Morgunblaðið - 26.02.1995, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1995 29*

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
AÐHALD AÐ HINU
OPINBERA
IHVERJU málinu á fætur öðru
standa forsvarsmenn hins opin-
bera frammi fyrir því, að vinnu-
brögð, sem tíðkazt hafa í áratugi
í einu formi eða öðru, ganga ekki
lengur. í hverju málinu á fætur
öðru kemur í ljós, að opinber fyrir-
tæki verða að gjörbreyta viðskipta-
háttum sínum og ráðherrar og aðr-
ir forsvarsmenn hins opinbera
verða að breyta starfsháttum sín-
um. Nýjasta dæmi um þetta er nið-
urstaða áfrýjunarnefndar sam-
keppnismála, sem telur, að Jó-
hanna Sigurðardóttir, fyrrverandi
félagsmálaráðherra, hafi gengið
gegn markmiðum samkeppnislaga,
þegar hún tilkynnti sveitarstjórn-
um og vinnumiðlunum þeirra á
árinu 1993, að þessir aðilar skyldu
nota tölvukerfi, sem vinnumála-
skrifstofa ráðuneytisins hafði þró-
að í samvinnu við SKÝRR.
Frá árinu 1989 hafði fyrirtækið
Spor sf. hins vegar lagt vinnu í að
útbúa sérstakt tölvukerfi fyrir at-
vinnuleysisskráningu og vinnu-
miðlanir sveitarfélaga og verka-
lýðsfélaga. Fyrirtækið mótmælti
ákvörðun þáverandi félagsmála-
ráðherra og kærði til Samkeppnis-
stofnunar og umboðsmanns Al-
þingis. Umboðsmaðurtaldi ákvörð-
un ráðherrans hafa Iagastoð og
samkeppnisráð vísaði kærunni frá
án efnislegrar afstöðu m.a. með
þeirri röksemd, að tölvukerfi ráðu-
neytisins væri ekki selt á frjálsum
markaði heldur eingöngu ætlað til
nota í samræmdu heildarkerfi, sem
ráðuneytið bæri ábyrgð á.
Áfrýjunarnefnd samkeppnis-
mála hefur nú hnekkt þessum úr-
skurði og telur, að einstökum
vinnumiðlunum hafi verið fijálst
að velja það kerfi, sem fullnægi
almennum skilyrðum. í niðurstöðu
nefndarinnar segir m.a.: „Ákvörð-
un ráðherrans var til þess fallin
að hafa neikvæð áhrif á hagsmuni
ótiltekins fjölda aðila, sem stunda
forritavinnslu og ætla má að hefðu
áhuga á viðskiptum af þessu tagi.
Einkum hafði þetta þó áhrif á hags-
muni Spors sf., sem hafði hafið
kostnaðarsaman undirbúning
kerfisvinnslu af þessu tagi áður en
ákvörðun ráðherra var tekin.“
Það hefur gífurlega þýðingu fyr-
ir atvinnu- og viðskiptalíf lands-
manna, að sett hefur verið upp
kerfi á borð við Samkeppnisstofn-
un; samkeppnisráð og áfrýjunar-
nefnd samkeppnismála, sem opnar
fyrirtækjum leið til þess að leita
réttar síns gagnvart opinberum
aðilum í málum, sem þessum. Þetta
þýðir, að við búum í gjörbreyttu
og réttlátara þjóðfélagi. Þegar
horft er til baka í marga áratugi
verður auðvitað ljóst, að það hefur
verið níðst á einkafyrirtækjum í
atvinnurekstri með þeim hætti, að
óhugnanlegt er í ljósi þeirra við-
horfa, sem nú ríkja. Menn urðu að
sitja og standa eins og stjórnmála-
mönnum og embættismönnum
hentaði.
Nú er þetta breytt. Opinberir
aðilar tapa hveiju málinu á fætur
öðru. Aftur og aftur er sýnt fram
á, að þeir viðskiptahættir, sem
opinber fyrirtæki hafa stundað, eru
bæði ósanngjörn og ranglát. Þótt
ráðherrar hafi ekki farið eins illa
út úr málum af þessu tagi og opin-
ber fyrirtæki, standa þeir þó
frammi fyrir mjög sterku aðhaldi,
sem ekki var áður til staðar.
Einkafyrirtæki geta horft fram
á veg með töluverðri bjartsýni.
Smátt og smátt er að skapast hér
gjörbreytt andrúmsloft í þeirra
garð. Framsókn hins fijálsa við-
skiptalífs er stöðug. Opinber af-
skipti og viðskiptahættir og vinnu-
brögð opinberra aðila eru á undan-
haldi. Hér er að verða til heilbrigð-
ara og réttlátara þjóðfélag.
KENNARA-
VERK-
FALLIÐ
ÞAÐ virðist engin hreyfing vera
í samningamálum kennara.
Nú er tæp vika liðin frá því, að
samningar náðust á hinum al-
menna vinnumarkaði. Eins og að-
stæður eru fer ekkert á milli mála,
að það er einfaldlega óhugsandi
að ríkið geti gert samninga við
kennara, sem tryggi þeim kjara-
bætur umfram það, sem samið var
um í almennu samningunum.
Með hveijum degi sem líður án
þess að kennarar semji á þeim
grundvelli, sem lagður var í al-
mennu samningunum, tapa félags-
menn kennarafélaganna töluverð-
um upphæðum. Aðrir launþegar
hafa ekki skilning á því eins og
nú standa sakir, að kennarar eigi
rétt á meiri kjarabótum en þeir.
Þar með er ekki sagt, að vel sé
búið að kennurum. Þvert á móti.
Það er margt sem bendir til þess,
að launakjör í menntakerfinu hreki
hæft fólk frá kennslu. Fátt er þjóð-
inni mikilvægara en að gæði
menntunar á Islandi séu sambæri-
leg við það, sem gerist í öðrum
löndum. Skólakerfið getur ekki
tryggf börnum, unglingum og ungu
fólki góða menntun nema það hafi
yfir að ráða hæfum kennurum.
En aðferðin til þess að koma
þessum boðskap til skila er ekki
sú að efna til langvarandi verkfalla
í skólum landsins.
i OA einn er
-M. »sá maður í
Sturlungu sem tekur
þátt í helztu atburðum
sögunnar og lifír af,
jafnvel Flugumýrar-
brennu og Örlygs-
staðafund, það er skáldið og sagna-
ritari samtímans, Sturla Þórðarson,
hinn „kvæðafróði söngmaður".
Enginn virðist hafa áhuga á því að
bera vopn á skáldið og því eigum
við sögu þessarar aldar, sagða á
köflum í eins listilegum búningi og
hinar mestu íslendinga sögur. Slík-
ir söngvarar koma einnig fyrir í
ljóðafrásögnum Hómers. Undir lok
Odysseifskviðu er frásögn af söng-
manninum Femíusi Terpíussyni sem
lifði af hildarleikinn í höll Odysseifs
einsog Sturla hinn gráa leik aldar
sinnar: „En söngmaðurinn Femíus
Terpíusson, sem biðlamir höfðu
kúgað til að kveða hjá sér, komst
undan hinum dimma dauða. Hann
stóð nálægt stigadyrunum, og hélt
á hinni hljómfögru hörpu. Nú kom
honum tvennt í hug, hvort hann
skyldi ganga út úr stofunni og setj-
ast hjá enum veglega stalla hins
mikla Seifs, húsvarðargoðs: voru
þeir Laertes og Odysseifur "á þeim
stalla vanir að brenna mörg nauts-
læri: eða skyldi hann hlaupa til
Odysseifs, taka um kné hans, og
biðja sér lífs. En er hann hugsaði
um þetta, leizt*honum ráðlegast,
að flýja á náðir Odysseifs Laertes-
sonar; hann lagði þá niður hina
hvelfdu hörpu milli skaftkersins og
hins silfumeglda hástóls, hljóp svo
til Odysseifs, og tók um kné honum,
bað sér griða, og talaði til hans
skjótum orðum: „Eg knéfell, og bið
þig, Odysseifur, álít mig miskunn-
samlega, og haf meðaumkvun með
mér. Sjálfur muntu þess sárlega
HELGI
spjall
iðrast síðar meir, ef
þú drepur þann söng-
mann, sem kveður
guðum og mönnum til
lofs, eins og eg gjöri.
Eg hefí af öngvum
manni lært, heldur
hefír Guð blásið í bijóst mér ýmis-
legum ljóðasöngvum. Það er skylt,
að eg syngi fyrir þér, eins og fyrir
einhveijum guðanna. Lát þig því
ekki fýsa til að höggva höfuð af
mér. Telemakkus, þinn ástfólgni
son, getur borið mér það, að eg kom
ekki sjálfráður í hús þitt til að kveða
yfír borðum, biðlunum til skemmt-
unar, og ekki heldur af því að eg
þyrfti þess, heldur fóru þeir með
mig hingað nauðugan, því þeir voru
fjölmennari og mér yfírsterkari".
Svo mælti hann, en er hinn
kraftagóði Telemakkus heyrði,
hvað hann sagði, talaði hann þegar
til föður síns, er hjá honum stóð:
„Lát vera, högg eigi þenna mann,
hann er saklaus. Við skulum og
gefa líf kallaranum Medoni, hann
hefír ávallt verið mér unnandi hér
í húsi voru, meðan eg hefí verið sem
bam. Mér þykir verst, ef Fíletíus
eða svínahirðirinn hafa drepið hann,
eða hann hefír orðið á vegi fyrir
þér, þegar berserksgangurinn var
á þér í höllinni." XXII, (330-361).
-J O r í PROLOGUS FYRIR
IuUi Snorra Eddu segir
Snorri Sturluson svo í IV kafla:
„Óðinn hafði spádóm og svo kona
hans, og af þeim vísindum fann
hann það, að nafn hans myndi uppi
vera haft í norðurhálfu heimsins
og tignað umfram aðra konunga.
Fyrir þá sök fýstist hann að byija
ferð sína af Tyrklandi og hafði með
sér mikinn fjölda liðs, unga menn
og gamla, karla og konur, og höfðu
með sér marga gersemlega hluti.
En hvar sem þeir fóru yfír lönd,
þá var ágæti mikið frá þeim sagt,
svo þeir þóttu líkari guðum en
mönnum. Þeir gefa ei stað ferð-
inni, fyrr en þeir koma norður í það
land, er nú er kallað Saxland. Þar
dvaldist Óðinn langar hríðir og
eignaðist víða það land.“ Og í V
kafla segir svo: „En Óðinn hafði
með sér þann son sinn, er Yngvi
er nefndur, er konungur var í Sví-
þjóð eftir hann. Og em af honum
komnar þær ættir, er ynglingar em
kallaðir. Þeir æsir tóku sér kvon-
föng þar innanlands, en sum sonum
sínum. Og urðu þessar ættir flöl-
mennar, að um Saxland og allt
þaðan um norðurhálfur dreifðist,
svo að þeirra tunga Asíamanna var
eigin tunga um öll þessi lönd. Og
það þykjast menn skynja mega, af
því rituð em langfeðganöfn þeirra,
að þau nöfn hafa fylgt þessari
tungu og þeir æsir hafa haft tung-
una norður hingað í heim, í Noreg
og í Svíþjóð, í Danmörk og í Sax-
land. Og í Englandi em fom lands-
heiti eða staðaheiti, þau er skilja
má, að af annarri tungu em gefin
en þessari."
En semsagt, Óðinn og hans lið
kom frá Tyrklandi, eða Troju, sem
Snorri segir að hafí verið „nær
miðri veröldinni". Þar bjuggu þeir
„höfðingjar (sem) hafa verið um-
fram aðra menn þá er verið hafa í
veröldu um alla manndómlega
hluti“.
Augljóst er að Snorri hefur þekkt
til Hómerskviða en leggur útaf þeim
að eigin geðþótta einsog hans var
von og vísa.
M
(meira næsta sunnudag)
VENNT HEFUR GERZT
á undanfömum vikum,
sem eykur líkur á því,
að greiðsla útgerðar
fyrir afnot af fiskimið-
unum, sameiginlegri
auðlind landsmanna
allra, verði til umræðu
í kosningabaráttunni á næstu vikum og
jafnvel eitt af höfuðmálum kosninganna;
annars vegar tillögur frambjóðenda Sjálf-
stæðisflokksins á Vestfjörðum um breyt-
ingar á fískveiðistjómun, hins vegar sam-
þykkt ríkisstjómar og tillögugerð til Al-
þingis um að binda ákvæði um eignarrétt
þjóðarinnar að fískimiðunum í stjómarskrá
lýðveldisins.
Fmmkvæði frambjóðenda Sjálfstæðis-
flokksins á Vestfjörðum er mikilvægt
vegna þess, að með því verður að teljast
tryggt, að víðtækar umræður hefjist á
vettvangi Sjálfstæðisflokksins um þetta
grundvallarmál þjóðarinnar. Slíkar um-
ræður hafa ekki farið fram að nokkm
ráði en á síðasta landsfundi flokksins kom
málið til umræðu en ekki til efnislegrar
afgreiðslu. Eftir að tillögur Vestfírðing-
anna höfðu verið kynntar lýsti Davíð Odds-
son, formaður Sjálfstæðisflokksins, þeirri
skoðun sinni hér í Morgunblaðinu, að sjálf-
sagt væri að ræða þessi mál innan flokks-
ins. Það er árangur út áf fyrir sig.
Samþykkt ríkisstjórnarinnar og tillögu-
gerð til Alþingis um að binda eignarrétt
þjóðarinnar í stjómarskrá fékk misjafnar
undirtektir. Segja má, að talsmenn allra
flokka hafí lýst sig efnislega samþykka
tillögunni en höfðu hins vegar allt á horn-
um sér vegna þess, að hún væri seint fram
komin. Það er dæmigert fyrir íslenzkar
stjómmálaumræður, að menn lýsi sig efn-
islega samþykka málum en þvælist fyrir
þeim vegna formsatriða. Það skiptir í sjálfu
sér engu máli í þessu sambandi, hvemig
einstakir stjómmálamenn notfæra sér slíkt
stjómarskrárákvæði. Ef Jón Baldvin
Hannibalsson, formaður Alþýðuflokksins,
notar það til þess að sannfæra menn um
að engin hætta sé á ferðum þótt viðræður
hefjist um aðild að ESB er það hans mál.
Meginmálið er, að það er sjálfsagt og eðli-
legt að í stjómarskrá lýðveldisins sé
ákvæði um eignaraðild þjóðarinnar að
fískimiðunum. Allt annað er aukaatriði í
þessu sambandi.
Þótt menn greini á um, hvemig bezt
sé að haga nýtingu fískimiðanna, þ.e.
hvemig bezt sé að skipuleggja veiðamar,
hvort það verði bezt gert á grundvelli
kvótaúthlutunar eða flotastýringar og
sóknarstýringar eins og Vestfirðingar
leggja til, er alveg augljóst, að vaxandi
fylgi er við þá skoðun, að útgerðin eigi
að greiða þjóðinni gjald fyrir afnot af
fískimiðunum. Vestfírðingamir gera ráð
fyrir því í sínum tillögum. Þorsteinn Páls-
son, sjávarútvegsráðherra, samþykkti
gjaldtöku í gmndvallaratriðum með því
að standa að lögum um Þróunarsjóð sjávar-
útvegsins. Innan flestra stjómmálaflokka
er nú stuðningur, mikill eða lítill eftir atvik-
um, við gjaldtöku vegna afnota útgerðar
af auðlindinni. Nú þegar hagur útgerðar
fer batnandi má búast við stórauknu fylgi
við þetta grundvallaratriði málsins.
Ragnar Ámason, prófessor í fískihag-
fræði við Háskóla íslands, skrifaði grein
hér í Morgunblaðið sl. sunnudag, þar sem
hann gagnrýndi harðlega tillögur Vestfírð-
inganna um fiskveiðistjómun og sagði
jafnframt: „Kvótakerfíð er kerfí eignar-
réttar yfír heimildum til að nýta auðlind-
ina. Sem slíkt er það algerlega hliðstætt
alþekktum eignarréttarkerfum á landi, t.d.
eignarrétti á landi, húsum, verksmiðjum,
hlutabréfum og öðram verðmætum. Mikil-
vægt er að átta sig á því, að þessi eignar-
réttur er ekki einokaður. Hver sem er
getur keypt sér þennan rétt.“
Það má vera, að þetta sé rétt hjá Ragn-
ari Ámasyni. Það er enginn munur á þeim
eignarrétti yfir heimildum til að nýta auð-
Iindina og eignarrétti yfir öðram eignum,
hvort sem um er að ræða fasteignir eða
aðrar eignir. En það er einn grandvallar-
REVKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 25. febrúar
munur á þeim eignarrétti, sem komið hef-
ur verið á yfír veiðiheimildum og rétti til
annarra eigna. Hveijir fá fasteignir gefn-
ar? Era einhver dæmi þess, að þjóðin hafí
gefíð völdum hópi einstaklinga fasteignir?
Hver hefur fengið land gefíð? Era einhver
dæmi þess, að þjóðin hafí gefíð völdum
hópi einstaklinga land? Hveijir fá verk-
smiðjur gefnar? Era einhver dæmi þess,
að þjóðin hafí gefíð völdum hópi einstakl-
inga verksmiðjur? Hveijir fá hlutabréf að
gjöf? Era einhver dæmi þess, að þjóðin
hafí gefíð völdum hópi einstaklinga hluta-
bréf?
Svarið við öllum þessum spurningum
er neikvætt. Þess era engin dæmi í sam-
tímasögu þjóðarinnar, að valinn hópur ein-
staklinga hafí fengið slíkar gjafir frá þjóð-
inni nema þegar kemur að eignarrétti yfir
veiðiheimildum, sem komið hefur verið á
með kvótakerfínu. Þeir sem fengu veiði-
heimildum úthlutað í upphafí fengu þær
að gjöf. Þeir borguðu ekki eina krónu fyr-
ir þessa eign. En jafnframt var þeim sagt,
að þeir mættu selja eignina fyrir það verð,
sem fáanlegt væri á markaði hveiju sinni.
Þetta er stórkostlegasta gjöf allrar íslands-
sögunnar.
I nútímanum er hægt að fínna eina hlið-
stæðu, þar sem takmörkuðum verðmætum
hefur verið úthlutað fyrir ekki neitt. Það
er sú óskiljanlega ráðstöfun samgönguráð-
herra bæði nú og fyrr að úthluta sjónvarps-
rásum, sem era takmörkuð auðlind, fyrir
ekki neitt. Og tímabært, að Alþingi geri
þar breytingar á með svipaðri löggjöf og
þegar eignarréttur þjóðarinnar að fískimið-
unum var lögbundinn fyrir nokkram áram.
Það er sennilega mikilvægasta lagasetning
frá stofnun lýðveldis og þótt þeir sem þar
komu við sögu hefðu ekkert annað gert
ætti það að vera nægilegt til þess að halda
nafni þeirra á lofti.
í raun og vera má segja, að í öllum
þeim umræðum, sem fram hafa farið um
fískveiðimálin, hafí kjama málsins ekki
verið betur lýst en Ragnar Ámason gerir
í fyrmefndri grein. En um leið hefur hann
jafnframt sett fram þau rök, sem hljóta
að leiða til þess, að hann og aðrir tals-
menn kvótakerfísins, eins og það hefur
verið framkvæmt fallist á það að fyrir
þennan eignarrétt hljóti að koma greiðsla
alveg eins og fyrir eignarrétt að fasteign-
um, verksmiðjum, hlutabréfum o.s.frv.
I grein sinni segir Ragnar Ámason:
„Mikilvægt er að átta sig á því, að þessi
eignarréttur er ekki einokaður. Hver sem
er getur keypt sér þennan rétt.“
Það er vissulega hægt að færa rök fyr-
ir þessari staðhæfíngu. En - hvenær
keyptu þeir þennan rétt, sem fengu veiði-
heimildum úthlutað í upphafí?
Grandvallaratriðið um greiðslu fyrir af-
not útgerðar af auðlindinni er mikilvæg-
asta mál, sem upp hefur komið í sögu ís-
lenzka lýðveldisins frá því að meginlínur
vora lagðar um stöðu þjóðarinnar í samfé-
lagi þjóðanna á fyrstu áranum eftir lýð-
veldisstofnun. Nú þegar birtir til á ný og
þá ekki sízt í sjávarútvegi er tímabært að
hefja umræður um þetta grundvallarmál
á nýjan leik. Það er eðlilegt, að það komi
skýrt fram í kosningabaráttunni hver af-
staða flokka og frambjóðenda er til máls-
ins. Það er nauðsynlegt, að ákvörðun verði
tekin á næsta kjörtímabili, annars vegar
um að binda eignarrétt þjóðarinnar að
auðlindinni í stjómarskrá og hins vegar
að hefja gjaldtöku af útgerðinni fyrir af-
not af auðlindinni. Þrátt fyrir allt hefur
málinu miðað nokkuð á því kjörtímabili,
sem nú er að ljúka. Skilningur á því, að
greiðsla eigi að koma fyrir þessi afnot, er
meiri en fyrir fjóram áram. Stuðningur
við þessa stefnumörkun er meiri innan
allra stjómmálaflokka en fyrir fjórum
áram. Það þarf þjóðarsátt um fiskveiði-
stjómunina og ekkert sjálfsagðara en þeir
stundi sjó og útgerð, sem bezt era til þess
fallnir. En afnotagjöldin af auðlindinni eiga
að renna til eigendanna og nýtast þeim
eins og hagkvæmast er fyrir þjóðina alla.
Um leið og við siglum hraðbyri upp úr
öldudalnum getum við leyft okkur að beina
athyglinni frá aðkallandi vandamálum líð-
andi stundar og til framtíðarinnar. Gjald-
taka af útgerð fyrir afnot af auðlindinni
er stærsta framtíðarmál íslenzku þjóðar-
innar.
Um hvað
snýst kosn-
ingabarátt-
an?
FYRIR ARI OG
jafnvel um mitt sl.
ár mátti búast við
því, að kosninga-
baráttan, sem
framundan er,
mundi fyrst og
fremst snúast um
kreppuna og afleiðingar hennar fyrir al-
menning í landinu. En skjótt skipast veður
í lofti. Þótt efnahagsbatinn sé ekki á
traustum granni byggður að því leyti til,
að hann hefur byggzt á óvissum þáttum
eins og Smuguveiðum, úthafsveiðum og
loðnuveiðum, er hann engu að síður stað-
reynd. On nú koma til viðbótar aðrir þætt-
ir, sem skipta okkur veralegu máli, eins
og hækkandi afurðaverð á erlendum mörk-
uðum og efnahagsleg uppsveifla í helztu
viðskiptalöndum okkar, sem hefur mikil
áhrif hér.
Nú hafa verið gerðir kjarasamningar,
sem leiða til kaupmáttaraukningar á næstu
misserum og þar með hefur blaðinu verið
snúið við. Launþegar búa ekki lengur við
versnandi hag heldur batnandi hag. Allt
veldur þetta því, að kosningabaráttan mun
ekki snúast nema að mjög takmörkuðu
leyti um kreppuna sem staðið hefur frá
árinu 1988 eða í sjö ár heldur miklu frem-
ur um framtíðina. Hér að framan var vik-
ið að einu mikilvægasta framtíðarmáli
þjóðarinnar. Annað stórt mál, sem gera
verður ráð fyrir, að verði töluvert rætt í
kosningabaráttunni, er afstaðan til ESB.
Þótt allir stjómmálaflokkar nema Alþýðu-
flokkur hafi lýst þeirri skoðun, að umsókn
um aðild að ESB komi ekki til greina,
má engu að síður gera ráð fyrir, að alþýðu-
flokksmenn leggi veralega áherzlu á ESB
í kosningabaráttunni og þegar af þeirri
ástæðu muni málið verða töluvert til um-
fjöllunar.
En eitt þeirra mála, sem nauðsynlegt
er og æskilegt að taka til umræðu í kosn-
ingabaráttunni, era umsvif ríkisins í okkar
samfélagi. Á liðnu kjörtímabili má segja,
að þrennt hafí verið gert til þess að draga
úr umsvifum ríkisins: í fyrsta lagi hefur
verið dregið mjög úr því, sem einu sinni
var nefnt sjóðasukk, þ.e. að flytja fé úr
vösum skattgreiðenda til bæði fyrirtækja
og annarra opinberra aðila með milligöngu
ýmissa sjóða. Úr þessu hefur dregið mjög.
I öðra lagi hefur nokkuð áunnizt í einka-
væðingu. Allmörg ríkisfyrirtæki hafa verið
seld og era nú komin í eigu einstaklinga.
í þriðja lagi má færa rök að því, að dreg-
ið hafí verið úr útgjöldum ríkisins, svo
nemur milljörðum eða milljarðatugum,
þótt það hafí engan veginn dugað til.
Á næsta kjörtímabili er nauðsynlegt,
að takmörkun á umsvifum opinberra aðila
verði enn frekar á dagskrá. Það verður
að hemja útgjöld hins opinbera. Það er
auðveldara að segja en framkvæma. í
hvert sinn, sem einstakir ráðherrar koma
fram með tillögur eða beita sér fyrir að-
gerðum til þess að draga úr útgjöldum
skattborgaranna, rísa upp öflugir hags-
munahópar og beijast gegn slíkum aðgerð-
um með kjafti og klóm. Þetta er ekkert
séríslenzkt fyrirbæri. Svona er þetta alls
staðar og í sumum löndum era andófsað-
gerðir hagsmunahópanna gegn almanna-
hagsmunum háþróaðar eins og t.d. í
Bandaríkjunum. Þær eru líka að verða það
hér. i
Útgjöld íslenzka ríkisins verða ekki
skorin niður að nokkra marki nema dregið
verði úr útgjöldum tryggingakerfísins og
heilbrigðiskerfísins. Það er æskilegt, að
víðtækar umræður hefjist um umbætur í
heilbrigðisþjónustu landsmanna, sem er
orðin mjög dýr, er afbragðsgóð á sumum
sviðum en léleg á öðram. Morgunblaðið
hefur ítrekað á undanfömum áram hvatt
til þess, að við hlið hins ríkisrekna heil-
brigðiskerfís verði byggt upp einkarekið
heilbrigðiskerfí. Fólk á að eiga val um
það, hvort það vill notfæra sér ríkisrekna
kerfið, sem þá er ódýrara fyrir þann ein-
stakling þá stundina en í sumum tilvikum
seinvirkara, eða einkarekið kerfi sem er í
senn dýrara fyrir einstaklinginn en fljót-
virkara.
Tekjutenging í tryggingakerfínu er orð-
in nokkuð víðtæk en æskilegt að fram
fari víðtækar umræður um það, hvort
hægt sé að útfæra tekjutengingu enn bet-
ur þannig að umtalsverður spamaður ná-
ist til viðbótar.
Landbúnaðurinn er enn mjög dýr fyrir
skattgreiðendur þótt mjög hafí dregið úr
þeim kostnaði miðað við það, sem áður
var. Engu að síður hljóta bændur að horf-
ast í augu við þann veraleika, að neyzlu-
venjur þjóðarinnar hafa breytzt svo mjög
að hjá frekari samdrætti í landbúnaðar-
framleiðslu verður ekki komizt.
Sveitarfélögin eru auðvitað mjög um-
svifamikil í opinbera geiranum en þau
hafa að veralegu leyti komizt hjá því að
blandast inn í umræður um umsvif hins
opinbera á undanfömum áram. Menn geta
ekki lengur leitt hjá sér þennan stóra þátt
og þess vegna má búast við, að athyglin
beinist ekki síður að þeim en öðram opin-
beram aðilum á næstu árum.
Það hlýtur að verða eitt höfuðmarkmið
nýrrar ríkisstjómar að ná tökum á útgjöld-
Pólitíkin og
efnahags-
batinn
um hins opinbera á næsta kjörtímabili.
Það á að verða auðveldara en verið hefur
á undanfömum áram vegna þess, að með
batnandi afkomu þjóðarbúsins aukast tekj-
ur ríkis og sveitarfélaga.
Einn stærsti þáttur þessa máls er sá,
að ríkið skekki ekki samkeppnisskilyrði í
atvinnu- og viðskiptalífí með afskiptum
sínum. Nýlega hafa samtök hugbúnaðar-
fyrirtælq'a vakið athygli á því, að ríkisrek-
in fyrirtæki skekki samkeppnisstöðu þeiira
mjög. Þá hefur einn af talsmönnum ís-
landsbanka fært rök fyrir því, að með
þeim rekstrarskilyrðum, sem ríkisbönkum
eru búin, séu samkeppnisskilyrði einkafyr-
irtækja á þessu sviði, svo sem íslands-
banka og sparisjóða, skekkt veralega. Á
nýju kjörtímabili þarf að gera ráðstafanir
til þess að jafna þennan mun.
Niðurskurður útgjalda ríkis og sveitarfé-
laga, stórminnkuð umsvif hins opinbera
og jöfn rekstrarskilyrði fyrirtækja á öllum
sviðum era málefni, sem ættu að verða
mjög til umræðu í kosningabaráttunni á
næstu vikum og á dagskrá nýrrar ríkis-
stjómar.
í RÆÐU SINNI í
eldhúsdagsumræð-
um sl. fímmtudags-
kvöld sagði Davíð
Oddsson, forsætis-
ráðherra m.a., að
kosningarnar mundu snúast um það, hvort
að þeim loknum yrði til staðar nægilegur
stjómmálalegur styrkur til að fylgja efna-
hagsbatanum eftir. Þetta er rétt. Kosning-
amar munu að veralegu leyti snúast um
þetta.
Það er hægt að halda þannig á málum
á næsta kjörtímabili, að þjóðin búi við
batnandi hag en það er líka hægt að klúðra
efnahagsbatanum. Það er meira að segja
tiltölulega auðvelt að klúðra honum.
Þegar horft er yfir hið pólitíska svið er
Ijóst, að sundrangin á vinstri væng ís-
lenzkra stjómmála er meiri en hún hefur
lengi verið. Framsóknarflokkurinn hefur
ekki náð því að festa sig í sessi, sem for-
ystuflokkur stjómarandstöðunnar. Að ein-
hveiju leyti hefur brostið á flótti í liði Jó-
hönnu Sigurðardóttur. Kvennalistinn er
augljóslega á miklu undanhaldi. Alþýðu-
bandalagið hefur gert tilraun til að fóta
sig við gjörbreyttar aðstæður en gengið
misjafnlega - en þó gert tilraun.
Enginn stjómarandstöðuflokkanna hef-
ur settframtrúverðuga stefnu um framtíð-
armál íslenzks samfélags. Enda hafa þeir
sennilega allir gert ráð fyrir því, eins og
flestir aðrir, að kosningabaráttan mundi
verða þeim auðveld og snúast um krepp-
una og afleiðingar hennar. En svo verður
augljóslega ekki. Stjómarandstöðuflokk
arnir era þess vegna ekki vel undir þessa
kosningabaráttu búnir. Enginn þeirra hef-
ur sýnt fram á, að þeir hafí upp á að bjóða
þann stjómmálalega styrk, sem forsætis-
ráðherra nefndi, að væri nauðsynlegur til
þess að fylgja efnahagsbatanum eftir. Víg-
staða núverandi stjómarflokka er þess
vegna mun betri í upphafi kosningabarátt-
unnar en nokkum hefði órað fyrir, þrátt
fyrir höfuðmeinsemdina, atvinnuleysið.
„Hverjir fá fast-
eignir gefnar?
Eru einhver dæmi
þess, að þjóðin
hafi gefið völdum
hópi einstaklinga
fasteignir? Hver
hefur fengið land
gefið? Eru ein-
hver dæmi þess,
að þjóðin hafi gef-
ið völdum hópi
einstaklinga land?
Hverjir fá verk-
smiðjur gefnar?
Eru einhver dæmi
þess, að þjóðin
hafi gefið völdum
hópi einstaklinga
verksmiðjur?
Hveijir fá hluta-
bréf að gjöf? Eru
einhver dæmi
þess, að þjóðin
hafi gefið völdum
hópi einstaklinga
hlutabréf?
Svarið við öll-
um þessum spurn-
ingum er nei-
kvætt. Þess eru
engin dæmi í sam-
tímasögu þjóðar-
innar, að valinn
hópur einstak-
linga hafi fengið
slíkar gjafir frá
þjóðinni nema
þegar kemur að
eignarrétti yfir
veiðiheimildum,
sem komið hefur
verið á með
kvótakerfinu.
Þeir sem fengu
veiðiheimildum
úthlutað í upphafi
fengu þær að
gjöf.“
T