Morgunblaðið - 12.03.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. MARZ 1995 11
kollegum." Sigurður telur það vera
mjög eðlilegt að samskipti sjúklings
og heilbrigðisþjónustunnar hefjist í
heilsugæslunni. Hinsvegar ætti al-
■menningur skilyrðislaust að eiga val
ef hann kýs að leita annað. Miklir
hagsmunaárekstrar skapist ef heim-
ilislæknar eiga að virka sem hlið-
verðir í því hveijir komist til sérfræð-
inga og hveijir ekki auk þess sem
Útgjöld til heilbrigðis- og
tryggingamála 1991-1995
Milljónir króna (á verðlagi ársins 1995)
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
1991 1992 1993 1994 1995
Skipting útgjalda til
heilbrigðis- og
tryggingamála 1995
Tryggingamál
27.159,6
milljónir
1.500 kr. á komu. Talið er að hækk-
un á greiðslum til sérfræðilækna
hafi numið um 165 milljónum við
breytingarnar. Greiðslur fyrir tann-
læknaþjónustu voru hækkaðar um
200 milljónir sé miðað við þær tann-
aðgerðir, sem framkvæmdar voru
árið 1991. Þá var hætt að greiða
fyrir fegrunartannréttingar og fegr-
unaraðgerðir sérfræðilækna. Loks
voru greiðslur vegna göngudeilda,
slysastofa, röntgenmynda og rann-
sókna hækkaðar og er talið að hækk-
unin nemi 70-80 milljónum kr.
GJALDTAKA AUKIN
Hlutur notenda heilbrigðisþjón-
ustunnar hefur hækkað um 900-
1.000 milljónir kr. á ári á kjörtíma-
bilinu, skv. útreikningum íjármáia-
ráðuneytisins, en nokkrar breytingar
hafa verið gerðar á greiðsluþátttöku
á tímabilinu, bæði í kjölfar kjara-
samninga og eftir reynslu og ábend-
ingum talsmanna notenda. Að
sögn ráðherrans var eins og kostur
er tekið tillit til þess í aðgerðum
stjórnvalda að heilbrigðisútgjöldin
dreifðust mjög mismunandi á fólk
og fjölskyldur. Almennt gildi að elli-
lífeyrisþegar og öryrkjar greiði mun
lægra verð fyrir heilbrigðisþjónustu
en aðrir og afsláttarkort, sérstaklega
sniðin að þörfum barnafjölskyldna,
gilda fyrir þá, sem þurfa oft að nýta
sér þjónustuna. Gefin eru út sérstök
lyfjakort til þeirra, sem taldir eru
þurfa viðvarandi lyfjagjafir auk þess
sem sum lyf eru veitt notendum að
kostnaðarlausu.
Nýlegar breytingar á greiðsluhlut
sjúklinga í heilbrigðisþjónustu heim-
ila éinnig að atvinnulausir greiði
lægra gjald en aðrir. Loks hefur
sérstakur sjóður verið stofnaður hjá
sjúkratryggingadeild Trygginga-
stofnunar ríkisins sem er ætlaður
þeim sem, þrátt fyrir ofangreindar
ráðstafanir, bera mikinn kostnað og
hafa lágar tekjur. Sjóðnum er heim-
ilt að endurgreiða allt að 90% út-
lagðs kostnaðar.
HERT EFTIRLIT
Auk sérstakra aðgerða tii að halda
aftur af útgjöldum hefur tekjuteng-
ing í almannatryggingum verið auk-
in. Grunnlífeyrir skerðist nú eftir
tekjum og ekknabætur voru tekju-
tengdar. Þá var mæðra- og feðra-.
launum breytt í kjölfar hækkunar á
meðlögum. Tryggingastofnun ríkis-
ins hefur sömuleiðis hert eftirlit sitt
með greiðslum bóta og eru nú meiri
kröfur gerðar til vottorða og betur
er fylgst með aðstæðum þeirra, sem
sækja til stofnunarinnar. Þá hefur
Tryggingastofnun eflt eftirlit með
þeim, sgm veita þjónustuna ogj|ó|-
ar ítarlegar eu áður hvort reikningar
þjóðhagslega hagkvæm starfsémi séu í saíhræmi yið þá þjónustu, sem
enda búið að flytja marga þætti út veitt var. Áætlað er að aukin tekju-
af spítölum yfir á verksvið sjálfstætt tenging og hert eftirlit hafi minnkað
starfandi sérfræðinga sem vinna útgjaldavöxt í almannatryggingum
skv. samningi Tryggingastofnunar um 2.000 milijónir kr.
og Læknafélags Reykjavíkur. Ég Loks hefur verið dregið úr fjár-
þori að fullyrða að sérfræðiþjónusta festingum í heilbrigðisþjóhustunni
á íslandi er mjög ódýr miðað við og áherslunni beint frá steinstevpu
nágrannalöndin og hún er einnig í iækningar og umönnun, segir ráð-
ódýr miðað við heilsugæsluna á ís- herra. í samræmi viðþástefnumörk-
landi. Þegar við höfum verið að un hafa framlög úr Framkvætnda-
reyna að benda á að til- -----------------—4 sjóði aldraðrá verið nýtt
vísunarkerfið er afleitt Markmiðið í auknum mæli til rekst-
fyrir alla aðjla og síst e_ 2m|ra urs öldnmarstofnana.
Sfailög til stofnkostnað-
ar hafa samtals lækkað
um 170 milljónir frá árinu
Sjúkra-
stofnanir
r16.909,7 millj.
Heilsugæsla, 1.740,1 milljún
- Yfirstjúrn og eftirlitssto/nanir
294,9 milljónir
-Annað, 423,6 milljónir
þeir hefðu sjálfír fjárhagslegan hag
af því að vísa fóíkinu ekki áfram
heldur vinna verkin á eigin vegum.
Sigurður segist jafnframt ekki
sammála áherslum í niðurskurði. Á
meðan niðurskurður beindist í stór-
um stíl að sjúkrahúsunum á höfuð-
borgarsvæðinu, eða þeim veiku öllu
heldur, væri uppbyggingu heilsu-
gæslunnar, þeim minna veiku, sinnt
af kappi. „Og núna er verið að leggji
störf sérfræðinga utan sjúkrahúsa í
einelti sem að mínu mati er mjög
• . . _• . . . í■ , s _ ,
starfsémi
samkeppni
ílyfsölu.
fallið til sparnaðar, vænir
ráðherra okkur um að
svipta fölk tryggingarétt-
inum. Það er ekkert ein- ........'
faldara fyrir hann en að drága þettá
ólánskerfi til baka. Það er það eina
sem við biðjum um,“ segir Sigurður.
KOMUGJOLD
Árið 1992 voru tekin upp komu-
gjöid á heilsugæslustöðvum sem
hafa skilað um 200 mil|jónum í
auknar tekjur. Komum tii heilsu-
gæslulækna fækkaði um 10% í ltjöl-
farið og hafa ekki tekið verulega við
sér aftur. Teknar voru upp hlutfalls-
greiðslur fyrir lyf og gi'eiðsluþátt-
taka notenda í lyfjum aukin til sam-
ræmis við það sem tíðkast í Evrópu.
Sum lyf, svo sem fúkkalyf, sem tal-
in eru ofnotuð, greiða notendur nú
að fullu. Miðað við lyfjaútgjöld árið
1994 er aukinn hlutur notenda í lyfj-
um um 300 milljónir kr. árlega.
Hlutfallsgreiðslur til sérfræðinga tSminniieftirspurn er eftir þjónust.u
voru innleiddar árið 1993, en árið heilíarigðiskerfisins nú en áður með
áður hafði gjaldið verið hækkað í tilkomu þjónustugjalda.
íjárlaga 1995.
Svo á heildina sé litið nemur
raunsparnaðurinn 1,5 milljarði á
kjörtimabilinu 'og hefur útgjalda-
aukningin þar með verið stöðvuð.
HÍnsvegar má|ætla að sparnaður
ríkisins sé að jnestu leyti kominn
tii með þjónustugjöldum, sem bein-
ast að notenduip heilbrigðisþjón-
ustunnar, og aðgerðum, sem bein-
ast að þeini sem bjóða þjónustuna,
en skv. fjármájbráðuneytinu er ekki
óvariegt að iletla að um eða yfir
þrir milljarðar hafi verið fluttir frá
ríki ogyltrá sjúklinga á kjörtímabil-
inu auk þéss sem áætlað er að spa-
rast hafi tveir til tveir og hálfur
milljárður vegna aðgerða, seni
beinst hafa að þeim sem bjóða heil-
brigðlsþjónustuna. Hluta sparnaðar
ríkisins má svo rekja til þess að
SIGHVATUR BJÖRGVINSSON,
HEILBRIGÐISRÁÐHERRA
Velferóarkerfió
lifir enn góóu líffi
SIGHVATUR Björgvinsson, heilbrigðisráðherra, seg-
ist fagna þeim mikla árangri, sem náðst hafi á
kjörtímabili til lækkunar á útgjöldum í heilbrigðiskerf-
inu. Þrátt fyrir ýmsar raddir þess efnis að verið væri
að rústa eða lama íslenskt velferðarkerfi, eigi sú staðhæf-
ing sér enga stoð í raunveruleikanum. Velferðarkerfið
lifi enn góðu lífi þrátt fyrir verulegan árangur, sem náðst
hafi í að halda aftur af vexti útgjalda heilbrigðismála
og almannatrygginga. Ávallt megi þó deila um hvort
krefjast hefði mátt meiri árangurs eða hvort gengið
hafi verið of langt á einhveijum sviðum.
Sighvatur segir að aðhaldsaðgerðir stjórnvalda séu
aidrei til þess fallnar að afla viðkomandi ráðherrum sér-
stakra vinsælda, en þegar gripið sé til slíkra ráðstafana
fari ýmsir aðilar af stað til að veija hagsmuni sína og
virðist sem þeir eigi greiðan aðgang að fjölmiðlum.
„Reynslan befur hinsvegar sýnt, svo ekki verður um villst,
að það er hægt að lækka útgjöldin og á sama tíma við-
halda þeim gæðum og aðgengi sem ásættanlegt er. Sá
árangur næst þó tæpast án þess að það komi niður á
kjörum þeirra, sem veita þjónustuna eða selja aðföng til
heilbrigðisstofnana.“
Þrátt fýrir 3% raunlækkun á heildarútgjöldum til heil-
brigðis- og tryggingamála á kjörtímabilinu, segir Sighvat-
ur að nýjar stofnanir hafl hafið rekstur og fjölmörg ný
verkefni komið til. Binnig hafi maj-kvisst verið stuðlað
að ýmsum ulhbótum. T.d. hafi verið dregið úr gríðarlegum
lyfjakostnaði fslendinga sem fóist í miklum mæli í notkun
dýrustu sýklalyfja, sem á markaðnum voru, með þeim
afleiðingum að læknar voru famir að vara mjög við því
að þjóðin væri farin að byggja upp óþol gegn þeim.
Áuk þess bendir ráðherrann á sjálfvirkan útgjajdavöxt
í heilbrigðis- og tryggingakerfinu sem megi að njiklu
leyti rekja til öldrunar þjóðarinnar og sífellt aukinna
krafna almennings um bætta þjónustu. „Þumalfmgurs-
reglan er sú að þessi innbyggða kostnaðaraukning nemi
um einum milljarði á ári ogþví þarf að spara á öðrum
sviðum sem þessu nemur,“ segir ráðherrann, en skv.
fjárlögum 1995 er gert ráð fyrir að lífeyrisgreiðslur
hækki um 700-800 milljónir milli ára og sjúkratrygging-
ar um 300-400 milljónir.
Að sögn Sighvats hefur verið gert meira úr greiðslu-
hlut notenda en efni standa til og sé miðað við heilbrigð-
isútgjöld á mann fyrir árin 1991 og 1993, á verðlagi
ársins 1993, komi í ljós að sameiginleg heilbrigðisút-
gjöld þjóðarinnar hafa í raun lækkað úr 132.200 árið
1991 í 127.100 árið 1993, skv. útreikningum Þjóðhags-
stofnunar. „Ég hef því sparað á þessum tveimur árum
á sjötta þúsund kr. á hvert mannsbarn í heilbrigðisút-
gjöldum á sama tíma og þjónustan hefur verið stórauk-
in. Samtals nam hækkun á hlut notenda í heilbrigðisþjón-
ustunni um 900-1.000 milljónum kr. á ári. Til samanburð-
ar er einkaneysla árið 1994 áætluð um 260 milljarðar.
Áhrifin vegna þessa á útgjöld heimilanna eru því að-
eins tæp 0,4%. Kostnaðarþátttöku notenda heilbrigðis-
þjónustunnar hefur því verið haldið í algeru lágmarki
og öll þjónusta sjúkrahúsa vegna inniliggjandi sjúklinga
er veitt þeim að kostnaðarlausu, svo og mæðravernd og
barnaeftirlit," segir ráðherrann.
En hvar myndi Sighvatur grípa niður ef hann yrði
ráðherra heilbrigðismála í næstu ríkisstjórn?
„Að mínu mati er vandinn nú mikið til að baki vegna
þess að íslenskt samfélag er á leið upp úr öldudalnum.
Við erum að auka tekjur okkar á nýjan leik sem er for-
sendan fyrir því að við höfum efni á að borga áfram
vaxandi heilbrigðiskostnað. Næsti heilbrigðisráðherra
mun ekki þurfa að skera jafnmikið niður og ég hef þurft
að gera. Þar með er ég ekki að segja að verkefnin, sem
vinna þarf, séu ekki ærin, en ég held að hann komýekki
til með að þurfa að takast á við eintóm vandamál. Ég
get þó nefnt að það er ekkert vit í því að við séum að
starfrækja 45 skurðstofur, sem hver um sig kostar 35-40
milljónir í stofnkostnað auk rekstrarkostnaðar til þess
k að'gera á þeim að meðaltali tvær aðgerðir á dag. “
GUÐMUNDUR BJARNASON,
FYRRUM HEILBRIGÐISRÁÐHERRA
Aukid aóhald mun
bitna á þjónustu
GUÐMUNDUR Bjarnason, fyrrum heilbrigðisráð-
herra, segir að auðvelt sé að ná fram spamaði í
ríkisrekstri með því að láta notendur þjónustu borga
brúsann. „Það að leggja á aukna skatta 5 formi þjónustu-
gjalda tel ég ekki vera raunverulegan sparnað. Þessf
svokallaði sparaaður hefur falíst S nýjum þjónustggjád'um
eða það sem ég hef stundum leyft mér að kalla feluskatt.
ná
að þetta stranga aðhald, sem beitt- hefur verið innan
heilbrigðisgeirans á undanförnum árum, hefur leitt til
spamaðar. Égtel hinsvegar að menn séu nú komnir að
aði, sem fyrirhugaður er f ár, nema að draga umtiils-
vert úr þjónustu.“
vegna aukinnarþátttöku sjúklinga í íyQakostnaði og þjön-
ustugjöldum vegna heilsugæslu- og sérfræðilæknisþjóáustu.
kerfisbreytinga hvað varðar lyfsölumálin og sérfræðír
jijónustuna sem skiluðu raunveruiegri lækkun á heildur-
kostnaði og þær áherslubreytingar nnnust án stríðsá-
taka. Núverandi heilbrigðisráðhen-a hefur aftur á móti
stöðugt verið í stríði og eftir á hefur gjarnan verið sagt
að lítið heyrðist frá þrýstihópum. Þetta hljóti því að vera
f lagi. Sannleikurinn er sá að sjúklingar, aldraðir og
barnafólk era ekki háværþrýstihópur. Einstaklingur, sem
fer til læknis, hlftir ráðum hans og á enga.kosti aðra en
að greiða það sem upp er sett ella neita sér um þjón-
ustuna. Égtel að menn hafi sætt sigvið ástandið, en
ekki þó þannig að þeir séu yfir sig ánægðir með það.“
rans nuver-
andi sé að krefjast umtalsverðs sparaaðar á sjúkrahúsu
um og kalla það samlbmulag við stjómir sjúkrahús- j
anna. „Þehn befur einfaidlega verið stiilt upp og gert
að hagræða elida ekki um neitt samkomulag að ræða.
Að mínu umti verður ekkert hagi'ætt öllu meira öðruvísi
en með skertri þjónustu sjúkrahúsaima."
Guðmundur segir að fyrrum fíkissljorh líafí unnið-
mikið Hýfjamálunum, m.a. tekið upp bestukaupalista
og verið með ýmsar ráðagerðir á pijónunum sem því
miður vannst ekki tími til að vinna úr. „Hinsvegar lágu
fyrir ýmsar upplýsingar, sem ég hygg að Sighvatur hafi
nýtt sér, en farið í málin með öðrum hætti en ég hefði
viljað gera.
Ég er út af fyrir sig sammála hugsun tilvísunarkerfis-
ins þess efnis að samskiptin eigi að hefjast í heilsugæsl-
unni. Ég glímdi við það sem heilbrigðisráðherra að koma
því formi á og taldi mig hafa náð ákveðnu samkomulagi
við sérfræðinga og heimilislækna um að stýra þessu að
nokkru leyti með kostnaði. Skv. því var hugmyndin sú
að aðgangur að heilsugæslunni yrði ókeypis, en kostnað-
ur til sérfræðinga hækkaður. Síðan átti að vera í fram-
kvæmd ákveðið samskiptamynstur milli þessara aðila
um upplýsingagjöf. Ég tel aftur á rnóti, eins og málum
er háttað í dag, þá hafi ráðherrann ekki klárað sína
heimavinnu. Ef að það er svo að heimilislæknar hafa
enga sérfræðinga til að vísa á aðra en þá, sem sjúkling-
ar þurfa að greiða fyrir þjónustuna að fullu án þess að
fá endurgreitt úr tiyggingakerfinu, þá þýðir ekkert að
tala um að tilvísunarkerfi sé kornið á. Þá er einfaldlega
verið að svipta einstaklingana tryggingaverndinni, sem
þeir hafa í almannatryggingakerfinu. Við töldum ekki
gerlegt að koma tilvísunarkerfi á með valdboði. Þess
vegna náðum við samkomulagi við heimilislækna og sér-
fræðinga um kerfi, sem fæli í sér ákveðna stýringu."
Guðmundur segist fagna uppbyggingu heilsugæslunn-
ar, sem nú sé langt komin. Aftur á móti sé það mjög
óskynsamlegt að framkvæmdir við K-byggingu Landspít-
alans skuli ekki kláraðar á sarna tíma og verið sé að
íhuga byggingu nýs barnaspítala á lóðinni. „Svo er það
náttúrulega alltaf spurning hvort það á að halda áfram
að byggja ef ekki er hægt að reka þá þjónustu, sem
fyrir er. Menn verða auðvitað að halda í þróunina og
það tel ég að gert hafi verið í rekstri, t.d. með auknum
hjartaskurðlækningum, bæklunarskurðlækningum og
glasafijóvgunum, þó þetta sé allt spurning um ákveðna
forgangsröðun. Þá finnst mér hafa skort nokkuð á heild-
ai-yfirsýn í þessurn málaflokki þegar gripið hefur verið
til aðgerða, en þegar verið er að kreijast sparnaðar á
einu sviði er það gjarnan svo að aukakostnaður verður
til annars staðar,“ segir Guðmundur.