Morgunblaðið - 26.02.1995, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
RANIREYKJAVIK
Afbrotafræðileg úttekt lögreglunnar í Reykjavík 1987-1994 leiðir í ljós að
í fyrra voru 40% ræningja handtekin strax eftir brot
Helsta niðurstaða at-
hugunar Karls Stein-
ars Valssonar er að
tíðni rána hefur aukist
um 10% í lögsagnarum-
dæmi lögreglunnar í
Reykjavík frá 1987.
Lögreglan virðist í
auknum mæli ná að
handtaka ræningja
strax eftir afbrotið.
Inngangur
HÉR Á EFTIR er umfjöllun um
rán sem framin hafa verið í lög-
sagnarumdæmi lögreglunnar í
Reykjavík á tímabilinu 1987 til
1994. Alls hafa 137 rán verið kærð
til, lögreglunnar á þessu tímabili.
E|est voru framin í Reykjavík árið
lí)89, 23, en fæst 14 árin 1990 og
1992. Árið 1994 voru 22 rán framin
í Reykjavík.
Sú skilgreining sem lögð er til
grundvallar á ránum er í 252 gr.
almennra hegningalaga nr.
19/1940. Samkvæmt þeirri laga-
grein þarf að vera beiting eða hótun
um beitingu ofbeldis og þjófnaður
þarf að eiga sér stað.
Ef litið er til annarra landa kemur
í ljós að tíðni rána er mjög Iág hér
á landi.
Samkvæmt gögnum frá Banda-
rísku alríkislögreglunni FBI voru
framin um 230 rán þar í landi á
hveija 100.000 íbúa 1990 og hefur
Qölgað síðan. Af N’orðurlöndum eru
rán fæst hér á landi en þeim hefur
fjölgað um rúm 10% á hvetja
100.000 íbúa ef litið er á tímabilið
frá 1987 til 1994. Athyglivert er að
þeim hefur verið að fjölga mun meira
á Norðurlöndum undanfarið.
Hérlendis er fjöldi rána mjög svip-
aður því sem var á hinum Norður-
löndunum um 1970. Við almennan
samanburður á tíðni afbrota milli
Norðurlanda kemur í Ijós að við erum
5 til 10 árum á eftir þeim. Hins
vegar virðist sem við höfum ennþá
lægri afbrotatíðni ef litið er til alvar-
legri afbrota eins og morða, nauðg-
ana og rána.
Með það í huga má velta því fyr-
ir sér hvort við komum til með að
sjá sömu fjölgun í ránum hérlendis
og hefur verið á hinum Norðurlönd-
unum. Næst minnst fjölgun rána er
í Noregi en þar fjölgaði ránum um
20% á árabilinu 1987 til 1992. I
Danmörku fjölgaði ránum um 67%
á þessu tímabili en í Finnlandi um
rúm 50%.
Ef litið er sérstaklega á tíðni rána
í höfuðborgum Norðurlanda sést
þessi mismunur mjög skýrt. Við
þennan útreikning er byggt á tölum
frá Interpol.
Rán í höfuðborgum Norðurlanda
1993. (rán/ 100. þús íbúa 16-67
ára)
Reykjavík 29,30
Kaupmannahöfn 331,19
Stokkhólmur 268,00
Helsinki 169,40
Osló 214,16
að næturlagi um helgar.
Algengast virðist að
árásarmenn séu tveir
saman og nær allir
(90%) hafa þeir áður
komið við sögu lög-
reglu, flestir fyrir of-
beldisverk (57%) og
margir (51%) fyrir inn-
brot. Stór hluti þeirra
sem handteknir eru fyr-
ir rán hafa komið við
sögu fíkniefnamála
(39%).
Þótt erfitt sé að al-
hæfa um orsakasam-
band má draga þá
ályktun að mörg þess-
ara rána séu framin í
þeim tilgangi að afla
fjármuna til að standa straum af
fíkniefnaneyslu.
Mörg fórnarlömb rána eru yngri
en 20 ára (22%) en nokkur ijöldi
(17%) er í aldurshópnum eldri en
60 ára.
Hvað varðar einstök rán, þá fjölg-
ar þeim sem verða í kjölfar stuttra
kynna málsaðila á ölkrám. Þannig
voru alls 10 rán af 22 (45%) árið
1994 eftir slík kynni. Að auki eru
þessi rán flest tengd ákveðnum veit-
ingastöðum.
Þá er athyglivert að lögreglan
virðist í auknum mæli ná að hand-
taka þá sem fremja rán, strax eftir
atburðinn. Alls voru aðilar hand-
teknir strax eftir atburðinn í 13%
tilvika ef litið er á allt tímabilið síð-
an 1987. Síðastliðin ár hefur það
hlutfall verið að aukast til muna og
var á síðasta ári 40%.
Hér er eingöngu átt við þær hand-
tökur sem lögreglan í Reykjavík
beitir við frumrannsókn máls en
ekki hlutfallið sem upplýsist við
framhaldsrannsókn, sem er í hönd-
um Rannsóknalögreglu ríkisins.
Tíðni rána
Karl Steinar
Valsson
Flest rán eru framin
á laugardögum (22%)
■en þar fast á eftir koma
sunnudagar. Þannig er
nær heimingur rána
framinn um helgar
(45%).
Eðli rána í
Reykjavík
Ef litið er á eðli rána
hér í Reykjavík kemur
eftirfarandi fram:
1. Rán framin á
stöðum sem hafa tölu-.
verða fjármunaum-
sýslu. Undir þennan
flokk heyra bankar og
verslanir. Undanfarin
ár hefur verið nokkur
fjölgun á ránum í þessum flokki er-
lendis.
Hérlendis hefur þessum ránum
ekkert fjölgað 1987-1994, að árinu
1993 undanskildu, þegar ránum
fjölgaði upp í 8, en þeim fækkaði
síðan aftur í 3 árið 1994.
Bankarán
Tvö bankarán hafa verið framin
í Reykjavík, bæði árið 1988. Banka-
ránum hefur verið að fjölga nokkuð
erlendis.
Söluturnar, verslanir og mynd-
bandaleigur
Alls voru 22 rán (16%) framin í
söluturnum, myndbandaleigum og
verslunum. Mikil fjölgun varð í þess-
um flokki árið 1993 þegar framin
voru 8 rán en þeim fækkaði aftur
árið 1994 er slík rán voru tvö. Eitt
rán af þessu tagi var árið 1990 og
tvö hvort ár 1992 og 1994. Erfítt
er að fullyrða um ástæðu að baki
þessari ójöfnu dreifingu.
2. Rán sem framin eru á opnum
svæðum. Það eru meðal annars rán
framin á götum úti, á bílastæðum
og þegar veski eru hrifsuð af aðilum.
Mánuðir ’87 ’88 ’89 ’90 ’91 ’92 ’93 ’94 samt. hlutf.%
Janúar 3 .3 2 2 1 0 0 2 13 9
Febrúar 0 0 1 0 0 4 0 2 7 5
Mars 1 2 1 1 3 2 0 2 12 9
Apríl 1 0 3 2 1 0 1 1 9 7
Maí 0 3 1 1 1 1 1 0 8 6
Júní 1 0 2 0 2 1 3 3 12 9
Júlí 2 0 0 0 2 1 0 1 6 4
Ágúst 3 1 2 4 1 1 3 1 16 12
September 0 2 3 1 1 0 0 5 12 9
Október 2 1 2 0 1 2 3 1 12 9
Nóvember 1 1 3 2 2 1 4 1 15 11
Desember 2 3 3 1 1 1 1 3 15 11
Samt. rán 16 16 23 14 16 14 16 22 137 100
Hér má sjá að tíðni rána er mjög
lág í Reykjavík í samanburði við
höfuðborgir hinna Norðurlandanna.
Rán í Reylgavík
Samkvæmt rannsókn eru flest rán
í Reykjavík framin í ágústmánuði,
Á töflu 2 sést dreifing þessara
mála eftir mánuðum. Þar má sjá að
rán eru að meðaltali 17,1 á ári á
þessu tímabili.
Þau skiptast þannig á milli mán-
uða að flest eru framin í ágúst (12%)
en fæst í júlí (4%).
Athyglivert er að bera þetta sam-
an við- aðrar tölur um ofbeldi, t.d.
heimilisofbeldi, þar sem tíðni þess
er einnig hæst í ágúst en mjög lág
í júlí. Innbrot eru hins vegar tíðust
í október og apríl en fátíðust í júní
og júlí. Þjófnaðir eru tíðastir í ágúst
en fátíðastir í janúar og fremur fátíð-
ir í júlí. Hins vegar eru líkamsmeið-
ingar tíðastar í maí en fátíðastar
fyrstu mánuði ársins. Samkvæmt
þessari athugun virðist sem afbrot
séu einna tíðust í ágústmánuði en
einna fátíðust í júlí.
Flest rán eru framin á tímabilinu
frá 24:00 til 08:00 (42%) en fæst
eru þau frá 08:00 til 12:00 (6%).
Ekki er hægt að segja að þessar
tölur komi verulega á óvart þar sem
stór hluti rána er framinn, eins og
áður sagði, eftir kynni manna á vín-
veitingahúsum.
meirihluti slíkra mála virðist einkum
tengjast ölkrá við Hlemmtorg annars
vegar og ölkrá við hafnarsvæðið hins
vegar, en mjög tíð afskipti lögreglu
eru af viðskiptavinum þessara veit-
ingastaða.
Hvar eru rán framin?
Alls var framið 31 rán á miðborg-
arsvæðinu en athygli vekur að á
þeim slóðum hefur ránum verið að
fækka undanfarið. Þau eru að með-
altali um 3 á ári síðan 1990 og hefur
í raun fækkað um helming frá því
sem var á árunum 1987 til 1989.
Að hluta til má leita skýringar á
þeirri fækkun í breyttum áherslum
í löggæslu í miðbænum frá árinu
1989. Með auknum fjölda lögreglu-
manna á þeim tíma sem helst er að
vænta rána, hefur verið hægt að
koma í veg fyrir að þau séu framin.
Hverjir fremja rán?
Fjöldi árásarmanna í hverju máli
haft á þessa einstaklinga að vera
handteknir vegna rána sést að brota-
ferill þeirra hefur verulega dregist
saman eins og áður sagði. Það sem
þar vegur sjálfsagt þyngst er að ein-
staklingarnir hafa orðið að afplána
sína refsingu. Einkum er það í tveim-
ur málaflokkum sem aðilar virðast
halda áfram að brjóta af sér, en það
er í umferðar- og fíkniefnamálum.
Þrír einstaklingar, tveir karlar og
ein kona, hafa í tvígang verið hand-
teknir vegna rána.
Fórnarlömb rána
Árásarþolar voru alls 143. Sam-
kvæmt rannsókn eru 21% árásarþola
yngri en 21 árs. I aldurshópnum 21
til 30 ára eru alls 27% árásarþola.
Fjölmennasti aldurshópurinn er 26
til 30 ára (20%). En sá fámennasti
eru þeir sem eru milli 41 og 50 ára
(4%). í aldurshópnum eldri en 60
ára eru 17%. Athygli vekur að tæp
30% árásarþola eru konur og voru
þær einkum í eldri aldurshópum.
Flytja varð 41 einstakling á slysa-
deild til aðhlynningar, eða í 30%
mála.
Einnig ér athyglivert að frekar
hefur dregið úr því að flytja þurfi
aðila á slysadeild vegna áverka sem
þ'eir hafa hlotið vegna beitingar of-
beldis við rán. í 17% tilvika voru
þolendur og/eða gerendur undir
áfengisáhrifum er rán voru framin.
Fjöldi árásarm. '87 ’88 ’89 ’90 ’91 ’92 ’93 '94 samt. hlutf. %
1 6 5 9 6 5 3 7 6 46 34
2 8 6 8 5 8 5 4 9 53 39
3 0 5 2 2 1 3 2 4 19 14
4 2 0 4 1 0 1 2 2 12 8
5 0 0 0 0 1 1 ‘0 1 3 2
Óljóst 0 0 0 0 1 1 1 0 3 2
Samtals 16 16 23 14 16 14 16 22 137 100
Rán frá eldri borgurum
Á þessu tímabili voru alls 20 rán
(15%) þar sem veski er hrifsað af
eldra fólki, aðallega konum. Þau til-
vik hafa verið 3 árlega undanfarin
ár en flest.voru þau 4 árin 1989 og
1994. Flest þessara rána voru fram-
in á þriðjudögum og sunnudögum
en fæst á föstudögum.
3. Rán framin í heimahúsum. Þ.e.
íbúi er rændur í kjölfar innbrots.
Eitt slíkt rán var framið 1994.
4. Rán framin eftir stutt kynni milli
aðila. Þessi rán eiga sér stað í fram-
haldi af því að aðilar hittast á ölkrá,
heimahúsi eða við annað tilefni. Ef
litið er sérstaklega á þennan flokk
hérlendis kemur í ljós að alls eru
það 20 rán eða 14% á nefndu tíma-
bili sem framin eru inni á veitinga-
húsum eða utan við þau. Sérstaka
athygli vekur að 10 af 22 ránum
(45%) árið 1994 eru framin eftir
stutt kynni á veitingahúsum.
Segja má að hér sé að finna þá
fjölgun sem er á ránum í Reykjavík
á árabilinu 1987-1994 því ekki er
greinanleg mikil fjölgun í öðrum
flokkum rána. Athygli vekur að
Mikilli vinnu hefur verið varið í
það erlendis að greina það hveijir
fremji rán og hvað gera megi til að
sporna við ijölgun þessara brota.
Alls eru það 283 aðilar sem taldir
eru standa að baki þessum 137 rán-
um eða að meðaltali um 2 í hveiju
máli. Reyndar má sjá nánari upplýs-
ingar um ljölda í töflu 3 hér að fram-
an.
Af þessum 283 aðilum voru 256
karlar (90%) en 27 konur (10%).
Meðalaldur þeirra er um 25 ár. Alls
voru handteknir 36 aðilar (13%) af
lögreglu strax á staðnum eða mjög
fljótlega á eftir.
Notuð voru, eða hótað að nota,
barefli- eða hnífa í 17 málum eða
13% tilvika á þessum árum. Athygli-
vert er að hótað var að nota vopn í
einungis einu máli árið 1994 (5%)
en 5 málum árið 1993 (31%).
Ef litið er til fyrri ára hefur beit-
ingu vopn's verið hótað í 1 til 3
málum árlega. Af þessu má álykta
að ekki sé greinanleg aukning á
beitingu ofbeldis í ránum hér á landi.
Ef litið er til síðustu ára er það
eingöngu í ránum í fyrirtækjum með
fjármunaumsýslu sem vopnanotkun
ber á góma. í engu af þeim ránum
sem framin eru gegn borgurum á
götum úti er vopnum beitt sam-
kvæmt skráningu lögreglu.
Af þeim sem handteknir hafa ver-
ið fyrir rán, hafa 36 aðilar komið
við sögu í 558 misalvarlegum lög-
reglumálum eða um 15 mál að með-
altali hver. Af þessum afbrotum eru
409 þeirra (73%) framin fyrir ránin
en síðan dregur verulega úr afbrota-
hneigð aðila.
Sá einstaklingur sem flest mál
hefur að baki hafði verið handtekinn
vegna 45 lögreglumála, þar af 10
ofbeldismála, fyrir ránið. Ef litið er
á þau afbrot sem algengast er að
þessir einstaklingar hafa framið fyr-
ir ránin, sést að 20 (55%) hafa verið
handteknir vegna ofbeldisverka og
18 (54%) vegna umferðarlagabrota.
Ofbeldisverkin eru af mörgum toga
en flest þó líkamsárásir. Algengasta
umferðarlagabrot þessa hóps er ölv-
un við akstur. Þá höfðu 14 (38%)
aðilar komið við sögu í fíkniefnamál-
um fyrir ránið, 18 aðilar (51%) verið
teknir fyrir innbrot eða ýmis þjófn-
aðarbrot í alls 68 málum.
Ef litið er á hvaða áhrif það hefur
Lokaorð
Helsta niðurstaða þessarar athug-
unar er að tíðni rána hefur aukist
um 10% í lögsagnarumdæmi lögregl-
unnar í Reykjavík frá 1987. Þessi
staðreynd er mjög athygliverð, eink-
um ef tekið er mið af þróun erlend-
is þar sem allt að 50% ijölgurrhefur
verið í þessum málaflokki.
Flest rán voru framin árið 1989,
eða 23, en árið 1994 voru 22 rán
framin í Reykjavík. Athygli vekur
að lögreglan virðist handtaka aðila
fyrir þessi rán í auknum mæli og á
síðasta ári var handtökum beitt í
40% tilvika.
Því hlutfalli til viðbótar kemur
síðan það hlutfall mála sem RLR
upplýsir við framhaldsrannsókn. Ef
gerður er samanburður við erlend
ríki þá er hlutfall þessara mála sem
upplýsist frá 18 til 38%.
Þeir einstaklingar sem handteknir
eru fyrir rán virðast nær undantekn-
ingalaust hafa komið við sögu af-
brota fyrir ránið. Athygli vekur að
svo virðist sem mun tíðara sé að
lögregla þurfi að hafa afskipti af
aðilum eftir ránið ef þeir hafa einn-
ig komið við sögu fíkniefnamála.
Margir þeirra hafa oft komið við
sögu lögreglu og eiga að baki langan
brotaferil. Af þeim sem einnig hafa
komið við sögu fíkniefnamála hafa
80% verið kærðir vegna ofbeldis-
brota en almennt hlutfall er 55%.
Hér má því sjá viss tengsl milli fíkni-
efnaneyslu og ofbeldis.
Fjölmennasti aldurshópurinn sem
orðið hafa fórnarlömb rána eru 20
ára og yngri, en athygli vekur hversu
hátt hlutfall er einnig meðal þeirra
sem eru 25 til 30 ára. Ekki er hægt
að greina að neitt sé sammerkt með
fórnarlömbunum, en vert er að geta
þess hversu mikil fjölgun er á málum
þar sem aðilar eru rændir eftir stutt
kynni á vínveitingahúsum og ölkr-
ám.
Eflaust er mörgum hugleikið hver
komi til með að verða þróun rána
hér á landi. Telja má víst að ránum
komi til með að fjölga áfram að ein-
hveiju marki þótt ólíklegt verði að
telja að við sjáum jafn mikla fjölgun
hér og verið hefur á Norðurlöndun-
um.
Höfundur er afbrotafræðingvr og
lögreglumaður í Reykjavík.