Morgunblaðið - 23.03.1995, Blaðsíða 10

10 FIMMTUDAGUR 23. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
_____________________________FRÉTTIR
Lögfræðiálit embættis ríkislögmanns
Óbein erlend fjár-
festing leyfir ekki
sviptingu veiðiréttar
í UMBEÐNU lögfræðiáliti, sem
þrír lögmenn við embætti ríkislög-
manns undirrituðu og sendu
sjávarútvegsráðherra í júlí 1992,
kemur fram að sinni stjórn félags,
sem erlendur aðili fjárfestir í og
öðlast þannig óbeina eignaraðild
að íslensku sjávarútvegsfyrirtæki,
ekki skyldu til að stöðva slíka fjár-
festingu skuli viðskiptaráðherra
hlutast til um málið og séu ýmis
úrræði tiltæk. Þar á meðal geti
ráðherra vísað máli til opinberrar
rannsóknar, sinni stjórn félagsins
ekki ábendingum um að stöðva
annaðhvort erlendu fjárfestinguna
eða losa sig við eignarhlut í sjáv-
arútvegsfyrirtækinu.
Svipting veiðiréttar
stenst ekki
Hins vegar telja lögmennirnir
að sú túlkun á lögunum standist
ekki að óbein eignaraðild sé heim-
il en leiði til þess að fyrirtæki í
útgerð eða fiskvinnslu missi heim-
ild sína til að stunda viðkomandi
atvinnurekstur. Slík túlkun á
banni við óbeinni fjárfestingu út-
lendinga leiddi til þeirrar óeðlilegu
niðurstöðu að í reynd væri unnt
að ryðja fyrirtæki út úr atvinnu-
rekstri sínum með smávægilegri
erlendri fjárfestingu.
„Við teljum það vera langsótta
túlkun á lögunum, að lögbrot ann-
ars aðila leiði til þess að útgerðar-
eða fiskvinnslufyrirtæki, sem ekki
verður kennt um þá aðstöðu sem
upp er komin, verði svipt heimild
sinni til starfsemi á umræddum
sviðum, en hin ólögmætu viðskipti
eigi að standa óröskuð.
Viðkomandi útgerðar- eða fisk-
vinnslufyrirtæki hefur ekki úrræði
að lögum til að koma í veg fyrir
að slíkt ólögmætt ástand skapist.
Lagaleg úrræði og viðbrögð í því
efni liggja hjá öðrum,“ segir í álit-
inu sem undirritað er af Gunn-
laugi Claessen, þáverandi ríkislög-
manni og hæstaréttarlöjgmönnun-
um Guðrúnu Margréti Arnadóttur
og Sigrúnu Guðmundsdóttur.
Stjórnir eiga
tveggja kosta völ
Lögmenn ríkisins telja að verði
stjórn íslensks fyrirtækis sem aft-
ur á hlut í útgerðar- eða fisk-
vinnslufyrirtæki, áskynja um er-
lenda fjárfetsingu í fyrirtækinu
eigi hún tveggja kosta völ: Annað-
hvort að leita leiða til að-stöðva
fjárfestinguna sjálf eða með at-
beina stjórnvalda eða að sætta sig
við hina erlendu ijarfestingu og
losa sig þá við eignarhald í útgerð-
ar- eða fiskvinnslufyrirtækis.
Aðhafist fyrirtækið ekkert feli
áframhaldandi eignarhald í út-
gerðar og fiskvinnslufyrirtæki í
sér brot á 4. grein laga um fjár-
festingu útlendinga og eftir atvik-
um öðrum lögum og kunni það
að varða viðurlögum.
í álitinu kemur fram að við-
skiptaráðherra sé í 10. grein lag-
anna heimilað að stöðva erlenda
fjárfestingu telji hann hana ógna
öryggi landsins, skerða verulega
samkeppni fyrirtækja í viðkom-
andi atvinnugrein eða vera á ann-
an hátt til þess fallin að hafa
óæskileg áhrif á atvinnulíf í land-
inu.
„[Viðskiptaráðherra getur]
stöðvað fjárfestingu aðila í fyrir-
tækjum hér á landi, sem leiðir til
stofnunar óbeinnar, erlendrar
eignaraðildar í útgerðar- eða fisk-
vinnslufyrirtæki. Hér að framan
höfum við komist að þeirri niður-
stöðu, að fjárfesting íslenskra
fyrirtækja í öðrum fyrirtækjum,
sem leiðir til' stofnunar óbeinnar
erlendrar eignaraðildar sé einnig
brot á 4. gr. laganna. Samkvæmt
því teljum við, að slík viðskipti
falli undir eftirlit og viðurlög skv.
lögunum. Viðskiptaráðherra hafi
því vald skv. lögunum til að stöðva
slíka fjárfesitingu.
Hlíti viðkomandi aðilar ekki
fyrirmælum hans um að grípa til
aðgerða, sem aflétti því ólögmæta
ástandi, getur viðskiptaráðherra
knúið á um slíkt með því að beina
málinu í rannsókn að hætti opin-
berra mála og eftir atvikum með
beiðni til ríkissaksóknara um að
mál til brottnáms ólögmæts
ástands verði höfðað," segir í lok
lögfræðiálitsins.
Morgunblaðið/Sigríður Ingvársdóttir
INGI Hauksson, íbúi að Hólavegi 83, hefur búið þar í 18 ár, en
aldrei hafa snjóþyngsli verið jafn mikil og í vetur. Ingi er undir
þakskeggi hússins, fyrir ofan göng sem liggja niður að útidyrum.
Hús á Siglufirði grafið
upp í þriðja sinn í vetur
Þrír metrar niður á þakið
Siglufirði. Morgunblaðið.
ÞRISVAR í vetur hefur þurft að
moka upp húsið að Hólavegi 69 á
Siglufirði, nú síðast sl. sunnudag,
en þá unnu 30 manns við mokst-
ur. Ekki veitti af mannskapnum,
því moka þurfti u.þ.b. 3 metra
niður á þak hússins.
Húsið er í eigu hjónanna Mar-
grétar Óskar Harðardóttur og
Guðna Sigtryggssonar, en þar sem
Guðni er á sjó hefur Margrét Ósk
verið ein heima ásamt börnum
þeirra. Hún segir það frekar
óhugnanlegt að heyra brakið og
brestina sí og æ í þakinu, en vegna
snjóþungans hafi þakið töluvert
sigið, loftplötur sprungið og ekki
sé lengur hægt að opna og loka
dyrum.
Margrét Ósk fór út um hádegis-
bil sl. föstudag, en er hún kom
heim um kvöldmatarleytið komst
hún ekki inn, því ekki sá þá leng-
ur í útihurð hússins. Hún dvaldi
því ásamt börnunum hjá ættingj-
um fram á sunnudagsmorgun. Þá
hafði veðrinu slotað og var farið
að huga að húsinu. Það hafði fennt
svo rækilega í kaf að moka þurfti
um 3 metra niður á þak þess.
Moksturinn annaðist um 30 manna
lið vaskra manna, sem naut að-
stoðar snjótroðara.
Að sögn Margrétar Óskar er
ekki enn hægt að fullyrða hvort
um varanlegar skemmdir er að
ræða, því þar sem húsið er timb-
urhús getur það átt eftir að rétta
sig eitthvað við. Þó er ljóst að
styrkja þarf það verulega.
Ekkí ákvörðun meirihlutans
í YFIRFYRIRSÖGN á frétt á blað-
síðu 6 í Morgunblaðinu í gær er sagt
að það sé ákvörðun meirihluta bæjar-
stjórnar í Hafnarfirði að senda Hag-
virkismálið til ríkissaksóknara. Eins
og fram kemur í fréttinni er þetta
ekki rétt því það er ekki meirihlutinn
heldur Magnús Gunnarsson, formað-
ur bæjarráðs, og Magnús Jón Árna-
son, bæjarstjóri, sem senda málið til
ríkissaksóknara.
Ellert Borgar Þorvaldsson, forseti
bæjarstjórnar í Hafnarfirði, sagði í
samtali við blaðið í gær, að engin
meirihlutasamþykkt væri fyrir því
að senda málið þessa ieið, enda hefði
það ekki verið rætt. Rétturinn til
þess væri hins vegar ótvíræður hvaða
bæjarfulltrúi sem í hlut ætti.
Aðspurður sagðist Ellert ekki viljá
tjá sig um málið efnislega.
Tryggingayfirlæknir svarar ráðherra með lögfræðiáliti og telur sig ekki þurfa að víkja úr embætti
Byggt á að ííkissak-
sóknari hafi ekki kraf-
ist embættissviptingar
JÚLÍUS Valsson trygg-
ingayfirlæknir hefur afbent
Sighvati Björgvinssyni
heilbrigðisráðherra grein-
argerð sína vegna bréfs ráðherra
þar sem honum var gefinn kostur
á að koma á framfæri athuga-
semdum áður en ákvörðun yrði
tekin um hvort honum yrði vikið
úr stöðu sinni. Ráðherra ritaði
bréfið í kjölfar álits ríkislögmanns
á starfshæfi Júlíusar sem beðið
hafði verið um vegna skattalaga-
brota Júlíusar. Greinargerð Júlíus-
ar samdi Andri Amason hæsta-
réttarlögmaður.
Glögg vitneskja
ósönnuð
í greinargerðinni segir að Júlíus
hafi ekki haldið bókhald tekjuárin
1990 og 1991 og það sé því ósann-
að að hann hafi haft glögga vitn-
eskju um umfang tekna sinna eins
og fullyrt sé i minnisblaði ríkislög-
manns frá 15. mars 1995. Verði
að telja það óviðeigandi af emb-
ætti ríkislögmanns að fullyrða
slíkt.
Eldra álit ríkis-
Iögmanns gallað
Vakin er athygli á því að ráð-
herra óskaði ekki eftir sjálfstæðu
mati á starfshæfi Júlíusar heldur
fól ríkislögmanni að bera það sam-
an við fyrirliggjandi álit á starfs-
hæfi annarra tryggingalækna frá
því í nóvember 1993. Er bent á
þann annmarka á því áliti að ekki
hafí verið tekið tillit til þess að
heilbrigðisyfirvöldum hafi verið
kunnugt um meint skattalagabrot
þáverandi tryggingayfirlæknis (og
tryggingalækna) um fast að
þriggja ára skeið án þess að beita
brottrekstri. Þess vegna hefði fyr-
irvaralaus brottrekstur trygginga-
yfirlæknis í nóvember 1993 að
öllum líkindum talist ólögmætur.
Slíkir meinbugir hafi því verið á
hinu eldra áliti ríkislögmanns að
það verði ekki lagt einhliða til
grundvallar.
Engin heimild til endanlegrar
lausnar frá störfum
í greinargerðinni er vikið að
skilyrðum þeim sem séu fyrir því
að leysa megi ríkisstarfsmann frá
störfum. Engar heimildir séu í lög-
um nr. 38/1954 um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins til
að ráðherra geti leyst Júlíus end-
anlega frá störfum. Hvað varðar
lausn um stundarsakir komi helst
til álita 3. mgr. 7. gr. laga nr.
38/1954, en þar segir að veita
megi starfsmanni Iausn um stund-
arsakir án áminningar ef hann er
grunaður um eða sannur orðinn
að háttsemi, er varða kynni svipt-
ingu réttinda samkvæmt 68. gr.
almennra hegningarlaga.
í 68. gr. alm. hgl. segir: „Nú
fremur opinber starfsmaður refsi-
verðan verknað og má þá í opin-
beru máli á hendur honum svipta
hann heimild til að rækja starf-
ann, ef hann telst ekki lengur verð-
ur eða hæfur til þess.“ Bent er á
að þegar hafí verið höfðað opin-
bert mál vegna brots Júlíusar, sem
lauk með sektarákvörðun fyrir
nokkru, án þess að ákært hafi
verið fyrir brot á 68. gr. alm.
hgl. „Af framangreindum ástæð-
um er því eðlilegt að líta svo á,
að ef ekki kemur fram af hálfu
ákæruvalds í opinberu máli krafa
um sviptingu heimildar til að
gegna tilteknu starfí, að þá séu
ekki að lögum skilyrði til að beita
slíkum viðurlögum. Gildir það að
sjálfsögðu um refsiþátt málsins,
en einnig um þann þátt sem snýr
að Iausn viðkomandi úr starfi, þar
sem lögin um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna vísa með
beinum hætti til 68. gr. almennra
hegningarlaga,“ segir í greinar-
gerðinni.
Mat ríkissaksóknara
Einnig segir þar að líta verði
svo á að það hafi verið mat ríkis-
saksóknara að brot Júlíusar varð-
aði ekki réttindasviptingu skv. 68.
gr. alm. hgl. Ráðherra geti ekki
haft annað mat eða skilning á 68.
gr. alm. hgl. en ríkissaksóknari,
nema alveg sérstaklega standi á.
Slíku sé ekki til að dreifa og því
megi draga þá ályktun að Júlíus
sé bæði verður og hæfur til að
gegna starfanum. Brottvikning nú
teldist því ólögmæt og gæti varðað
ríkissjóð bótaábyrgð. Slík brott-
vikning væri auk þess gróft brot
á stjórnsýslureglum íslensks rétt-
ar.
Ráðherra á kost á
því að áminna
En jafnvel þótt til álita þætti
koma að víkja Júlíusi frá störfum
um stundarsakir þá geri lög ráð
fyrir að þá komi til rannsóknar
af hálfu „kunnáttumanna eða fyr-
ir dómi að hætti opinberra mála“.
Mál Júlíusar hafi þegar hlotið
rannsókn, þ.m.t. hjá Rannsóknar-
lögreglu ríkisins, sem ekki hafi
gefið ríkissaksóknara tilefni til að
krefjast sviptingar heimildar til að
gegna stöðu tryggingayfirlæknis.
Lausn um stundarsakir eigi því
heldur ekki við af þessari ástæðu.
Minnt er á að ráðherra eigi þess
kost samkvæmt lögum að áminna
Júlíus.
í greinargerðinni kemur fram
að Júlíus hafi þegar hann sótti um
stöðu tryggingayfirlæknis ekki
mátt búast við að málinu yrði vís-
að til opinberrar meðferðar og
ákæru. Eins og fram komi í áliti
ríkislögmanns frá því í nóvember
1993 hafi svona málum árum sam-
an verið vísað til sektaákvörðunar
hjá skattyfirvöldum. Skýringin á
því að skattrannsóknarstjóri hafi
vísað málum tveggja annarra
tryggingalækna til opinberrar
rannsóknar hafi verið sú. að þeir
svöruðu ekki bréfum rannsóknar-
deildar ríkisskattstjóra.
Loks er bent á að Júlíus hafi
ekki leynt skattamálum sínum er
hann sótti um og að margir af
þeim aðilum sem að málinu komu,
og voru umsagnaraðilar til ráð-
herra þess er stöðuna veitti, vissu
eða máttu vita um meintar ávirð-
ingar hans. Hafi þeir talið þau
leiða til þess að hann væri ekki
verður til að gegna stöðunni, hafí
þeim borið að vekja athygli Júlíus-
ar og ráðherra á því þegar í stað.
Ekki sé við Júlíus að sakast í þeim
efnum.