Morgunblaðið - 23.02.1995, Blaðsíða 12

12 C FIMMTUDAGUR 23. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
TED Boynton (Taylor Nichols) verður ástfanginn af fegurðardísinni Montserrat (Tushka Bergen).
Himnesk hæðni
í Barcelona
Viðtal við bandaríska kvikmyndagerðarmanninn,
leikstjórann og höfundinn Whit Stillman um nýj-
ustu mynd hans Barcelona sem frumsýnd var í
Regnboganum í síðustu viku
CHRIS Eigeman og Mira Sorvino í hlutverkum sínum.
Eftir Svanhildi Konráðsdóttur
Whit Stillman segist kalla
það háðsglettni; þá sér-
stöku tegund spés sem
hann beitir við að draga upp ógleym-
anlegar persónur í nýjustu mynd
sinni, Barcelona, og hvemig þær
reyna að leysa úr persónulegum
flækjum og þeirri menningarlegu les-
blindu sem er að hluta drifkraftur
sögunnar. Barcelona er önnur mynd
Stillmans, en sú fyrri, Metropolitan
('1990), var þrátt fyrir að vera lítil
og ódýr mynd í framleiðslu, tilnefnd
til Oskarsverðlauna fyrir besta
frumsamda handritið og sópaði að
sér viðurkenningum og hrósi gagn-
rýnenda. Eftir Metropolitan hafði
Stillman þegar eignast tryggan hóp
aðdáenda sem hafa ekki orðið fyrir
vonbrigðum með þetta síðbúna og
óbeina framhald frumraunarinnar.
Gagnrýnendur á Lundúnapressunni
hafa farið um hana lofsamlegum
orðum og jafnvel Julie Burchill
(Sunday Times) sem er betur þekkt
fyrir grimmd sína og hörku í dómum,
var næstum því vandræðalega væm-
in í opnugrein um myndina og mann-
inn á bak við hana. Barcelona náði
ekki til Cannes á síðasta ári, en var
Synd á London Film Festival í nóvem-
ber sl. og þar náði greinaröfundur á
Whit Stillman yfir léttum hádegis-
verði í Soho.
Barcelona fjallar um rómantískar
og pólitískar hrakfarir tveggja
bandarískra frænda á Spáni eftir
fall Francos. Tímasviðið er „á síðasta
áratug kalda stríðsins“ þegar diskóið
er að íjara út, Bandaríkin farin að
toga niður um sig pilsfaldinn í síauk-
inni siðprýði, sem fylgdi aukinni út-
breiðslu eyðni og fasisma hollustu-
stefnunnar, á meðan spánskur ung-
dómur fagnar nýfengnu frelsi, slettir
úr klaufunum og hatast við NATO,
Bandaríkin og allt sem minnt getur
á fasíska fortíð landsins. Stillman
kallar þetta tímabil „snemm-
Almodovar" til heiðurs einum
fremsta kvikmyndagerðarmanns
Spánveija um þessar mundir.
Ted Boynton (Taylor Nichols) í býr
í Barcelona sem sölufulltrúi banda-
rísks fyrirtækis og er í sárum eftir
holdlegt, en endasleppt ástarsam-
band, þegar hinn óþolandi ósvífni og
sjálfumglaði frændi hans úr flotan-
um, Fred (Chris Eigeman), kemur
til að undirbúa komu sjöttu flota-
deildar til borgarinnar. Fred flytur
inn á Ted, þeim síðarnefnda til mik-
illar armæðu, og saman blandast
þeir inn í atburðarás sem leiðir bæði
til hryðjuverka og átaka í fjölbreytt-
um og flóknum samböndum við
nokkrar blóðheitar senjorítur, sem
vinna sem túlkar við ráðstefnumið-
stöð þar í borginni. Bæði Nichols og
Eigeman komu fram í minni hlut-
verkum í Metropolitan og Stillman
segist hafa orðið svo hrifinn af túlk-
ufl þeirra á persónunum að hann
hafi viljað vita hvað yrði um þá og
því hafi hann skrifað Barcelona með
þá Ted/Nichols og Fred/Eigeman í
huga.
Aðspurður viðurkennir Whit Still-
man að Barcelona sé að miklu leyti
byggð á atburðum úr lífí hans sjálfs.
„Ég ætlaði mér alls ekki að skrifa
sjálfsævisögulegt handrit, en eftir
því sem ég umskrifaði það oftar
bættust inn atriði og efni sem ég
hef sérstakan áhuga á, atburðir sem
raunverulega gerðust, eða persónur
sem eru að meira eða minna leyti
búnar til úr vinum og kunningjum.
Ég held að ég sé sjálfur einhvers
konar samblanda úr Ted og Fred —
eða að þeir endurspegli ólíkar hliðar
á mér. „í fljótu bragði er erfitt að
koma auga á nördinn Ted eða grobb-
hanann Fred í hinum geðþekka Still-
man, en hann fullvissar mig glað-
beittur um að það sé grunnt á hvoru
tveggja.
Stillman fæddist í Washington
árið 1952, ólst upp á Manhattan og
ætlaði upphaflega að fylgja í fótspor
föður síns inn í stjórnmál og lög-
fræði, en söðlaði svo um og sneri sér
að blaðamennsku og ritstörfum. Eft-
ir að hafa útskrifast frá Harward-
háskóla og eytt einu ári hjá frændum
sínum í Mexíkó við að læra spænsku
og skrifa rammpólitískar greinar, tók
hann stefnuna á að starfa við fram-
leiðslu á kvikmyndum og sjónvarps-
efni. En leiðin þangað reyndist lengri
og strangari en hann hafði órað fyr-
ir og því lenti hann meðal annars í
sölustörfum í nokkur ár. Það voru
sölustörfin sem að hluta til drógu
hann til Spánar. „Það er að segja
eftir að ég var búinn að gifta mig,“
bætir hann við. „Konan mín er frá
Barcelona og mín fyrsta ferð þangað
var að telja hana á að snúa aftur til
New York með mér. Önnur heim-
sóknin var þegar við giftum okkur.
í gegnum hana komst ég í sambönd
við spánska kvikmyndagerðarmenn
og tók að starfa við kynningu á sölu
á myndum þeirra á alþjóðavettvangi.
Þannig kynntist ég meðal annars
fyrsta og eina íslendingnum sem ég
þekki,“ bætir hann brosandi við og
á þar við Friðbert Pálsson hjá Há-
skólabíói. „Hann var að kaupa mynd-
ir fyrir lítinn markað og ég var að
selja litlar myndir — við áttum þvi
ýmislegt sameiglnlegt.“
Það var um 1983 sem hugmyndin
að Barcelona kviknaði. „Ég var oft
látinn leika heimska Ameríkanann í
myndum þeirra leikstjóra sem ég var
að vinna með í það og það skiptið
og lék á þessum tiltekna tíma í Sal
Gorde (Smekkleysi), farsa Fernando
Trueba (nýjasta mynd Trueba er hin
umtalaða Belle Epoque). Þar eð ég
var í allra minnsta smáhlutverkinu
og því ómerkilegasta persónan á sett-
inu, var mínum atriðum skotið inn í
eftir því sem hentaði, og því hafði
ég nógan tíma til að ráfa um Madrid,
hugsa og skrifa."
Stillmann segist hafa valið Barcel-
ona af því að borgin sjálf eigi við
ákveðna tilvistarkreppu að etja og
sé auk þess guðdómlega falleg og
dularfull, hin dæmigerða evrópska
borg. „Hún er hvorki spánsk né kata-
lónsk,“ segir hann. Borgin, með sín-
um endalausu breiðstrætum, skraut-
legu kirkjum, rangölum og róm-
versku rústum, er frábærlega falleg-
ur bakgrunnur fyrir þessa háðsku
og bráðfyndnu sögu um misskilning,
póst-móderníska sjálfsmyndar-
kreppu og gamla og góða formúlu
um strák sem hittir stelpu, missir
hana og endurheimtir; allt fullkomn-
að með rúsínunni í pylsuendanum —
hinum hamingjusama, ameríska
endi. Eitt af því marga sem segja
má Stillman og myndinni til hróss,
er að þrátt fyrir að borgin spili svo
veigamikla rullu í myndinni, sem
annars nýtir sér allar góðar klisjur
sem gefast (og skopast að þeim), er
ekki eitt einasta skot af hinum
ramm-barselónsku byggingum eftir
Gaudi. Það er meira en hægt er að
segja um annan ástaróð til borgar-
innar, kvikmyndina The Hours and
Times.
En snúum okkur að „háðsglettn-
inni“ hans Stillmans. Hann segist
helst geta útskýrt hana með því að
taka dæmi um tónlisti.na sem hann
valdi í myndina. „Ég er sjálfur mjög
hrifinn af tilfinningaríkri tónlist, en
hún mátti ekki vera um of rómantísk
og falleg, því þá hefði áhorfendum
þótt hún væmin og hlægileg. Tónlist-
in þurfti samt að kveikja í fólki um
leið og það gat haldið hinni gaman-
sömu fjarlægð sem felst í háðinu.
Það sama er að segja um nálgunina
í myndinni allri; ég var mjög varkár
við að láta íroníuna — hæðnina —
ekki villast út í að verða svartan
húmor því þá verður manni alveg
sama um persónurnar og nýtur þess
jafnvel að sjá þær þjást.
Það er erfitt að feta þennan milli-
veg háðs og heiðarleika, sérstaklega
þegar öll hönnun myndarinnar er á
köflum viljandi ýkt og hallærisleg,
en Stillman tekst þetta snilldarlega.
Ágætt dæmi um skoplegt atriði er
þegar þeir Ted og Fred aka um göt-
ur borgarinnar og Fred rekur augun
í veggjakrot á spænsku sem segir
„Yankee pigs (cerdos) go home“. í
aumkunarverðri tilraun til að veija
heiður sjálfs sín og lands síns, ræðst
hann á krotið með filtpenna og breyt-
ir cerdos í cievos (dádýr). „Ég er
ekki viss um að Kana-dádýr farið
heim“ sé mikið betra,“ segir frændi
hans þurriega. Eftir þetta afræður
Fred að klæðast aðeins einkennis-
búningi sínum og verður það honum
loks að falli þegar hryðjuverk gegn
NATO ná hámarki sínu.
Allt í sambandi við þá frændur er
í besta falli fáánlegt og skoplegt, en
tilvistarkreppur Teds og illkvittni
Freds er svo trúverðug og hlutverkin
svo vel leikin að maður getur ekki
gert að því að finna til með þeim.
Þeir eru ekki heimskir, þvert á móti,
þeir rökræða, þræta, skoða og skegg-
ræða tilfinningar sínar og hegðun,
en það varnar því ekki að þeir geri
hvert kjánastrikið á eftir öðru. Ted
ákveður til dæmis eftir mikla um-
hugsun að hætta að fara út með
fallegum konum, en velja heldur
„venjulegar og jafnvel ófríðar stúlkur
því þá geti hann séð inn í sálina á
þeim og vitað hvort sambandið sé
einlægt". Kvöldið eftir verður hann
ástfanginn af fegurðardísinni Monts-
errat (Tushka Bergen). Hann leitar
líka rómantískra ráða í Biblíunni,
sem hann hefur falið innan í tímarit-
inu The Economist; hann er einmitt
í trylltum dansi við lag Glenn Millers
Pensylvania 6-500 þegar Fred veður
inn á hann og kallar hann aumkunar-
vert, dansandi Biblíuflón. Ted lendir
í sálarflælcjum yfír rakstri og þeim
möguleika að kannski hafi hann allt-
af rakað sig á vitlausan hátt og trú-
ir einlæglega á sjálfbætandi speki
Dale Carnegie og félaga. Þannig
gerir myndin stöðugt grín að einlæg-
um, en klaufalegum tilraunum hans
til aukinnar sjálfsþekkingar og
mannbóta.
Stillman vill sjálfur gera meira úr
vægi hins persónulega þáttar mynd-
arinnar en mikilvægi þess skilnings
sem mætti leggja í árekstra ólíkra
menningarheima, þjóðemis- og sam-
semdarkreppu amerísku og spánsku
persónanna.
„Mér þætti það alveg hræðilegt
ef áhorfendur sæju ekki fyrst og
fremst ástarsöguna. Ted og Fred eru
svona aulalegir því þeir eru að leita
að sjálfum sér og ekki síður að lífs-
förunaut. Slíkar sjálfsmyndarkrísur
koma yfirleitt fyrst fram með gelgj-
unni og það litar persónurnar Ted
og Fred. Konumar í myndinni
(Tushka Bergen, Mira Sorvino og
Hellena Schmied) eru hins vegar
miklu öruggari með sig og ákveðn-
ari. Þær eru skýrar í kollinum, sjá
ekkert athugavert við að eiga nokkra
elskhuga í einu og jafnvel búa með
sumum þeirra á meðan þeir frændur
eru rammvilltir og særðir yfir skeyt-
ingarleysi þéirra.“
Stillman segist vilja byggja sína
þriðju mynd í kringum nokkrar kon-
ur af svipuðum toga og hinar svölu
senjoritur Barcelona. „Að mörgu
leyti hljóp ég yfir annan kafla í tróló-
gíu þegar ég gerði Barcelona, sem
er nokkurs konar þriðji kafli, á eftir
fyrsta kafla Metropolitan. Nú er ég
kominn með tvo póla og langar til
að gera miðjuna, ef svo má segja,
og láta hana fjalla um nokkrar ung-
ar konur sem em að stíga fyrstu
skrefín í sjálfstætt líf. Það ætti líka
að hjálpa mér að forðast að falla í
sjálfsævisögugryfjuna. Ég sé hana
fyrir mér sem nokkurs konar óð til
diskósins og ef til vill mun hún ger-
ast að miklu leyti á diskóteki - nokk-
urs konar Studio 54“.
- Er framtíð þín ekki rósrauð,
Óskarsverðlaunatilnefning fyrir
fyrstu mynd, frábærir dómar og að-
sókn á Barcelona, sem Castle Rock,
fyrirtæki Rob Reiners, aðstoðaði við
að framleiða, þarftu nokkuð annað
að gera en að hringja í réttu stjöm-
urnar og tiltaka upphæð við stóru
myndverin í Hollywood?
Hann hlær hátt. „Nei, ekki alveg,
enda hef ég fjarskalega lítinn áhuga
á því. Það var frábært að hafa nóga
filmu til að gera Barcelona, en á
tímabili fannst mér settið orðið of
stórt og mannmargt og skar allt nið-
ur við nögl. Ég vil vinna með sem
minnstu umstangi og hvað stjörnur
varðar þá er það svolítið erfítt mál.
Bridget Fonda hefur boðist til að
vinna ókeypis að næstu mynd, en
ég hef ekki enn gert upp hug minn
varðandi það góða boð. Hollywood-
stjörnumar, sem margar em eflaust
ágætis manneskjur, eru óhjákvæmi-
lega vanar ákveðnum forréttindum,
sem ég er ekki viss um að ég vilji
eða geti veitt. Svo er líka mjög gef-
andi að uppgötva nýtt hæfileikafólk
og ég er ekki viss um að ég vilji
missa af þeim þætti vinnunnar. En
mér verður mikill léttir að því að fá
einhvem til að sjá um framkvæmda-
hliðina svo ég geti einbeitt mér að
skrifum og leikstjórn því ég er óskap-
legur snigill í vinnu og fyrsta upp-
kast yfirleitt algjörlega ömurlegt."
Miðað við flögurra ára meðgöngu-
tíma Barcelona er ósennilegt að
diskómynd Stillmans líti dagsins ljós
fyrr en að tveimur til þremur árum
liðnum. Þangað til er kvikmyndaá-
hugafólk hvatt til að taka þátt í
háðsglettni eins ferskasta unga kvik-
myndagerðarmannsins, sem komið
hefur fram á sjónarsviðið um langan
tíma.