Morgunblaðið - 19.03.1995, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 19. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
F
BLESSAÐ
BARNALÁN
HJÓNIN Hanna Regína Guttormsdóttir og Sigurður Ólafs-
son með börnin sín þrjú, Sigríði Elku 17 ára, Regínu 6 ára
og Sigurð Benóný tíu mánaða.
Hafa ættleitt tvð
börn frá Indlandi
FJÖLDI fólks hefur tekið
þá ákvörðun að ættleiða
barn þó ástæðumar
kunni að vera misjafnar
í hveiju tilviki fyrir sig. En þegar
ákvörðun liggur fyrir er ekki þar
með sagt að málið sé í höfn og
barnið sömuleiðis því ýmis skilyrði
þarf að uppfylla áður en af því
getur orðið og í mörgum tilvikum
getur biðtíminn eftir bami verið
margfaldur á við meðgöngutím-
ann. Morgunblaðið kannaði máls-
meðferð og möguleika á ættleið-
ingu barna, jafnt íslenskra sem
erlendra.
Þeim hjónum, sem hug hafa á
því að ættleiða barn, ber að sækja
um leyfi til ættleiðingar til dóms-
málaráðuneytisins og er það fyrst
og síðast í verkahring ráðuneytis-
ins að veita slíkt leyfi að uppfyllt-
um vissum skilyrðum. Aftur á
móti er það ekki í verkahring ráðu-
neytisins að koma á sambandi
milli barna og væntanlegra kjör-
foreldra.
Skliyrðln
Skilyrði til ættleiðingar bams
koma fram í lögum um ættleiðing-
ar og í verklagsreglum, sem dóms-
málaráðuneytið hefur sett sér. Sá,
sem óskar ættleiðingar, verður að
hafa náð 25 ára aldri, en þegar
sérstaklega stendur á má veita
þeim, sem náð hafa 20 ára aldri,
leyft til ættleiðingar. Rökin fyrir
25 ára lágmarksaldri em þau að
umsækjandi verði að hafa náð
fullum þroska, öðlast iífsreynslu
og hafi verið í hjónbandi í ákveð-
inn tíma svo tryggt sé að hann
muni axla þá miklu ábyrgð, sem
fólgin er í að ganga barni í for-
eldrastað.
Einnig er
nauðsynlegt að
væntanlegir
kjörforeldrar
séu á þeim
aldri að þau
geti vanda-
laust séð um
framfærslu og
uppeldi barns-
ins og séu í
stakk búin til
að takast á við
þau vandamál,
sem upp geta
komið á upp-
vaxtarárum
bamsins.
Jafnframt
þurfa hjón, það
er karl og kona
sem verið hafa
gift í a.m.k.
eitt ár og sam-
anlagður tími
hjónabands og
sambúðar sé
a.m.k. þrjú ár,
alltaf að
standa saman
að ættleiðingu
o g er ekki
lagaheimild til
að veita sam-
býlingum leyfí
til ættleiðingar og einhleypingum
aðeins í undantekningartilvikum,
t.d. ef kynforeldri er látið og barn-
ið hefur dvalið á heimili stjúpfor-
eldris um langa hríð. Gjarnan er
þá um nokkuð fullorðna einstakl-
inga að ræða.
Þá má ekki veita leyfi til ættleið-
ingar nema sýnt þyki eftir könnun
á högum og aðstæðum væntanlegs
kjörbarns og umsækjenda að ætt-
leiðing sé barni til góðs. Dóms-
málaráðuneytið óskar eftir um-
sögn barnaverndarnefndar við-
komandi sveitarfélags um hagi og
aðstæður ættleiðenda áður en ætt-
leiðing er heimiluð. Á þeim grunni
tekur dómsmálaráðuneytið af-
stöðu sína til málsins þó dæmi séu
um að ráðuneytið hafí synjað
beiðni um ættleiðingu þrátt fyrir
jákvæða umsögn barnaverndar-
nefnda.
Endurskoðun
Sifjalaganefnd, sem heyrir und-
ir dómsmálaráðuneytið, vinnur nú
að endurskoðun núgildandi ætt-
leiðingarlaga frá 1978. Stefnt er
að því að leggja fram nýtt frum-
varp til laga um ættleiðingar á
næsta þingi, en vegna þess hversu
vinnan við hið nýja frumvarp er
skammt á veg komin er ekki hægt
að greina frá helstu áherslubreyt-
ingum að svo stöddu þó sýnt þyki
að yið endurskoðun laganna verði
höfð hliðsjón af ættleiðingarlög-
gjöf Norðurlandanna. Núgildandi
lög um ættleiðingar eru t.d. ekki
samin með tilliti til ættleiðinga
erlendra bama þannig að brýnt
þykir að koma málsmeðferðarregl-
um varðandi ættleiðingar þeirra
inn í lögin.
Ættleiðingum má annars skipta
í tvo flokka, annars vegar frum-
ættleiðingar á íslenskum eða er-
lendum börnum og hinsvegar
stjúpættleiðingar.
Frumættleiðingar
Svokallaðar frumættleiðingar
geta annars vegar verið á íslensk-
um bömum og hinsvegar á erlend-
um börnum, það er þegar hjónum
er veitt sameiginlega leyfi til að
ættleiða barn. Möguleikar á því
að ættleiða bam fætt á íslandi eru
hinsvegar harla litlir nú orðið og
má m.a. rekja það til þess að ein-
stæðar mæður sjá frekar fram á
það nú en áður að sjá börnum sín-
um farboða vegna aukinnar fé-
lagslegrar aðstoðar sveitarfélaga
og eins hefur framboð á íslenskum
nýfæddum börnum til ættleiðingar
minnkað eftir að fóstureyðingar
voru lögleiddar hér á landi árið
1975. Vaxandi íjöldi fólks hefur
því brugðið á það ráð að leita til
útlanda eftir bömum til ættleið-
ingar þó eitthvað hafí dregið úr
þeirri eftirspurn á sl. árum með
tilkomu tæknifrjóvgana hérlendis.
Margrét Hauksdóttir, deildar-
stjóri í dómsmálaráðuneytinu, seg-
ir að ættleiðingar á íslenskum
börnum snúist nú að mestu leyti
HJÓNIN Hanna Regína
Guttormsdóttir og Sigurð-
ur Ólafsson hafa ættleitt tvö
börn, stúlku og strák, frá Kal-
kútta á Indlandi, en eiga auk
þess fyrir 17 ára dóttur. Þau
era tiltölulega nýkomin heim
með soninn, sem þau fengu í
hendurnar tæplega níu mánaða
gamlan í byijun janúar síðastlið-
inn og er þetta því í annað sinn
sem þau fara langar leiðir til
þess að sækja sér barn. Dóttur-
ina sóttu þau til Kalkútta árið
1989 og fengu hana þá árs-
gamla í hendur.
Hanna og Sigurður segja að
nokkrir samverkandi þættir hafi
leitt til þess að þau ákváðu að
ættleiða barn í fyrstu. „Þannig
var að við áttum
ellefu ára gamla
dóttur fýrir þegar
hugmyndinni
skaut upp fyrir
alvöru, en hún
hafði átt við mikil
veikindi að stríða
svo að hún þurfti
að vera meira og
minna inni á
sjúkrahúsum
fýrstu æviárin.
Hún var í fyrsta
lagi með hjarta-
galla og hefur
sömuleiðis þurft
að glíma við asma
eins og ég,“ segir
Hanna.
„Við hugleidd-
um málið og kom-
umst að þeirri nið-
urstöðu að við
vildum eignast
fleiri börn, en það
væri ekkert atriði
í sjálfu sér að
leggja ofurkapp á
að eignast annað
bam saman, ekki
síst í ljósi veik-
indasögu dóttur
''okkar og asmans,
sem gengur
gjarnan í erfðir.“
Þau tóku því ákvörðun um að
ættleiða barn og leituðu fyrst
fyrir sér eftir möguleikum inn-
anlands, en var tjáð af Félags-
málastofnun að biðin gæti verið
allt að sex til sjö ár. „Við gáfum
íslenskt barn upp á bátinn og
leituðum út fyrir landsteinana.
Það var þó ekki nema tveggja
ára bið.“
Sigurður er leigubílstjóri að
atvinnu og Hanna er hús-
stjórnarkennari og matarfræð-
ingur og hefur unnið sem slíkur
á sjúkrahúsum og nú síðast á
leikskólanum Jöklaborg. En nú
er hún í fimm mánaða fæðingar-
orlofi, en þeir sem ættleiða bam
fá fæðingarorlof, sem er einum
mánuði skemur, en hinir sem
eignast böm með hefðbundnum
hætti. „Við vildum ekki síst
eignast fleiri börn vegna þess
að við komum bæði úr stóram
fjölskyldum og það var oft fjör
á bæjunum,“ segja þau Hanna
og Sigurður sem verða bæði 44
ára gömul á árinu.
Síðast héldu þau til Indlands
þann 4. janúar sl. tjl að sækja
soninn, sem þau höfðu fengið
myndir af og skýrslu um frá
barnaheimilinu í Kalkútta.
„Þegar það berst okkur eigum
við að svara því hvort við viljum
þetta barn eða ekki og ef svo
er geta liðið allt að sex mánuðir
þangað til hægt er að sækja
bamið. Allt er frágengið áður
og í raun þurfum við ekki að
stoppa í landinu nema í einn
dag. Okkur var frjálst að fara
með barnið úr landi strax, en
ákváðum að dvelja þar í þijá
daga, en í viku áður höfðum við
verið í Thailandi í fríi.
Hanna segir að forstöðukona
barnaheimilisins sem jafnframt
sé lögfræðingur að mennt út-
hluti í raun börnunum og sendi
tilvonandi foreldram skýrslu um
það. Fyrst sækir maður um barn
hjá íslenskri ættleiðingu. Síðan
hefst mikil gagnasöfnun og
pappírsvinna hér heima ásamt
miklu flóði af vottorðum áður
en kemur að úthlutun bams.
„Forstöðukonan passar mjög vel
upp á að bömin séu frambærileg
og heilbrigð og er hún með -
læknaskýrslur um þau. Við vit-
um hinsvegar ekkert um kynfor-
eldra enda eru þessi börn bæði
móður- og föðurlaus. Þau berast
bamaheimilinu eftir ýmsum
leiðum og í raun er það aldrei
vitað.“
Þau segja uppeldið ganga vel
og þau lítið verða vör við for-
dóma vegna litarháttar barn-
anna. Einu sinni minnist Hanna
þess þó að drukkin kona hafi
kallað á eftir þeim mæðgum af
hveiju í ósköpunum hún hafí
ekki leyft blessuðu barninu að
vera heima hjá sér.
„Dóttirin Regína hefur verið
í sama umhverfinu frá upphafí
og átt sömu félagana, sem eru
hættir að taka eftir því að hún
er öðravísi. Hún byijaði á leik-
skóla þriggja ára gömul og svo
er þetta hennar fyrsti vetur í
Ölduselsskóla. Svo skemmtilega
vill til að þijú börn eru í hennar
árgangi sem öll hafa komið frá
sama barnaheimilinu á Ind-
landi,“ segir Hanna að lokum.
Ættleiðingar á íslandi 1981-1994
Fjöldi útgefinna leyfisbréfa í ráðuneyti
100
75 Æltl. samtals
Frumættleiðingar
á erl. börnum
Stjúpættleidingar
Frumættleiðingar
á ísl. börnum
1981 ‘82 '83 ‘84 1985 ‘86 ‘87 ‘88 '89 1990 '91 ‘92 '93 1994
um ættleiðingar barna, sem ráð-
stafað hefur verið í fóstur þó enn
fínnist dæmi þess að einstæðar
mæður ákveði að gefa börn sín
strax við fæðingu. I slíkum tilvik-
um er ávallt leitað eftir umsögn
föður, sé faðernið á annað borð
vitað. Þegar svo háttar til er börn-
um komið í fóstur í byijun með
ættleiðingu í huga og þarf a.m.k.
þriggja mánaða aðlögunar- og
reynslutímabil að líða áður en leyfi
til ættleiðingar er endanlega veitt.
Vllyrðl
Hafi hjón hug á ættleiðingu er-
lends barns koma ýmsir möguleik-
ar til greina. Til dæmis er hægt
er að leita til félagsins íslenskrar
ættleiðingar, sem aðstoðar fólk við
að komast í samband við ættleið-
ingarbarnaheimili erlendis sem
fengið hafa opinbera viðurkenn-
ingu í heimalandi barnanna og eru
því talin „áreiðanleg". Einnig getur
fólk ákveðið að vinna málið á eigin
vegum og haft samband við barna-
heimili erlendis, líkt og íslensk ráð-
herrahjón gerðu á dögunum. „Það
er ekkert óalgengt að fólk kjósi
þá Ieið, sér í lagi ef það er með
óskir um að fá barn frá ákveðnu
landi,“ segir Margrét. Svo þegar
það snýr sér til ráðuneytisins með
umsókn um vilyrði fyrir ættleið-
ingu á erlendu barni, er m.a. spurt
um eftir hvaða leiðum fólkið komst
í samband við barnið og nafn og
heimilisfang tengiliðs í heimalandi
þess óskast tilgreint. Ráðuneytið
staðreynir síðan að um áreiðanlega
aðila sé að ræða. Að því loknu
óskar ráðuneytið umsagnar við-
komandi barnavemdarnefndar á
högum og aðstæðum umsækjenda
og fær til baka greinargerð um
það hvort væntanlegir foreldrar
teljist „hæfir“ sem fósturforeldrar
með ættleiðingu í huga. Sé umsögn
bamavemdarnefndar jákvæð gef-
ur ráðuneytið út vilyrði til stjórn-
valda í heimalandi barnsins um að
umsækjendum muni verða veitt
ættleiðingarleyfi að liðnum þriggja
mánaða reynslutíma og gegn
framvísun samþykkis forsjáraðila
og opinberra gagna um barnið. Þar
með taka íslensk stjórnvöld ábyrgð
á barninu við komu þess til lands-
ins, eins og um íslenskan ríkisborg-
ara væri að ræða.
AAIögunartími
Með vilyrði dómsmálaráðu-
neytisins í höndum fara umsækj-
endur út og fá afhent það barn,
sem í boði er, en nokkuð mismun-
andi er eftir löndum hvernig hlut-
imir ganga fyrir sig eftir það.
Sums staðar er gengið frá ættleið-
ingu í heimalandi bamsins, annars
staðar er fólkinu falin forsjá þess
og stundum er gerð krafa um að
bamið fái að aðlagast nýjum for-
eldram í heimalandi þess í tiltekinn
tíma. í Kólumbíu þurfa verðandi
foreldrar t.d. að dvelja með barninu
í heimalandi þess í þijár til fjórar
vikur áður en þeir fá leyfí til að
fara með bamið úr landi.
Að þriggja mánaða fósturtíma-
bili liðnu er sótt formlega um leyfi
til ættleiðingar og um íslenskan
ríkisborgararétt fyrir barnið. Þá
óskar ráðuneytið enn á ný eftir
könnun barnavemdarnefndar á
aðstæðum og högum foreldra og
er þá m.a. gengið úr skugga um
það hvernig fjölskyldan hefur að-
lagast breyttum aðstæðum og
hvernig barnið dafnar og þroskast.
Ef umsögn er jákvæð, er ættleið-
ingarleyfi gefið út.
„Yfirleitt hefur þetta gengið
mjög vel, en sum börn eru veik-
byggð og þurfa mikla umönnun
fyrstu mánuðina hér,“ segir Mar-
grét.