Morgunblaðið - 25.03.1995, Side 1

PtrjpniMiiliilt
PRENTSMIÐJA MORG UNBLAÐSINS
AÐSENDAR
GREINAR
LAUGARDAGUR 25. MARZ 1995 BLAÐ^
Gerir velferðarkerfið
alla (jafn) fátæka?
VELFERÐARKERF-
IÐ tryggir þegnunum
ýmis gæði; löggæslu,
menntun, sjúkraþjón-
ustu, vegakerfi, fiugvelli
og margt fleira. Flest
erum við sammála því
að velferð skuli tryggð.
Skoðanir eru aðeins
skiptar um það hversu
víðtæk velferðin skuli
vera, hversu ítarlega
tryggingu eigi að veita
og hversu margir skuli
njóta hennar.
Velferðin er fjár-
mögnuð með sköttum.
Því fleiri sem eru tryggðir þeim mun
meiri verður skattlagningin á hina.
Vaxandi skattlagning dregur úr
framtaki fólks til þess að vinna og
sjá sér farborða. Efnahagslífinu
hnignar, fyrirtæki eru rekin með tapi
og frumkvæði einstaklinga þverr.
Afleiðingin eru sífellt fleiri og fleiri,
sem þurfa aðstoðar við. Efnahag-
stefna stjómvalda felst æ meira í því
að taka hveija krónu af fólki og af-
henda því krónumar aftur sem styrk,
sem betla þarf um til opinberra stofn-
ana. Fólk missir reisn sína og sjálf-
stæði og á endanum verða allir jafn-
ir. Jafn fátækir.
Þessi vítahringur velferðarkerfis-
ins er þekktur. Til þess að velferðar-
kerfið geti starfað áfram verður fólk
að gera sér grein fyrir því hvað hægt
er að leggja mikið á þjóðfélagið.
Hafa verður eftirfarandi meginreglur
í heiðri:
Sá, sem nýtur bóta, má aldrei bera
meira úr býtum en sá, sem greiðir
bæturnar með sköttum sínum. í því
sambandi er rétt að benda á að allir
greiða í það minnsta virðisaukaskatt,
sem er um 15% til 20% af heildarút-
gjöldum hvers og eins. Núna eru
mörg dæmi þess að þiggjendur bóta
eru með hærri bætur en aðrir hafa
sem tekjur og greiða af þeim skatt.
Gæta þarf ýtrustu hagkvæmni í
framkvæmd velferða-
kerfisins og ekki minni
spamaðar en skatt-
greiðendur verða að við-
hafa til þess_ að ná end-
um saman. Á þessu hef-
ur verið mikill misbrest-
ur hér á landi eins og
íburðarmiklar opinberar
byggingar bera vitni
um. Skattgreiðendur
taka andköf þegar þeir
líta dýrðina.
Gera þarf sömu kröf-
ur til þeirra fyrirtækja,
sem starfa að velferðar-
málum, og annarra fyr-
irtækja um hagræðingu og bætta
þjónustu. Þegar einkafyrirtæki verð-
ur fyrir verðfalli framleiðsluvara
Fólk verður í auknum
mæli að þiggja bætur,
segir Pétur H. Blön-
dal, því skattarnir eru
að drepa það.
sinna dettur stjórnendum þess síst
af öllu í hug að skerða þjónustuna
eða minnka gæði vörunnar. Þegar
sjúkrahús verður fyrir lækkun fram-
laga (verðfalli vörunnar) er þjónustan
skert hlutfallslega (deildum lokað).
Fólk, sem starfar við það að út-
deila íjármunum hins opinbera, skatt-
peningi þjóðarinnar, má aldrei
gleyma því að það er meðal annars
með skattpening fátæka verka-
mannsins í höndunum. Alltof algengt
er að útdeilingarfólkið líti á ríkið sem
guð almáttugan og framlag úr ríkis-
sjóði sem peninga af himnum senda.
Skattlagning, sem gengur út í öfg-
ar, dregur úr framtaki og dugnaði.
Hvers vegna skyldi einhver vinna
langt fram á nótt við að bjarga verð-
mætum eða ná í hagnað ef hver króna
er reytt af honum til velferðakerfis-
ins? Ef hann á ekki að njóta neinnar
umbunar fyrir erfíði sitt er þá ekki
skynsamlegast fyrir hann að leggjast
upp í sófa með tærnar upp í loft og
þiggja bætur? Hvar stöndum við þá
sem heild? Getum við öll sagt okkur
til sveitar? Auðvitað ekki.
Skattlagning er þegar komin út í
öfgar. Fólk verður í auknum mæli
að þiggja bætur vegna þess að skatt-
arnir eru að drepa það. Mjög margir
eru orðnir fátækir. Launin lækka og
atvinnuleysi myndast vegna þess að
fyrirtækin eru skattlögð of mikið og
hafa dregið úr arðbærri Ijárfestingu.
Þetta er margra áratuga þróun. Á
síðustu árum hefur verið reynt að
spyrna við fótum en það er mjög
erfitt því rekið er upp ramakvein
þegar skera á niður í velferðarkerf-
inu. Þó sjá þeir, sem láta sér annt
um velferðarkerfið, að nauðsynlegt
er að gera kröfu til þess að það verði
skilvirkara og takmarkaðra til þess
að það geti starfað áfram með hóf-
legri skattlagningu.
Það fólk sem gerir sífellt auknar
kröfur til velferðarkerfisins verður
að átta sig á samhengi þessara krafna
og skattlagningar. Það samhengi
ræður því hvers konar þjóðfélag við
búum bömum okkar. Verður það
þjóðfélag fátæklinga sem allir lifa á
bónbjörgum, verður það þjóðfélag án
velferðar eða verður það þjóðfélag
sjálfstæðra einstaklinga, sem greiða
sín útgjöld úr eigin buddu og búa við
hóflega velferð?
Mikilvægt er að menn átti sig á
því hversu stórum hluta þjóðarinnar
þurfi að hjálpa með velferðarkerfinu.
Eru það 10% eða 15% þjóðarinnar?
Það er örugglega ekki hægt að veita
allri þjóðinni 100% hjálp. Þegar
ákveðið hefur verið hve stómm hluta
þjóðarinnar við ætlum að hjálpa, get-
um við leyft hinum að bjarga sér sjálf-
um. Þeir vilja það endilega.
Höfundur skipar 8. sæti á
D-lista í Reykjíivik.
Pétur H. Blöndal
Er til nokkur
meiri fjarstæða?
Orð og athafnir Jóhönnu
JÓHANNA Sigurðar-
dóttir sat í ríkisstjórn
með Davíð Oddssjni frá
1991 til 1994. A þeim
tíma
• voru vaxtabætur
skomar niður um mörg
hundmð milljónir króna
og fjárhag húsbyggj-
enda var stefnt í óvissu
eða gjaldþrot,
• vom bamabætur
skomar niður um mörg
hundmð milljónir króna
og fjárhag barnaljöl-
skyldna stefnt í óvissu
eða jafnvel hran,
• vom skattleysismörk
lækkuð,
• vom sjúklingaskattar lagðir á,
• vom skólagjöld lögð á.
Er hægt að hugsa sér meiri ójafn-
aðarstefnu og meiri
íjarstæðu en þá að
krefjast þess að vera
talinn marktækur jafn-
aðarsinni eftir þessa
frammistöðu?
Nema ef það væri
þetta:
Jóhanna Sigurðar-
dóttir sat í ríkisstjóm
með Sjálfstæðisflokkn-
um 1987 til 1988 og
1991 til 1994: Þegar
hún kemur út úr stjórn-
inni telur hún sig þess
umkomna að heimta
það að allir flokkar lýsi
því yfir að þeir muni
aldrei starfa með íhaldinu. Hún krefst
þess meira að segja af Alþýðubanda-
laginu sem aldrei hefur starfað með
Sjálfstæðisflokknum í landsstjóm-
Svavar Gestsson
Jóhanna Sigurðardóttir
sat í ríkisstjórn árið
1991-1994, segir
Svavar Gestsson, fólk
dragi af því lærdóm.
inni. Er hægt að hugsa sér meiri fjar-
stæðu — nema ef það væri það:
Að sama Jóhanna Sigurðardóttir
gerir kröfu til þess að vera kölluð
sameiningartákn félagshyggjuafl-
anna í landinu. En það var einmitt
hún sem hafnaði samstarfi við alla
félagshyggjuflokka, vinstriflokka,
fyrir þær kosningar sem nú fara fram
8. apríl næstkomandi.
Er hægt að ímynda sér nokkuð
fjarstæðukenndara en þetta allt sam-
an nema það væri það að sama Jó-
hanna var þátttakandi í því að koma
á stjórnarstefnu sem leiddi til mesta
atvinnuleysis lýðveldissögunnar?
Og sleit síðustu félagshyggjustjórn
á íslandi með atkvæði sínu í þing-
flokki Alþýðuflokksins?
Höfundur er efsti maður G-listans
í Reykjavík.
Kvennahreyf-
ing í vanda
HVERS vegna hafa
kvennahreyfingar risið
og hnigið alla þessa öld
að því er virðist sam-
hengislaust? 1908 til
1926 vora sérstök
kvennaframboð hér á
landi, þau lognuðust út
af og gleymdust. Árið
1970 var Rauðsokka-
hreyfingin stofnuð, hún
lifði í 12 ár. Þá andaðist
hún. Nú em 13 ár síðan
Kvennaframboðið, síðar
Kvennalistinn, var reist
á rústum þeirrar hreyf-
ingar og nú hallar undan
fæti hjá honum.
Líklega liggur mesta ógæfan í því
að hver ný hreyfing afneitarformæð-
mm sínum, en valdalausum hópum
með slaka sjálfsmynd hættir til þess.
Það gerði Rauðsokkahreyfingin,
ungu konurnar þar ætluðu sér að
skapa eitthvað alveg nýtt. Ungu
Er Kvennalistinn,spyr
Helga Sigurjónsdótt-
ir, búinn að glutra niður
sínum góða málstað.
konurnar í Kvennalistanum voru á
sama róli, þær vildu ekki láta bendla
sig við Rauðsokkahreyfinguna, sem
í hugum margra var öfgahreyfing.
En hvað eru svo allar þessar hreyf-
ingar að gera þegar til kastanna
kemur? Þegar mesti ungæðisháttur-
inn er runninn af þeim, kemur ævin-
lega að hinu sama. „Mjúku málun-
um“, málin, hinum sígildu og eigin-
legu kvennamálum, ábyrgð á börnum
og heimili. Bæði Rauðsokkahreyfing-
in og Kvennalistinn vörðu mestum
tíma í þau. Engu máli skipta deilur
um svokallaða mæðrahyggju eða
aðra stefnur í kvenfrelsismálum.
Einnig lögðu báðar hreyfingarnar
mikla áherslu á sjálfstæði kvenna.
Menntun og eigin atvinnutekjur vom
taldar helstu leiðirnar að því marki.
Vinstrisinnar
Hvers vegna lognaðist Rauðsokka-
hreyfingin niður? Að mínum dómi
var það, auk fyrmefndrar afneitunar
á fortíðinni, fyrst og fremst vegna
þess að vinstrisinnar voru famir að
nota hana í þágu annarlegs málefn-
is. Þegar nýjar hugmyndir komu
fram voru svo margir þeirra fastir í
gamla farinu, að enginn grundvöllur
var fyrir endurskoðun. Ég var stofn-
félagi í bæði Rauðsokkahreyfíngunni
og Kvennaframboðinu. Ég átti tals-
verðan þátt í að móta grundvöllinn
að Kvennaframboðinu, gerði það í
tíu blaðagreinum sem birtust í DV
sumarið 1982. Þar var sýnt fram á
að sósíalisminn hefði ekki reynst
nothæft tæki í kvennabaráttu, þvert
á móti hefði hann jafnvel orðið kon-
um fjötur um fót. Þá greindi ég karl-
veldishugtakið og sýndi fram á að
feðraveldið hefði lifað af allar þjóðfé-
lagsbyltingar í meira en 100 ár, en
hefði kvenréttindi og kvenfrelsi að-
eins að yfirskini. Þess
vegna eigi konur ekki
að falla fyrir kenning-
um um vinstri og
hægri, heldur taka mið
af raunveruleikanum.
Lítt breytt staða
kvenna, bæði fjárhags-
lega, félagslega og and-
lega, er því í þágu
feðraveldis. Þess vegna
skiptir vinstri og hægri
ekki meginmáli fyrir
konur.
Nú er Kvennalistinn
tólf ára gamall. Hann
hefur komið mörgu
góðu til leiðar, en mér
virðist sem hann sé að falla í sömu
gryfju og við rauðsokkur gerðum
forðum daga. Hann hefur ekki gætt
þess að endurskoða stefnu og starfs-
hætti. Því fylgir mikil ábyrgð að taka
að sér að stýra mannréttindahreyf-
ingu. Við emm öll aðeins mannleg
og breysk, konur ekkert síður en
karlar. Við föllum fyrir peningum og
völdum. Kvennalistinn er að forminu
til grasrótarhreyfing, en er jafnframt
þingflokkur, þar sem miklir hagsmun-
ir em í húfi fyrir einstaklinga og
hópa. Það fer líklega ekki saman til
lengdar. Nær óhugsandi er annað en
að eftirsókn eftir peningum, völdum
og eigin frama taki völdin við slíkar
aðstæður, jafnvel af besta og heiðar-
legasta fólki. Konur em þar jafn veik-
ar á svellinu og karlar.
Hvað er til ráða?
Enri er íslensk kvennahreyfing í
vanda og hvað er til ráða? Er Kvenna-
listinn búinn að glutra niður mál-
staðnum góða? Eiga konur að skipta
sér niður í hægri og vinstri kvenna-
hreyfingar? Er ágæti grasrótarskipu-
lagsins á misskilningi byggt? Og hvað
með „þriðju víddina", hver er hún?
Kvennalistinn lyfti svokallaðri
kvennamenningu á stall og var það
vel, hins vegar má ekki loka augun-
um fyrir veikleikum sömu menning-
ar. Valdalaust fólk er ekki göfugra
en annað fólk, konur eru ekki síður
eigingjarnar og valdagráðugar en
karlar. Áberandi veikleiki kvenna-
hópa er, hvað konur eiga erfitt með
að viðurkenna ágæti annarra
kvenna. Það fyrirbrigði er kallað „þú
skalt ekki halda að þú sért eitt-
hvað“. Andúð kvennahreyfinga á
stjórn og skipulagi á kannski rætur
að rekja til þess arna.
Ég hef gagnrýnt Kvennalistann
að undanfömu og fylgi honum ekki
lengur sem pólitísku afli. Þar með
hef ég bakað mér óvild margra
kvennalistakvenna. Það þykir mér
sárt. Ég bakaði mér líka óvild margra
rauðsokka, þegar ég gagnrýndi
stefnu þeirra og kynnti nýjar hug-
myndir. Ég tók það líka nærri mér.
Bersöglisvísur eru aldrei vænlegar
til vinsælda, en er ekki einmitt nauð-
synlegt fyrit' konur að þola óvinsæld-
ir? Eigum við ekki að stokka spilin
og byggja nýtt á gömlum grunni?
Höfundur er kennari og
bæjarfulltrúi í Kópavogi.