Morgunblaðið - 04.03.1995, Blaðsíða 1

tt>:r0innMa&fö
AÐSENDAR
GREINAR
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS LAUGARDAGUR 4. MARZ 1995 BLAÐ
Arfurinn
I tilefni skýrslu um launamun
karla og kvenna
„GRÍMULAUST misrétti" sagði
Steingrímur J. Sigfússon um leið og
hann greip bitann við nefið á
Kvennalistaþingmönnum og bað um
umræður utan dagskrár vegna út-
komu skýrslunnar sem unnin hefur
verið á vegum Norræna jafnlauna-
verkefnisins um launamisréttið milli
karla og kvenna. Ýmsar fleygar
setningar féllu síðan í þingsölum
þegar umræðan fór fram með inni-
haldi á borð við: „Réttinda- og lög-
brot fyrir allra augum“, „Mannrétt-
indabrot á konum“ o.s.frv.
Ég tók líka eftir því sem Jóna
Valgerður sagði þegar hún rifjaði
upp stjórnarmyndunarviðræður
1987 - fyrir átta árum - en þá
strandaði þátttaka Kvennalistans í
ríkisstjórn einmitt á að ekki var vilji
til þess að leiðrétta launamisrétti
milli karla og kvenna.
En nú eru aðrir tímar og málefn-
ið komið í tísku. Það er ekki lítils-
vert að fá íjárhagslegan styrk er-
lendis frá til að koma málinu á dag-
skrá. Það er eins og við séum háð
erlendri aðstoð þegar mannréttinda-
mál eru annarsvegar. En það er
ekki bara það. Konum sjálfum úti í
þjóðfélaginu og jafnvel mörgum
körlum finnst nú loks nóg komið og
lítur út fyrir að málið verði kosninga-
mál - geti haft áhrif á það hvernig
fólk velur á kosningadaginn! Sér-
stakar kvennahreyfingar spretta upp
innan hinna hefðbundnu stjórnmála-
flokka og ætla sér að ýta við „feðr-
unum“ eða að minnsta kosti fá at-
kvæði út á málefnið.
Og enginn þurfti að verða hissa.
Niðurstöður skýrslunnar vissu allir
sem vildu vita fyrir fram. Svona í
meginatriðum.
Mig langar hér að koma inn á
einn þáttinn, kannski stærsta þátt-
inn á bakvið launamisréttið og annað
misrétti milli kynja. Ég kalla hann
„arfinn“. Ég ætla ekki að reyna að
skilgreina fyrirbærið en ég á við
félagslega mótun og arfinn frá
feðraveldinu. Þetta er alþjóðlegt fyr-
irbæri og ég freistast til þess að
nefna eitt dæmi af því að það er svo
ferskt í umræðunni. í fréttum þessa
dagana er sagt frá því að nauðgun
eiginmanns á eiginkonu sé ekki lög-
brot í nokkrum ríkjum Evrópu.
Það var lítillega komið inn á arf-
inn í umræðunni á alþingi t.d. í
máli Friðriks Sophussonar þar sem
hann minnist á hlutverka- og verka-
skiptingu milli kynja, ekki síst inni
á heimilunum „þar sem lögin ná
ekki til“ og í máli Rannveigar Guð-
mundsdóttur, ráðherra, sem talaði
um viðhorf og aðstöðuleysi sem
hindrun á vegi kvenna. „Aðstöðu-
leysið" er afleiðing viðhorfa og við-
horfin eru arfurinn. Ég tel að Rann-
veig eigi við þær hömlur sem umönn-
un barna og heimilis og önnur
umönnunarstörf eru þeim konum
sem eru í þeirri stöðu og vona að
það sé ekki mistúlkun.
Arfurinn felur i sér
að völd karla eru langt
um meiri en völd
kvenna. Þá er ég að
tala um raunveruleg
völd, efnahagsleg og
pólitísk. Reynslan sýnir
okkur það að menn af-
sala sér ekki völdum
baráttulaust. Það hefur
ekki virst sem að körl-
um finnist staða kvenna
almennt eftirsóknar-
verð. í þessu ljósi er
tæplega hægt að reikna
með að karlar og sér-
staklega ekki valda-
miklir karlar séu trú-
verðugir í kvenfrelsis-
baráttu sem snýst um að útrýma
misrétti milli kynja í launamálum
og öðrum málum þar sem misrétti
kynja þrífst, sem og misvægi kynj-
anna í völdum til þess að skipu-
leggja þjóðfélagið.
Bæði kynin erfa viðhorf. Æ fleiri
rannsóknir benda til þess að félags-
mótun eigi sér stað mjög snemma.
Jafnvel strax í vöggu. Það er greini-
legt að margar konur búa við það
eigið viðhorf að körlum sé betur
treystandi fyrir forsjá fjölskyldu og
þjóðfélags en þeim sjálfum. Jafn-
greinilegt er að flestir karlar eru á
þessari skoðun. Það er líka augljóst
að reynslan hefur kennt mörgum
konum annað.
Margar konur, jafnvel flestar kon-
ur, í dag finna ekki fyrir arfinum
fyrr en þær fara í sambúð og þó
sérstaklega þegar þær eignast börn.
- NEMA að einu leyti: Þær finna
fyrir Iaunamisréttinu um leið og þær
koma út á vinnumarkaðinn ekki síst
ef þær hafa lagt það á sig að mennta
sig.
Það er mín skoðun að næst á eft-
ir leiðréttingu launa-
misréttisins, og hvort
sem er, sé það grund-
vallaratriði í kven-
frelsisbaráttu að ráð-
ast að rótum vandans
sem er arfurinn. Til
þess þarf að kosta
miklu.
- Það þarf að fín-
kemba menntastofn-
anir í landinu frá leik-
skóla uppí framhalds-
skóla með tilliti til
námsefnis og kennslu-
aðferða.
- Það þarf að leið-
beina nýbökuðum for-
eldrum.
- Það þarf endur-
mat á mikilvægi starfa og ábyrgð.
- Það þarf að endurskoða lög og
reglur um jafnréttismál.
Með hliðsjón af því sem rætt hef-
Sjálf kýs ég að starfa
innan Kvennalistans,
segir Hulda Björg
Sigurðardóttir, þar
sem lögð er áherzla á
valddreifingu
og upplýsingastreymi.
ur verið hér á undan eru skrif ungra
Sjálfstæðra kvenna nú nýlega afar
sérkennileg en þar er reynt að draga
Kvennalistann til ábyrgðar á því að
hversu lítið hefur miðað í jafnréttis-
átt. Meðal annars bera þær stöðu
jafnréttismála hér á landi saman við
hin Norðurlöndin. Staðreyndin er að
stjórnvöld á hinum Norðurlöndunum
hafa verið langt um hlynntari því
að koma á jafnrétti milli kynja en
íslensk stjórnvöld og hafa sett reglur
um og veitt ijármunum til jafnréttis-
mála. Og ekki má gleyma að fjár-
magn til þess að gera þá ágætu
könnun sem liggur að baki skýrsl-
unni um launamisréttið kemur ein-
mitt úr samnorrænum sjóði.
Ég fagna því að konur innan hefð-
bundnu stjórnmálaflokkanna skuli
taka sig saman og mynda hópa jafn-
vel þó þær eigi á hættu að verða
svolítið einsleitar. Þannig ættu að
-vera meiri möguleikar á að skapa
þrýsting á flokksfeðurna og fá þá
til að leggja eitthvað út fyrir jafn-
réttismálunum. Sjálf kýs ég að
starfa innan Kvennalistanns þar sem
lögð er áhersla á valddreifingu og
gott upplýsingastreymi og ýmis
vinnubrögð sem ekki tíðkast í hinum
hefðbundnu, miðstýrðu stjórnmála-
flokkum okkar. Hjá Kvennalistanum
geta t.d. allir félagar skráð sig á
landsfund. Og ef þú mætir á félags-
fundi hjá Kvennalistanum ertu með!
Ég skora á allar konur (og jafn-
réttissinnaða menn eins og Friðrik
Sophusson og Steingrím J. Sigfús-
son) sem komast á þing eftir kosn-
ingar að taka höndum saman við
Kvennalistakonur og láta flokks-
agann ekki binda sig þegar jafnrétt-
ismálin eru annarsvegar. Við vitum
að nú þegar er unnið að þessum
málum á ýmsum stöðum en það
vantar íjármagn og viljann hjá
mörgum.
Að lokum langar mig til að minna
á að nú orðið eigum við konur glæsi-
lega fulltrúa sem eru í fararbroddi
á hinum ýmsu sviðum þjóðlífsins.
Það sýnir að arfurinn er ekki alls
ráðandi og starf eldri kynslóða kven-
réttindakvenna hefur skilað sér.
Höfundur er lyfjafræðingur og
félagi í Kvennalistanum.
Hulda Björg
Sigurðardóttir
Stöðugleiki
í efnahagsmálum
Framsóknarmenn
telja að megin viðfangs-
efnið í ríkisijármálum
sé að skapa stöðugleika
í efnahagsmálum og
treysta grundvöll at-
vinnulífsins. Á síðasta
kjörtímabili náðist undir
forystu framsókn-
armanna að skapa stöð-
ugleika í íslensku efna-
hagslífi. Mistök í upp-
hafi stjórnarsetu ríkis-
stjórnar Davíðs Odds-
sonar urðu þess vald-
andi að efnahagslíf okk-
ar gekk í gegnum
margfalt verri kreppu á
núverandi kjörtímabili
en efni.stóðu til. Ríkisstjórnin hefur
afsakað dýpt kreppunnar hér á landi
á þrennan hátt. I fyrsta lagi vegna
samdráttar í fiskveiðum, í öðru lagi
vegna samdráttar í alþjóða efna-
hagslífi og í þriðja lagi vegna svo-
nefnds fortíðarvanda. Um þessar
afsakanir er það að
segja að samdráttur í
fiskveiðum var löngu
hafinn þegar núver-
andi ríkisstjórn tók
við. Þessi vandi var því
fyrirsjáanlegur. í öðru
lagi var samdráttur í
alþjóðlegu efnahags-
lífi þegar að miklu
leyti kominn fram
þegar núverandi ríkis-
stjórn tók við og náði
reyndar botninum það
sama ár, þ.a.l. að þessi
vandi var einnig fyrir-
sjáanlegur. I þriðja
lagi má færa rök fyrir
því að fortíðarvandinn,
þ.e. tap ríkissjóðs vegna afskrifta
opinberra lána, hefði ekki orðið jafn
mikill ef ekki hefði komið til röng
. efnahagsstjórn árið 1991 þegar nú-
verandi ríkisstjóm tók við. Sem sagt,
þessi vandi var fyrirsjáanlegur og
að miklu leyti sjálfskapaður.
Vaxtahækkun í upphafi
kjörtíniabils
En hvar lágu mistökin? Vorið
1991, þegar núverandi ríkisstjórn tók
við, var ljóst að ytri skilyrði höfðu
versnað, þ.e. samdráttur í þorskafla
og alþjóðlegu efnahagslífi. Við þessi
ytri skilyrði ákvað ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar að hnykkja á og auka
vandann enn frekar. Hvernig? Jú,
efnahagsaðgerðirnar fólust einkum í
gífurlegri vaxtahækkun og í niður-
skurði á ríkisútgjöldum sem áttu að
lækka fjárlagahalla. Með hækkun
vaxta ríkisskuldabréfa og húsbréfa
fylgdu bankavextir í kjölfarið og
raunvextir hér urðu með þeim hæstu
í veröldinni. Þetta ímyndaði ríkis-
stjómin sér að myndi skila sér í aukn-
um sparnaði og lægri verðbólgu en
afleiðingarnar urðu helst til fjöl-
breyttari og verri en það. Þegar ríkis-
stjórnin lækkaði vextina aftur með
handafli seint á árinu 1993 sögðu
ráðherrar að lækkunin þýddi 9-10
milljarða króna sparnað á ári fyrir
Siv Friðleifsdóttir
Það þarf að gera stór-
átak til að styrkja grunn
atvinnulífsins, segir Siv
Friðleifsdóttir, eyða
fjárlagahalla og skapa
efnahagslegan
stöðugleika.
heimili og fyrirtæki. Það er því ljóst
að vaxtahækkun ríkisstjórnarinnar
frá 1991 flutti til yfir 20 milljarða
frá almenningi og fyrirtækjum til
eigenda fjármagns. Nú þegar loks
líður að brotthvarfi ríkisstjórnarinnar
má segja að eini merkjanlegi árangur
hennar í efnahagsmálum hafí verið
viðhald lágrar verðbólgu. Þó er það
ekki svo merkilegur árangur þegar
rifjað er upp að erfiðustu hindranir
í lækkun verðbólgunnar höfðu þegar
verið yfirstignar í síðustu ríkisstjórn
og ennfremur að lág verðbólga er
eðlilegur fylgifiskur kreppu.
Hjól atvinnulífsins stöðvuð
Aðrar afleiðingar efnahagsstefnu
ríkisstjórnarinnar urðu hins vegar
þær að hækkun vaxta leiddi strax
af sér gífurlegan kostnaðarauka fyr-
ir fyrirtæki og heimili í landinu. All-
ar greiðsluáætlanir urðu marklausar,
ráðstöfunartekjur drógust saman,
fyrirtækin urðu að draga úr og jafn-
vel stöðva fjárfestingar, uppsagnir
og fjöldagjaldþrot fylgdu í kjölfarið.
Af þessu leiddi síðan mikill tekju-
missir fyrir ríkissjóð vegna minnk-
andi skatttekna. Á innan við tveimur
árum eftir að hafa sest að valdastóli
hafði ríkisstjórn Davíðs Oddsonar
tekist hið ótrúlega, að nánast stöðva
hjól íslensks atvinnulífs og festa at-
vinnuleysi í sessi. Það er ekki sá stöð-
ugleiki sem framsóknarmenn vilja
varðveita.
Tillögur framsóknarmanna
Til að koma hjólum atvinnulífsins
í gang vilja framsóknarmenn sam-
eina starfsemi atvinnuráðgjafa, at-
vinnuleysistryggingasjóðs og
Byggðastofnunar í alhliða Atvinnu-
þróunarstofnun. Hún yrði vettvangur
samstarfs aðila vinnumarkaðarins,
sveitarfélaga og ríkisins um upp-
byggingu atvinnulífisins. Hlutverk
hennar væri að m.a. efla nýsköpun
í atvinnulífi. Samstarf af þessu tagi
hefur verið reynt víða erlendis með
góðum árangri.
Það er eitt mikilvægasta hags-
munamál þjóðarinnar og þá sérstak-
lega ungs fólks sem vill búa á ís-
landi í framtíðinni að næsta ríkis-
stjórn geri stórátak í að styrkja
grunn atvinnulífsins, eyða fjárlaga-
hallanum og skapa efnahagslegan
stöðugleika. Atvinnustefna fram-
sóknarmanna er til þess fallin.
Höfundur er sjúkraþjálfari og
skipar 1. sæti á lista
Framsóknarflokksins í
Reykjaneskjördæmi.