Morgunblaðið - 19.03.1995, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 19. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. MARZ 1995 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
MAGNÚS R. Gíslason yfir-
tannlæknir í heilbrigðis-
og tryggingaráðuneyti skrifaði
afar athyglisverða grein í Morg-
unblaðið í gær. Þar fjallar hann
um tannlækningaþjónustu hér á
landi, bendir á, að tannskemmd-
um hafi fækkað um nær 70% á
undanförnum 13 árum, greiðslur
hins opinbera hafi lækkað og
offjölgun tannlækna eigi eftir að
verða vandamál. Því sé tímabært
að athuga, hvort hægt sé að
bæta tannheilsu þjóðarinnar og
þá sérstaklega 17 ára og eldri.
Eins og allir vita er tann-
læknaþjónusta dýr og í sumum
tilvikum mjög dýr. Kostnaður við
hana er svo mikill, að tæpast fer
á milli mála, að fjöldi fólks sinnir
tannheilsu sinni ekki sem skyldi
vegna kostnaðar. Magnús R.
Gíslason bendir í grein sinni á,
að Bandaríkjamenn hafi farið
aðrar leiðir en t.d. Norður-
landabúar til þess að auðvelda
fólki að nýta sér þjónustu tann-
lækna. Tryggingafélög hafi tekið
að sér að greiða útgjöld einstak-
linga og hópa vegna tannlækn-
inga gegn ákveðnu iðgjaldi. Þá
hafi einstakir tannlæknar og
hópur tannlækna veitt sams kon-
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ar þjónustu. Síðan segir í grein
Magnúsar:
„Hjá þessum aðilum er reglu-
bundið eftirlit og einfaldar að-
gerðir sjúklingum að kostnaðar-
lausu en komi til umfangsmeiri
aðgerða þarf sjúklingurinn
stundum að greiða hluta af
kostnaðinum, t.d. tannsmíða-
kostnaðinn skv. fastri gjaldskrá,
sem auðvelt er fyrir sjúklinga að
átta sig á . .. Kostirnir við þetta
fyrirkomulag eru, að útgjöld fyr-
ir tannlækningaþjónustu verða
ekki sveiflukennd og óviðráðan-
leg fyrir einstaka sjúklinga.
Einnig verður eftirlit tannlækna
reglubundið, sem er mjög mikil-
vægt til að skemmdir verði aldrei
miklar né stórar.“
Síðan segir Magnús R. Gísla-
son: „Vitað er, að tryggingafélag
með aðsetur í Bandaríkjunum
hefur sýnt áhuga á að athuga
grundvöllinn fyrir tannlækninga-
tryggingum hérlendis. Nú hafa
26 erlend tryggingafélög fengið
leyfi til að annast tryggingar hér
á landi, svo að það hlýtur að
vera tímabært fyrir íslenzk
tryggingafélög að athuga málið.“
Hér er hreyft merkilegu máli.
Kostnaður við heilbrigðisþjón-
ustuna er að verða eitt aðal-
vandamál bæði okkar og annarra
þjóða á Vesturlöndum. Tilraunir
til þess að halda þeim kostnaði
í skefjum mæta harðri andstöðu
heilbrigðisstétta, eins og fjöl-
mörg dæmi eru um bæði hér og
annars staðar. Hvernig verður
þessi vandi leystur?
Spurning er, hvort hægt er að
byggja upp einkarekinn valkost
í heilbrigðiskerfinu. Tannlæknar
eru það að verulegu leyti. Hið
opinbera greiðir hluta af tann-
læknakostnaði 16 ára og yngri
en að öðru leyti verður fólk að
greiða sjálft kostnað við tann-
læknaþjónustu. Sjálfsagt er að
kanna, hvort hægt er að taka upp
sams konar fyrirkomulag hér og
í Bandaríkjunum, að fólk tryggi
sig gegn tannskemmdum. En þá
er líka hugsanlegt, að það vseri
hægt á fleiri sviðum og að slíkar
tryggingar gætu orðið grundvöll-
ur fyrir einkareknum valkosti í
heilbrigðiskerfinu.
Fleiri vísbendingar eru um, að
sjónarmið einkavæðingar séu að
koma til sögunnar í heilbrigðis-
kerfinu. Sl. fimmtudag var frá
því sagt hér í blaðinu, að stefnt
væri að því að bjóða út blóð-
meina- og meinefnarannsóknir á
höfuðborgarsvæðinu. Hér er um
að ræða útboð á verkefnum, sem
hafa kostað um 500 milljónir
króna. Slík útboð gætu komið til
greina á fleiri sviðum heilbrigðis-
þjónustunnar, svo sem vegna
röntgenrannsókna og meina-
fræðirannsókna.
Það er full ástæða til að hug-
myndir af þessu tagi verði teknar
til athugunar af mikilli alvöru.
Kostnaður við tannlækningar er
vandamál og þegar af þeirri
ástæðu er full ástæða til að
kanna möguleika á að dreifa
þeim kostnaði með öðrum hætti
en nú er gert. En þar að auki
gæti aðild tryggingafélaga að
tannlæknaþjónustu skapað
grundvöll fyrir víðtækari þátt-
töku þeirra í heilbrigðisþjón-
ustunni.
EINKAVÆÐINGI
HEILBRIGÐIS-
ÞJÓNUSTU
1 QQ JOSEPH
3./ídXf • Campbell
hefur í fyrirlestrum
sínum um ferðalög
Dantes eigin svör við
táknfræði miðalda. En
við hin getum lesið
Hinn guðdómlega gleðileik án þess
þekkja þessa fyrirlestra eða vita deili
á merkingu allra tákna og skírskot-
ana sem koma við sögu, og notið
skáldskaparins til fullnustu; við get-
um semsagt gert okkur í hugarlund
þann tilbúna veruleika sem ferðaljóð-
ið, ef svo mætti segja um jafnmikil-
vægan skáldskap og Gleðileikinn,
vekur með okkur. Fyrirlestrar Camp-
bells eru þá einnig svo einstakt ferða-
lag útaf fyrir sig að þeir verða ný
og mikilvæg reynsla — það er annað
mál. Þessa fyrirlestra er hægt að fá
á segulbandi og hlusta á þá einsog
maður væri staddur á staðnum, ein-
sog ég hef áður nefnt, og upplifa
þennan snjalla leiðsögumann í and-
legu umhverfi mikils skáldskapar ein-
sog maður sæti andspænis honum
fyrir fjórðungi aldar, en ekki endiiega
einsog niðursoðna endurtekningu.
Hitt er svo annað mál að endurtekn-
ingin getur verið ný og fersk reynsla
einsog ég hef áður vikið að. Og það
sannast hér.
Dante þekkti ekki túlkanir eða
útlistanir Campbells og samt gat
hann ort hið guðdómlega kvæði og
skilið það sínum skilningi, en hann
þarf ekki endilega að vera skilningur
Campbells eða túlkun hans og lýsing
á því andlega landslagi sem fyrir
augu ber í Ijóðinu mikla um heMti,
hreinsunareldinn og himnaríki. Þrátt
fyrir yfirburðalærdóm Campbells
hvarflar ekki að mér að hann skilji
kvæði Dantes nema sínum skilningi
og mikið skorti á hann geti lifað sig
inní allan hugmyndaheim Dantes ein-
sog skáldinu hefði verið að skapi.
En hanh býr til nýjan heim með skír-
skotunum sem eru hans eigin upplif-
un og merkingartengslum sem eru
hans eigin reynsla. Þó efast ég ekki
um að margt af því sem
Campbell leiðir okkur
fýrir sjónir á þessu
mikla ferðalagi á rætur
í hugmyndaheimi
Dantes sjálfs. En hvað-
sem þvi líður þá eru
útskýringar Campbells minnisstæður
skilningur og mikilvæg reynsla.
Þegar Dante fer yfir fljót minnis-
leysisins eða gleymskunnar og allar
syndir hans þurrkast út í einu vet-
fangi, blasir Beatrísa við á hinum
bakka árinnar og það verður skáldinu
slík reynsla að enginn skyldi ímynda
sér hann geti uppiifað það andartak
með sama hætti og skáldið í ljóði
sínu. En það má reyna og nú þegar
Dante er löngu dauðúr er skilningur
hans og upplifun ekki lengur aðalat-
riðið, heldur reynsla okkar sem lifum
og upplifum á ný. Það er endurtekn-
ing okkar, það er hin nýja ferska
reynsla okkar sem máli skiptir. Allt
annað heyrir sögunni til og getur í
hæsta máta verið fræðimanni hvatn-
ing til að finna kröftum sínum og
andlegu hugarflugi viðnám. Hið sama
gildir að sjálfsögðu um Sólarljóð, sem
er eldra kvæði en Gleðileikurinn, lík-
lega ort á sturlungaöld (Sólarljóð:
kvæði um þekkinguna; vizkuna; sbr.
kaflann um sólarsvæði Paradísar í
Gleðileiknum).
í Sólarljóðum, 6. erindi, kemur
fram svipuð hugsun og í vítiskvölum
Dantes þvíað þar er talað um veginn
mann sem vaknar annars heims en
sá sem vó hann saklausan verður að
taka á sig syndir þess sem veginn
var. Þetta minnir á lýsingu Dantes í
Vítisljóðum þegar hann lýsir þeim
sem hefur úthellt annars blóði og
verður fyrir bragðið að kveljast í sjóð-
andi blóðhafi helvítis. Þar eru syndar-
ar án iðrunar en iðrandi syndarar eru
miklu betur settir í hreinsunareldin-
um; þ.e. nær himnaríki. Það kemur
heim og saman við Sólarljóð.
Síðar í Sólarljóðum er talað um
það kvalræði sem orðið getur af kon-
um einsog lýst er í 10.-14. erindi og
sagt frá tveimur mönnum sem hvor-
ugur mátti án annars vera þartil þeir
urðu óðir vegna einnar konu: „Hún
var þeim til lýta lagin.“ Hún gerði
þá semsagt hamslausa svo að þeir
gættu sín hvorki í leik né á ljósum
dögum. Hún var þeim æ í huga svo-
að þeir máttu vart sofa fýrir hugsun-
inni um hana. Og að því kom að
heiftin náði tökum á þeim og fengu
báðir bana þegar þeir gengu á hólm.
Þetta minnir talsvert á sögu Borg-
es, Sú óboðna, þarsem bræðurnir
verða ástfangnir af sömu konu en
þeir kunnu tökin á vandamálinu og
annar sagði við hinn í anda íslend-
inga sagna, Göngum til verks, bróð-
ir, - og þeir fórnuðu ástkonunni(l)
Þá er í 15. erindi Sólarljóða lýst
sömu afstöðu til ofmetnaðar og í
kviðum Dantes og leiðir hann til þess
að þeir sem honum eru haldnir hírast
í eldum vítis. Guð hqfur aðra skoðun
á oflæti en maðurinn sem lendir af
þess sökum milli frosts og funa eins-
og sagt er í 18. erindi en á miðöldum
var sú skoðun algeng að meðal písla
helvítis væri bæði hiti og kuldi og
minnir á það merka og margræða
kvæði Jónasar Hallgrímssonar,
Alsnjóa, frá 1844, en 3ja og síðasta
erindi þess er svohljóðandi:
Víst er þér, móðir, annt um oss;
aumingja jörð með þungan kross
ber sig það allt í ljósi lita,
lífíð og dauðann, kulda og hita.
Það er svipuð afstaða í Grafskrift
Jóns frá Bægisá einsog ég hef reynt
að benda á í bók minn um Jónas
Hallgrímsson.
Þegar höfundur Sólarljóða lýsir
eldinum í víti talar hann um „þær
inar glæddu götur“, þ.e. hinar gló-
andi götur: veg hinna fordæmdu.
Þessi vegur er ekki endilega utanvið
okkur, heldur býr hann með okkur.
Hann er samvizka hvers og eins. Og
þá væntanlega einnig leiðin til sálu-
hjálpar; leið viljans; og skilningsins í
skilningslausum heimi. M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
REYKJAVÍKU RBRÉF
Laugardagur 18. marz
UNDIR KIRKJUFELLIÁ SNÆFELLSNESI.
Morgunblaðið/RAX
OSNINGABARÁTTAN
hefur farið hægt af
stað enda hefur þróun-
in verið sú í undan-
■ förnúm kosningum, að
sjálf kosningabaráttan
hefur stytzt verulega
frá því sem áður var.
Tíðarandinn er breyttur og fólk hefur ein-
faldlega ekki áhuga á langri kosningabar-
áttu en sú var tíðin, að síðustu tveir mánuð-
ir fyrir kosningar einkenndust af átökum
á milli flokka og frambjóðenda. Nú má
segja, að þetta tímabil standi í 2-3 vikur.
Samkvæmt því má búast við, að leikurinn
harðni í næstu viku.
Tæpast er hægt að segja, að í ljós sé
komið um hvað kosningabaráttan muni
snúast. Það sem af er hafa engin sérstök
mál komist á dagskrá. Af þeim málum,
sem til umræðu hafa verið í liðinni viku,
eru einna forvitnilegust skoðanaskipti Jóns
Baldvins Hannibalssonar, utanríkisráð-
herra, og Þorsteins Pálssonar, sjávarút-
vegsráðherra, um grálúðudeiluna svo-
nefndu undan ströndum Kanada. Þau mis-
munandi sjónarmið, sem þessirtveir stjóm-
málamenn hafa sett fram um deilur
Kanadamanna og ESB og þá sérstaklega
tveggja aðildarþjóða ESB, Spánveija og
Portúgala, snerta auðvitað beint umræður
um íslenzka hagsmuni.
Ekki. fer á milli mála, að í hjarta sínu
styðja íslendingar almennt Kanadamenn í
stríði þeirra við Evrópusambandið og ein-
stök aðildarríki þess. Þetta stríð hefur stað-
ið árum saman. Fiskiskip ESB hafa veitt
utan 200 mílna lögsögu Kanada úr stofn-
um, sem ganga út úr fiskveiðilögsögunni,
og hafa tekið þátt í að eyða þessum stofn-
um, þótt Kanadamenn séu fýrstir manna
til að viðurkenna, að þar eigi þeir sjálfir
mesta sök. Nú ganga tugir þúsunda manna
atvinnulausir á Nýfundnalandi eins og
komið hefur fram í fréttum blaðamanns
Morgunblaðsins, sem undanfarna daga
hefur fylgzt með þessari deilu í St. Johns.
Deilan um grálúðuna endurspeglar á
margan hátt það, sem gerðist í þorskastríð-
unum hér við land. Spánveijar sendu her-
skip áleiðis á miðin við Nýfundnaland eins
og Bretar gerðu hér. Þá hafa augljósar
vísbendingar um smáfiskadráp Spánveija
vakið upp sterkar tilfínningar hér. Allt
hefur þetta mál minnt á okkar eigin lífsbar-
áttu.
Þess vegna þarf engum að koma á
óvart, þótt deilur hafi risið um svör Jóns
Baldvins Hannibalssonar, utanríkisráð-
herra, þegar lögð var fram beiðni af hálfu
stjómvalda í Kanada um stuðning íslend-
inga við málstað Kanada. Samkvæmt frá-
sögn ráðherrans hér í blaðinu sl. fímmtu-
dag gaf hann sendiherra íslands í Wash-
ington, sem einnig er sendiherra í Kanada,
fyrirmæli um að gefa svohljóðandi svar
við beiðni Kanadamanna: „íslendingar
geta ekki lagt blessun sína yfir rányrkju,
smáfiskadráp eða falskar veiðitölur, ef
slíkar sakargiftir eru á rökum reistar. Við
getum heldur ekki lagt blessun okkar yfír
einhliða aðgerðir Kanadamanna við töku
skipa við veiðar á úthafinu. Það er alveg
ótvírætt, að sú aðgerð er brot á alþjóðalög-
um.“
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegsráð-
herra, var ósammála þessari afstöðu utan-
ríkisráðherra og taldi hana „einkaframtak“
hans en Ðavíð Oddsson, forsætisráðherra,
sagði síðar að líta bæri hana á sem af-
stöðu íslands. Þegar Morgunblaðið spurði
sjávarútvegsráðherra, hvort hann teldi að
íslenzk stjórnvöld ættu að_ fordæma fram-
komu ESB sagði hann: „Ég tel mjög eðli-
legt að ísland taki þá afstöðu, enda er það
í þágu íslenzkra hagsmuna.“ Síðan sagði
ráðherrann: „Eins og þjóðréttarreglum er
háttað í dag getur það verið umdeilt atriði
[þ.e. taka spænska togarans]. Ég lít hins
vegar svo á, að Kanadamenn séu að ryðja
brautina fyrir nýja réttarþróun á þessu
svæði, sem er strandríkjunum mjög mikil-
væg. Aðalatriðið er þó, að fýrst um sinn
að minnsta kosti á þetta að vera tvíhliða
mál, sem Kanadastjóm og yfirstjórn Evr-
ópusambandsins geri upp sín á milli. Ég
sé ekki ástæðu til að við blöndum okkur
í það á þessu stigi.“
I umfjöllun blaðamanns Morgunblaðsins
um þjóðréttarlegar hliðar þessa máls, sem
birtist hér í blaðinu sl. þriðjudag, sagði
m.a.: „Síðan hefur þjóðarétturinn reyndar
þróast, ekki sízt í kjölfar þorskastríða ís-
lendinga og hafréttarsamnings Sameinuðu
þjóðanna, sem nú hefur gengið í gildi.
Útfærsla lögsögu íslands er einmitt dæmi
um að aðgerðir, sem í fyrstu eru í and-
stöðu við þjóðarétt, reynast upphafið að
þróun á því sviði ... Á heildina litið verð-
ur þó að telja aðgerðir Kanadamanna
óheimilar skv. gildandi þjóðarétti. Samt
má ekki horfa framhjá því, að þróunin í
þjóðaréttinum getur verið ör og það kann
vel að vera, að þessi deila Kanadamanna
og Evrópusambandsins eigi eftir að setja
mark sitt á þjóðaréttinn."
Jón Baldvin Hannibalsson, utanríkisráð-
herra, sagði í svari sínu til Kanadamanna,
að einhliða aðgerðir þeirra væru ótvírætt
brot á alþjóðalögum og það er vafalaust
rétt. En horfum um öxl. Á árinu.1970 og
framan af ári 1971 stóðu deilur á milli
þáverandi stjómarflokka, Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks, og þáverandi
stjórnarandstöðuflokka, Framsóknar-
flokks, Alþýðubandalags og Samtaka
fijálslyndra og vinstri manna, um stefnuna
í landhelgismálum. Viðreisnarstjómin
markaði stefnu í samráði við sérfræðinga
sína og ráðgjafa, sem tók að einhveiju
leyti mið af alþjóðalögum og vildi miða
útfærsluna við 400 metra dýptarlínu.
Stjómarandstöðuflokkarnir sögðu: við
færum fiskveiðilögsöguna út í 50 sjómílur
Ý. september 1972. Afstaða Viðreisnar-
stjórnarinnar til þessa máls var ein meg-
inástæðan fyrir falli viðreisnarmeirihlutans
í þingkosningunum 1971. Fiskveiðilögsag-
an var færð út í 50 sjómílur haustið 1972.
Samkvæmt samningum, sem við höfð-
um gert við Breta árið 1961, vomm við
skyldir til að fallast á, að ágreiningur um
þetta efni yrði lagður fyrir Alþjóðadómstól-
irm í Haag. Sú ríkisstjórn, sem færði fisk-
veiðilögsöguna út 1972, hafði þau samn-
ingsákvæði að engu. Við höfðum sigur í
þeirri landhelgisdeilu við Breta. Útfærslan
var „ótvírætt brot á alþjóðalögum" og sú
afstaða okkar að mæta ekki í Haag brot
á samningum við Breta. Hvar stæðum við,
ef þetta hefði ekki verið gert? Að sumu
leyti má segja það sama um útfærsluna í
200 sjómílur 1975. Samkvæmt svari utan-
ríkisráðherra til Kanadamanna emm við
að gagnrýna þá í gmndvallaratriðum fyrir
það sama og við vomm gagnrýndir fyrir
SÍÐAN ERU HINS
vegar liðnir tveir
áratugir og rúm-
lega það. Við höf-
um náð fullum yfir-
ráðum yfir eigin
fiskimiðum og reynum nú að afla okkur
fiskveiðiréttinda annars staðar. Hafa hags-
munir okkar breytzt og þar með afstaða
til þessara málefna? Þegar Morgunblaðið
beindi þeirri spurningu til utanríkisráð-
herra og sjávarútvegsráðherra hvernig
þeir mundu bregðast við, ef Norðmenn
tækju íslenzkan togara að veiðum í Smug-
unni og vísuðu til fordæmis Kanada-
manna, þegar þeir tóku spænska togar-
ann, sem Jón Baldvin fordæmir, en Þor-
steinn Pálsson lýsir stuðningi við, vom
viðbrögð ráðherranna eftirfarandi.
Jón Baldvin sagði í samtali við Morgun-
blaðið sl. föstudag: „Enginn maður rengir,
að strandríki hefur ekki rétt til þess að
taka skip á opnu úthafi utan lögsögu. Þar
hefur fánaríkið lögsögu samkvæmt haf-
réttarsamningum. Ef við hefðum lagt
blessun okkar yfir gjörning Kanadamanna,
hefðum við hins vegar ekki haft neina
stöðu til að andmæla slíkum ólöglegum
aðgerðum, hefði þeim verið beitt gegn
okkur.“
Þorsteinn Pálsson svaraði því til, að
þessi mál væru ekki sambærileg. ESB
væri að bijóta niður lögmæta samþykkt
þar til bærrar stofnunar en slíku væri
ekki til að dreifa í Smugunni. Norðmenn
geti því ekki vísað til grálúðudeilunnar.
Bretar litu að vísu svo á 1972-1973
og 1975-1976, að við værum að amast
við veiðum togara þeirra á „opnu úthafi
utan lögsögu" en sá er auðvitað munur-
inn, að þá höfðu íslenzk stjórnvöld lýst
yfir útfærslu lögsögu. Kanadamenn hafa
ekki lýst því yfir, að þeir hafi fært lögsögu
sína út fyrir 200 sjómílur. Þeir byggja
hins vegar á kanadískum lögum, sem heim-
ila þeim að vemda fiskistofna, sem fyrir-
finnast innan og utan lögsögu Kanada.
Það er kannski ekki alveg að ástæðu-
lausu, að Davíð Oddsson, forsætisráð-
herra, lýsti því yfir á blaðamannafundi í
gær, föstudag, að hann væri sammála
bæði utanríkisráðherra og sjávarútvegs-
ráðherra. En fyrst og fremst sýna þó skoð-
anaskipti ráðherranna tveggja, að það er
bæði tímabært og nauðsynlegt, að við ís-
lendingar skilgreinum upp á nýtt afstöðu
okkar til fiskveiðimála og gerum okkur
1972 og 1975.
Hafa hags-
munir okk-
ar breytzt?
grein fyrir því, hvort hagsmunir okkar
hafí breytzt svo mjög frá því á tímum
þorskastríðanna, að við hljótum að endur-
skoða stefnu okkar í þessum efnum.
Grundvallarafstaða okkar hlýtur að vera
sú, að hvarvetna beri að vemda fískistofna
og koma í veg fyrir, að gengið sé á þá
um of. Ef við tækjum þá afstöðu að segja
sem svo: við erum búnir að ná yfírráðum
yfír eigin fiskimiðum og nú ætlum við að
veiða eins og okkur sýnist annars staðar
hvað sem líður stöðu fískistofna þar, væri
allur siðferðilegur grundvöllur brostinn
undan málflutningi okkar á alþjóðavett-
vangi um fískveiðimál. En um leið og við
hljótum að líta á þetta sem grundvallarat-
riði ber okkur skylda til að haga okkur í
samræmi við það, hvar sem við erum að
veiðum. Og þá er komið að því, að við
horfumst í augu við sjálfa okkur í Smug-
unni.
Sjómenn, útgerðarmenn og fiskverka-
fólk í Norður-Noregi bjó við erfíðan hag
árum saman vegna ördeyðu í Barentshafi.
Þetta fólk lagði mikið á sig til þess að
byggja fiskistofnana upp á nýjan leik og
tókst það. Það kom vel í ljós, þegar Smugu-
veiðar okkar hófust, að þetta fólk bar
nákvæmiega sömu tilfinningar í brjósti til
Smuguveiða okkar eins og íbúar Ný-
fundnalands til veiða Spánveija og Portú-
gala fyrir utan 200 mílna lögsögu þeirra.
Þetta fólk sagði við okkur: hvernig getið
þið gert okkur þetta? Við erum búin að
leggja hart að okkur árum saman til þess
að byggja upp þorskstofninn í Barentshafi
og svo komið þið og gerið að engu físk-
vemdaraðgerðir okkar. Hvemig getið þið
gert okkur þetta? Svar okkar er: þorsk-
stofninn í Barentshafi er ekki í neinni
hættu, þess vegna megum við veiða eins
og okkur sýnist. Úthafskarfaveiðar á
Reykjaneshrygg utan 200 mílna lögsögu
okkar hafa verið góð búbót fyrir íslenzkan
þjóðarbúskap ekkert síður en Smuguveið-
arnar. Hver verður afstaða okkar, ef það
gerist sem margir óttast, að ásóknin verð-
ur svo mikil í úthafskarfann, að stofninn
verður þurrkaður upp?
Ef utanríkisráðherra hefði ekki mót-
mælt töku spænska togarans utan 200
mílna lögsögu Kanada hefði hann augljós-
lega staðið höllum fæti í samtölum við
utanríkisráðherra Noregs í því tilviki, að
Norðmenn tækju íslenzkan togara í Smug-
unni...En tilfínningalega hefur meginþorri
íslendinga áreiðanlega verið hlynntur töku
togarans og fundið til samkenndar með
því fólki, sem safnaðist saman á bryggj-
unni í St. Johns og fagnaði þegar komið
var með togarann að landinu. Tilfinninga-
lega er meginþorri íslendinga áreiðanlega
sammála forsætisráðherra Nýfundnalands
og Labradorfylkis, sem sagði í samtali við
blaðamann Morgunblaðsins sl. miðviku-
dag: „Ég held, að allur heimurinn muni
snúast gegn Evrópusambandinu, þegar
það kemur í ljós, hvað Evrópubúar hafa
hagað sér fyrirlitlega með því að leyfa og
raunar hvetja Spánveija og Portúgali til
að þurrka upp fiskistofna við Nýfundna-
land ... Ég veit að það er munur á fólki
og físki en grundvallaratriðin eru þau
sömu: Hegðun Evrópubúa gagnvart
fískimiðunum við Nýfundnaland er fyrirlit-
leg og þjóðir verða að taka af skarið gagn-
vart henni.“
Við íslendingar getum ekki bæði haldið
og sleppt. Afstaða okkar verður að vera
sú sama, hvort sem um er að ræða veiðar
á heimamiðum eða fjarlægum miðum. Það
er tímabært að við horfumst í augu við
þennan veruleika, líka í Smugunni. • Það
er ekki óhugsandi að við getum náð samn-
ingum um einhvem kvóta í Barentshafi.
Við verðum að vera menn til að gera þá
samninga, þótt þeir feli í sér umtalsverðan
niðurskurð frá því aflamagni, sem við
náðum á sl. ári í Smugunni. Við eigum
orðið hagsmuna að gæta víða á úthöfum.
Það mun engin þjóð virða okkur viðlits
nema við verðum samkvæmir sjálfum okk-
ur. Það er tímabært, að stjórnmálaflokk-
arnir upplýsi þjóðina nú í kosningabarátt-
unni um hver afstaða þeirra er til þessara
mikilvægu mála.
FÁTT HEFUR
Kvntinn vakið meiri ath^H '
iVVOllllll umræðum um
gengnr í kvótakerfið en sú
prfríir staðreynd, að nú er
litið svo á, að fisk-
veiðikvóti myndi stofn til álagningar erfða-
fjárskatts. Það er sem sagt að koma í ljós,
sem Morgunblaðið hefur haldið fram árum
saman, að smátt og smátt mundi útvalinn
hópur íslendinga eiga kvótann og hann
ganga í erfðir og aðrir landsmenn eins kon-
ar leiguliðar hjá erfingjunum.
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegsráðherra,
sem gerzt hefúr einn helzti talsmaður núver-
andi kerfis ásamt Halldóri Ásgrímssyni, fyrr-
verandi sjávarútvegsráðherra, og Kristjáni
Ragnarssyni, formanni LÍÚ, horfðist í augu
við reiða menn úr eigin flokki á fundi Sjálf-
stæðismanna í Garðinum sl. þriðjudags-
kvöld. Ungur sjálfstæðismaður, Kjartan
Ólafsson, stóð upp á fundinum og sagði:
„Að mínu viti eru lögin um stjómun físk-
veiða hin mestu ólög og samrýmast engan
veginn lýðræði, þar sem allir þegnar samfé-
lagsins eiga að hafa jafnan rétt til nýtingu
auðlindanna. Sú staðreynd, að Sjálfstæðis-
flokkurinn skuli ekki vinna eftir þeirri megin-
reglu, að fiskurinn í kringum landið sé sam-
eign íslenzku þjóðarinnar, er hrein hneisa.
Að afhenda fámennum hópi þjóðarauðlindir
okkar til eignar og erfðar er hróplegt órétt-
læti.“
Það fór ekkert á milli mála, að. sjávarút-
vegsráðherra átti í vök að veijast á fundin-
um, þar sem hann samkvæmt hádegisfrétt-
um Ríkisútvarpsins daginn eftir var gagn-
rýndur harðlega fyrir „handónýtt, ómann-
eskjulegt og óréttlátt kerfi“.
Það eiga fleiri frambjóðendur, ráðherrar
og þingmenn eftir að verða fyrir sömu lífs-
reynslu og Þorsteinn Pálsson næstu árin,
ef ekki verður breyting á. Þjóðin er að byija
að rísa upp gegn kerfí, sem leiðir til þess
að kvótinn gengur í erfðir.
„Við íslendingar
getum ekki bæði
haldið og sleppt.
Afstaða okkar
verður að vera sú
sama, hvort sem
um er að ræða
veiðar á heima-
miðum eða fjar-
lægum miðum.
Það er tímabært
að við horfumst í
augu við þennan
veruleika, líka í
Smugunni. Það er
ekki óhugsandi að
við getum náð
samningum um
einhvern kvóta í
Barentshafi. Við
verðum að vera
menn til að gera
þá samninga, þótt
þeir feli í sér um-
talsverðan niður-
skurð frá því afla-
magni, sem við
náðum á sl. ári í
Smugunni. Við
eigum orðið hags-
muna að gæta
víða á úthöfum.
Það mun engin
þjóð virða okkur
viðlits nema við
verðum sam-
kvæmir sjálfum
okkur.“