Morgunblaðið - 12.03.1995, Blaðsíða 27

26 SUNNUDAGUR 12. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. MARZ 1995 23

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
UNDARLEG þversögn virð-
ist í því fólgin, að á sama
tíma og íslenskar konur hafa
verið að stórbæta menntun sína
og auka atvinnuþátttöku, hafa
þær dregist aftur úr körlum í
launum, um hvorki meira né
minna en fimm af hundraði,
miðað við tímakaup. Þessi nið-
urstaða er fengin, með því að
rannsaka launaþróun hér á
landi frá 1980 til ársins 1993.
Þessar upplýsingar er að
finna í skýrslu undirbúnings-
nefndar utanríkisráðuneytisins,
vegna ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um málefni kvenna,
sem haldin verður í Peking í
haust. í Morgunblaðinu í fyrra-
dag var greint frá helstu niður-
stöðum skýrslunnar _um réttindi
og stöðu kvenna á íslandi.
Því hlýtur að fara fjarri, að
efni og niðurstöður í ofan-
greindri skýrslu séu viðunandi
fyrir konur í íslensku atvinnu-
lífi. Konur sem í áratug eða
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
meira hafa verið í meirihluta
brautskráðra nemenda frá Há-
skóla íslands, hafa í auknum
mæli sótt út á vinnumarkaðinn
og haslað sér völl, á flestum
sviðum íslensks atvinnulífs,
hljóta að þurfa að endurskoða
afstöðu sína, m.a. í menntunar-
málum sínum og baráttuaðferð-
ir til þess að ná frarh jafnsjálf-
sögðum réttindum, að þiggja
sömu laun fyrir sömu eða sam-
bærileg störf og karlar þiggja.
Sennilega er mikið til í því
þegar Sigríður Lillý Baldurs-
dóttir, formaður nefndarinnar,
segir: „Lagalega er staða ís-
lenskra kvenna góð en raun-
veruleg staða er það ekki eins
og þessi skýrsla sýnir.“
í skýrslunni kemur í ljós að
þrátt fyrir löggjöf um jafna
stöðu og jafnan rétt hefur jafn-
rétti ekki verið náð. Á sumum
sviðum hafi miðað í rétta átt
en ekki á öðrum. Konum hafi
fjölgað á undanförnum áratug
á Alþingi og í sveitarstjórnum
en þær séu þó ekki nema 25%
þingmanna og sveitarstjórnar-
manna. Þátttaka kvenna í opin-
berum nefndum og ráðum hefur
á þessu 14 ára tímabili aukist
til muna, því árið 1980 var hún
9%, en á liðnu ári var hlutfall
kvennanna komið í 21%.
Atvinnuþátttaka kvenna á
vinnumarkaði á aldrinum 16 til
74 ára á liðnu ári var 77%.
Atvinnuþátttaka giftra kvenna
hafði meira en tvöfaldast á
liðnu ári, samanborið við árið
1980, en þá var hlutfall giftra
kvenna 35-40% á vinnumark-
aði, en um 80% í fyrra.
Fram kemur að laun og tekj-
ur karla eru hærri en kvenna í
öllum aldurshópum. Meðal ann-
ars er það rakið til þess að stór
hluti kvenna er í hlutastörfum,
en einnig til þess að konur í
mörgum tilvikum eru sam-
kvæmt skýrslunni í lægra laun-
uðum störfum en karlar, og að
auki oft lægra settar en karlar
innan sinnar starfstéttar.
Greitt tímakaup kvenna sem
hlutfall af tímakaupi karla frá
árinu 1980-1993 hefur lækkað
úr 88,1% í 83,1%.
Samanburðurinn verður kon-
um enn óhagstæðari, þegar nið-
urstaðan hjá ríki og borg er
skoðuð. í mars 1994 voru laun
kvenna hjá ríki og borg 63%
af heildarlaunum karla en 75%
af dagvinnulaunum þeirra.
Þetta er ekki bara óviðunandi
fyrir konur. Við íslendingar
sem þjóð getum ekki verið
þekkt fyrir að haga launamál-
um kvenna með þessum hætti.
Þetta er jafn fráleitt og að kon-
ur hafi ekki kosningarétt.
KONUR OG
TÍMAKAUP
í ÁGÆTRI
• bók og at-
hyglisverðri, íslenskri
stílfræði (1994), er
m.a. fjallað um H6m-
ersþýðingar Svein-
bjamar Egilssonar og
ástæða til að taka undir það að Svein-
bjöm hafí verið einn helzti upphafs-
maður skáldlegs eða upphafins nú-
tímastíls með Hómersþýðingum sín-
um. En þó er ekki hægt að segja að
áhrifa frá honum sjái víða stað í síð-
ari tíma bókmenntum íslenzkum. Það
er rétt sem sagt er í þessu riti að
skrif Fjölnismanna hafí aldrei orðið
,jafn tilþrifamikil og skáldleg að stíl
og Hómersþýðingar Sveinbjamar
Egilssonar enda gaf efnið sjaldnast
tilefni til slíks. Stíivilji þeirra Fjölnis-
manna var auk þess talsvert ólíkur
Sveinbjamar, bæði hófstilitari og
hversdagslegri, enda beindu þeir
máli sínu til alls almennings". Margt
er ágætlega sagt og athugað í þessu
riti en sumt er að mínu viti einnig
gagnrýnisvert og vil ég þá einna helzt
geta þess að Guðmundur G. Hagalín
hefði mátt vera fyrirferðarmeiri í
bókinni þarsem hann var einn merki-
legasti stílsnillingur íslenzkur á þess-
ari öld og gat öðrum fremur bragðið
sér í allra kvikinda líki í þeim efnum.
Ég hef tilaðmynda talið skáldsögu
hans, Kristrúnu í Hamravík, einstætt
afrek í íslenzkum bókmenntum og
stflsögu án þess það sé tíundað sem
skyldi í ritinu, þótt tekið sé fram að
sögupersóna Hagalíns, Kristrún í
Hamravík, hafí þótt „tjá sig ljóslif-
andi í tali sínu, og er þá vísað til
mállýskuorða og orðatiltækja öðra
fremur". Tungutak Kristrúnar er
hálfur persónuleiki hennar og vel það
og hafa ekki margir leikið það eftir
i íslenzkum skáldskap. Ég læt svo
nægja að benda á ritgerð mína um
þennan skáldskap í Bókmenntaþátt-
um (AB, 1985), þ.e. Stríðið við herr-
ann og höfuðskepnurnar, þarsem ég
hef leyft mér að setja fram skoðanir
mínar á þessu efni, en auk þess er
ástæða til að geta þeirrar útgáfu á
Kristrúnu í Hamravík sem Hagalín
þótti eina vænzt um, þ.e. 2. bindis
Bókmenntaúrvals skólanna sem Rík-
isútgáfa námsbóka stóð að á sínum
tíma, en þar hef ég skýrt einstök orð
með aðstoð skáldsins sjálfs. Hvaðsem
öðru líður ætti það að vera allhnýsi-
legt og raunar mikil-
vægt þeim sem vilja
kynna sér rækilega
þetta sérstæða og
óþýðanlega verk, sög-
una sjálfa, aðferð
skáldsins og listatök á
rammíslenzku efni. Ekkert rit ís-
lenzkt minnir á Kristrúnu í Hamravík
nema ef vera skyldi Máras á Vals-
hamri eftir sama höfund.
Kristrún í Hamravík er sterk saga
útaffyrir sig. En hún býr einnig yfír
táknlegri merkingu. Hún er líkinga-
eða táknsaga, þ.e. allegoría, um líf
íslenzku þjóðarinnar; fjallar um and-
lega auðlegð, styrk og sjálfsbjargar-
viðleitni við erfiðar aðstæður; stefnu-
festu gagnvart erlendri ásókn og
tízkukenningum.
Helzta afrek Halldórs Laxness,
auk mikilvægra táknlegra samtíma-
skírskotana, er fólgið i því að hann
bjó til eftirminnilegt, sérstætt og
sannfærandi tungumál sem hefur
hvergi verið talað nema í skáldverk-
um hans. Þannig skrifaði hann sig
framhjá þeim einssamtölum sem eyði-
leggja flestar íslenzkar skáldsögur.
En Hagalín tókst afturámóti að
breyta vestfírzku talmáli í sérstætt
og sannfærandi bókmál sem sker sig
'úr fáskrúðugri bókmenntaflóra sam-
tímans sem einatt er einskonar af-
leggjari af leiðigjömu og ólistrænu
þjóðfélagsþrasi borgaralegs sósíal-
realisma.
Þóað Halldór Laxness hafí stund-
um kvartað yfir því að vondir gagn-
rýnendur hafí lesið ýmislegt útúr
verkum hans sem stæði þar ekki,
þarf enginn að fara í grafgötur um
að skáldsögur hans búa yfír margvís-
legum táknlegum skírskotunum og
sumar eru augljósar allegoríur eða
táknsögur um sjálfstæðisbaráttu,
verðmæti og arfleifð einsog islands-
klukkan og Atómstöðin öðrum þræði.
En slagkrafturinn í verkum skáldsins
er ekkisízt fólginn í þvf hvernig hann
leiftrar upp vandamál samtímans
með táknlegum persónum sem búa
yfír miklu víðtækari skírskotunum
. en ætla má í fljótu bragði og geta
jafnvel orðið persónugerð tákn í sam-
tímasögunni einsog Ljósvíkingurinn
og Bjartur í Sumarhúsum sem era
tákngervingar mikilvægra verðmæta
að sjálfsögðu en eru þó fyrst og síð-
ast þeir sjálfir í átakamikilli samtíð
og áminnandi hlutverki. En samt
hefur mér aldrei tekizt að lesa neinn
sósíalisma úr þessu samfélagi en aft-
urámóti er ekkisízt gert stólpagrín
að honum í Guðsgjafaþulu. Bjartur
er að sjálfsögðu einhverskonar ein-
staklingshyggjumaður og umhverfi
hans jafnrómantískt og það er rauns-
ætt en Ljósvíkingurinn er skáldleg
ímynd þeirrar arfleifðar sem fátækt
fólk gerði að heimsmenningu. Við
þekkjum svona tákngervinga úr lífinu
sjálfu; eða hvað var Ragnar í Smára
annað en íslenzk arfleifð holdi klædd
og margt annað fólk sem ég kynntist
ungur og var einskonar persónugerð
sjálfstæðisbarátta og vitnisburður um
þau verðmæti sem hafa gert íslend-
inga að sérstæðri þjóð. Það var ígildi
háskólanáms að kynnast þessu fólki;
forréttindi að fá að skrifa um það.
Það var áreiðanlega engin tilviljun
að Halldór Laxness gat sérstaklega
um Vikivaka þegar hann minntist
Gunnars Gúnnarssonar í Morgun-
blaðinu 22. nóvember 1975. Hann
segir þetta táknlega verk, með „frá-
sagnaraðferð sem fundin hefur verið
aðeins í þetta eina skifti", hafa vakið
með honum hugblæ „af íslenskum
eilífðardraumi" meðan hann var að
snara því á íslenzku.
Mér er nær að halda að nóbels-
skáldið sé einn helzti táknsagnahöf-
undur íslenzkur á síðari tímum.
Margir aðrir hafa bragðið upp ein-
hverskonar dæmisögum í verkum sín-
um, en Halldór Laxness gerði það
jafnmeðvitað og markvisst og sumir
höfundar íslendinga sagna. Þær era
að sjálfsögðu með ívafi táknlegra
skírskotana þótt við þurfum enga
kennslu í launsögnum til að skilja þær
okkar skilningi og einsog bezt nýtist
okkur nú á tímum. Táknleg skírskot-
un um tilgangsleysi blóðsúthellinga á
Sturlungaöld getur tilaðmynda verið
fólgin í margvíslegum og óhugnan-
legum lýsingum á hryðjuverkum og
manndrápum. Þessar lýsingar voru
ekki einungis sannferðugar á sínum
tíma heldur vamaðarorð á trylltri öld
en listin gerði sögurnar mikilvægar,
ekki sem skemmtiiðnað heldur upp-
haf óendanlegrar auðlegðar sem möl-
ur og tyð fá ekki grandað og þær
hafa verið sem lýsandi viti við erfiðar
aðstæðu, hörmungar og fátækt.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
Dr. þórir kr. þórð-
arson, prófessor, sem
jarðsettur var að við-
stöddu miklu fjöl-
menni í Hallgríms-
kirkju sl. mánudag,
var einn þeirra manna,
sem markað hafa hvað
dýpst spor í félagsmálapólitík seinni hluta
aldarinnar. Hann hafði forystu um og átti
mestan þátt í, ásamt Geir Hallgrímssyni,
sem þá var borgarstjóri í Reykjavík, að
framkvæma byltingu í félagslegri þjónustu
Reykjavíkurborgar á sjöunda áratugnum.
Þessi bylting byggðist á nýrri hugsun, sem
var gerólík þeim framfærslusjónarmiðum,
sem ríkt höfðu fram að þeim tíma.
Þórir Kr. Þórðarson var kjörinn í borgar-
stjóm Reykjavíkur í borgarstjómarkosn-
ingunum 1962. Þá þegar hafði kveðið við
nýjan tón í framkvæmdum borgarinnar,
þegar Geir Hallgrímsson hófst handa um
að malbika allar götur borgarinnar, leggja
hitaveitu í öll hús í borginni og taka skipu-
lagsmál borgarinnar nýjum tökum. Með
kjöri Þóris Kr. Þórðarsonar í borgarstjórn
var hafinn undirbúningur að sams konar
byltingu í félagslegum málefnum.
Þessu undirbúningsstarfi lauk með ítar-
legum tillögum, sem borgarfulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins lögðu fram í borgarstjórn
Reykjavíkur hinn 16. marz 1967. Þórir
Kr. Þórðarson, sem hafði átt manna mest-
an þátt í að móta þessar tillögur og þá
hugsun, sem þar lá að baki, flutti yfir-
gripsmikla ræðu á borgarstjórnarfundin-
um, þar sem hann kynnti hugmyndir sjálf-
stæðismanna. í ræðu þessari sagði hann
m.a.: „Það getur engum komið á óvart,
að félagsmál og félagsleg þjónusta hins
opinbera skipi veglegan sess í verkefna-
skrá þeirra, sem um málefni nútímaþjóðfé-
lags fjalla, svo mjög hefur þjóðfélagsskip-
an vestrænna þjóða raskast seinustu ára-
tugina og sennilega hafa hamskiptin
hvergi verið sneggri né valdið meiru um-
róti í lífí félagsheilda og einstaklinga en
hér á okkar landi. Hvarvetna um hinn sið-
menntaða heim hefur mönnum orðið tíð-
rætt um það, á árunum eftir síðari heims-
styijöldina, að upp væri runnin ný öld.
Hefur hún hvorki verið kennd við skáld-
skap, listir né andleg verðmæti, heldur við
kjarnorku og geimferðir.
Á slíkum tímum sem þessum verður
manni hugsað til þess að mannlegum verð-
mætum kunni að vera hætta búin af tækni-
væðingu og vélmenningu og það svo mjög,
að á alþjóðlegum ráðstefnum er það ekki
ótítt, að það séu einmitt verkfræðingamir
og vísindamenn tæknifræðinnar, sem
vekja máls á þeirri nauðsyn að enn ríkari
áherzlu beri að leggja á eflingu hinna
mannlegu, húmanísku verðmæta. Þannig
má geta þess, að jafnhliða ríkri áherzlu á
uppbyggingu tæknilegra vísinda við evr-
ópska háskóla er krafízt aukinna átaka til
eflingar hinna skapandi hæfíleika manns-
ins á andlega sviðinu og þessi krafa er
ekki sjaldan borin fram af tæknimönnun-
um sjálfum. í þjóðfélagsumróti áratuganna
eftir síðari heimsstyijöld hafa nágranna-
þjóðir okkar hafíð uppbyggingarstarf, sem
miðar að hollari og heilnæmari lífsháttum
félagsheildanna í því skyni að veijast skað-
legum áhrifum hinna breyttu þjóðfélags-
hátta og jafnframt til þess að óhjákvæmi-
legar þjóðfélagsbreytingar geti átt sér stað
án þess, að þjóðfélagið hljóti skaða af.
Hér á ég t.d. við hina breyttu stöðu heimil-
isins í nútíma þjóðfélagi."
Síðar í ræðu sinni sagði Þórir Kr. Þórð-
arson: „Sú þróun, sem tekið hefur
200-300 ár í nágrannalöndunum, hefur
um margt átt sér stað á einni mannsævi
á okkar landi. Það segir sig því sjálft, að
við búum ekki við langa hefð félagslegrar
þjónustu hins opinbera og félagssamtaka
í þéttbýli eins og nágrannaþjóðirnar. Ólíkt
því, sem gerist í nágrannalöndunum, þurf-
um við um flest að reisa hús af grunni,
leggja undirstöðu þjóðfélagsstofnana, sem
með öðrum þjóðum er verið að þróa á
grundvelli gamallar reynslu."
Síðan lýsti Þórir Kr. Þórðarson tillögum
sjálfstæðismanna og sagði m.a.: „Reynsla
okkar af félagsmálastarfi í Reykjavík und-
anfarin ár hefur fært okkur heim sanninn
um það, að brýna nauðsyn ber til þess að
því fólki, sem koma þarf til hjálpar með
aðgerðum hins opinbera, sé veitt önnur
aðstoð og meiri en sú að úthluta því fé
til framfæris eða húsnæði að búa í. Endur-
hæfíng þeirra, sem af einhveijum ástæðum
hafa reynzt óhæfir til þess að ganga lífs-
gönguna óstuddir, er frumnauðsyn . ..
megináherzlan er lögð á það, auk fyrir-
byggjandi starfs og endurhæfingar, að
hver fjölskylda sé meðhöndluð sem ein
heild ... Verður ekki með öðru móti unn-
ið að betri árangri í starfi né hinu, sem
skiptir meginmáli og um getur síðar, að
félagsmálastarfíð hafí að markmiði endur-
hæfíngu fjölskyldna og einstaklinga, sem
aðstoðar hafa þurft og miði að fyrirbyggj-
andi starfí, þ.e. starfi að því að uppgötva
meinsemdirnar áður en í óefni er komið.
Það starf miðar ekki fyrst og fremst að
því að meðhöndla einstaklinginn sem slík-
an, heldur þá félagsheild, sem hann er
runninn úr, fjölskylduna. Nefnist það fjöl-
skylduvernd. Þessi þijú meginhugtök, fjöl-
skylduvernd, endurhæfing og fyrirbyggj-
andi starf, er undirstaðan, sem nýskipan
félagsmálanna hvílir á.“
í forystugrein Morgunblaðsins hinn 18.
marz 1967 sagði m.a.: „Tillögur þessar
sem marka tímamót í félagsmálastarfi
Reykjavíkurborgar og eru til þess ætlaðar
að svara þörfum ört vaxandi borgarsamfé-
lags eru árangur stöðugra umræðna og
könnunar á vegum Reykjavíkurborgar og
sjálfstæðismanna í borgarstjórn um fjög-
urra ára skeið.“
Þegar horft er um öxl verður betur ljóst
en í marzmánuði 1967 hvílík tímamóta-
ræða hér var flutt. Segja má, að á þeim
þremur áratugum, sem síðan eru liðnir
hafí allt starf að félagslegum málefnum,
bæði hjá Reykjavíkurborg og öðrum sveit-
arfélögum svo og ríkinu, byggst á þeirri
hugsun, sem fram kom í tilvitnaðri ræðu
Þóris Kr. Þórðarsonar.
Sjálfur lýsti Þórir Kr. Þórðarson sam-
starfi þeirra Geirs Hallgrímssonar á þess-
um árum í minningargrein, sem hann skrif-
aði um Geir látinn hér í Morgunblaðið og
sagði þá m.a.: „... af skiljanlegum ástæð-
um er mér hugstætt það átak, sem gert
var undir hans stjórn og verndarvæng í
félagslegri þjónustu með nýskipan nefnda-
mála, stofnun Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborgar og þeirri nýlundu, að
allt skyldi unnið á faglegum grundvelli
félagsráðgjafar, læknisfræði, sálfræði og
annarra stoðgreina. Geir var það auðvitað
ljóst, að hér var horfið frá því, að stunda
félagslega þjónustu í nokkrum tengslum
við pólitíska hagsmuni, þegar vikið var
yfír til faglegra sjónarmiða, þar sem fólk
var ráðið án tillits til afstöðu þess til stjórn-
mála. Mér var mest í mun, sem guðfræð-
ingi, að hér væri gerð tilraun til þess að
framkvæma þá þjóðfélagssýn, sem ein-
kennir kristnina, að menn séu meðábyrgir
um hag náunga síns og að endurhæfing
skyldi vera kjörorðið varðandi þær fjöl-
skyldur og þá einstaklinga, sem lent hefðu
út af sporinu. Þetta var einnig hugarsýn
Geirs Hallgrímssonar og hann stóð heil-
hjartaður að baki þessu uppbyggingar-
starfi."
Dr. Þórir Kr. Þórðarson er minnisstæður
þeim, sem störfuðu með honum í borgar-
stjórnarflokki sjálfstæðismanna á þessum
árum. Hann var fijálslyndur maður í þess
orðs beztu merkingu, víðsýnn, ferskur og
fijór í hugsun og óvenjulega opinn fyrir
nýjum hugmyndum. Þeim sem starfa lengi
á vettvangi stjómmálaflokka hættir til að
láta þröng flokkssjónarmið ráða afstöðu
sinni um of. Ekkert var fjær Þóri Kr. Þórð-
arsyni. Hann var einn þeirra manna, sem
breikkuðu Sjálfstæðisflokkinn og gerðu
það að verkum, að mörgum fannst þeir
eiga þar heima, sem ella hefðu ekki fund-
ið samhljóm með eigin hugmyndum og
stefnu sjálfstæðismanna.
Það var óvenjuleg og eftirminnileg lífs-
reynsla fyrir ungt fólk að kynnast Þóri
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 11. marz
Kr. Þórðarsyni. Hann sýndi áhugamálum
þess, áhyggjum, draumum og vonum sér-
staka umhyggju og ýtti jafnframt undir
gagnrýna hugsun hjá viðmælendum sín-
um, sem ekki veitti stundum af á vett-
vangi stjómmálaflokks. Hann hafði hvetj-
andi áhrif á hvern þann, sem honum kynnt-
ist.
SEGJA MÁ, AÐ
hin formlega kosn-
, ingabarátta hafi
baráttan hafízt með viðræð-
hafin um forystumanna
flokkanna í ríkis-
sjónvarpinu í gærkvöldi, föstudagskvöld.
Þær viðræður leiddu þó ekki skýrt í ljós
um hvað kosningabaráttan kemur til með
að snúast. Ólafur Ragnar Grímsson taldi,
að þær mundu fyrst og fremst snúast um
það að koma núverandi ríkisstjórn frá.
Jóhanna Sigurðardóttir benti hins vegar
á, að þrátt fyrir þá yfírlýsingu væri Ólafur
Ragnar ekki tilbúinn til að lýsa því yfír,
að samstarf Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
bandalags kæmi ekki til greina. Yfírlýsing
Jóhönnu um, að hún vilji ekki samstarf
við sjálfstæðismenn en stefni að myndun
vinstri stjórnar, hefur líklega styrkt hana
og stjórnmálahreyfíngu hennar meðal
vinstri sinnaðra kjósenda. Þögn Ólafs
Ragnars, þegar hann er spurður, hvort
hann sé tilbúinn til að taka undir með
Jóhönnu, á eftir að verða honum og AÞ
þýðubandalaginu erfíð í kosningabarátt-
unni.
Hitt er svo annað mál, að yfírlýsing
Jóhönnu hefur líka styrkt Sjálfstæðisflokk-
inn. Það fer alltaf illa í kjósendur, þegar
þeir fá vísbendingu um, að einhveija eigi
fyrirfram að útiloka frá þátttöku í ríkis-
stjóm. Yfirlýsing Jóhönnu á eftir að. auð-
velda Sjálfstæðisflokknum að ná til jaðar-
fylgis síns.
A margan hátt ríkir meira jafnræði með
forystumönnum flokkanna en' oft áður.
Hér skal Kvennalisti að vísu undanskilinn.
Talsmenn hans tala gjaman á svolítið öðr-
um nótum. En allt þetta fólk byggir á
margra ára reynslu í því að standa í eld-
línu stjórnmálanna. Það sést. Friðrik Soph-
usson, sem var talsmaður Sjálfstæðis-
flokksins í fjarveru formanns flokksins,
Jón Baldvin Hannibalsson, Halldór Ás-
grímsson, Ólafur Ragnar Grímsson og
Jóhanna Sigurðardóttir, öll eru þau ber-
sýnilega mjög vel að sér í helztu málum,
sem til umræðu eru. Þau eru vel lesin og
kunna það sem um er að ræða.
Ólafi Ragnari hættir til að ganga of
langt í ódýrum áróðri, sem gengur ekki
lengur í fólk. Jón Baldvin átti ekki í nein-
um erfiðleikum með að benda á þversögn-
ina í útflutningsleið Alþýðubandalagsins.
Aukinn hagvöxtur í krafti aukinnar út-
flutningsstarfsemi, sem Alþýðubandalagið
boðar, byggist auðvitað á greiðum að-
gangi að helztu mörkuðum okkar. Það
hefur ríkisstjórnin tryggt með aðild að
Evrópska efnahagssvæðinu og samningum
við Asíuríki um gagnkvæmar tollalækkan-
ir, eftir því, sem fram kom í umræðunum.
Þingmenn Alþýðubandalagsins greiddu
hins vegar atkvæði gegn þátttöku okkar
í EES. Hvernig getur það samræmst út-
flutningsleiðinni?! Ólafur Ragnar svaraði
því til, að hann vildi ekki byggja á mörkuð-
um gömlu nýlenduveldanna í Evrópu. Þetta
er auðvitað bull. Evrópumarkaðurinn er
og verður einn mikilvægasti útflutnings-
markaður okkar. Þess vegna var lífsnauð-
syn að tryggja hindrunarlausan aðgang
að þeim markaði. Alþýðubandalagið lagð-
ist gegn því, sem máli skipti í þeim efnum.
Hvernig ætla þeir að skýra þessa þver-
sögn?
Það kom vel í ljós í þessum umræðum,
að Friðrik Sophusson hefur sterka víg-
stöðu, þegar ríkisfjármál ber á góma.
Skuldir ríkissjóðs hafa að vísu tvöfaldast
á kjörtímabilinu samhliða verulegum halla-
rekstri. En hann getur í fyrsta la.gi bent
á, að umtalsverður árangur hefur náðst í
Kosninga-
Morgunblaðið/RAX
að draga úr útgjöldum hins opinbera. í
öðru lagi að á tímum einnar af þremur
mestu efnahagskreppum, sem yfír þjóðina
hafa gengið á þessari öld, var einfaldlega
óhugsandi að ná jöfnuði í ríkisrekstrinum
og í þriðja lagi að skuldasöfnunin í fjár-
málaráðherratíð Ólafs Ragnars var marg-
falt meiri. Þá tvöfölduðust skuldir ríkis-
sjóðs á milliára en nú á einu kjörtímabili.
Halldór Ásgrímsson á heiður skilið fyrir
að tala af ábyrgð, þótt hann sé forystumað-
ur stjórnarandstöðuflokks. Hann tekur
hiklaust undir það, að rétt hafí verið að
lækka skatta á fyrirtækjum, eins og gert
hefur verið á kjörtímabilinu, svo að dæmi
sé nefnt. Framsóknarflokknum undir hans
forystu hefur hins vegar enn þá ekki tek-
izt að marka sér skýra stöðu í kosningabar-
áttunni. Það hefur gengið mun betur hjá
Alþýðubandalaginu og raunar einnig hjá
Sjálfstæðisflokki og Alþýðuflokki.
Jóhanna Sigurðardóttir hefur bersýni-
lega ekki látið bugast af mótlæti í skoðana-
könnunum að undanförnu. Hins vegar
kann að verða erfitt fyrir hana að útskýra
málflutning Þjóðvaka nú í ljósi þess, að
hún sat í ríkisstjórn framan af kjörtímabil-
inu og var einn af þingmönnum stjórnar-
flokkanna í framhaldi af því. Mótsagnir í
málflutningi hennar af þessum sökum
kunna að verða henni fjötur um fót, þegar
líður á kosningabaráttuna. Kvennalistinn
er hins vegar greinilega úti á þekju enn
sem komið er a.m.k.
Skoðanakannanir hafa bent til sterkrar
stöðu Sjálfstæðisflokksins að undanfömu.
Þær hafa leitt til mikillar bjartsýni meðal
sjálfstæðismanna. Slík bjartsýni nokkrum
vikum fyrir kosningar hefur alltaf reynzt
Sjálfstæðisflokknum hættuleg. Tæpum
mánuði fyrir kosningarnar 1991 fékk
Sjálfstæðisflokkurinn um 48% fylgi í skoð-
anakönnun, sem Félagsvísindastofnun
gerði fyrir Morgunblaðið seinni hluta
marzmánaðar, en kosningarnar fóru fram
19. apríl. í kosningunum sjálfum fékk
Sjálfstæðisflokkurinn rúmlega 38% fylgi.
Bjartsýnin gæti verið hættulegasti and-
stæðingur Sjálfstæðisflokksins í þessum
kosnirígum.
Alþingi og
eignarrétt-
ur þjóðar-
innar
UNDIR LOK
þingsins kom fram
tillaga frá ríkis-
stjórninni að festa
eignarrétt þjóðar-
innar að fiskimið-
unum í sessi með
því að binda ákvæði
um þann eignarrétt í stjórnarskrá lýðveld-
isins. Viðbrögð þingmanna voru þeim til
lítils sóma. Segja má, að þingmenn allra
flokka hafí lýst stuðningi við það, að stjórn-
arskrárbinda þennan eignarrétt en hins
vegar höfðu þeir allt á homum sér vegna
málsmeðferðar og vegna þess hversu seint
málið væri fram komið. Formsatriði skiptu
meira mála í þeirra huga en efni máls.
í umræðum á Alþingi um þetta mál
komu hins vegar fram óskiljanleg sjónar-
mið í máli Þorsteins Pálssonar, sjávarút-
vegsráðherra. Hann sagði m.a.: „... með
stjórnarskrárbindingu um, að fískimiðin
og auðlindimar séu þjóðareign en nýting-
arrétturinn skuli ákveðinn í lögum, þá er-
um við að styrkja með alveg ótvíræðum
hætti stöðu gildandi fískveiðistjórnunar-
laga. Ég tel, að það sé mikill kostur og
væri höfuðmarkmiðið með samþykkt slíkr-
ar stjórnarskrárbreytingar við þessar að-
stæður."
Hvað á ráðherrann við?! Hvernig í ósköp-
unum getur það orðið til þess að styrkja
í sessi lög, sem fela í sér mestu gjöf allrgr
íslandssögunnar til nokkurra einstaklinga
að festa eignarrétt þjóðarinnar að auðlind-
inni í stjórnarskrá? Þorsteinn Pálsson get-
ur ekki verið þekktur fyrir málflutning af
þessu tagi.
Sá þingmaður, sem talaði af mestu viti
um þetta mál í fyrrnefndum umræðum,
var Jóhann Ársælsson, þingmaður Alþýðu-
bandalags, sem sagði: „Það getur ekki
verið annað heldur en slíkt ákvæði hefði
í för með sér breytingu á fískveiðistjómun-
arlögunum einfaldlega vegna þess að þjóð-
areign á auðlindinni hlyti að þýða að með
þá eign yrði farið sem eign þjóðarinnar
en ekki sem eign einstaklinga eins og
gert er í dag...“
Undir þessi orð vill Morgunblaðið taka.
„Skoðanakannan-
ir hafa bent til
sterkrar stöðu
Sjálfstæðisflokks-
ins að undan-
förnu... Tæpum
mánuði fyrir
kosningarnar
1991 fékk Sjálf-
stæðisflokkurinn
um 48% fylg-i í
skoðanakönnun,
sem Félagsvís-
indastofnun gerði
fyrir Morgun-
blaðið seinni hluta
marzmánaðar, en
kosningarnar
fórufram 20.
apríl. í kosning-
unum sjálfum
fékk Sjálfstæðis-
flokkurinn rúm-
lega 38% fylgi.
Bjartsýnin gæti
verið hættuleg-
asti andstæðingur
Sjálfstæðisflokks-
ins í þessum kosn-
ingum.“
i