Morgunblaðið - 18.03.1995, Blaðsíða 4

4 D LAUGARDAGUR 18. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Tímabundið menntað
einveldi í leikhúsi
*
Operuleikstjóm hefur verið meðal verkefna
Bríetar Héðinsdóttur, nú síðast stjómaði hún
-------------——-----7----------
uppfærslu á La Traviötu í Islensku óper-
unni. Um það verkefni og önnur ræðir hún
við Guðrúnu Guðlaugsdóttur og segir jafn-
framt af skoðunum sínum á stöðu konunnar
í íslensku leikhúsi.
BRÍET Héðinsdóttir
hefur tvívegis sett
óperuna La Traviötu á
svið fyrir íslensku
óperuna. „í grundvall-
aratriðum er þetta
sama uppfærslan,
hins vegar breytir það
geysilega miklu að
vera með allt annað
fólk, kannski hefur
mér eitthvað farið
fram á tíu árum, ég
útiloka það ekki, hins
vegar er meira borið
í þá síðari hvað ytri
hliðina snertir,“ segir
hún þegar spurt er um
muninn á þessum tveimur upp-
færslum. „Við vorum yfirtak spar-
söm fyrir tíu árum en þessi upp-
færsla er líka ódýr, óperur eru
eitt dýrasta leikhúsform sem til
er, einkum eru þær dýrar í rekstri
hvað snertir mannskap.“
Bríet kvaðst hafa séð La Travi-
ötu sýnda í Berlín en minnisstæð-
ust eru þó fyrstu áhrifin þegar hún
sá þessa frægu óperu á ítalskri
kvikmynd sem ungl-
ingur í Reykjavík. „Eg
fór með vinkonum
mínum og hafði aldrei
á ævi minni séð óperu.
Myndin hafði slík
áhrif á okkur að við
hreinlega fengum La
Traviötu-dellu og
sáum myndina mörg-
um sinnum. Þetta er
mjög heppileg ópera
fýrir ungt fólk sagan
er aðgengileg og tón-
listin yndisleg og
höfðar til allra. Enda
er La Traviata ein vin-
sælasta ópera ailra
tíma um allan heim.“
Mismunur á leikstjórn óperu
og leikrits
En skyldi vera mikill mismunur
á að setja upp óperur og leikrit?
„Já, það er í raun grundvallar-
munur á því en ég treysti mér
ekki til að gera grein fyrir þeim
mun nema í mjög löngu máli.
Vinnuferlið í leikhúsinu er hins
Bríet Héðinsdóttir
ÚR uppfærslu íslensku óperunnar á La Traviötu
vegar svipað á ytra borðinu. Hvort
tveggja er leiksýning sem þarf að
koma upp tjöldum fyrir, lýsa og
þess háttar. Leikrit og óperur eru
samt ólík verk, í leikritum er talað
um undirtexta, það sem felst bak
við hinn eiginlega texta, tónlistin
er aftur á móti undirtexti óperunn-
ar og öllum heyranlegur. Það er
ekki hægt að leikstýra óperu án
þess að hlýða tónlistinni , þetta
bindur mann mikið. Þetta gerir
hvort tveggja í senn að einfalda
starf leikstjórans og gera það erf-
iðara. Mín fyrstu viðbrögð við því
að leikstýra óperu var einmitt sú
tilfínning að búið væri að gera
allt saman, ekkert væri eftir handa
mér að gera sem leikstjóra. Allar
tímasetningar eru t.d. ákveðnar í
tónlistinni. Þú hefur svona og
svona marga takta í þetta og hitt
sem gerist í verkinu, við það situr.
Ekki síst eru öll hughrifin gefín
í tónlistinni. Það sem verið er að
gera er að túlka tónlist í sýning-
unni allan tímann sem hún stend-
ur. Operutextinn fellur að tónlist-
inni, það er ástæða þess að við
syngjum enn á ítölsku. Sú lausn
sem notuð hefur verið síðustu árin,
að hafa skýringartexta með, eins
og tíðkast hér og út um alla Evr-
ópu, er mjög góð. Áhorfendur
þurfa auðvitað að geta fýigt sög-
unni,“ segir Bríet.
Staða kvenna í leikhúsinu
Þegar Bríet Héðinsdóttir hóf að
leikstýra verkum í íslensku leik-
húsi voru fáar konur sem lögðu
stund á slíkt. Hefur staða konunn-
ar í leikhúsi á íslandi breyst mikið
frá því fyrir um 30 árum og fram
á þennan dag?
„Hún hefur ekkert breyst, nema
hvað konur eru kannski eitthvað
kjaftforari en þær voru þegar ég
var að byija, það er í takt við þær
breytingar sem orðið hafa á stöðu
konunnar í samfélaginu yfírleitt.
Það er og viðurkennt að það er
launamunur á milli karlkyns leik-
ara og kvenkyns. Það liggur m.a.
í því að verkefnin eru svo miklu
færri fyrir konur en karla í leik--
húsi. Samkvæmt útlendri rann-
sókn eru sjö verkefni á karla á
móti þremur fyrir konur. Þetta
stafar svo aftur á móti af því að
það eru miklu fleiri karlar sem
skrifa leikverk en konur. Það er
þó aðeins að breytast og verkefnin
í samræmi við það.“
Verkefnaval
Hvað segir Bríet um verk-
efnaval leikhússins?„Ég sit sjálf
þessa stundina í verkefnavals-
nefnd Þjóðleikhússins, sem er að
vísu algjörlega valdalaus, en er
ráðgefandi. Eg held að það hafi
alltaf verið fullur vilji þar og raun-
ar í báðum leikhúsunum að gera
eins vel við konur hvað verkefni
snertir og tök eru á. En við breyt-
um ekki fyrrnefndum staðreynd-
um. Það getur hins vegar ekki
verið fyrsta atriði við val á verk-
efnum að huga að fjölda kvenhlut-
verka. Hið listræna mat hlýtur að
ráða fyrst og fremst ferðinni þeg-
ar valin eru verk til sýninga í leik-
húsi. Og sá sem velur á að velja
það sem honum fínnst best, ég
fyrirlít sjónarmið eins og það að
eitthvert verk sé lélegt en fólkið
vilji það nú einu sinni. Þeir sem
velja eiga að gera ítrustu kröfur
til þeirra verka sem sýna á.
Loks er velt upp spurningum
um stjórn leikhúsa, hvað fínnst
Bríeti um það efni?
„Ég held að við séum með nokk-
uð gott fyrirkomulag í Þjóðleik-
húsinu núna, við erum með mennt-
að einveldi. Ég er ekki fyrir lýð-
ræði í leikhúsi, ég vil tímabundið,
menntað einveldi. Ég tala þarna
frá sjónarmiði starfsmannsins. Ég
vil hafa valdið gagnsætt, ég vil
vita hver raunverulega ræður.
Auðvitað er starfandi Þjóðleikhús-
ráð þar sem sitja fulltrúar frá
stjómmálaflokkunum. Flokkarnir
hafa hins vegar haft vit á að velja
gott fólk í ráðið svo þetta kemur
ekki að sök núna. En viss hætta
fylgir stjórnmálaafskiptum af leik-
húsi. Helst vildi maður að svona
ráð hittist bara svona fjórum sinn-
um á ári og færi yfír reikninga
eða þess háttar. Hversu afgerandi
áhrif Þjóðleikhúsráð hefur er svo
annað mál. Það leggur þjóðleik-
hússtjóra ráð sem hann hefur til
hliðsjónar en endanlega hefur
þjóðleikhússtjóri valdið í sínum
höndum og það finnst mér gott,
ég bið ekki um lýðræði í leikhúsi,
ég bið um málfrelsi og það hef ég.“
Tuttugasta flldin,
fildin okkar
í DAG, laugardaginn 18. mars,
verða tónleikar í Kirkjuhvoli í
Garðabæ á vegum Tónlistarskóla
Garðabæjar. Þar leika Daníel Þor-
steinsson á píanó og Sigurður Hall-
dórsson á selló dagskrá með verkum
tónskálda þessarar aldar, allt frá
því um 1915 til okkar daga, bæði
erlend og innlend verk. Þeir Daníel
og Sigurður hafa á síðustu árum
einkum einbeitt sér að því að flytja
tónlist þessarar aldar og meðal
annars starfað mikið í Caput-hópn-
um og farið víða um veröld til að
kynna nútímatónlist, einkum ís-
lenska.
Daníel Þorsteinsson er kennari
við Tónlistarskólann á Akureyri en
Sigurður kennir við tónlistarskóla í
Reykjavík og Garðabæ, þannig að
þeir hafa ekki ótakmörkuð tæki-
færi til að æfa saman dagskrá sína.
Daníel sagði að vissulega settu fjar-
lægðirnar svip á samstarfíð, en
þeir Sigurður hefðu unnið saman
svo lengi, um þrettán ára skeið, að
samstarfíð gengi afar vel þótt unn-
ið væri í skorpum.
Að anda saman
„Það má segja að það erfiðasta
við samstarf eins og í kammertón-
list sé að ná sambandi við þann sem
maður er að vinna með, fyrir utan
það að ná sambandi við tónlistina
sjálfa. Mestur tíminn og mest orkan
fer í að kynnast samverkafólkinu
svo vel að maður geti sagt við það
hvað sem manni býr í brjósti. Við
Sigurður erum sem betur fer búnir
að þekkjast svo lengi að við erum
löngu lausir við þennan vanda og
löngu farnir að anda saman. Og
það er í rauninni það sem þarf að
gera, maður þarf að anda saman
til að geta einbeitt sér að því að
flytja tónlistina og tjá með henni
það sem fyrir liggur í henni.
Þetta er í annað sinn í vetur sem
við höldum tónleika. Við spiluðum
á Hvammstanga í haust til að efna
gamalt loforð sem við höfðum ekki
lengi getað efnt, meðal annars
vegna ófærðar, og það munaði litlu
að það klúðraðist líka að þessu
sinni, en tókst þó sem betur fer.
Við höfum raunar unnið mikið
saman upp á síðkastið, erum með-
al annars búnir að spila áður hluta
af þessari dagskfa, sem við verðum
með í Kirkjuhvoli, í Garðabæ."
Óvenjulegur Debussy
Um dagskrá tónleikanna i
Garðabæ segir Daníel að hún sé
öll 20. aldar tónlist. Það elsta sé
frá 1915 og það yngsta alveg nýtt.
Frá 1915 eru tvö verk, annars veg-
ar sónata fyrir píanó og selló eftir
Debussy. „Þetta er dálítið merkilegt
verk. Debussy dó 1918, en þegar
hann samdi þessa sónötu var hann
orðinn sjúkur maður. Hann ætlaði
að semja 6 sónötur fyrir hin ólík-
ustu hljóðfæri í minningu konu
sinnar, en náði aðeins að semja
þrjár og þessi sem við leikum var
sú síðasta þeirra. Þetta er ekki
mjög dæmigert Debussy-verk.
Þama skynjar maður nálægð dauð-
ans verulega og þetta er ekki þessi
hljómafyllti impressionismi heldur
frekar einhver fljótandi einfaldleiki,
og stundum eins og boðið sé upp í
dauðadans.
Frá sama tíma og þetta verk er
sólósónata fyrir selló sem Sigurður
ætlar að leika. Hún er eftir Kodaly,
verulega áhrifamikið verk.“
Tilbrigði við augnablikið
Nýjasta verkið á dagskrá Daníels
og Sigurðar er íslenskt. „Það er
eftir vin okkar, Svein Lúðvík
Björnsson, en hann samdi það að
beiðni okkar í fyrra. Þetta átti að
vera tilbrigði, því við vorum að
undirbúa tilbrigðatónleika, og þetta
varð algert örverk hjá honum, eigin-
lega ekkert annað en tilbrigði við
augnablikið."
A dagskrá Daníels og Sigurðar
eru tvö önnur tilbrigði, annað þeirra
er við bamagæluna A frog he went
a-cuorting, um ferð frosksins í
brúðarferð, eftir Paul Hindermith.
Það er dramatísk saga, hálfóhugn-
anleg bamagæla sem byijar voða-
lega fallega á froskinum sem er að
fara í brúðarferðina en endar á því
að það kemur fressköttur og étur
eiginlega alla sem voru í brúðkaup-
inu. Það eru miklar andstæður í
þessu og verkið er alveg snilldarlega
vel samið. Hindermith fylgir bama-
gælunni, sem er í þrettán erindum,
alveg út í hörgul. Hann var stór-
merkilegt tónskáld. Hitt er Tilbrigði
við stef eftir Rossini, samið af Bo-
huslav Martinu. Það er mjög í létt-
ari kantinum, samið eins og hálf-
gert partýstykki, afskaplega
skemmtilegt.
Nútímatónlist fyrir fólk
Daníel sagði að þeir Sigurður
hefðu í gegnum tíðina leikið tónlist
frá öllum tímum, eftir flestöll
klassísku tónskáldin. Áherslan á
tónlist þessarar aldar nú sé vegna
þess að þeim finnist aldrei nógu
mikið spilað af tónlist sem sprottin
sé upp í nútímanum. „Þetta er tón-
list sem er skrifuð á
tímum sem við þekkj-
um best og það ættu
að vera fleiri þættir í
þessari tónlist sem
höfða beint til okkar
sem nútímamanna en
það sem var samið fyr-
ir mörgum öldum. Það
er eins og sá misskiln-
ingur sé ríkjandi að
nútímatónlist sé ein-
hvers konar sérfyrir-
bæri, tekin fyrir af
sérstökum afmörkuð-
um hópum eða sérvitr-
ingum eins og til dæm-
is Caput-hópnum, sem
við Sigurður erum
raunar báðir félagar í.
Svona á þetta ekki að
vera. Gallinn er
kannski aðallega sá að
nafnið nútímatónlist
hefur fengið á sig það
orð að þegar fólk heyr-
ir það er eins og það
sjái fjandann sjálfan
með horn og hala.
Sagan vinnur ævin-
lega úr því, og hefur
alltaf gert, hvaða Iista-
verk fá þann sess að
verða klassík hvers
tíma. Og forsendurnar
til þess að svo geti
orðið er að fólk fái
tækifæri til að heyra
verk samtíma síns
Þetta er alþýðutónlist
sem á að ná ná til almennings.
Að læra - að hlusta
Við höfum oft og iðulega rætt
um þetta og við álítum að við tón-
listarmenn eigum að vera brú sem
tengir saman verkin sem segja frá
nútímanum og fólkið sem lifir í
þessum sama nútíma. Það er nauð-
synlegt að spila þessa tónlist oft
og mikið, og þar hefur Rikisútvarp-
ið til dæmis miklu hlutverki að
gegna og hefur oft gert vel. En
það eitt er ekki nóg
að spila þessa tónlist,
það þarf líka að fjalla
um hana. Það þarf á
hveijum tíma að
kenna fólki að um-
gangast list síns tíma.
Það er ekkert nýtt, en
trúlega er þörfin á
umfjöllun um listina
sérstaklega mikil á
okkar tíma, þegar fólk
verður fyrir miklu
fleiri áreitum, hefur
miklu fleiri afþrey-
ingarleiðir en fyrr á
öldum. Þess vegna
leggja tónlistarmenn
mikla áherslu á nauð-
syn þess að efla tón-
listarkennslu, brúa
þannig bilið milli
listarinnar og fólksins
strax í bernsku.“
Hindermith-Fauré
hátíð í sumar
Þeir Daníel og Sig-
urður eru að vinna að
því að halda tónlistar-
hátíð í Reykjavík í
sumar. Þetta verður
Hindermith-Fauré há-
tíð, haldin í tilefni þess
að 100 ár eru liðin frá
fæðingu Hindermiths
og 150 ár frá fæðingu
Faurés. Hún verður í
Héðinshúsinu í
Reykjavík og stendur
í eina viku frá 19. júní. Þar munu
Daníel og Sigurður leika verk
Hindermiths og Faurés auk þess
sem þeir munu fá talsverðan hóp
annarra tónlistamanna til að koma
fram á þessari vikulöngu tónvöku.
Tónleikar Daníels Þorsteinsson-
ar píanóleikara og Sigurðar Hall-
dórssonar sellóleikara í Kirkjuhvoli
í Garðabæ hefjast í dag, laugar-
dag, klukkan 17.00.
Sverrir Páll
Sigurður
Halldórsson
sellóleikari
Daníel
Þorsteinsson
píanóleikari