Morgunblaðið - 02.03.1995, Blaðsíða 27

MORGUfjBI-ÁDID
KAZAKHSTAN
Novorossiysk
GEORGIA
AZER-
MENli
rzun
SYRLAND
IRAK
RUSSLAND
Núverandi olíuleiðslur
Olíuflutningar á sjó
Tillögur um olíuleiðslur
500 km
I
Olíulindir
við Bakú
Ceyhan
irhaf ÍSR
KYPUR
Tyrkland með endastöð
í hafnarborginni Ceyhan
í Tyrklandi. Alíjev vill
fara þá leið og sömuleið-
is vestrænu olíufyrir-
tækin, en Rússar leggj-
ast af alefli gegn þeirri
legu.
Afskiptasemi Irana
Alíjev hefur einnig
þurft að glíma við af-
skiptasemi úr annarri
átt, frá íran. Þar í landi
hryllir ráðamönnum við
tilhugsuninni um auðugt
grannríki með vestræn-
um Jifnaðarháttum. Ótt-
ast íranir að það verði 2
milljónum manna af azersku bergi í
norðurhluta írans hvatning til þess
að krefjast aðskilnaðar.
Klerkarnir í íran gera sér þess
vegna vonir um að bókstafstrúar-
menn nái fyrst undirtökum í Az-
erbajdzhan og sjá það sem einu leið-
ina til þess að tryggja stöðugleika í
landamærahéruðunum í norðri.
Til þess að friðþægja yfirvöld í
Teheran hafa Azerar boðið þeim
þátttöku í vinnslu olíusvæðanna.
Hafa ráðamenn í Bakú _____________
nýverið gefíð erlendum
samstarfsfyrirtækjum
sínum þriggja mánaða
frest til þess að svara til-
lögum um aðild írana.
Hyggjast Azerar afsala
sér 20% af eigin olíutekjum, eða jafn-
virði 5% heildartekna af vinnslunni,
til írana.
Bandaríkjastjóm er andvíg þátt-
töku írana í olíuvinnslunni í Az-
erbajdzhan og kann því að eiga eftir
að koma til einhverra árekstra út af
þessari ákörðun Azera.
Alíjev er því í miklum vanda. Að
honum er sótt úr öllum áttum. í allri
ákvarðanatöku hefur hann orðið að
leika nokkurs konar jafnvægislist.
Óvíst er að það sé fært öllu lengur,
einkum gagnvart Rússum.
Hajdar Alyev
IbúarBakú
vonast eftir
gullæði
Stríðið um
N agorno-Karabakh
Vegna vinnslusamn-
ingsins er höfuðborgin
Bakú á góðri leið með
að verða nokkurs konar
Dallas. íbúar hennar sjá
fyrir sér gullæði hvað
varðar mögulegar tekjur
af stríðum straumi vest-
rænna olíuforstjóra, ráð-
gjafa og kaupsýslu-
manna sem þegar er
tekinn að streyma til
borgarinnar.
Þannig er nú umhorfs
í Bakú, að erfítt er að
ímynda sér, að lands-
menn eigi í grimmilegu stríði við
kristna nágranna sína í Armeníu. í
sex ár hafa ríkin tvö borist á bana-
spjót út af héraðinu Nagorno-Kara-
bakh sem er innan landamæra Az-
erbajdzhan en Armenar ráða. Hérað-
ið nær yfir um 20% lands í Azer-
bajdzhan. Rúmlega 20.000 manns
hafa beðið bana og um ein milljón
Azera misst heimili sín af völdum
stríðsátaka.
Afleiðingarnar hafa verið geig-
________ vænlegar fyrir Azera.
Efnahagur landsins hefur
nánast hrunið og verð-
bólga var að jafnaði
3.400% í fyrra. Stríðið
“ hefur frekar latt en hvatt
til fjárfestinga í landinu.
Rússar hafa brauðfætt Armena og
séð þeim fyrir vopnum. Sáttasemjar-
ar Oryggis- og samvinnustofnunar
Evrópu (ÖSE) hafa gert árangurs-
lausar tilraunir til þess að setja deilu
ríkjanna niður.
Nokkurrar stríðsþreytu gætir í
Azerbajdzhan. Gæti það stuðlað að
því að Azerar láti undan kröfum
Rússa um að fá að hafa þar her, sem
þeir litu á sem friðargæslusveitir.
Fari svo yrði það mikill sigur fyrir
Moskvustjórnina í stríðinu um áhrif
og pólitísk ítök í hinu nýja olíuveldi.
FIMMTUDÁGUR 2. MARZ 1995 ■ 27
• •
Ognrstund fyrir
norrænt samstarf
Rætt við Poul Nyrup Rasmussen forsætisráðherra Dana
í kjölfar íslendinga kemur nú í hlut
Dana að leiða Norðurlandasamstarfíð
og því er Poul Nyrup Rasmussen for-
sætisráðherra Dana nú í forsæti ráð-
herrasamstarfsins. Sigrún Davíðs-
dóttir tók forsætisráðherrann tali á
þingi Norðurlandaráðs í Reykjavík og
ræddi við hann um hvaða efni Danir
hygðust leggja á áherslu á for-
mennskutímabili sínu.
POUL Nyrup Rasmussen
EFTIR að íslendingar hafa
farið með formennsku í
Norðurlandasamstarfinu
undanfarið ár, hafa Danir
nú tekið við formennskunni. Það
kemur því í þeirra hlut að leiða til
lykta það umbótastarf, sem hófst í
formennskutíð íslendinga.
Um brýn verkefni í Norðurlanda-
samstarfinu sagði Nyrup Rasmus-
sen að þar væru endurnýjun starfs-
ins innan Norðurlandaráðs og Nor-
rænu ráðherranefndarinnar efst á
blaði. „Þegar hafíst verður handa
innan Norðurlandaráðs samkvæmt
nýju skipulagi um næstu áramót
verður það nokkurs konar ögur-
stund fyrir norrænt samstarf. í
sambandi við nýja starfshætti er
mikilvægt að stöðug norræn um-
ræða verði á evrópskum vettvangi,
þar sem framtíð Evrópu er rædd
og þá samstarfið á nágrannasvæð-
unum alveg upp til Sankti Péturs-
borgar, umhverfismál, atvinnumál,
upplýsingar til almennings um Evr-
ópumálin og síðast en ekki síst að
hagsmunir smáríkja verði tryggðir.
Oft snýst umræðan um hið síðast-
nefnda um hvernig koma eigi árum
stórveldanna fyrir borð. En látum
þau sjá um það og tryggjum hags-
muni smáþjóðanna innan Evrópu-
sambandsins á þjóðaráðstefnunni
1996. En almennt gildir að fyrst
verði hið pólitíska samstarf að kom-
ast á hreint og síðan má finna því
einhvern ramma, en ekki öfugt.
Heimskautaráð
Annað mál sem Danir hafa áhuga
á að fylgja eftir er stofnun Heim-
skautaráðs með þátttöku Norður-
landanna, Rússlands og Kanada.
Einnig höfum við áhuga á að
tryggja frumbyggjum vettvang inn-
an Sameinuðu þjóðanna. Sömuleiðis
viljum við halda áfram að styrkja
samstarfíð á nágrannasvæðunum
og þá ekki síst að tryggja böndin
við Eystrasaltslöndin og Barents-
hafssvæðisins. En því er ekki að
neita að höfuðmálið nú er endur-
bótastarf innan Norðurlandasam-
starfsins svo umræður á vettvangi
þess skipti einhveiju máli. Annars
er allt unnið fyrir gíg.“
Þingmenn skiptast nokkuð í tvö
horn um hvernig þeir líta framtíð
norræns samstarfs. Ert þú í hópi
þeirra bjartsýnu eða svartsýnu?
„Ég er bjartsýnn, því ég álít að
verið sé að gera breytingar til góðs.
Við leggjum metnað okkar í að
starfið samkvæmt nýju skipulagi
hefjist strax um áramótin. Það verð-
ur að tryggja að Norðurlandaráð
nýtist til að ræða grundvallaratriðin
í ESB-samstarfinu sem aðdraganda
ríkjaráðstefnunnar. Öryggis- og
varnarmál eru síðan rædd í sam-
hengi við Atlantshafsbandalagið og
þróun þess.
Umræður um stjórnmál
lífsnauðsynlegar
Það er enginn vafi á að það hafa
verið of litlar umræður innan Norð-
urlandaráðs um stjórnmál. Slíkar
umræður eru lífsnauðsynlegar, ef
við ætlum okkur að gera þingið að
mikilvægum vettvangi utan Evr-
ópuþingsins. Það ætti að vera auð-
velt, ef viljinn er fyrir hendi, því
við þurfum til dæmis ekki að glíma
við þann málaglundroða, sem er
þar.“
Meðal þingmanna er greinilega
mikill áhugi á að ræða öryggis- og
varnarmál og Carl Bildt fyrrum for-
sætisráðherra Svía hefur meðal
annars lagt til að Norðurlöndin komi
á fót friðargæslusveit og þá einnig
í þeim tilgangi að gefa norrænni
samvinnu á þessum vettvangi aukið
innihald. Hvaða augum lítur þú
þessa hugmynd?
„Við höfum þegar góða reynslu
af norrænum sveitum undir stjórn
Sameinuðu þjóðanna og þær hafa
Tryggjum hags-
muni smáþjóö-
anna innan Evr-
ópusambandsins
á þjóðaráðstefn-
unni 1995
starfað á ófriðarsvæðunum í fyrrum
Júgóslavíu. Hugmynd Bildts er
mjög athyglisverð. Við Norður-
landabúar getum bæði brugðist
hratt og snarplega við, kannski ver-
ið sneggri en aðrir og því gæti slík
sveit verið mjög gagnleg."
„Vonumsttil að Færeyingar
fallist á okkar sjónarmið"
Undanfarið hafa staðið snarpar
deilur milli Dana og Færeyinga
vegna rannsóknar á yfírtöku
Færeyinga á Færeyjabanka, þar
sem Færeyingar krefjast dómsrann-
sóknar, meðan Danir vilja beita
nefnd sérfræðinga í rannsókninni.
Hvernig standa þau mál?
„Við höfum skýrt okkar skoðun
fyrir Færeyingum og setjum þeim
engin tímatakmörk. Við höfum
nægan tíma. Hvað rannsóknina
varðar bjóðum við upp á rannsókn
sérfræðinga, bæði danskra eða frá
hinum Norðurlöndunum, sem Fær-
eyingar teldu sig geta treyst. Að
sama skapi viljum við einnig að
þeir taki þátt í að leggja línur fyrir
nefndarstarfið, svo rannsakað verði
nákvæmlega það sem þeir hafa
áhuga á.
Það er rétt að Danir og Færeying-
ar eru ósammála um ákveðin mál,
en það má ekki gleymast að við
höfum líka leyst margvísleg mál í
sátt og samlyndi. Einna ánægðastur
er ég yfír að Danir og Færeyingar
hafa komið á stofn atvinnuþróunar-
stofnun, þar sem hvor þjóðin um
sig hefur lagt fram sem samsvarar
rúmlega milljarði íslenskra króna
til að leita leiða til atvinnuþróunar,
meðal annars á sviði fiskiræktar,
fiskafurða og ferðamannaiðnaðar.
Ég álít að þarna sé hægt að skapa
góðar aðstæður til að stuðla að fjöl-
breyttara atvinnulífi á eyjunum. Það
þarf sennilega ekki að skýra mikil-
vægi þessa fyrir íslendingum.
Hvað varðar meginlandssökkul-
inn og nýtingu hans höfum við af
fremsta megni reynt að styðja mál-
stað Færeyinga í deilum þeirra við
Breta. Þegar Douglas Hurd utanrík-
isráðherra Breta heimsótti Dan-
mörku fyrir skömmu talaði ég síð-
ast við hann um mikilvægi þess að
Bretar séu ekki að leika stórveldi
gagnvart Færeyingum. Það ríður á
mjög miklu fyrir Færeyinga að
lausn fáist, svo hægt verði að kanna
til hlítar möguleika á nýtingu þessa
svæðis."
Af hveiju láta Danir ekki undan
kröfu Færeyinga um dómsrannsókn
fremur en nefnd sérfræðinga?
„Undanfarin ár hafa nokkrar
slíkar rannsóknir verið gerðar og
það leiddi til þess að forseti Hæsta-
réttar skrifaði bréf til stjómarinnar
þar sem hann varaði við þess háttar
rannsóknum, meðal annars á þeim
forsendum að ekki væri hægt að
gæta réttaröryggisins til hlítar í
vitnaleiðslum við slíka rannsókn.
Þetta er því í fyrsta lagi ástæða til
að danska stjórnin getur ekki fallist
á dómsrannsókn í málinu.
í öðru lagi þá tekur dómsrann-
sókn langan tíma, án þess að hún
gegni öðru hlutverki en að skýra
hvað gerðist og hvenær. Það þyrfti
því dómsmál og um leið enn lengri
tíma til að skera úr um ábyrgð og
hugsanlegar bætur. Þetta allt höf-
um við skýrt fyrir Færeyingum og
vonumst til að þeir muni á endanum
fallast á okkar sjónarmið.“