Morgunblaðið - 26.02.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1995 B 7
Fengersættin var af mörgum talin
ein af „merkustu ættum dönskum,"
sagði Jón biskup Helgason. Afi
Johns Fengers var nafntogaður
stjórnmálamaður Carl Emil Fenger
læknir, prófessor og vísindamaður.
Hann sneri sér að stjórnmálum.
Varð tvívegis fjármálaráðherra
Dana, orðlagður fyrir sparnað sinn
og hyggindi. Faðir Fengers þess,
sem hér er íjallað um var Ewald
mannvirkjafræðingur. Kona hans
var skoskrar ættar. Ewald kom
hingað til lands í för með Oddfellow-
bræðrum þeim er gengust fyrir smíði
Holdsveikraspítalans í Laugarnesi
árið 1898. „Loftrásarbúnaður, allir
„Cable var
frekar lítill
maðurvexti,
en hnellinn,
dökkhærður,
með blá augu,
sem alveg ætl-
uðu að trylla
fínu stúlkurnar
- og frúrnar - í
Reykjavík.“
ofnar, eldavélar og baðáhöld eru
gerð eftir fyrirsögn Ewalds Fengers,
eins af féiögum yfirmeistara Odd-
fellowstúkunnar Hafnia nr. 283,“
segir í fregn um Laugarnesspítal-
ann.
John Fenger var „tveggja tungu-
mála barn,“ jafnvígur á dönsku og
ensku. Gekk i „Brockske Handels-
skole,“ skóla sem kenndur er við
frænda Fengers. Lauk þar námi 18
ára og réðst þá þegar til skrifstofu-
starfa hjá fyrirtæki, sem var nátengt
Islandsverslun.
Þtjú öflug fyrirtæki, A.T. Möller,
Verslun Thors Jensens og P.J. Thor-
steinsson & Co sameinuðust um
stofnun svokallaðs Milljónafélags.
Fyrir tilstuðlan þess fluttist John
Fenger til íslands árið 1909, þá að-
eins 23 ára gamall. Við félagsslit
kom það í hlut Fengers að koma
eignum félagsins í „peninga" og var
það talið til marks um það traust,
er hann nyti hjá yfirboðurum.
Fenger gerist svo félagi Carls
Olsens og Fr. Nathans, er ráku heild-
sölufyrirtækið Nathan & Olsen. í
blaðadeilum, sem verða vegna af-
skipta Fengers og aðild útlendinga
að blaðaútgáfu hér er þess getið í
grein Jónasar Jónssonar frá Hriflu,
að Nathan sé Gyðingur. Má ýmislegt
af því ráða um afstöðu greinarhöf-
undar til þess kynstofns.
John Fenger gerði víðreist hér á
landi á yngri árum. Hann dvaldist í
erindum Miljónafélagsins á Þing-
eyri, Bíldudal, Patreksfirði, Ólafsvík
og Sandi. Jón biskup Helgason taldi
að drengskapur Fengers og prúð-
mennska hans væri „ættarfylgja og
ávöxtur góðs uppeldis og sjálfsögun-
ar.“
Kristjana Fenger, konan sem
gengur milli Cables og Fen-
gers, er dóttir hins þjóð-
kunna athafnamanns Geirs Zoéga.
Með kvonfangi sínu hefir John Fen-
ger tengst traustum böndum við
helstu athafnamenn Reykjavíkur,
Th. Thorsteinsson í Liverpool og
Fenger voru svilar. Geir Zoéga hefir
löngum verið talinn faðir þilskipaút-
gerðar þótt aðrir eigi þar einnig
heiður. „Gamli Geir,“ eins og hann
var jafnan nefndur lét sér fátt óvið-
komandi, er fram fór í Reykjavík.
Dóttir hans, sem hér gengur prúðbú-
in sveipuð fannhvítum fjallarefum
og fylgist af áhuga með tali eigin-
manns síns og kolsúlsfrúarinnar
kann vel til verka og hlífir sér hvergi.
Þótt hún skarti hér hefðarklæðum
biðst hún ekki undan því að ganga
til hvers kyns húsverka, þótt erfiði
fylgi og óhreinindi. En hún kann
einnig að „sitja og saurna." Hann-
yrðir hvers konar eru henni leikur
einn. Enda lærð hjá frægri danskri
VERSLUNARFÉLAGARNIR Ásgeir Sigurðsson og Georg Copeland
hannyrðakonu Clöru Wæver. Hall-
dóra mágkona Kristjönu, kona Geirs
Zoéga forstjóra, segist oft hafa fært
í tal við hana, að hún héldi hannyrða-
sýningu. „Hún hló að svona tali og
sagðist ekki vera nein listakona."
Kristjana Fenger var orðheldin, heið-
arleg og fórnfús, að sögn þeirra er
þekktu hana. Tengdamóðir mín,
Anna Þorgrímsdóttir var samtíða
Kristjönu i Kvennaskólanum í
Reykjavík árið 1911. Hún minntist
hennar jafnan lofsamlega. Ekki síst
fyrir hispursleysi og geðþekka fram-
komu. Rómaði hún Kristjönu fyrir
iðjusemi og dugnað. Hvítu refirnir
sem Kristjana ber um hálsinn voru
keyptir af „gamla Geir,“ föður henn-
ar.
Systur Kristjönu vöndust allar á
heimilisstörf hverskonar. Þvoðu
þvotta, gerðu við fatnað og gengu
til allra verka eins og tíðkaðist til
sjávar og sveita þar sem unnið var
hörðum höndum.
Systurnar voru auk Kristjönu,
Hólmfríður kona Geirs vegamála-
stjóra og Guðrún kona Magnúsar
Jochumssonar póstfulltrúa. Þau
bjuggu lengi í Sjóbúð, húsi Geirs
Zoéga á Vesturgötu.
Heimili Johns Fengers og Krist-
jönu stóð í Templarasundi 5, Þórs-
hamri. Þangað er örstutt frá þessum
stað þar sem Þorleifur Þorleifsson
ljósmyndari tók þessa mynd. Myndin
er táknræn fyrir nýja tíma. Hér fara
furstar í heimi fjármála og frétta.
Liðin er tíð tómthúsmanna og
gaflara, er fengu fréttir af skipa-
komum og erlend tíðindi á samkom-
um á Kjaftaklöpp og við Bryggju-
húsið. Fróðleiksfúsir Hafnarstúdent-
ar, sem fylgjast vilja með heilsufari
jöfurs spyija ekki lengur tíðinda í
fjöruborði: „Lever kongen.“
Skrifstofur Nathans & Olsens eru
til húsa í Bryggjuhúsinu. Þar voru
dyr Reykjavíkur að umheiminum.
Þangað bárust allar fréttir fyrst.
Kann að vera að sjálf staðsetning
skrifstofu Fengers hafi kveikt frétta
og blaðaáhuga hans. Hér var fyrrum
samkomustaður Vesturbæinga, sem
spurðu frétta. Guðmundur Olsen,
Vigfúsarkotsbræður, Guðmundur í
Hákoti og Guðmundur á Hól horfðu
til sjávar. Skammt vestar, á tröppum
Geirsbúðar, sendi gamli Geir neyð-
arleg tilsvör sín til vegfarenda.
Nú bárust fréttir með öðrum
hætti. Dagblöðin fluttu heimsfréttir
samdægurs atburðum. Þau voru
nýtt og biturt vopn í höndum þeirra
er réðu ritstjórn þeirra og stýrðu
penna. John Fenger var ráðinn í að
berjast til áhrifa og forystu á þessum
vettvangi. Hann ætlaði sér ekki að
einskorða störf sín við vöruinnflutn-
ing. Hann vildi einnig láta að sér
kveða í stjórnmálabaráttu nýrrar
aldar.
Frú Milly Sigurðsson, eiginkona
Ásgeirs var skoskrar ættar.
Hún var talin ráðholl, glað-
vær og góðhjörtuð. Rausn og mynd-
arskapur einkenndi heimilishald
hennar, að sögn kunnugra. Tré og
blóm í garði þeirra hjóna gott vitni
um fegurðarskyn. Innandyra var
gestum fagnað af alúð. Halldór Sig-
urbjörnsson í Ási, kunnur verslunar-
maður og félagi í „Víkingi," minnist
Walters Sigurðssonar, sonar hjón-
anna. „Walter A. Sigurðsson hélt
utan um æfingar okkar og móðir
hans hélt okkur einu sinni hóf, og
þar borðaði ég rjómaköku í fyrsta
skipti."
Þeim hjónum, Ásgeiri og Milly
varð þriggja barna auðið. Synirnir
Ásgeir og Jón létust í æsku. Walter
komst til fullorðinsára. Hann var
glæsimenni. Starfaði við heildversl-
un föður síns. Walter kvæntist
Helgu, dóttur Jóns Jakobssonar
landsbókavarðar og Kristínar Víd-
alín. Walter fórst af voðaskoti er
hann var á ferðalagi. Hann var
harmdauði mörgum, vinsæll og góð-
viljaður.
Sonur Ásgeirs og Þórdísar Haf-
liðadóttur var góðkunnur gaman-
leikari og kaupsýslumaður, Haraldur
Á. Sigurðsson. Tvær fósturdætur ólu
þau hjón upp, Ester Vik og Milly.
Harald Á. Sigurðsson, eða Halla
Á. man fjöldi Reykvíkinga fyrir
minnisstæðan leik, glettni, góðvild
og gamansemi. Hann setti sannar-
lega svip á bæinn. Samdi fjölda
revýa og þátta. Stýrði heildverslun
föður síns og tók virkan þátt í félags-
málum. Tengdasonur hans, John
Aikman, stýrir nú heildverslun Ás-
geirs Sigurðssonar.
Ekki er vitað hvernig Ásgeiri
tókst að sigla milli skers og báru í
samskiptum sínum við þá Cable og
Copeland. Ásgeir hafði tengst við-
skiptaböndum við George Copeland
í félaginu Copeland & Berry. Félag-
ið var á margan hátt brautryðjandi
nýrra viðskiptahátta og greiddi ís-
lenskar vörur í beinhörðum pening-
um. Það var bylting í verslunarhátt-
um hérlendis. Edinborg varð brátt
stærsta verslun á landinu. Ásgeir
Sigurðsson stýrði verslun sinni af
myndarskap. Hann hafði lengi dval-
ist í skjóli föðurbróður síns, Jóns
Hjaltalíns bókavarðar í Edinborg.
Var aðstoðarsveinn í bókasafni hans,
en stundaði jafnframt nám. Svo
miklu ástfóstri tók Ásgeir við Edin-
borg, hinn fagra háskólabæ og versl-
unarsstað, að hann ákvað að nefna
verslun sína sama nafni.
Á þessu ári er ein öld — eitthundr-
að ár — síðan Ásgeir hóf verslun í
Reykjavík.
Ásgeir Sigurðsson reisti sér hús
við Suðurgötu. Það taldi Þorsteinn
Gíslason „eitthvert hið fallegasta
íbúðarhús í bænum.“ í því húsi bjó
einnig sameignarmaður hans, Cope-
land kaupmaður. Ásgeir var eindreg-
inn bindindismaður og virkur félagi
í Góðtemplarahreyfingunni. Hann
hefir einnig kunnað hentuga um-
gengnishætti. Það var í húsakynnum
hans í Suðurgötu, sem glösum var
lyft vegna samninga Morgunblaðs-
ins. Og þar var að verki höfuðóvinur
Copelands, félaga Ásgeirs - mr. Eric
Cable ásamt Finsen og Ólafi, rit-
stjórum og eigendum Morgunblaðs-
ins._
Ásgeir Sigurðsson var að sögn
samtíðarmanna lipur í umgengni og
viðkynningargóður. Mikill var hann
á velli og karlmannlegur. Ásgeir
gegndi fjölda trúnaðarstarfa í
Reykjavík. Sat í bæjarstjórn, niður-
jöfnunamefnd, stjórn Slippfélagsins,
gegndi formennsku í Kaupmannafé-
laginu o.fl. félögum.
Fyrirtæki þeirra félaga Ásgeirs,
Copeland & Berry keypti eignir
Knudtzons kaupmanns. Hann hafði
um áratuga skeið verið umsvifa-
mesti grósseri, sem hér starfaði.
Haft íjölda skipa í förum og útibú
víða um land. Geta má þess að Frið-
rik prins, síðar Friðrik konungur sjö-
undi, leitaði athvarfs hjá Kudtzon
þegar hann (Friðrik) var sendur
hingað í einskonar útlegð árið 1834
í júnímánuði. Gerði prinsinn sig
heimakominn hjá grósseranum, sem
bauð honum sæti á kistu hjá sér og
tók af honum loforð um að mega
biðja hann bónar er prinsinn settist
á veldisstól. Friðrik prins tók þeirri
beiðni sem sannur höfðingi. Sagði
um íslendinga: „Þið skuluð ekki
bara fá eina stjórnarskrá. Þið skuluð
fá tíu.“
Höfundur er fyrrverandi
útvarpsþulur
TUDOR
rafgeymar í öll farartæki
Allar stæröir - Langbestu verðin
Umboðsmenn um land allt.
Bíldshöfða 12 - sími 587 6810