Morgunblaðið - 07.03.1995, Blaðsíða 26
26 ÞRIÐJUDAGUR 7. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LEIKIIST
Borgarlcikhúsld
HEIMUR DÖKKU FIÐR-
ILDANNA
Höfundur: Leena Lander. Leik-
gerð: Eija-Elina Bergholm og Páll
Baldvin Baldvinsson. Upphafleg
leikgerð: Juhan Malmivaara og
Leena Lander. Þýðandi: Hjörtur
Pálsson. Dansar: Nanna Ólafsdótt-
ir. Leikmynd: Steinþór Sigairðsson.
Búningar: Stefanía Adolfsdóttir.
Lýsing: Lárus Björnsson. Hljóð-
mynd: Baldur Már Arngrímsson.
Leikstjóri: Eija-Elina Bergholm.
Frumsýning 4. mars.
ÞEGAR manni er boðin staða sem
hann hefur lengi dreymt um; staða
sem veitir honum völd og virðingu -
er það sjaldnast ókeypis. Sá sem býð-
ur setur skilyrði, rétt eins og þegar
freistarinn birtist góðum manni í trú-
arsagnfræðinni og sagði: Allt þetta
skal ég gefa þér, ef...
í Heimi dökku fiðrildanna er það
eigandi byggingafyrirtækis sem býð-
ur Juhani Johansson forstjórastöðu í
fyrirtækinu, ef... Og Juhani, sem
reyndar hefur dreymt um þetta
starfsheiti, verður að líta djúpt niður
í samvisku sína, velta því fyrir sér
hvort hann muni starfa í þágu upp-
byggingar, betri heims, almannheilla.
Hann veit að svo er ekki og þegar
skilyrðin eru sett, veit hann að starf
hans mun snúast um lygi og blekking-
ar öllu fremur. Hann veit að hann
mun taka þátt í að úða eitri inn í það
samfélag sem á að heita að hann sé
að byggja upp og er illilega minntur
á það umhverfí sem hann ólst upp í,
á drengjaheimili á afskekktri eyju.
Þar tók hann þátt í að rækta fíðr-
ildi, hjá forstöðumanni heimilisins og
núverandi tengdaföður sínum; silki-
fíðrildi sem áttu að spinna hárfínan,
hvítan þráð. En þau voru ræktuð við
afbrigðilegar aðstæður, rétt eins og
drengimir, og urðu svört. Og þau
gátu ekki flogið, bara skriðið.
En þótt grunnþemað í verkinu snú-
ist um afleiðingar af uppeldi við af-
brigðilégar aðstæður, fjallar það
hreint ekki bara um þann einangraða
heim sem þrífst á eyjunni. í rauninni
flallar verkið um það brenglaða gild-
ismat sem heimur karlmanna leiðir
af sér. Sabaót er forstöðumaður,
reyndar alfaðir, á eyjunni og hann
elur drengina upp samkvæmt sjónar-
miðum síns kyns. Þar kemur kven-
höndin hvergi nærri. Hans markmið
eru að drengimir verði öðmm betri
sem verkmenn, þeir nái langt og hann
geti verið stoltur af þeim. Sebaót virð-
ir engin landamæri, engin náttúrulög-
mál; hann reynir bara að sveigja að-
stæður að sínum vilja og markmiðum.
Með hörmulegum afleiðingum. Á
móti er konu hans teflt sem boðbera
mennskunnar, hlýjunnar, virðingar
fyrir gróðri jarðar og skilning á til-
fínningum. Þau hjónin eru fulltrúar
fyrir ólík sjónarmið; sjónarmið sem
svo sannarlega eru í hrópandi and-
stöðu í dag; þar sem gildismat svokall-
UPPIVÖÐSLUSAMIR og hrekkjóttir drengirnir taka á móti Juhani þegar hann kemur á drengjaheimilið.
Ekki fijúga
hvítu fiðrildin
aðra framfara, tæknibyltinga, vits-
muna og græðgi eru ráðandi á kostn-
að þeirra lífsgilda sem gera okkur
að manneskjum. Þetta skilur Sebaót
að lokum, eftir að það er of seint.
Hann hefur aldrei skipt sér af upp-
eldi eigin dætra, þekkir þær ekki.
Hann er alltaf að vinna að framförum
og karlmennskuuppeldi drengjanna,
enda ætlast hann ekki til neins ann-
ars af dætrum sínum en að þær séu
duglegar framleiðslumaskínur; hans
dætur eru hannaðar til að eingast
böni.
í þessu brenglaða gildismati, þar
sem djúp og óyfírstíganleg gjá er á
milli hugarheims og athafna karla og
kvenna, elst Juhani upp. Með þann
bakgrunn á hann að taka siðferðilega
afstöðu til sinnar framtíðar - og sam-
ferðarmanna sinna. Og þá er spuming
hversu mikið vélmenni karlmannlegr-
ar hugsunar hann er. Kannski á hann
von. Kannski getur hann gengið út
úr þeim heimi - hann er jú kvæntur
dóttur Sebaóts og hún er alin upp
af móður sinni.
í leikgerðinni sem sýnd er í Borg-
arleikhúsinu er lagt út frá hinum
skörpu andstæðum sem birtast í verk-
inu. Þau Eija-Elina og Páll Baldvin
hafa þrætt sig áfram eftir megin-
þræði sögunnar og gert það mjög
vel, því það er ekki á kostnað dýpri
meininga í verkinu. Áherslan er meiri
á samskipti strákanna en á samskipti
Sebaóts og Juhanis en er í sögunni
og er það vel, því þar endurspeglast
LISTIR
gildismatið sem drengimir em að al-
ast upp við.
Juhani er öðmvísi en hinir dreng-
imir og kannski er auðvelt að sjá
hvaða leið hann mun velja, þegar
hann þarf að gera lífsstefnuna upp
við sig. Frá byijun hefur hann verið
sá sem bjargar lífí - en fargar því
ekki. Hann bjargar bróður sínum frá
dmkknun, strax í upphafí, hann
bjargar „Maskínunni," sem hefur pínt
hann og kvalið, frá því að fijósa í
hel og Sebaót viðhefur um hann þau
ummæli að Juhani káli ekki dýmm.
Sú leið sem farin hefur verið í leik-
gerðinni fínnst mér sérlega vel heppn-
uð. Á einfaldan hátt næst að segja
sögu sem gerist á þremur stöðum;
skrifstofu byggingafyrirtækisins,
heimili Juhanis og á drengjaheimilinu.
Það næst einnig að segja sögu sem
gerist í tveimur heimum; heimi karla
og heimi kvenna. Það næst að segja
sögu um ást og losta, græðgi, ill-
kvittni, valdabaráttu og skeytinga-
leysi, von og vonbrigði. Og það næst
að segja sögu um afleiðingar af röngu
gildismati, jafnvel þótt manni fínnist
lengi vel ekkert að gildismati Seba-
óts. Svo samdauna er maður því. Við
konur höfum jú þurft að tileinka okk-
ur það til að vera samkeppnishæfar
í þeirra heimi. Og það var sérkenni-
legt að sitja úti í sal og halda með
gildismati kvennanna.
I hlutverki Juhanis er Þröstur Leó
Gunnarsson og fínnst mér hann fara
mjög vel með það. Einlægnin og ein-
semdin hjá þessum athugula dreng
sem er alltaf að bíða eftir einhveiju;
bíða eftir að fíðrildin klekist út, bíða
eftir að foreldrar hans sæki hann, er
vel unnin. Persónusköpunin er skýr
og Þröstur nær að halda athyglinni,
jafnvel þótt þessi hægi drengur trani
sér lítt fram. Með hlutverk Juhanis
sem lítils drengs fer Eyjólfur Kári
Friðþjófsson og stendur sig með stakri
prýði.
Hanna María Karlsdóttir Ieikur
flósakonuna Tyynne sem er galin og
fínnst mér þetta vera það besta sem
Hanna María hefur gert um langan
tíma. Svipbrigði, hreyfíngar og með-
ferð textans eru unnin af vandvirkni
og ef eitthvað er saknaði ég þess að
Tyynne væri ekki fyrirferðarmeiri í
sýningunni; hún hefði alveg mátt
fussa dálítið meira.
Theódór Júlússon leikur eiganda
byggingafyrirtækisins og skilaði því
hlutverki alveg ágætlega; var hæfí-
lega valdsmannslegur og það var ljóst
að þama fór maður sem fær það sem
hann ætlar sér.
Steinunn Ólafsdóttir leikur Maire
Johansson, móður Juhanis, ög skilaði
•þessu litla hlutverki sérlega vel og
held ég að óhætt sé að segja að túlk-
un Steinunnar á þessari ólánssömu
konu sé eitthvert eftirminnilegasta
atriði sýningarinnar. Á móti henni
varð Guðmundur Ólafsson, í hlutverki
Eriks Johansson, fóður Juhanis, frem-
ur dauflegur, bara eins og hann leik-
ur öll hlutverk - svona „róbúst."
í hlutverki Olavis Haijula, Sebaóts,
er Sigurður Karlsson. Þetta er stórt
og mikið hlutverk en mér fannst nú
kannski ekki mikil leiklist í þvf hjá
Sigurði. Hann göslaðist í gegnum það
eins og hann er vanur að göslast í
gegnum alla þessa karla. Þeir eru
allir eins hjá honum, nokkuð bognir
í hnjánum og taka voða stór skref.
Jón Hjartarson leikur Matta, hús-
vörðinn á drengjaheimilinu; fyrirferð-
arlítið hlutverk sem unnið var af vand-
virkni.
Irena Haijula er leikin af Sigrúnu
Eddu Bjömsdóttur og átti hún ágæt-
isspretti í hlutverki konunnar sem nær
engu sambandi við manninn sinn,
hann Olavi. Þó fannst mér hún ofleika
á köflum, aðallega þar sem Irena er
örvilnuð yfír áhugaleysi eiginmanns-
ins og þegar hún óttast alvarlegar
afleiðingar af framhjáhaldi sínu með
Ilkka Salmi.
Ilka Salmi er leikinn af Ara Matt-
híassyni, sem sýnir hér á sér sérdeilis
nýja hlið. Ég man ekki eftir því að
hann léki fallega, kynþokkafulla unga
menn - en það gerir hann hér og tekst
mjög vel. Ilkka er dugmikill, þögull
einfari og Ari skilar mjög vel þrá
hans eftir ást, aðdáun hans á Irenu
og mögnuðum lostanum á hljóðlátan,
en sterkan hátt.
Margrét Vilhjálmsdóttir, Tinna
Grétarsdóttir og Valgerður Rúnars-
dóttir leika dætur Haijulahjónanna og
eru svífandi og fallegar á sviðinu -
þótt það hafí verið heldur mikið gert
úr hárinu á þeim fyrir minn smekk.
I hlutverkum drengjanna á heimil-
inu eru Jakob Þór Einarsson, Bene-
dikt Erlingsson, Magnús Jónsson og
Stefán Sturla Siguijónsson. Þeir náðu
vel að skapa uppivöðslusama og tii-
finningalega vannærða orma og raf-
magnað andrúmsloft og atriðin í
svefnskála drengjanna voru mjög
áhrifarík í sýningunni.
Leikmyndin er „rosalega" flott. En
hún er meira en flott, þvl hún skapar
gott rými fyrir framvinduna og á
sannfærandi hátt er hægt að færa
atburðarásina til og frá í tíma og
rúmi. Hún fellur því vel að sýning-
unni og hefur lýsingin verið mjög
vandlega hönnuð á móti, svo veðra-
brigði og skipti dags og nætur verða
mjög raunveruleg.
Búningar eru ágætlega heppnaðir
og undirstrika hversu ólíkir heimar
þrífast á þessari eyju. Drengimir í
athafnaklæðnaði með skóflu í hönd,
stúlkumar I víðum blómakjólum sem
þær tipla í um stokka og steina eins
og litlir álfar. Það eru fallegir litir
bæði í búningum og leikmynd og
gefa sýningunni heildstætt og aðlað-
andi yfirbragð.
Leikstjómin er mjög góð. Þetta er
flókið verk í uppsetningu þar sem oft
er skipt á milli staða, sérstaklega í
upphafí. En þær skiptingar tókust vel
og að mestu leyti er sýningin vel leik-
in; framvindan jöfn og þétt og hreyf-
ingin á sviðinu góð. Það er aldrei dauð-
ur punktur og í heildina var þetta
mjög ánægjulegt kvöld í leikhúsinu.
Súsanna Svavarsdóttir
,,-halda áfram að skrifa-“
TONLIST
Fclla- og Hólakirkja
ÍSLENSKA
EINSÖNGSLAGIÐ
Flytjendur Signý Sæmundsdóttir,
Ingveldur Ýr Jónsdóttir, Sverrir
Guðjónsson, Rannveig Friða Braga-
dóttir og Jónas Ingimundarson, laug-
ardagur 4. mars.
EITT sinn heyrði ég viturt tón-
skáld ráðleggja manni, sem kom með
verk sín og lagði undir hans dóm, að
halda áfram að skrifa, því meir sem
skrifað væri því meiri líkur væru á
að góðir hlutir slæddust með. Hann
vissi hvað hann söng, því enginn
stöðvar tímans þunga straum. Haldið
verður áfram að skrifa nótur og æ
fleiri helga sig því hlutverki, verk
fæðast og verk deyja, en áfram skal
haldið.
Undirritaður hefur ekki áður heyrt
söngtónleika í Fella- og Hólakirkju
og fyrstu ’lögin á efnisskránni fóru í
að venjast hljómburði kirkjunnar, en
hann virðist nokkuð mikill fyrir þessi
hljóðfæri saman, píanó og söngrödd.
Amk. varð hin stóra rödd Signýjar
Sæmundsdóttur fyrirferðarmikil í
kirkjunni og vitað var fyrir að hljóm-
burður kirkjunnar hentar' illa fyrir
slaghörpuna, en slaghörpuspilið vill
renna saman í einn samfelldan klið.
Það var fyrst í hnyttnu lagi Fjölnis
Stefánssonar, við Ijóð Stefáns Harðar
Grímssonar, að undirritaður náði ein-
hverri fótfestu og verða þeir Jón Ás-
geirsson og Þorkell Sigurbjömsson
með lög sín Vetrardagur og Leiðslu-
stund að lenda í öskustónni að þessu
sinni. Jón Hlöðver Áskelsson átti
næstu tvö lög, „um ljóðið" eftir Ólaf
Hauk Símonarson, lag sem hófst með
píanóleik og lestri og síðara lagið ,jú-
líkvöld", við ljóð Gyrðis Elíassonar,
ágætt lag. Síðasta lagið sem Signý
söng var eftir Hjálmar Ragnarsson
við texta Magneu Matthíasdóttur,
Yfirlýsing. Margt skemmtilegt var í
farteski Yfírlýsingarinnar, hvort lagið
er svolítið sundurlaust, eða bara
skemmtilega sundurlaust kemur í ljós
við næstu hlustun. Signý skilaði þessu
lagi, sem og hinum skemmtilega,
enda á hún auðvelt með að tileinka
sér þennan stíl.
Ingveldur Ýr Jónsdóttir þarf að
glíma við að staðsetja röddina þar sem
raddbeitingin virkarekki tilbúin. Þrátt
fyrir það skilaði hún verkefnunum
mjög skemmtilega. Vals Jóns Þórar-
inssonar við kvæði H. Laxness, Dáið
er allt án dr^uma, gaf kannske ekki
mikil tækifæri til leikbrigða. Sömu-
leiðis vel unnið lag Tryggva Baldvins-
sonar Undur, texti Vilborgar Dag-
bjartsdóttur, heldur söngvaranum
nokkuð í sömu sporum, en í lagi John
Speight, Prinsessan á bauninni, texti
Geirlaugur Magnússon, sýndi hún
Ieikhæfíleika sína og ágætar tón-
listargáfur. Ingveldur hefur ekta til-
fínningu fyrir kímni, en hvar var
húmorinn í músikinni?
Jónas Tómasson átti fallega unnið,
dálitið Debussy-kennt lag við fallegan
texta Kristínar Ómarsdóttur, sem hun
kallar IX.
Þijú sönglög við ljóð eftir Else
Lasker-Schúler hefur Atli Heimir
samið tónlist við. Lögin eru Hlýð til
- þú gerir mig dapra, Ég held og
Ástarljóð mitt. Hér leikur Atli á
marga strengi og suma nýja, stundum
fær maður á tilfinninguna að hug-
myndaflug Atla hafí engar grensur,
svo fijór er hann. Tónlist við þessi
ljóð leggur Atli til, mjög skemmtilega
músík, og Ingveldi tókst að skila henni
eftirminnilega.
Sverrir Guðjónsson fékk tvo nokk-
uð erfíða ljóðabálka við að eiga í
upphafí, Skeljar eftir Hannes Péturs-
son og Geng ég nú um gráar eyður
breiðar eftir Sveinbjöm Beinteinsson
við lög Gunnars Reynis Sveinssonar.
Svona löng ljóð gera söngvaranum
erfítt fyrir með túlkun og kannske
ekki hvað síst takmörkuðum mögu-
leikum kontratenórsins, enda held ég
að þessi tvö lög hafí átt erfíða leið
til áheyrenda. Tvö dálítið þunglyndis-
leg ljóð, Meloditimen eftir Sveinbjöm
Baldvinsson og IJf og ljóð eftir Þuríði
Guðmundsdóttur, fengu viðeigandi
músík eftir Hildigunni Rúnarsdóttur
og urðu ekki til þess að hjálpa Sverri
upp úr þunglyndinu. Það var eiginlega
fyrst í tveim síðustu lögunum sem
Sverrir söng, að hann náði sér nokk-
uð á strik. Þrá, eftir Jón frá Pálm-
holti, lag Óliver J. Kentish, einfalt lag
í þröngu formi, skilaði Sverrir vel og
þó sérlega síðara laginu eftir Óliver,
Hið dulda, eftir Steingerði Guðmunds-
dóttur, sem hvort tveggja er gott lag
í sínum einfaldleik og Sverrir skilaði
mjög vel. En maður veltir fyrir sér
að vandi hlýtur að vera að velja
kontratenór rétt verkefni.
Stundum hefur því verið haldið
fram að sjaldan takist að gera not-
hæfa tóinlist við mikinn og góðan
kveðskap. Út, Myndin, Hafvillur, í
hafsauga, Draumsins menn, Afvega
og Óþol Þorsteins frá Hamri hafa
slíka stærð. Hér finnst mér að Páll
okkar P. Pálsson hafí lent í skökkum
dansi. Strax í upphafi mætti maður
R. Strauss og áður en yfír lauk höfðu
Mahler og Brahms bæst í hópinn.
Víst má kenna þessa höfunda á ein-
hvem hátt við heimaland Páls, en
þeir henta ekki ljóðum Þorsteins, eða
réttara sagt, kannske hefði komið
fram hjá þeim Strauss, Mahler og
Brahms áður óþekkt tónlistarstefna,
hefðu þeir þekkt Þorstein.
Jónas Ingimundarson fylgdi öllum
þessum stefnum kvöldsins sem sann-
ur leiðsögumaður, og ekki er það
honum að kenna að kirkjan er ekki
byggð fyrir hljóm flygilsins.
Ragnar Björnsson