Morgunblaðið - 26.02.1995, Blaðsíða 10
10 SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
viðhorf þar sem að mesti launa-
munur á körlum og konum er ein-
mitt meðal stjórnenda og sérfræð-
inga. Konurnar telja hinsvegar
flestar mikilvægt að móta jafnrétt-
isstefnu á vinnustað þó margir við-
mælenda telji erfitt að ná fram
jafnrétti á vinnumarkaði nema með
aukinni ábyrgð karla á börnum og
heimili. Slíkt sé erfitt viðureignar
nema til komi aukinn réttur karl-
manna til fæðingarorlofs. Viðmæl-
endur virðast jafnframt flestir
nokkuð svartsýnir á að hægt sé
að auka ábyrgð karla í bamaupp-
eldi þar sem að ástand á vinnu-
markaði, s.s. hærri laun karla,
lengri vinnutími þeirra, viðhorf
stjórnenda til kvenna og ástand í
dagvistar- og skólamálum viðhaldi
ríkjandi viðhorfum og fyrirkomu-
lagi.
I skýrslu Félagsvísindastofnun-
ar, sem ber yfirskriftina „Launa-
myndun og kynbundinn launamun-
ur“, kemur margt athyglisvert
fram varðandi viðhorf stjórnenda
og launafólks af báðum kynjum.
Hér verður tæpt á helstu niðurstöð-
um og viðhorfum.
SÉRSAMIMINGAR
Nýleg könnun Félagsvísindastofnunar um
launamun kynjanna staðfestir kynbundið
launamisrétti á vinnumarkaði sem vex
með aukinni menntun. Jóhanna Ingvars-
dóttir gluggaði í skýrsluna og kemst að
raun um að þrátt fýrir áralanga baráttu
eiga íslenskar konur enn langt í land með
að ná fram sjálfsögðum mannréttindum á
borð við sömu laun fýrir sömu vinnu.
KONUR láta fjölskylduna
ganga fyrir vinnunni og
eru því síðri starfskraft-
ar á hinum almenna
vinnumarkaði en karlar. Þær hafa
sömuleiðis önnur viðhorf til vinn-
unnar en karlar. Þær eru ekki eins
áhugasamar og ekki jafn tilbúnar
til að fóma sér í starfi. Stjómend-
ur meta það mikils að starfsfólk
sé reiðubúið að vinna frameftir og
telja að karlar séu líklegri til að
láta vinnuna ganga fyrir Öðru.
Þeir em þó ekki jafn sannfærðir
um að mikil yfírvinna sé nauðsyn-
leg eða að framleiðni sé meiri hjá
þeim, sem lengstan vinnudag hafa.
Margir telja að vel megi skipu-
leggja starfíð betur og stytta
vinnutíma án þess að það komi
niður á framleiðni. Margt bendir
auk þess til að karlar meti starf
sitt meira en konur og telji störf
sín skipta meira máli fyrir fyrir-
tækið.
Karlar telja fremur en konur að
mistök í starfí geti haft fjárhags-
legt tap fyrir fyrirtækið í för með
sér. Þessi munur kemur fram hjá
öllum starfsstéttum að frátöldum
iðnaðarmönnum. A sama hátt eru
hlutfallslega færri konur en karlar
þeirrar skoðunar að þær þurfí lík-
lega að segja upp eða verði sagt
upp ef þær geri mistök í starfí.
Hlutfallslega fleiri karlar eru einn-
ig þeirrar skoðunar að það taki
meira en ár að ná góðum tökum
á því starfí, sem þeir sinna og er
sú skoðun ekki háð starfsstétt.
Konur virðast því meta störf sín
lítils miðað við karla og telja þau
hafa lítil áhrif á fjárhagslega vel-
gengni fyrirtækisins enda liggur
fyrir fjöldi kannana, sem leiða í
Ijós ofmat karla og vanmat kvenna
á eigin störfum.
LAUNAMYNDUN
Þetta má m.a. lesa út úr könnun
Félagsvísindastofnunar, sem gerð
var fyrir skrifstofu jafnréttismála,
á launamuni kynjanna, en að und-
anförnu hefur sú könnun fengið
talsvert rými í þjóðfélagsumræð-
unni í kjölfar sláandi niðurstaðna
fyrir konur á vinnumarkaði og þá
helst þær, sem sóst hafa eftir fram-
halds- og háskólamenntun. Könn-
unin, sem náði til fjögurra ríkisfyr-
irtækja og jafnmargra einkafyrir-
tækja, leiðir í ljós töluverðan mun
á launum karla og kvenna og vex
sá munur með aukinni menntun.
Ekki er neinn munur á launum
karla og kvenna sem ekkert nám
hafa stundað að afloknum grunn-
skóla, en konur með framhalds-
skólamenntun eru með 78% af
launum karla með sambærilega
menntun og konur með háskóla-
menntun eru með 64% af launum
háskólamenntaðra karla. Jafn-
framt leiðir könnunin í ljós að það
hefur meiri launahækkun í för með
sér fyrir karla en konur að starfa
sem sérfræðingar eða stjórnendur
og að algengara sé að karlar fái
yfirgreiðslur umfram launataxta
en konur.
Eitt helsta verkefni kvennabar-
áttunnar hefur í áranna rás verið
sömu laun fyrir sömu vinnu og
ekki skortir á viljayfirlýsingar og
samþykktir íslenskra stjórnmála-
forkólfa, jafnt innanlands sem á
alþjóðavettvangi, hvað þetta snert-
ir. En reyndin er önnur þó margir
hafí staðið í þeirri trú að stóraukin
menntun kvenna væri einmitt lyk-
illinn að jafnri stöðu þeirra á við
karla í launalegu tilliti. Könnunin
leiðir hinsvegar í ljós, svo ekki
verður um villst, að konur eiga enn
langt í land með að ná fram sjálf-
sögðum mannréttindum, sem taka
til launakjara á almennum vinnu-
markaði. Þegar leitað er skýringa,
skella margir skuldinni á úrelt við-
horf stjómenda atvinnufyrirtækja
enda er algengt viðkvæði það að
karlar séu fyrirvinnur fjölskyld-
unnar og þurfí þess vegna hærri
laun en konur. Það sé aftur á
móti hlutverk kvenna að sjá um
böm og bú.
JAFNRÉTTISSTEFNA
Þegar karlar og konur eru innt
eftir viðhorfum til mikilvægis þess
að móta ákveðna jafnréttisstefnu
innan stofnunar sinnar eða fyrir-
tækis kemur fram kynbundinn
munur í svörum. Flestir karlanna,
einkum innan opinbera geirans,
telja slíka stefnu með öllu óþarfa
þar sem að jafnrétti sé í heiðri
haft. Konur væru í auknum mæli
famar að sækja í stjórnunarstöður
og því færi launamunur minnk-
andi. Niðurstöður könnunarinnar
stangast aftur á móti á við þetta
Þeir þættir, sem mest áhrif hafa
á laun karla, eru menntun, hvort
starfað er hjá einkafyrirtæki eða
opinberri stofnun og líkamlegt álag
í starfi. Þannig eru karlar, sem
lokið hafa grunnskólaprófi, með
um 15% lægri laun en kynbræður
rheð framhaldsskólanám að baki
og háskólamenntaðir karlar með
16% hærri laun en framhaldsskóla-
menntaðir. Sömuleiðis hafa karlar,
sem vinna hjá einkafyrirtæki,
41,4% hærri laun en karlar hjá
hinu opinbera og þegar líkamlegt
álag þeirra eykst um eina staðal-
einingu lækka laun um rúm 14%.
Þeir þættir, sem hafa mest áhrif
á laun kvenna, eru hvort þær vinna
hjá einkafyrirtæki eða opinberri
stofnun og starfsaldur á núverandi
vinnustað. Konur hjá einkafyrir-
tækjum hafa um 35% hærri laun
en kynsystur í sambærilegu starfi
og með sambærilega menntun hjá
hinu opinbera. Og fyrir hvert ár,
sem þær hafa starfað hjá viðkom-
andi stofnun eða fyrirtæki, hækka
laun um 1,6%. Þrátt fyrir sterkt
samband á milli menntunar kvenna
og launa þeirra, þá hverfur þetta
samband þegar tekið hefur verið
tillit til starfsstéttar, inntaks starfs
og fleiri þátta. Þegar tekið hefur
verið tillit til áhrifa þessara sömu
þátta á laun karla hefur starfsald-
ur ekki lengur áhrif á laun þeirra
sem bendir til að konur þurfi frek-
ar að sanna sig á nýjum vinnustað
en karlar. Prófgráða þeirra og
reynsla dugar ekki sem staðfesting
á hæfni heldur þurfa þær einnig
BARÁTTAN
UM BRAUDIÐ
Starfsstétt, menntun, starfsald-
ur, aldur, fjöldi yfírvinnutíma og
hvort starfað er hjá einkafyrirtæki
eða hjá opinberum aðilum skýrir
stóran hluta af breytileika dag-
vinnulauna og aukagreiðslna.
Þessir þætti'r hafa þó mun meiri
áhrif á laun karla en kvenna og
þegar tekið hefur verið tillit til allra
þessara þátta hafa konur samt sem
áður 16% lægri laun en karlar.
Niðurstöðurnar sýna að sér-
samningar launþega og vinnuveit-
enda leiða til aukins munar á laun-
um karla og kvenna. í þeim stétt-
um þar sem sérsamningar eru al-
gengastir er lang mesti munurinn
á launum kynjanna. Andlegt álag
í starfí og ábyrgð á rekstri hækkar
bæði laun karla og kvenna en lík-
amlegt álag hefur hinsvegar nei-
kvæða fylgni við laun karla og
kvenna. Þegar starf krefst hand-
leikni, nákvæmni og einbeitingar
eða þegar eyðublaðaútfyllingar eru
ríkur þáttur í starfinu lækkar það
laun karla en ekki kvenna. Hóp-
vinna, sem væntanlega felst fyrst
og fremst í nefndarstörfum ýmiss
konar hækkar laun karla en ekki
kvenna. Þegar starf felur í sér
sveigjanleika eða sjálfstæði í starfi
hækkar það hinsvegar laun kvenna
en ekki karla.
ÁHRIFAVALDAR