er þá reiknaður út
þungi og fjöldi rækju á yfirferð
vörpunnar í fersjómílum. Það er
mismunandi hversu mörg tog eru i
hveijum reit og byggðist það í upp-
hafi á hversu mikið veiddist í hveij-
um smáreit árin 1986 og 1987.
Meðalafli á fersjómílu allra toga
innan tilkynningarskyldureitsins er
þvínæst margfaldaður með flatar-
málinu innan reitsins. í flatarmáls-
útreikningunum er miðað við það
dýpi innan reitsins sem er meira
en 200 m og minna en 700 m.
Gert er ráð fyrir að rækjan sé jafn-
dreifð yfir allt flatarmálið innan
reitsins. Þannig fæst vísitala um
stofnstærð í þús. tonna. Þetta er
ekki stofnstærðin sjálf og fer það
eftir veiðanleika hver hin raunveru-
lega stofnstærð er.
Mlkilvægt aö vera með sömu
togstöðvarnar ár eftlr ár
Það er mjög mikilvægt að vera
með sömu togstöðvarnar ár eftir
ár. Einnig er mikilvægt að hafa
stöðluð veiðarfæri. Með þessu móti
má nota sama flatarmálið innan
hvers tilkynningarskyldureits öll
árin. Væri farin sú leið að leita
ávallt upp mestu þéttleikasvæðin
með því að velja ný tog árlega þar
sem vitað væri um mikla rækju
yrði flatarmálið einnig að vera
breytilegt. Annars mundi síaukin
vísitala gefa til kynna stofnstærðar-
aukningu sem ekki væri til staðar.
Einnig væri unnt að skekkja út-
reikningana með því að sleppa tog-
um þar sem mjög lítill afli fékkst
yfirleitt án þess að breyta flatarmál-
inu. Þessar siðastnefndu leiðir hafa
ekki verið farnar. Undantekning frá
þessu eru þó áðurgreind svæði við
Austurland þar sem lítils háttar
breytingar voru gerðar.
Það kann að vera að minnkun á meðalstærð
rækju og lækkun á hlutfalli kvendýra rækju sé
ekki að öllu leyti slæmt og gæti einmitt verið
að þorskurinn haldi einkum niðri smárækju,
segir Unnur Skúladóttir, fiskifræðingur á
Hafrannsóknastofnun, í þessari úttekt. Þá ætti
fækkun í þorskstofni einmitt að koma fram
í fjölgun ungrækju, segir hún.
Hluti af stofnvísi-
tölunni er notaður sem
nýliðunarvísitala í
þunga. Þá er eingöngu
miðað við ungrækju, á
að giska tveggja og
þriggja ára eða á
lengdarbilinu 12-17,5
mm (skjaldarlengd).
Auk stofnmælingar-
innar var rannsakaður
aukaafli sem ekki verð-
ur gerð grein fyrir hér,
en hann var einkum
grálúða og smákarfi.
Mjög lítið hefur fengist
af þorski. Útbreiðsla
smárækju var einnig
metin með því að telja fjölda rækju
sem kemur í smáriðna skjóðu sem
fest er aftast á pokann á rækjuvörp-
unni.
Helstu nlöurstöður
stofnmælinga og stjórnun
úthafsrækjuvefða
Helstu ungrækjusvæðin öll árin
voru við Grímsey og við Sléttu-
grunn. Á 1. mynd má sjá hvar ung-
rækjan var mest árið 1994. Ung-
rækjan fannst þá einkum í Skaga-
fjarðardjúpi, við Grímsey, við
Sléttugrunn og fyrir austan land í
Bakkaflóadjúpi og í Héraðsdjúpi.
Útbreiðsla ungrækju var mjög svip-
uð árið 1993 og árið 1994 og held-
ur meiri en árin á undan. Segja
má að nýliðun rækjunnar á öllu
athugunarsvæðinu hafi verið um
tvöfalt meiri síðustu 4 árin miðað
við árin 1988 og 1989.
Reiknað er með að flestar rækju-
lirfur klekist úr eggjum á Norður-
kanti og við Kolbeinsey. Rækjulirf-
urnar eru sviflægar í 2-3 mánuði
og má því ætla að þær berist með
straumi austur með landinu. Þareð
rækjulirfurnar hafa að einhveiju
leyti lóðréttar dægurgöngur eins
og rækjan almennt, þ.e. ofarlega í
sjónum á nóttunni og dýpra á dag-
inn, er erfitt að reikna út hversu
langt rækjulirfurnar geti borist með
strauminum austur með landinu.
Margar taka botn við Grímsey og
við Sléttugrunn og alast þar upp.
Sumar eru þar sennilega allt lífið
en aðrar ganga líklega í norður-
og vesturátt. Þetta er ekki vitað
með vissu en margt bendir til að
einhver hægfara hringrás eigi sér
stað í rækjustofninum fyrir norðan
og austan land. Til dæmis sýna
stofnmælingar ávallt hærra hlutfall
kvendýra á Norðurkanti, við Kol-
beinsey og stundum einnig í Eyja-
fjarðarál eða um 23% að meðaltali
en 12-14% að meðaltali
á öðrum úthafsrækju-
svæðum fyrir norðan
og austan land. Grunn-
slóðarrækjan er yfir-
leytt með 20-30%
kvendýra. Ekki er vitað
hvort ungrækja berst
frá grunnslóðinni, en
rækjulirfur geta vitan-
lega borist víða með
straumum.
Úthafsrækjuafli
hefur verið aukinn
smám saman nokkur
undanfarin ár (tafla 1
og 2. mynd). Síðustu
þijú árin hefur sjávar-
útvegsráðuneytið bætt 5 þús. tonn-
um árlega eða jafnvel meiru við
tillögur Hafrannsóknastofnunar um
leyfilegan hámarksafla (sjá Fjölrit
Hafrannsóknastofnunar nr. 37). í
maí 1994 lagði Hafrannsóknastofn-
unin til 45 þús. tonna leyfilegan
hámarksafla á úthafsrækju fyrir
kvótaárið 1994/95. Hafrannsókna-
stofnunin var pínd til að endurskoða
leyfilegan hámarksafla er tveir
mánuðir vor liðnir af kvótaárinu (í
nóvember 1994) vegna krafna frá
rækjuframleiðendum um að nú
væri sérstakt lag til að koma kald-
sjávarrækjunni inn á fleiri markaði.
Einnig voru kröfur frá LÍÚ um að
kvóti yrði endurskoðaður. í nóvem-
ber 1994 lagði Hafrannsóknastofn-
unin til að úthafsrækjuafli yrði auk-
inn í 60 þúsund tonn fyrir kvótaár-
ið 1994/95.
Er þá ekkl allt í sómanum?
Sjávarútvegsráðuneytið ákvað að
þetta skyldu vera 63 þúsund tonn.
Tillaga Hafrannsóknastofnunar var
byggð á útreikningum á líkani sem
áður hefur verið lýst (Morgunblaðið
27. apríl 1994) þar sem tekin er inn
stærð ókynþroska hluta þorsk-
stofnsins, afli rækju á togtíma
(veiðiskip) á svæðinu Norðurkant-
ur-Grímsey, nýliðunarvísitala út-
hafsrækju á sama svæði og rækju-
afli. Gögnin sem unnið var úr ná
yfir 17 ár hvað snertir stærð þorsk-
stofnsins og afla rækju á togtíma.
Nýliðunarvísitala rækju fyrstu 10
árin er þó unnin upp úr sýnum af
rækjuskipum, en síðustu 7 árin er
nýliðunarvísitalan hluti af stofnvísi-
tölunni eins og lýst er hér fyrir ofan.
Útreikningamir lofuðu góðu. Afli á
togtíma hafði aukist mjög, frá 1993
til 1994, nýliðunarvísitala rækju
hefur verið há 4 síðustu árin eins
og áður segir og þorskstofninn er
ennþá smár og lítur út fyrir að
Unnur Skúladóttir
Rækjuafli í tonnum eftir svæðum
Svæði/Ár 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994»
Grunnslóð samtals 5.093 3.913 3.790 4.633 5.243 6.906 7.467 7.680 8.700
Kolluáll 1.901 1.207 592 1.443 2.459 1.721 2.320 4.904 6.867
Hali 53 815 899 1.013 523
Norðurk.-Héraðsdj. 27.378 31.797 22.976 19.102 21.642 27.715 34.122 37.081 54.520
Rauða torgið 205 234 833 308 130 272 154 302 445
Önnur svæði 104 156 124 11 78 142 190 348 111
Djúpslóð samtals 29.588 33.394 24.525 20.864 24.362 30.665 37.685 43.648 62.466
Dohrnbanki 1.150 1.239 1.424 1.326 281 469 1.750 2.553 1.426
Afli alls 35.831 38.636 29.739 26.823 29.886 38.040 46.902 53.881 72.592
11 Bráðabirgðatölur.
'J 1.MYND:
Fjöldi
ungrækju
á sjómíiu í
stofnmælingu
V
>200
130-200
B0-130
50-80
25-50 I I úthafsrækju
10-25 I I sumarið
<10 CU 1994 /
2. MYND:
Stofnvísitala úthafsrækju
fyrir norðan og austan land
70
60
50
40
30
Stærð rækju (fjöldi í kg)
3. MYND:
Hlutfall kvendýra í stofn-
mælingu úthafsrækju
20
18%
Afli úthafsrækju
50þús. tonn
verða það á næstunni þar sem ein-
ungis 1993-árgangur þorsks nálg-
ast að vera meðalárgangur að stærð
og aðrir uppvaxandi árgangar af
þorski eru smáir.
Þannig varð rækjuaflinn sam-
kvæmt bráðabirgðatölum frá Fiski-
stofu um 72.600 tonn árið 1994.
Þetta er tæpum 20 þús. tonna meiri
afli en áriðð 1993. Mest af þessari
aukningu stafar af aukningu á út-
hafsrækjuafla.
Er þá ekki allt í sómanum? Nei
það em viss atriði sem valda
áhyggjum. Afli á togtíma gæti hafa
reiknast of hár þareð aðeins tókst
að slá inn í tölvu úthafsrækjuskýrsl-
ur sem svara tæpum helmingi afl-
ans á árinu 1994. Bæði var að árið
var ekki liðið en miðað er við alman-
aksár í skiptingu aflans á hin ýmsu
svæði. Veiðiskýrslur voru ekki allar
komnar í hús og auk þess er mikið
verk að koma öllum upplýsingunum
í tölvu. Vera má að stofnvísitala
úthafsrækju sé áreiðanlegri en afli
á togtíma frá veiðiskipum en þar
er þá aðeins um 7 ára seríu að
ræða sem er alltof stutt (2. mynd)
og einnig nær stofnmælingin yfir
mun styttri tíma á hveiju ári en
veiðarnar. Bent skal þó á að stofn-
vísitalan var hæst árið 1991 af
svæðinu Norðurkantur-Héraðsdjúp
og hefur aðeins sveiflast til en ekki
hækkað eftir það.
Nauðsynlegt aö vernda
karldýrln
Stofnvísitala rækju á þessu svæði
hækkaði úr 39 og 33 á árunum
1988 og 1989, í 70 árið 1991 og
var 53, 62 og 69 árin 1992, 1993
og 1994. Afleiðingar mikillar afla-
aukningar koma líka ávallt í ljós
eftir á. í töflu 1 má sjá hvernig
úthafsrækjuaflinn hefur verið frá
því árið 1986. I byijun var hann
30 og þvínæst 33 þús. tonn. Sam-
kvæmt tillögum Hafrannsókna-
stofnunar var hann lækkaður mikið
árin 1988-1990, en þá voru sterku
þorskárgangarnir frá 1983 og 1984
að vaxa upp fyrir norðan og austan
land, Afli á togtíma á viðmiðunar-
svæðinu Norðurkantur-Grímsey var
þá einnig mjög lágur (sjá fyölrit
Hafrannsóknastofnunar nr. 29).
Aflinn á svæðinu Norðurkantur-
Héraðsdjúp er sýndur á 3. mynd
og einnig í töflu 1. Samfara mikilli
aflaaukningu hefur tvennt gerst í
úthafsrækjunni, meðalstærð rækju
i stofnmælingu hefur minnkað úr
204 stk/kg í 255 stk/kg (2. mynd).
Samfara þessu hefur hlutfall kven-
dýra fallið (3. mynd). Þannig voru
kvendýrin 20% árin 1988 og 1989
en þetta hlutfall lækkaði mjög eða
niður í um 16% árið 1990 og í um
14% árið 1994. Bæði hlutfall kven-
dýra og stærð rækju koma úr stofn-
mælingu úthafsrækju á fyrrgreindu
svæði Norðurkantur-Héraðsdjúp og
eru vegnar saman með vísitölu
hvers reits. Það kann að vera að
minnkun á meðalstærð rækju og
lækkun á hlutfalli kvendýra rækju
sé ekki að öllu leyti slæmt og gæti
einmitt verið að þorskurinn haldi
einkum niðri smárækju. Þá ætti
fækkun í þorskstofni einmitt að
koma fram í fjölgun ungrækju og
þaraf leiðandi karldýra, en í úthaf-
inu er rækjan eins og kunnugt er
lengi karldýr, þ.e. fyrstu 4-5 árin,
og skiptir þá loks um kyn yfir í
kvendýr. Þó er full ástæða til að
vera á varðbergi. Verði miklu meiri
minnkun á meðalstærð rækju og
lækkun á hlutfalli kvendýra á næst-
unni kann að verða nauðsynlegt að
draga úr þessum háa kvóta á út-
hafsrækju. Það er nefnilega nauð-
synlegt að vernda karldýrin hæfi-
lega til þess að fá á endanum nægi-
lega mörg kvendýr til að viðhalda
stofnstærð. Nánari niðurstöður
verða birtar seinna í Ægi.
Höfundur er fiskifræðingur á
Hafrannsóknastofnun
SHIPMATE:r
RS 5900
GPS/PLOTTER
m
• 6 tommu skjár
• Svart/hvítur skjár
• C/Map sjókort
• Þrívíddarmynd
• Veró kr.
1 1 5.000 án/vsk.
Fri&rik A. Jónsson hf.
Fiskislóð 90, sími 552-2111.