Morgunblaðið - 24.03.1995, Blaðsíða 4
4 D FÖSTUDAGUR 24. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Haldið
teygjunni í
þrjátíu sekúndur
TIL að teygjuæfingar virki er nauð-
synlegt að gera hverja æfingu í
hálfa mínútu. Það dugar ekki að
teygja í fimmtán til tuttugu sekúnd-
ur. I nýlegri rannsókn sem gerð var
við háskóla Arkansas í Bandaríkjun-
um á 60 konum og körlum var
strekkt á vöðvum í mismunandi
langan tíma, 15, 20 og 30 sekúndur
og eina mínútu. Hjá þeim sem
teygðu í hálfa mínútu kom í ljós
að teygjumar höfðu áhrif, skemmri
tími hafði lítið að segja. Þeir sem
teygðu í eina mínútu græddu ekk-
ert á því miðað við þá sem gerðu
það í hálfa mínútu.
William D. Bandy, aðstoðarpró-
fessor við háskólann í Conway seg-
ir það þess virði að halda hverri
teygju í 30 sekúndur hvort sem er
eftir göngu, hjólreiðar, tækjaæfing-
ar eða leikfimi. „Herpt hnésbótarsin
getur valdið auknu álagi á hnérétti-
vöðva og orsakað hnévandamál.
Teygjur eru álitnar lengja jafnvel
minnstu vöðvaþræði en hvort teygj-
ur eru bestar fyrir eða eftir æfingar
er ósannað.
William D. Bandy segir í grein í
tímaritinu Prevention fyrir skömmu
að það sé líka gott fyrir fólk að
teygja án þess að vera að hreyfa
sig. Það er tilvalið að teygja á vöðv-
um þegar verið er að horfa á sjón-
varp, lesa í bók eða tala í síma.B
DAGLEGT LÍF
F er ðamenn vilja
íslenskt handverk, en
ekki asískt skraut merkt „From Iceland"
JJ*J FERÐAMENN kaupa oft ýmsa
^ gripi til minningar um land og
■V þjóð. Mörgum hefur þótt fram-
■y boð slíkra gripa harla fábrotið
og listrænn metnaður ekki allt-
•JjJ af í hávegum hafður, þótt fáar
þjóðir státi af fleiri listamönn-
um miðað við höfðatölu. Þó segir
Guðrún Hannele Henttinen, verk-
efnisstjóri Handverks, sem er 3ja
ára tilraunaverkefni á vegum for-
sætisráðuneytisins, að íslenskt
lista- og handverksfólk sé afar
skapandi og hugmyndaríkt.
„Handverksfólk hefur átt erfitt
með að koma hugmyndum sínum á
framfæri og markaðsetja fram-
leiðsluna. Handverk var m.a. sett á
laggirnar til að efla handverksiðnað
og liðsinna einstaklingum og fyrir-
tækjum um handverk, heimilis- og
listiðnað. Hagfræðingur var feng-
inn til að semja rekstraráætlun og
síðan var veitt í verkefnið 20 millj.
króna. Skipuð var þriggja manna
nefnd, sem tekur allar meiriháttar
ákvarðanir og auglýst eftir verkefn-
isstjóra til að sjá um daglegan
rekstur. Fyrsta verkið var að koma
upp tengiliðakerfi um landið. Sex
starfsmenn í hveijum landsfjórð-
ungi, Reykjavík og Reykjanesi
safna upplýsingum um alla, sem
vinna að handverki."
Rétt markaðssetning, góð
hönnun og gæði
í lok síðasta árs efndi Handverk
til verðlaunasamkeppni um hönnun
minjagripa og minni nytjahluta.
Guðrún segir að lærðir og leikir
hafi tekið þátt í samkeppninni, sem
var öllum opin, og margar athyglis-
verðar hugmyndir hafi komið fram.
- Er markaðssetn-
ing og útflutningur þá
næst á dagskrá?
„Fyrst og fremst
þarf að hjálpa hand-
verksfólki að koma
vörum sínum á mark-
að hér. Við þurfum að
gera greinarmun á
föndri og listrænu
handbragði. Ef kaup-
endur finnast eiga all-
ar vörur rétt á sér, en
þær þurfa mismunandi
söluumhverfí til að
sanngjamt verð fáist
fyrir þær. Rétt mark-
aðssetning, góð hönn-
un og gæði eru mikil-
væg, t.d. er ekki hægt
að ætlast til að listrænir munir séu
keyptir dýrum dómum í Kolaport-
inu. Við höfum áhuga á að koma
upp söluaðstöðu fyrir handverks-
fólk, helst í miðborginni til að ná
til erlendra ferðamanna."
Guðrún er fínnsk í föðurætt og
hefur dvalið langdvölum í Finn-
landi. Eftir handavinnukennarapróf
frá KHÍ 1985 stundaði hún tveggja
ára framhaldsnám í háskóla í Hels-
inki. Hún segir að þar í landi sé
mikil virðing borin fyrir handverki,
gagnstætt því sem tíðkist á ís-
landi, og handverksfólki sé boðið
upp á marga valkosti í námi.
Þörf á hugarfarsbreytingu
„Ég held að handverkshefðin
hafí rofnaði, þegar íslendingar urðu
nýríkir eftir stríð og samkeppnin
við ódýrari, fjöldaframleiddar vörur
jókst. íslendingar eru ekki enn
reiðubúnir að greiða sanngjarnt
verð fyrir handunnar
vörur. Mér finnst brýnt
að efla vitund almenn-
ings í þessum efnum.
Hér er allt bóklegt nám
metið mönnum til
vegsauka og hand-
verkinu alltof lítill
gaumur gefínn.“
- Er ekki nægilegt
framboð af handunn-
um minjagripum og
nytjahlutum?
„Minjagripir eru
ekki bara hlutir til að
selja útlendingum svo
þeir geti stillt þeim upp
á hillu heima hjá sér.
Nútíma ferðamaður
vill vandaðan, hand-
gerðan nytjahlut til minningar um
land og þjóð, ekki fánýtt skraut,
framleitt í Asíu, merkt „From Ice-
land“ með gylltum stöfum. íslenskt
hráefni, fískroð, bein, horn, tré og
ull, er kjörinn efniviður og býður
upp á óþijótandi möguleika, eins
og glögglega kom í ljós í samkeppn-
inni í fyrra.
Sölumöguleikar eru vannýttir,
t.d. mætti hanna og framleiða ýmsa
minjagripi og/eða nytjahluti til að
selja á hestamannamótum og alls
konar hátíðum, sem haldnar eru
árlega víðs vegar á landinu. Enginn
skortur er á hæfíleikamiklu og list-
rænu fólki, sem gjaman vildi hafa
lifíbrauð af framleiðslu sinni. Við
viljum ná til þessa fólks og fá það
til samstarfs. Við gefum reglulega
út fréttabréf, sem við sendum hand-
verksfólki, því að kosnaðarlausu,
höldum fyrirlestra út um allt land
og tengiliðir kanna hvar áhuginn
GUÐRÚN Hannele-
Henttinen, verkefnis-
sijóri.
PRJÓNASTOKKUR úr birki
eftir Eddu Björnsdóttur og
Hlyn Halldórsson. í stokknum
eru prjónar, fingurbjörg, nál-
ar og nálarhús úr beinum.
SALT- og piparstaukar úr
steini eftir Pálma Einarsson,
nema í hönnunardeild Iðn-
skóla Hafnarfjarðar. Ráðgjöf
veitti Guðmundur Einarsson
iðnhönnuður.
STAFAKUBBAR úr tré eftir
Helgu Ragnarsdóttur.
Neysla vímuefna
í öllum myndum eykst
meðal ungmenna hér á landi
tt VÍMUEFNANOTKUN eykst
■5 meðal íslenskra ungmenna og
færist neðar í aldurshópinn,
“5 skv. niðurstöðum rannsóknar,
5 sem ætlað var að meta áhættu-
* þætti og áhrif fræðslu. í ljós
06 kom að meðal 15-16 ára ungl-
inga reyktu 18,6% daglega,
44,4% höfðu fundið á sér íjór-
um sinnum eða oftar og 5% höfðu
endurtekið neytt vímuefna.
Rannsóknin var kynnt í Lækna-
blaðinu fyrir nokkru og hana unnu
Þórarinn Gíslason lungnasérfræð-
ingur, Aldís Yngvadóttir afbrota-
fræðingur og Bryndís Benedikts-
dóttir sérfræðingur í heimilislækn-
ingum. Þau telja að tengja megi
mörg félags- og heilsufarsleg vanda-
mál ungmenna við vímuefnanotkun
þeirra.
Lífsleiknl Lfons
Margháttuð fræðsla og forvarna
starf gegn vímuefnaneyslu hefur
verið reynt hér. Árið 1990 var byij-
að að.nota námsefnið Að ná tökum
á tilverunni, Lions Quest í nokkrum
grunnskólum. Það er samstarfsverk-
efni menntamálaráðuneytis og Li-
onshreyfingarinnar. Þar er kennd
lífsleikni til að hjálpa unglingunum
að lifa heilbrigðu lífi án tóbaks,
áfengis og annarra vímugjafa. Leit-
ast er við að hjálpa þeim að þroska
með sér sjálfsaga, ábyrgðartilfinn-
ingu, dómgreind, góða sjálfsmynd
og efla tengsl við fjölskyldu, skóla
og samfélag. Námsefnið hefur verið
notað í 7.-9. bekkjum.
Áhrifaþættlr
Tilgangur rannsóknarinnar var
að reyna að meta hvaða
þættir hafa áhrif á
vímuefnaneyslu ungl-
inga og hvort viðhorf
og neysla þeirra ungl-
inga, sem fengu
kennslu í LQ, sé öðru-
vísi en þeirra, sem ekki
hafa notað það. Ekki
var marktækur munur
á vímuefnaneyslu
þeirra 280 unglinga,
sem fengið höfðu LQ
námsefnið miðað við
samanburðarhóp. Er
talið að það geti stafað af því hve
nýtt þetta námsefni er. Erlendar
rannsóknir sýna að námsefni af
þessu tagi hefur gefíst vel í forvarna-
starfi.
Könnunin náði til 566 nemenda
sem voru 12-13 ára árið 1989 og
aftur til 500 þeirra þremur árum
seinna, er þau voru 15-16 ára.
Spurningalistar voru lagðir fyrir
nemendur bæði í dreif- og þéttbýli
til að kanna lífsviðhorf og neyslu á
vímuefnum. Rúmur helmingur hafði
fengið einhveija LQ kennslu.
Lík fjölskyldumynstur
Rannsóknin sýnir verulega fylgni
milli neyslu hinna
ýmsu vímuefna. Það
styður þær hugmynd-
ir að lífsviðhorf og
aðstæður, sem leiða
til neyslu einnar teg-
undar vímuefnis,
stuðli að neyslu ann-
arra efna líka. Margt
var sameiginlegt í líf-
sviðhorfum og fjöl-
skyldumynstri ungl-
inga sem ánetjast
vímuefnum. Þeir eru
ekki eins tengdir fjöl-
skyldu sinni, eru sjaldnar heima á
kvöldin og eiga fá áhugamál sameig-
inleg með foreldrum. Foreldrar eru
oft fráskildir, reykingar og áfengis-
neysla tíðari á heimilum. Þessir ungl-
ingar eru áhrifagjarnari, háðari vin-
í Ijóskom aó meðal
15-16 óra unglinga
reyktu 18,6% dag-
lega, 44,4% höfðu
fundiö á sér f jórum
sinnum eöa oftar og
5% höfðu sögu um
endurtekna
vímuefnaneyslu.
um sínum, hafa minna sjálfstraust
og taka síður þátt í félagsstarfi og
íþróttum. Skýrt kemur fram að
námsárangur þeirra, sem drekka eða
reykja, er til muna lakari en hinna.
Neyslan virðist mjög'misjöfn eftir
skólum og má reikna með að stað-
bundinna áhrifa á viðhorfum til
vímuefna gæti á hveijum stað. Er
allt að tvöfaldur munur á reykingum
og áfengisneyslu milli skóla. Rann-
sóknin staðfestir þann grun að fjöldi
unglinga hefji neyslu vímuefna um
fermingaraldur og því sé í síðasta
lagi að byija með forvarnanámsefni
í elstu bekkjum barnaskóla og byijun
grunnskóla.
Vonlítll barátta
Bent er á að vímuefnanotkun og
vandamál henni samfara séu
jafngömul siðmenningunni. S]ú
aukna fjölbreytni vímugjafa sem
varð á 6. og 7. áratugnum bættist
við þann vanda, sem fyrir var vegna
áfengis og tóbaks. Fiöldi innlendra
kannana sýna að neysla vímuefna,
löglegra og ólöglegra, hefst oftast
fyrir tvítugsaldur og færist neðar í
aldurshópunum ár frá ári.
Heilsufar flestra aldurshópa hefur
farið batnandi á Vesturlöndum síð-
ustu ár þ.e. annarra en unglinga sem
a. m.k. erlendis er talið fara hnign-
andi. Aukin vímuefnaneysla er talin
ein meginástæðan. Segja má að
dijúgur hluti af starfi lækna felist í
vonlítilli baráttu við afleiðingar þess
lífsstíls sem sjúklingar hafí tileinkað
sér á unglingsárum.
Forvarnarstarf
Margháttuð fræðsla og forvarna-
starf hefur verið reynt víða um heim
I