Morgunblaðið - 26.03.1995, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 26. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Vié endimörk
veióigetunnar
EG HEF sett fram einfalda
kenningu. Að ekki sé hægt
að vemda og viðhalda neinni
villtri fískitegund ef sótt er
á hana með nýjustu tækni. Sóknar-
mátturinn er einfaldlega of mikill."
Það er dr. Leslie Harris fyrrver-
andi forseti háskólans í St. John’s á
Nýfundnalandi sem talar.
Harris, sem nú hefur að mestu
sest í helgan stein, stundaði rann-
sóknir á svonefndum norðurslóðar-
þorski við Nýfundnaland og niður-
stöður rannsókna hans urðu meðal
annars til þess að sett var algert
þorskveiðibann í kanadískri landhelgi
fyrir fjórum árum. Áður var Mikli
banki, á landgrunni Nýfundnalands,
ein gjöfulustu þorskmið heims, en
nú er þorskurinn og fleiri fiskiteg-
undir nánast horfnar þaðan vegna
ofveiði.
„Áður komst fiskurinn oft undan
með því að synda nokkra kílómetra
yfir á dýpra svæði þar sem veiðiskip-
in náðu ekki til hans. Nú skiptir engu
hvar fiskurinn reynir að fela sig.
Nútíma fiskiskip eru búin nákvæmum
mælitækjum til að finna hann, og þau
eru svo aflmikil og búin sterkum veið-
arfærum sem hægt er að beita á
nánast hvaða dýpi sem er.
Ég hef það á tilfinningunni að við
séum að nálgast endimörk fiskveiða,
á sama hátt og við höfum áður út-
rýmt öðrum dýrategundum. Við út-
rýmdum nánast vísundum þegar við
fengum marghleypur; við útrýmdum
flökkudúfu, fílar í Afríku eru nærri
horfnir. Það er alltaf sama sagan
þegar maðurinn hefur þróað veiði-
tæknina upp að ákveðnu marki. Ég
veit þess vegna ekki hvort það er
nokkur von fyrir fískistofnana. Þetta
virðist allt svo vonlaust vegna þess
að við höldum alltaf áfram að gera
sömu vitleysurnar aftur og aftur.“
Örlög íbúa Nýfundna-
lands hafa verið ofar-
lega á baugi undanfarið
vegna svonefnds grá-
lúðustríðs Kanada og
Evrópusambandsins.
Guðmundur Sv. Her-
mannsson hitti kana-
dískan fræðimann að
máli sem telur að með
aukinni fískveiðitækni
stefni mannkynið hratt
að útrýmingu físki-
stofna úthafanna.
Eyðslusemi
Það er ekki langt síðan bjartsýni
ríkti á Nýfundnalandi. Þar byggist
allt á fiski og eftir að Kanada færði
fiskiveiðilögsöguna út í 200 sjómílur
árið 1977 töldu Nýfundnalendingar,
eins og Íslendingar um sama leyti,
að framtíðin væri tryggð. Útgerðar-
menn og fiskverkendur voru hvattir
til að auka fjárfestingu í veiðum og
vinnslu og fiskinum var mokað upp;
þegar.best lét var árleg botnfiskveiði
á svæðinu allt að milljón tonn.
En nú eru þorskur, flatfiskur og
karfi nánast horfnir af miðunum.
Kanadamenn viðurkenna að eiga
sjálfir mikla sök á hvernig fór. Vís-
indamenn við Kanada ofmátu árum
saman stærð fískistofna innan físk-
veiðilögsögunnar og því var of mik-
il veiði leyfð. Og sjómenn gengu illa
um auðlindina, hentu fiski í sjóinn
og lönduðu framhjá vikt og því var-
árlegur afli mun meiri en skráður.
„Við hugsuðum ekki mikið um
að nýta aflann á síðustu áratugum.
Tækninni hefur fleygt fram og við
höfum getað rakað upp sjávarfangi
og hent því sem við höfum ekki
getað nýtt. Þetta er eyðslusemi sem
við höfum ekki efni á og ég held
að íslendingar hafi gert sig seka
um þetta sama,“ segir Leslie Harris.
Þótt afli færi minnkandi undir lok
síðasta áratugar drógu stjómvöld
allt of lengi að taka í taumana. En
eftir að óyggjandi vísindalegar nið-
urstöður sýndu fram á hrun stofn-
anna var dregið verulega úr veiði-
kvótum innan landhelginnar og síðan
sett veiðibann á botnfisk. Fyrst á
þorsk 1992 og síðan á lúðu og karfa.
Örvænti um manninn
Sama þróun var á svæðum utan
landhelginnar, sem heyra undir svo-
nefnda Norð-vestur Atlantshafsfisk-
veiðinefnd, NAFO, en sú nefnd
ákveður heiidarkvóta á svæðunum
og hefur eftirlit með veiðum þar.
Afleiðingin var stórfellt atvinnuleysi
meðal sjómanna og fiskverkafólks,
en nú erum um 55 þúsund manns
atvinnulausir ‘ á Nýfundnalandi og
Labrador, af um 570 þúsund íbúum.
Efnahagslegar afleiðingar veiði-
bannsins eru enn víðtækari, því sjáv-
arútvegurinn skapaði auðvitað fleir-
um tekjur en þeim sem unnu beint
við veiðar og frumvinnslu.
Harris segir sögur af því hvernig
skipulögð ofveiði var stunduð á fiski-
stofnum við Kanada. Þannig hafi
Rússar notað þá aðferð að miða út
ákveðinn fiskistofn og sækja á hann.
Þegar stofninn hætti að veiðast sóttu
þeir í næsta stofn en létu þann fyrri
alveg í friði. Kenningin var sú, að
þegar búið væri að fara þannig í
gegnum stofnana yrði sá sem fyrst
var veiddur búinn að jafna sig, svip-
að og gert er í akuryrkju. En þetta
gekk ekki alveg eftir.
„Á árunum 1961 til 1965 var
tveimur stónim síldarstofnum í Mikla
banka útrýmt. Annar stofninn var
gríðarstór en stjórnvöld sögðu þá við
sjómennina, að þeir yrðu að taka til
höndunum við veiðarnar áður en síld-
in dæi úr elli. Svo menn fóru til
Bresku Kólombíu [á vesturströnd
Kanada] og sóttu þar stóran síld-
veiðiflota sem var verkefnalaus, því
búið var að þurrka upp síldarstofna
við vesturströndina. Og á 10 árum
tókst að eyða þessum síldarstofnum
í Mikla banka og þeir hafa aldrei náð
sér aftur.
Þar var einnig gríðarstór karfa-
stofn sem hefur verið útrýmt. Við
eyddum stórum lúðustofni og þorsk-
inum. Nú er að sama að gerast með
grálúðuna og mér er nær að halda
að við höfumekki lært nokkurn skap-
aðan hlut. Ég held að við munum
halda áfram að gera sömu vitleysuna
aftur og aftur; stundum örvænti ég
um mannkynið," segir Harris.
Ekkert í soðið
St. John’s, heimaborg Leslie Harr-
is, er höfuðborg Nýfundnalands og
þar búa um 130 þúsund manns.
Mannlífið í borginni er hálf deyfðar-
legt að sjá, þótt hún hafí ekki farið
eins illa út úr fiskbrestinum og mörg
önnur svæði á Nýfundnalandi því St.
John’s er miðstöð stjórnsýslu, þjón-
ustu og samgangna í fylkinu.
Höfnin í St. John’s er nokkuð stór,
en þar er nánast ekkert um að vera,
lítil sem engin uppskipun og lítil skip-
aumferð. Tvö yfirgefin fiskvinnslu-
hús standa við innsiglinguna eins og
minnismerki um betri tíð.
Áður var St. John’s einn besti stað-
urinn á eyjunni fyrir þorskveiðar í
gildrur. í um tvo mánuði á ári gekk
loðna inn að ströndinni, þorskurinn
elti og sjómenn gátu mokað honum
upp. Og þótt veiðin væri minni á
öðrum árstímum mátti alltaf veiða í
soðið.
„Ég gat alltaf farið á litla bátnum
mínum síðdegis og veitt um 20 pund
af þorski í matinn fyrir fjölskylduna,
eða gefið móður minni og bróður í
soðið. Og ég var vanur að sjóða mér
þorsk um borð í bátnum. En það er
ekki hægt lengur og þetta er and-
styggilegt ástand," segir Alan
Hancock, fyrrverandi sjómaður sem
nú vinnur fyrir sér með uppskipun
þegar hún fellur til.
Á síðasta ári ákvað kanadíska rík-
isstjórnin að heimila fiskimönnum á
Nýfundnalandi að veiða sér þorsk í
matinn. Veiðin átti að standa í sex
helgar síðasta haust, og mátti hver
veiðimaður veiða 10 þorska á dag.
Fiskimennirnir flykktust á bátum
sínum á þorskveiðar. „Ég var stadd-
ur á eyju við norðurströnd Nýfundna-
lands á þessum tíma, þar sem áður
var eitt besta þorskveiðisvæðið. Og
það kom á daginn að aflinn var nán-
ast enginn og fáir náðu 10 físka
hámarkinu. Og þeir þorskar sem
veiddust voru allir örsmáir,“ segir
Leslie Harris. Og veiðunum var hætt.
Löng veiðihefð
Það ríkir mikil reiði á Nýfundna-
landi í garð Evrópubúa, sem stund-
uðu áfram umfangsmiklar veiðar á
Mikla banka, þar sem hann nær út
fyrir kanadísku lögsöguna, þótt ljóst
væri að fiskistofnarnir væru að
hrynja. Evrópusambandið hefur
itrekað ekki viðurkennt veiðikvótana
sem NAFO setti og skip þaðan veiddu
áfram þorsk og flatfisk þrátt fyrir
veiðibann. Spánvetjar og Portúgalir