Morgunblaðið - 05.03.1995, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 5. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. MARZ 1995 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MISMUNUN I
FISKVINNSLU
SAMTÖK fiskvinnslu án út-
gerðar hafa sent samkeppn-
isráði kæru. Samtökin hafa óskað
eftir því, að ráðið taki til athugun-
ar samkeppnismismunun í físk-
vinnslunni. í bréfi, sem Jón Stein-
ar Gunnlaugsson, hæstaréttarlög-
maður, hefur skrifað samkeppnis-
ráði, bendir hann á, að þau fyrir-
tæki, sem reki bæði útgerð og
fiskvinnslu og hafi fengið úthlutað
kvóta endurgjaldslaust frá ríkinu,
fénýti þessar heimildir og geti síð-
an flutt þá fjármuni beint og
óbeint frá útgerð til fiskvinnslu,
þó að í raun sé um tvær atvinnu-
greinar að ræða.
Hér er um mjög athyglisvert
mál að ræða. Hvarvetna í atvinnu-
lífinu er krafan um jöfn rekstrar-
skilyrði fyrirtækja mjög hávær.
Alveg sérstaklega er lögð áherzla
á, að hvers konar fyrirgreiðsla af
hálfu ríkisins skekki samkeppnis-
stöðu fyrirtækja og geri þeim fyr-
irtækjum, sem ekki njóta slíkrar
fyrirgreiðslu, nánast ómögulegt
að keppa við hin. Þessi krafa hef-
ur komið fram í mótmælum skipa-
smíðastöðva í einkaeign við þátt-
töku opinberra aðila í því að bæta
starfsaðstöðu annarra skipa-
smíðastöðva. Krafan hefur komið
fram í mótmælum hugbúnaðarfyr-
irtækja vegna mismunandi starfs-
aðstöðu þeirra og fyrirtækja í rík-
iseign, sem hafa mikla hugbúnað-
argerð með höndum. Hún kemur
fram í ítrekuðum mótmælum sam-
keppnisfyrirtækja Pósts og síma
vegna viðskiptahátta þeirrar
stofnunar.
Engin fyrirtæki hafa hins vegar
fengið jafn gífurlega fyrirgreiðslu
frá hinu opinbera eins og þau út-
gerðarfyrirtæki, sem fengu veiði-
heimildum úthlutað í upphafi end-
urgjaldslaust og hafa síðan fengið
leyfi til þess að stunda viðskipti
með þær að eigin vild. Það er
auðvitað ljóst, að þessi endur-
gjaldslausa úthlutun skekkir mjög
samkeppnisstöðu þeirra fisk-
vinnslufyrirtækja, sem starfa án
útgerðar og standa að ofan-
greindri kæru, en ekki síður þeirra
útgerðarfyrirtækja, sem hugsan-
lega eru starfrækt eða eiga eftir
að koma til sögunnar og hafa aldr-
ei fengið endurgjaldslausa úthlut-
un veiðiheimilda heldur verða að
byggja starfsemi sína á heimild-
1 JOSEPH
A Cá vl •Campbell
miðaldafræðingurinn
óumdeildi sem nú er
látinn benti í einum af
fyrirlestrum sínum um
Ulysses (1922) og
Finnegan’s Wake (1939)eftir James
Joyce á þau ummæli Snorra Sturluson-
ar að Oðinn og önnur germönsk og
keltnesk goð hefðu á sínum tíma ver-
ið sögulegar persónur í Trojustríðinu
mikla en breytzt síðan í guði og gyðj-
ur einsog Snorri fullyrti í formála fyr-
ir Snorra Eddu.
Það eru merkilegar náttúrulýsingar
í ritum Hómers. Ef við lítum á Ilíóns-
kviðu eru eftirfarandi lýsingar úr nátt-
úrunni dæmigerðar fyrir þetta þrjú-
þúsund ára gamla stríðslýsingarit og
mikilvægu heimild um gríska goða-
fræði. En hvernig snarar Sveinbjöm
Egilsson þessum lýsingum sem við
rekumst sífellt á í kviðunni: „Þeim
fórst, sem ungum hindarkálfum, er
ljónið hittir í bæli sínu; það grípur þá
með hinum sterku tönnum sínum, bít-
ur þá í sundur hæglega og tekur af
þeim hið veika líf þeirra; en þó hindin
sé þar mjög nálægt, getur hún ekki
hjálpað þeim, því skelfilegur ótti kem-
ur að henni, svo hún hleypur í ofboði,
kófsveitt, gegnum hina þéttu skógar-
runna, undan áhlaupi hins sterka dýrs.
Svo gat eingi af Trójumönnum forðað
þeim við bana, heldur flýðu sjálfir
fyrir Argveijum" (XI, 104-120).
Og ennfremur: „Hann var sem asni
sá, er svo er latur, að margir lurkar
hafa verið brotnir á honum; hann
gengur utan með akurlendinu og treð-
ur sér inn, þó smásveinar vilji verja
honum; en þegar hann er kominn inn,
þá bítur hann akurinn, þar sem hann
er loðnastur; sveinamir lemja hann
með lurkum og verða heldur smá ungl-
ingahöggin og varla geta þeir rekið
hann út, þegar hann hefir étið sig
fullan af grasinu: svo fórst hinum ofur-
huguðu Trójumönnum og hinum
langtaðkomnu liðsmönnum þeirra við
hinn mikla Ajant Telamonsson; þeir
sóktu ávallt að honum og lögðu spjót-
um í skjöld hans, en Ajant gerði
ýmist, að hann snerist við móti þeim
og tók á heljarafli sínu, og tafði fyrir
fylkingum hinna hestfimu Tróju-
manna, eða hann snerist undan á
flótta." (XI, 534-560)
Þá segir einnig í Ilí-
ónskviðu: „Hörfaði
Menelás þá á bak aftur
frá líkinu, og leit oft
um öxl sér, svo sem
kamploðið ljón, þegar
menn og hundar fæla
það frá fjárhúsi með spjótum og
óhljóðum; kemur þá hrollur í hugfulla
hjartað, er það á í bijósti sér, svo ljón-
ið fer frá fjárhúsinu, og þó nauðugt:
svo gekk hinn bleikhári Menelás frá
Patróklusi." (XVII, 96-121)
Og enn: „Ajant brá hinum víða
skildi sínum yfir Menöytsson, og stóð
svo sem ljónsmæðra stendur hjá hvolp-
um sínum, þegar veiðimenn mæta
henni á skóginum, þar sem hún fer
með hvolpana; hún drambar af styrk-
leik sínum og hleypir allri ennisfyll-
unni niður fyrir, svo ekki sér í augun:
svo gekk Ajant í kringum kappann
Patróklus..." (XVII 121-126)
Og enn: „Svo sem reykinn leggur
upp alt til himins úr borg nokkurri á
fjarlægri eyju, er óvinir heija á; halda
eyjarskeggjar upp harðri orustu allan
daginn í gegn, og veija borg sína; en
jafnskjótt og sól er runnin, blossa vit-
ar upp hverr hjá öðrum, og skýtur
bjarmanum hátt í loft upp svo nábú-
amir geti séð, ef svo mætti verða, að
þeir kæihi á skipum til að frelsa þá
úr háskanum: svo lagði ljómann til
himins af höfði Akkils." (XVIH,
201-226)
Og loks: „Svo sem þá er vatnsveit-
ingarmaður ræsir fram vatn frá kol-
blárri uppsprettulind og veitir því yfir
skóga og eikigarða, heldur á reku í
höndum sér og varpar burt úr renn-
unni, því sem fyrirstöðu gerir; en er
vatnið fær framrás, velta undan allir
smásteinar; bunar vatnið þá ótt ofan
eftir hallandanum, svo veitumaður
hefur ekki við því: svo náði straumald-
an Akkilli ávalt, þó hann væri léttur
á sér, þvf guðir eru mönnum máttk-
ari.“ (XXI, 237-261)
Hið sama er uppi á teningnum í
Odysseifskviðu, eða Odysseifs-drápu
einsog Sveinbjöm Egilsson kallar hana
í útgáfunni frá 1829. Dæmi þess má
finna undir lok drápunnar, eða í 22.
kafla, þegar Odysseifur hefur drepið
alla biðlana heima í höll sinni í íþöku:
„Hún fann Odysseif í valnum, dreyra-
drifinn og blóðstorkinn; var hann líkur
ljóni því, er kemur úr nautsskrokki,
HELGI
spjoll
um, sem borgaðar eru fullu verði.
Aðstöðumunur þeirra, sem
fengu veiðiheimildir fyrir ekki
neitt, og hinna, sem hafa ekki
fengið slík gæði úr hendi opin-
berra aðila, er svo mikill, að í raun
og veru er nánast ómögulegt að
reka atvinnufyrirtæki við þær að-
stæður. Það verður fróðlegt að
fylgjast með því hver afstaða sam-
keppnisráðs verður til þessarar
kæru. En það er líka ljóst, að þetta
er ekki bara mál samkeppnisráðs.
Allir þeir, sem telja sig fýlgj-
andi einkarekstri og fijálsu fram-
taki í atvinnulífinu, hljóta að
spyija sig þeirrar spurningar,
hvernig hægt sé að láta slíka mis-
munun viðgangast. Allir þeir, sem
á undanförnum árum hafa gert
kröfu til þess, að millifærslur til
fyrirtækja úr sjóðakerfum verði
aflagðar til þess að eðlileg sam-
keppnisskilyrði ríki, hljóta að taka
undir með þeim sem krefjast
breytingar á þessum ójöfnu
rekstrarskilyrðum.
Þetta á alveg sérstaklega við
um talsmenn Sjálfstæðisflokksins,
sem alla tíð hafa verið sterkustu
boðberar frjálsrar samkeppni og
einkaframtaks. Hvernig geta þeir
horft framhjá þeirri mismunun,
sem hér á sér stað? Hvernig geta
yfirleitt nokkrir talsmenn einka-
framtaks, hvort sem er á vett-
vangi stjórnmálaflokka eða at-
vinnulífs, látið þetta kerfi átölu-
laust?
Samtök fiskvinnslu án útgerðar
hafa hreyft hér merkilegu máli.
Samtökin hafa bent á einn þátt í
núverandi kerfi fiskveiðistjórnun-
ar, sem skapar slíkan aðstöðumun
í atvinnulífinu, að óviðunandi er
með öllu. Þess vegna geta stjórn-
málaflokkarnir ekki litið svo á, að
hér sé eingöngu um málefni sam-
keppnisráðs að ræða. Þeir hljóta
að láta þessa mismunun til sín
taka og m.a. lýsa afstöðu sinni til
hennar í kosningabaráttunni, sem
nú er að heijast.
sem það hefir upp etið: öll bringa þess
og kjaftvikin beggja vegna löðra í blóði
og sjálft er það ógurlegt ílits." Eða:
„Þá brá Aþena upp hinum mannskæða
ægiskildi þar sem hún sat uppi á þak-
inu. Urðu þá hjörtu biðlanna óttasleg-
in; þeir riðluðust felmtrandi innan um
stofuna, eins og nautahjarðir, þegar
hin áfjáða broddfluga leggst á þær,
og ærir þær á vorin þegar dagana
tekur að lengja. En hinir voru eins
og klóbjúgir bjúgnefjaðir haukar, sem
koma af fjöllum 0fan, og steypa sér
niður á smáfugla; fuglamir þora þá
ekki að vera uppi undir skýunum og
vilja þjóta niður á láglendið, en hauk-
amir stökkva á þá og drepa þá, verð-
ur þar eingi vöm fyrir og ekkert und-
anfæri, en mennimir hirða fuglana,
sem niðurdetta, og þykir vænt um:
allt eins mddust þeir Odysseifur um
í stofunni og börðu biðlana á báða
bóga en þeir hljóðuðu afskaplega þeg-
ar þeir fengu höfuðhöggin og allt gólf-
ið flaut í blóði.“
Það er víðar barizt en f islendinga
sögum og hryllileg manndráp eru svo
sannarlega ekki bundin við Sturlungu
eina! í bókmenntum okkar hafa marg-
ir orðið að sætta sig við „hinn harð-
leikna dauða", svoað enn sé vitnað til
Odysseifs.
1 07 AÐFERÐ ÍSLENDINGA
/Ld t *sagna er önnur en hér er
lýst, enda em þær ekki ljóðsögur,
heldur óbundið mál. Og líkingar Krists
em úr umhverfi hans, næsta ná-
grenni. Hann sækir þær í lífíð sjálft.
En höfundur Hómerskviða sækir lík-
ingar sínar í náttúmna. Með skírskot-
unum í hana lýsir hann mannlífinu.
Það gerir Dante einnig oft í sínum
Guðdómlega gleðileik og fetar í fót-
spor Hómers, þótt hann noti Eneasar-
kviðu Virgils kannski fremur sem fyr-
irmynd, enda er Virgil önnur aðalper-
sóna gleðileiksins og samfylgdarmað-
ur Dantes um Helvíti og Hreinsunar-
eldinn og að Paradís, en Beatrísa tek-
ur við eftir ferðalagið mikla um hinn
dimma og kuldalega dauðramanna-
heim þarsem viðmælendur skáldanna
hverfa f eldinn einsog glitrandi fiskar
styngi sér í djúpið og týnist f ölduna
svoað vitnað sé í eina kviðu Hreinsun-
are.ldsins.
M
(meira næsta sunnudag)
AÁRSFUNDI LANDS-
banka íslands í gær,
föstudag, vék Sighvat-
ur Björgvinsson, við-
skiptaráðherra, að
hlutafélagavæðingu
ríkisbankanna og sagði
m.a.: „Þrátt fyrir
markvissar og athyglisverðar aðgerðir
núverandi ríkisstjómar til einkavæðingar
hefur lítið sem ekkert miðað í þá átt á
fiármagnsmarkaði frá því, að Útvegsbanki
Islands og þrír einkabankar runnu saman
í íslandsbanka árið 1990. Ríkisviðskipta-
bankamir tveir, Búnaðarbanki íslands og
Landsbanki íslands, hafa til samans um
60% markaðshlutdeild meðal banka og
sparisjóða og allir helztu fjárfestingarlána-
sjóðir atvinnuveganna em enn í eigu ríkis-
ins. Ríkisviðskiptabankarnir og nokkrir
fjárfestingarlánasjóðanna eiga svo dijúgan
hlut í ýmiss konar fjármagnsfyrirtækjum.
Þegar allt er talið er þátttaka ríkisins í
fjármagnsfyrirtækjum því ótrúlega mikil.
Þetta kemur glöggt fram í nýlegri skýrslu
Samkeppnisstofnunar um stjómunar- og
eignatengsl í íslenzku atvinnulífi."
Í framhaldi af þessum ummælum benti
viðskiptaráðherra á, að þátttaka ríkisins í
fjármálafyrirtækjum hefði ekki farið fram
hjá alþjóðlegum stofnunum á borð við Al-
þjóðagjaldeyrissjóðinn, OECD og Alþjóða-
viðskiptastofnunina. Síðan sagði Sighvatur
Björgvinsson:
„Ykkur er að sjálfsögðu kunnugt, að
uppi hafa verið hugmyndir á þessu kjör-
tímabili að breyta ríkisviðskiptabönkunum
í hlutafélagabanka. Úr því hefur ekki orð-
ið, einkum vegna erfiðleika í íslenzku éfna-
hagslífi á síðustu áram, sem kom niður á
fjárhagslegum styrk bankanna. Nú eru
ytri aðstæður smám saman að breytast.
Það vorar á ný í íslenzku efnahagslífi eft-
ir langt samdráttarskeið og þess er þegar
farið að gæta í afkomu banka og spari-
sjóða. Það er því að verða tímabært að
huga að ný að hlutafélagavæðingu ríkis-
viðskiptabankanna. Er ég þess reyndar
fullviss, að næsta ríkisstjóm mun stíga
þetta skref enda víki hún ekki af þeirri
braut, sem mörkuð hefur verið að laga
íslenzkt efnahagslíf að þeim búskaparhátt-
um, sem vel hafa reynzt í grannríkjum
okkar. Rök fyrir þessari skoðun minni era
einkum þessi: m
1. Með hlutafélagavæðingu era starfs-
skilyrði ríkisviðskiptabankanna og hlutafé-
lagabankans jöfnuð. Ýmis atriði era ríkis-
viðskiptabönkunum í hag en önnur hlutafé-
lagabankanum. Mismunandi starfsskilyrði
valda sífelldri togstreitu á báða bóga.
Eðlilegasta og einfaldasta leiðin til að jafna
þennan mun er að breyta ríkisviðskipta-
bönkunum í hlutafélagabanka.
2. Ríkisviðskiptabankamir eiga óhægt
um vik að afla sér aukins eigin fjár. Vilji
þeir taka víkjandi lán á markaði þarf sam-
þykki Alþingis. Þá geta þeir ekki aflað sér
fjár með útgáfu hlutabréfa. Hlutafélags-
bankinn býr ekki við þessar takmarkanir.
3. Þótt ég telji ekki eftir mér að hitta,
ræða við og skiptast á bréfum við stjóm-
endur ríkisviðskiptabankanna vegna kröfu
laga um ýmis afskipti ráðherra af málum
bankanna, tel ég engu að síður eðlilegt
að bankar sem og önnur ríkisfyrirtæki í
samkeppnisrekstri þurfi sem minnst til
hins pólitíska framkvæmdavalds að leita.
Með hlutafélagavæðingu yrði dregið úr
slíkum afskiptum.
Ég er þeirrar skoðunar að ekki eigi að
láta nægja að breyta rekstrarformi ríkis-
viðskiptabankanna heldur eigi ríkið einnig
að losa sig út úr þessum rekstri. Þetta á
hins vegar að gera í tveimur aðskildum
skrefum og ekki byija að selja hlut ríkis-
ins fyrr en hlutafélagavæðingunni er lokið
og ljóst er, að bankamir og viðskiptavinir
þeirra hér á landi og erlendis hafa sætt
sig við þá breytingu.“
Hörður Sigurgestsson, forstjóri Eim-
skipafélags íslands, vék að sama^máli í
ræðu á ársþingi Verðbréfaþings íslands
sl. mánudag. Hann sagði m.a.: „Þótt þró-
unin hafi verið mjög jákvæð á fjármagns-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 4. marz
—
' -* .• 8
• .
■
Morgunblaðið/RAX
markaðnum á undanfömum áram og miss-
eram, þá má ekki láta hér staðar numið.
Albrýnasta verkefnið framundan er að
koma sem alstærstum hluta fjármálakerf-
isins, sem er í eigu ríkisins, úr höndum
stjómmálamanna í hendur markaðarins.
Það gerist ekki öðra vísi en með sölu ríkis-
banka og breytingu í sjóðakerfinu. Það er
ótrúlegt, að ekki skuli vera meiri þrýsting-
ur frá kjósendum, viðskiptalífinu og aðilum
úr bankakerfinu á einkavæðingu fjármála-
kerfísins. Neikvæðar hliðar hinnar póli-
tísku yfirstjómar og ókostir kerfisins ættu
að vera orðnar flestum löngu ljósir. Margt
annað en smærra í sniðum væri ástæða
til þess að ræða um, til þess að auðvelda
þessa framþróun en verður ekki gert hér.“
EINS OG SJÁ MÁ
af ofangreindum
tilvitnunum í ræður
viðskiptaráðherra
og forstjóra 'Eim-
skipafélagsins síð-
ustu daga, er ljóst
að einkavæðing rík-
isbankanna er komin á dagskrá. Raunar
er málið komið á það stig, að stjómendur
Landsbankans settu á stofn fyrir nokkra
nefnd til þess að undirbúa breytt rekstrar-
form bankans. I upphafi þessa kjörtíma-
bils var nokkuð rætt um hugsanlega sölu
Búnaðarbankans til einkaaðila. Þá var
horfið frá þeim áformum vegna þess, að
allar aðstæður vora mjög óhagstæðar. í
fyrsta lagi var bankakerfið að sigla inn í
mjög erfítt tímabil mikilla afskrifta vegna
tapaðra útlána. Bankar í nágrannalöndum
okkar höfðu lent í svo miklum erfiðleikum,
að ríkisstjórnir í Noregi, Svíþjóð og Finn-
landi höfðu orðið að hlaupa undir bagga.
í öðru lagi benti margt til þess, að lána-
kjör íslendinga á erlendum lánamörkuðum
mundu versna, ef ríkisbankar yrðu einkav-
æddir. í þriðja lagi var ljóst, að við þær
aðstæður, sem þá ríktu mundi eigandi
bankans, ríkið, tæpast fá hæsta mögulegt
Einkavæð-
ing ríkis-
banka á
dagskrá
verð fyrir eign sína.
Nú era aðstæður að breytast til batnað-
ar eins og Sighvatur Björgvinsson benti á
í ræðu sinni á ársfundi Landsbankans í
gær, föstudag. íslenzku bankamir era
komnir í gegnum verstu erfíðleikana. Þeir
munu væntanlega allir skila hagnaði af
rekstri síðasta árs þrátt fyrir miklar af-
skriftir. Athyglisvert er í þessu sambandi,
að eini einkabankinn, íslandsbanki, hefur
komizt í gegnum þessa erfiðleika án þess
að leita aðstoðar ríkisins, eins og einka-
bankar á fyrrnefndum þremur Norður-
landa urðu að gera. Bankakreppan hefur
ekki orðið eins erfíð hér á íslandi eins og
þar og víða annars staðar, þrátt fyrir allt.
Aðstæður að þessu leyti eiga því ekki að
koma í veg fyrir einkavæðingu bankakerf-
isins.
Með batnandi hag og afkomu bankanna
aukast líkur á því, að ríkið mundi fá hæsta
verð fyrir þessar eignir, yrðu þær seldar
á opnum markaði. Það er hins vegar spum-
ing, hver áhrifm yrðu á lánakjör okkar
erlendis. Hugsanlega mundu þau eitthvað
versna í bili en jafnast þegar frá liði og
viðskiptaaðilum okkar í öðram löndum
væri orðið ljóst, að bankamir væra eftir
sem áður vel rekin og traust fyrirtæki eins
og reynslan hefur sýnt þeim, að íslands-
banki er.
Þau rök, sem leiddu til þess í upphafi
kjörtímabilsins, að hugmyndir um einka-
væðingu ríkisbankanna voru lagðar til hlið-
ar, eiga því ekki lengur við í dag nema
að ipjög takmörkuðu leyti. Þess vegna er
ánægjulegt, að viðskiptaráðherra skuli nú
kveða upp úr með það, að tímabært sé
að stíga það skref að breyta ríkisviðskipta-
bönkunum í hlutafélög og selja síðan hlut
ríkisins í þeim. Þegar að því kemur þarf
að sjálfsögðu að vanda mjög til þeirrar
sölu.
í fyrrnefndri ræðu á ársfundi Lands-
bankans vék Sighvatur Björgvinsson, að
fjárfestingarsjóðunum og sagði: „Þessir
sjóðir era barn síns tíma og era eins og
nátttröll á markaði, sem hefur tekið gríðar-
legum breytingum." Þetta er rétt en ein-
mitt þess vegna má spyija með rökum,
hvort ríkisstjórnin sé ekki á rangri leið
með endurskipulagningu sjóðakerfisins.
Eins og fram hefur komið er stefnt að
því, að sameina Iðnlánasjóð og Iðnþróunar-
sjóð og gera hinn sameinaða sjóð svo og
Fiskveiðasjóð að hlutafélögum. Jafnframt
á að setja á stofn sérstakan nýsköpunar-
sjóð til þess að taka að sér fjármögnun á
áhættuverkefnum og fleira. Það getur út
af fyrir sig verið skynsamlegt en það er
alveg ljóst, að fjárfestingarsjóðirnir hafa
ekki lengur hlutverki að gegna. Fjár-
magnsmarkaðurinn hefur tekið við þeim
verkefnum, sem þessir sjóðir hafa haft
með höndum. Hvers vegna á þá að halda
starfsemi þeirra áfram?
Búast má við því, að einkavæðing ríkis-
viðskiptabankanna verði mjög til umræðu
í kosningabaráttunni á næstu vikum og
að eftir því verði gengið, að frambjóðend-
ur og talsmenn flokkanna geri grein fyrir
sínum sjónarmiðum í þessum efnum. Jafn-
framt er ekki ólíklegt, að sá þrýstingur
frá viðskiptalífínu, sem Hörður Sigurgests-
son kallaði eftir á ársfundi Verðbréfaþings
eigi eftir að aukast mjög. Með einkavæð-
ingu ríkisviðskiptabankanna yrði stigið
eitt stærsta skref i sögu lýðveldisins til
þess að auka fijálsræði og draga úr mið-
stýringu og áhrifum og afskiptum stjórn-
málamanna af viðskipta- og atvinnulífi.
EKKI ER ÓEÐLI-
legt að menn hafí
áhyggjur af sölu
ríkisviðskiptabank-
anna vegna þeirrar
tilhneigingar til
valdasamþjöppunar
í viðskiptalífínu,
sem gætt hefur á undanförnum áram.
Morgunblaðið gerði þessa þróun mjög að
umtalsefni í upphafi þessa áratugar og
síðan hefur hún verið rædd með ýmsum
hætti. '
Síðustu misserin hefur hins vegar margt
gerzt, sem bendir til þess að nú sé að
slakna á þessari tilhneigingu og að hún
sé að snúast við. í kjölfarið á hrani Sam-
bands íslenzkra samvinnufélaga, sem hafði
verið annar póllinn í íslenzku viðskiptalífí
áratugum saman, freistuðust nokkur öflug
einkafyrirtæki til þess að kaupa upp hluta-
bréf hvert í öðra, stundum með miklum
yfirboðum.
Þessi þróun hafði ipjög neikvæð áhrif á
allt andrúm í kringum þau fyrirtæki, sem
hlut áttu að máli og hefur vafalaust haft
takmarkandi áhrif á umsvif þeirra í við-
skiptaheiminum.
Nú er hins vegar ljóst, að aukin vald-
dreifing innan viðskiptalífsins er að koma
til sögunnar. Ný fyrirtæki og nýir menn
hafa látið að sér kveða svo um munar.
Viðskiptalífið er að þessu leyti mun fjöl-
breyttara en það var fyrir fimm áram.
Sumir hafa haft áhyggjur af því, að ný
viðskiptablokk væri að myndast á rústum
Sambandsveldisins gamla. Vel má vera að
svo sé en tæpast er við öðra að búast en
ein blokk kalli á aðra. Aðalatriðið er þó,
að mun fleiri sterkir þátttakendur era nú
á vettvangi hinna hefðbundnu einkafyrir-
tækja en áður og umsvif þeirra og athafn-
ir koma í veg fyrir, að völd og áhrif í við-
skiptalífínu flytjist um of á fárra hendur.
Að þessu leyti hefur þróunin verið jákvæð
frá því í byijun áratugarins.
Jafnframt er Ijóst, að erlend samkeppni
er að breyta öllum viðhorfum í viðskiptalíf-
inu hér. Það má sjá á olíumarkaðnum, þar
sem olíufélögin þijú standa frammi fyrir
nýrri samkeppni erlendis frá og hafa þeg-
ar bragðizt við henni með ýmsum hætti.
Ekki er ólíklegt, að vaxandi samkeppni
muni gæta á næstu árum í öðrum greinum
viðskiptalífsins frá erlendum fyrirtækjum.
Þegar þetta er haft í huga er ekki
ástæða til að hafa sömu áhyggjur af því
að eignarhald á núverandi ríkisviðskipta-
bönkum muni færist á fárra hendur við
einkavæðingu, og full ástæða var til að
hafa í upphafi kjörtímabilsins.
Slaknar á
valdasam-
þjöppun í
viðskiptalífi
„Þau rök, sem
leiddu til þess í
upphafi kjörtíma-
bilsins, að hug-
myndir um einka-
væðingu ríkis-
bankanna voru
lagðar til hliðar,
eiga því ekki
lengur við í dag
nema að mjög
takmörkuðu leyti.
Þess vegna er
ánægjulegt, að
viðskiptaráð-
herra skuli nú
kveða upp úr með
það, að tímabært
sé að stíga það
skref að breyta
ríkisviðskipta-
bönkunum í hluta-
félög og selja síð-
an hlut ríkisins í
þeim.“