Morgunblaðið - 26.02.1995, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
GEYSISHÚSIÐ
AÐALSTRÆTI 2 var verslunarhús Duusverslunar í uppafi þessarar aldar en W. Fischer hafði selt
Duusverslun húsið árið 1904. Ekki hafa menn átt að fara í grafgötur um hvað tímanum leið því
myndarklukka var kominn á húsið. (Úr bókinni „Sögustaður við Sund“ eftir Pál Líndal, en þangað
eru einnig aðrar heimildir sóttar.)
EITT af því athyglisverðasta
sem skeð hefur í miðborginni og
stuðiað hefur að gefa henni mann-
eskjulegt yfírbragð er sú starfsemi
sem fram hefur farið í Geysishús-
inu næstliðin ár. Átti sá er hér
ritar alls ekki von á slíku menning-
arátaki og rak satt að segja á
rogastans er hann kom þar inn
fyrst. Síðan hefur hver sýningin
rekið aðra og hefur rýnirinn haft
óblandna ánægju af þeim flestum.
Starfsemin í húsinu hefur verið
mjög í samræmi við hið besta sem
gert er í erlendum stórborgum,
sem miðar að því að tengja fortíð
og nútíð og skapa hlýlegt andrúm
í köldum frumskógi steinsteyp-
unnar.
Um er að ræða fyrsta verslunar-
hús í Reykjavík og mun uppruna-
lega hafa verið nefnt Sunchen-
bergshús eftir verslunarstjóranum
J.C. Sunchenberg. Þar var til húsa
konungsverslun sem rekin hafði
verið í Örfirisey en var flutt til
Reykjavíkur árið 1780. Eftir af-
nám einokunar keypti Sunchen-
berg verslunina árið 1788 og rak
hana um alllangt skeið og varð
um leið fyrstur kaupmaður í
Reykjavík. Á þessum stað hefur
verslun verið rekin alla tíð síðan.
Um 1855 var gamla verslunarhús-
ið rifið og í staðinn reist það hús
sem enn stendur. Þar og í næstu
húsum voru aðalbækistöðvar Fisc-
herverslunar, sem var ein helsta
verslun í Reykjavík á 19 öld ofan-
verðri, kennd við W. Fischer kaup-
mann, og eftir honum er Fischer-
sund nefnt. Eftir aldamótin keypti
fyrirtækið H.P. Duus Fischerversl-
un og hafði þar allmikil umsvif
um skeið en varð gjaldþrota 1927.
Þá hófst verslun Ingólfs Apóteks
í húsinu og þar var lyfjaverslunin
starfrækt þar til hún var flutt í
Aðalstræti 4 í Fischersundi. Þá
má þess geta, að á horninu við
Sunchenbergsverslun lét Frydens-
berg, fyrsti bæjarfógeti í Reykja-
vík, setja upp gapastokk sem stóð
þar á árunum 1804-1808 að því
er best er vitað, og var líklega sá
síðasti á íslandi.
Af þessari upptalningu má ráða
að húsið og umhverfið búa yfir
mikilli og merkri sögu og að púls
borgarinnar hafi slegið þar hvað
ákafast um langt árabil og að hér
hafí örlög margra verið ráðin.
Einmitt vegna hinnar merku
sögu hússins, var að mati skrifara
dottið á farsælustu lausn sem
hugsast gat með því að færa hús-
ið sem mest í fyrra horf og nota
til kynningar á ýmsum þáttum
borgarlífsins, ásamt því að efna
til annarra sýningaframkvæmda í
bland, sem gerðu staðinn enn
áhugaverðari til heimsókna. Á
staðnum var einnig kynning á
ferðamöguleikum um landið og
fyrir vikið munu útlendingar hafa
átt tíð erindi í húsið og um leið
blasti við þeim sitthvað sem álíta
má til drjúgrar og forvitnilegrar
landkynningar sem margur mun
án efa hafa kunnað vel að meta.
Þetta er þannig eitt af þeim
húsum sem sennilega eru í frið-
unarfiokki A og ef ekki skil ég
ekki gang mála, og þá á að heiðra
hina merku starfsemi sem í húsinu
fór fram og sem einmitt hefur
verið gert á undangengnum árum
og ætti frekar að efla og skipu-
leggja enn betur. Sýningarstarf-
semin á árinu 1994 var mjög fjöl-
þætt og má bera mikið lof á for-
stöðumanninn, Ólaf Jensson. Hitt
verður svo að segjast að fjölmiðlar
hafa ekki verið nægilega með á
nótunum frekar en fyrri daginn
er menningin er annars vegar og
einkum ef sjónlistir eiga í hlut.
Sumar þessara sýninga hafa verið
KÚLLIKE Montgomery, listfræð-
ingur og forstjóri Bror Hjorth-
safnsins í Uppsölum, heldur fyrir-
lestur á sænsku, sem hún nefnir
Bror Hjorth og kærleikurinn, í
Hafnarborg, menningar- og lista-
stofnun Hafnarfjarðar, sunnudag-
inn 26. febrúar kl. 17.
Fyrirlesturinn fjallar um
sænska myndhöggvarann og mál-
arann Bror Hjorth (1894-1968)
og er haldinn í tengslum við nor-
rænu höggmyndasýninguna Frá
prímitívisma til póstmódernisma,
sem er samstarfsverkefni Hafnar-
borgar og Listasafns Sigurjóns
Ólafssonar og liður í Norrænu
menningarhátíðinni Sólstöfum.
Síðastliðið ár voru liðin hundrað
ár frá fæðingu listamannsins og
voru af því tilefni haldnar stórar
þess eðlis að þær hafa kallað á
listrýni og kunnir borgarar hafa
skrifað mér og sent skilaboð um
skrif um einstaka aðrar sýningar,
sem ég gat ekki orðið við því að
þær töldust fyrir utan eða á mörk-
um samningsbundins umfjöllunar-
sviðs míns.
Þetta er á blað sett vegna þess,
að nýr meirihlúti í borgarráði
hyggst flytja aðra og hjáleita
starfsemi í húsið, og þótt hún sé
í sjálfu sér góðra gjalda verð, telst
húsið alls ekki rétti vettvangurinn
þótt sjálf staðsetningin sé kannski
heppilegur kostur. Hætta er á að
breytingarnar á húsinu og stig-
magnandi umgangur kunni að
verða á kostnað hinnar öldnu
byggingar og enginn veit svo
hvernig starfsemin muni þróast
er fram sækir, sem gæti kallað á
rammgerðari byggingu og traust-
ari burðarstoðir. Grunar mig að
ég tali fyrir hönd fjölmargra borg-
arbúa, er ég vara við þessum
breytingum og skora á borgarvöld
að halda áfram þeirri ágætu starf-
semi sem fram hefur farið í húsinu
og veita aukið fé til hennar til að
hún megi blómstra og verða enn
öflugri.
Bragi Ásgeirsson
Verk eftir Bror Hjorth.
sýningar á verkum hans í söfnum
í Svíþjóð. Bror Hjorth er þekktur
og vinsæll listamaður og er það
ekki síst hinu mikla og merkilega
starfi sem fram fer á Bror Hjorth-
safninu í Uppsölum að þakka, en
safnið er fyrrum heimili hans og
vinnustofa, segir í kynningu.
Fyrirlestur um Bror
Hjorth í Hafnarborg
FRÉTTIR
A
Aðstaða fatlaðra við Háskóla Islands
Skortur á
sameiginlegri
stefnu
DR. SUÉ Kroeger, framkvæmda-
stjóri þjónustudeildar fatlaðra við
Háskólann í Minnesota, segir að
Háskóli íslands verði að meðhöndla
fatlaða námsmenn á sama hátt og
ófatlaða 'og koma til móts við mis-
munandi þarfir þeirra. Stærsta
vandamálið sé skortur á sameigin-
legri stefnu háskólans í málefnum
fatlaðra. Þeir þurfi
eins og aðrir nem-
endur að vita hvað
þeim standi til boða
ákveði þeir að hefja
nám við Háskólann.
Sue þekkir
vandamál fatlaðra
af eigin raun en hún
er sjálf hreyfihöml-
uð. Sagði hún að
verulegar breyting-
ar hefðu átt sér stað
á aðstoð við fatlaða
nemendur í Banda-
ríkjunum á síðustu
árum og nefndi sem
dæmi að 300 fatlaðir nemendur
hafi stundað nám við Háskólann í
Minnesota fyrir tíu árum en í dag
væru þeir um 1.000, sem hún ásamt
50 manna starfsliði hefur afskipti
af.
Sue hefur að undanförnu kynnt
sér aðstöðu fatlaðra nemenda við
Háskóla íslands og mun leggja fram
niðurstöður ásamt tillögum til úr-
bóta fyrir háskólaráð.
Þjónustan í höndum
Námsráðgjafar
Þjónusta við fatlaða nemendur
við Háskóla íslands er tiltölulega
ný en hún er í höndum Námsráð-
gjafar háskólans. Á undanförnum
árum hafa um um 20 fatlaðir nem-
endur verið skráðir við háskólann
og nú eru milli 12 og 15 á skrá.
Flestir eru hreyfihamlaðir en einnig
er um að ræða blinda og sjónskerta
nemendur, heyrnarskerta, fjölfatl-
aða og nemendur með sértæka
námsörðugleika auk annarrar fötl-
unar.
Fatlaðir nemendur hafa til þessa
mátt sætta sig við að lausn á þeim
vanda sem fötlun þeirra veldur þeim
er háð samningum við einstakar
deildir og kennara hveiju sinni.
Oftast hefur samvinnan gengið vel
og þær undantekningar sem orðið
hafa má í flestum tilvikum rekja
til vanþekkingar á eðli fötlunarinn-
ar.
Fötlun felur í sér
félagslegar hömlur
„Vandamál fatlaðra eru mjög
svipuð þeim sem við þekkjum í
Bandaríkjunum,“ sagði Sue. „Á
sumum sviðum erum við á undan
ykkur sem sennilega er vegna þess
að við höfum haft lengri tíma til að
vinna að þessum málum. Það er svo
erfitt fyrir fólk að skilja að fötlun
felur í sér félagslegar hömlur. Mönn-
um hættir til að líta á fötlun sem
vandamál sem þarf að lækna en
hækjumar sem ég geng með eru
ekki vandamál heldur hvemig um-
hverfið er hannað, tröppur og lyftur
svo dæmi sé tekið. Þetta er sameig-
inlegt vandamál okkar sem erum
hreyfihömluð hvar sem við emm og
hvert sem við förurn."
Umhverfið væri þó ekki eina
vandamálið sagði hún og benti á
dulda fötlun eins og námsörðug-
leika, geðræn vandamál og heyrn-
arskerðingu en öllum væri ætlað
að falla að ákveðnum staðli hvernig
svo sem hann væri á sig kominn
andlega eða líkamlega. „Ég held
að menn hafi ávallt þennan staðal
í huga þegar hlutir eru hannaðir
eða teknar ákvarðanir um önnur
viðmið,“ sagði hún.
„En við verðum að hafa í huga
að við erum öll ólík með ólíka þarf-
ir sem taka verður tillit til.“
Sue sagðist strax hafa tekið eft-
ir að hér á landi væru samskipti
fatlaðra og ófatlaðra mun óþving-
Dr. Sue Kroeger
aðri en hún ætti að venjast. Nem-
endur hjálpuðu fötluðum nemend-
um um viðvik ef svo bæri undir,
ólíkt því sem algengast væri í
Bandaríkjunum, þar sem öllum
væri í mun að sýna sjálfstæði sitt.
Engin fastmótuð stefna
„Ég tel að háskólinn leggi sig
fram um að koma til móts við fatl-
aða nemendur hvað varðar kennslu
og próf,“ sagði Sue. „Boðið er upp
á námsbækur á snældum, lengri
próftíma og glósur sem fatlaðir
hafa aðgang að. En það sem ég
heyri frá starfsfólki og nemendum
er að þrátt fyrir að þessi þjónusta
sé fyrir hendi vanti fastmótaða
stefnu um hvernig beri að koma til
móts við fatlaða nemendur. Betri
skilgreining á hlutverki hvers og
eins þarf að liggja fyrir og fatlaðir
nemendur þurfa að vita hvað þeim
stendur til boða ákveði þeir að hefja
nám við háskólann. Eg held að
skortur á sameiginlegir stefnu há-
skólans sé stærsta vandamálið.“
Annað vandamál hér er hönnun
og aðbúnaður skólabygginganna að
mati Sue. Þær eru mun erfiðari
fötluðum en þekktist í Evrópu eða
í Bandaríkjunum og jafnvel nýrri
byggingar stæðust ekki fyllilega
kröfur um aðgengi fatlaðra. Sagði
hún að fatlaðir nemendur ættu erf-
itt með að skilja hversu seint og
erfiðlega gengi að ná fram úrbótum
jafnvel þegar um einföldustu hluti
væri að ræða. Nefndi hún sem
dæmi að nemandi hafi iðulega snú-
ið frá skólanum og heim þar sem
ekkert bílastæði væri að fá fyrir
fatlaða.
„Ég hef líka heyrt að þegar ráð-
ist er í framkvæmd þá sé ekki allt-
af rétt að staðið,“ sagði hún. „Hjóla-
stólabrautin við aðalbygginguna er
til dæmis allt of brött. Um hana
kemst varla hjólastóll án aðstoðar."
Framtíðarskipulag
háskólasvæðis
Annað vandamál sagði hún vera
veðrið og þá sérstaklega snjóinn,
sem væri erfiður yfirferðar. Sagðist
hún leggja til við háskólaráð að
unnin yrði áætlun um framtíðarskip-
an á háskólasvæðinu með það í huga
að gerðir yrðu neðanjarðargangar
eða yfirbyggðir gangar fyrir nem-
endur að komast eftir milli húsa.
Þetta væri dýr framkvæmd en hana
mætti vinna í áföngum. Þá benti
hún á að fatlaðir stúdentar gætu
ekki búið á stúdentagörðum vegna
aðstöðuleysis og aðgengis sem væri
ekki við hæfi hreyfihamlaðra.