Morgunblaðið - 28.03.1995, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 28. MARZ 1995 39
AÐSENDAR GREINAR
Athugasemd frá end-
urskoðendum Sam-
taka um kvennaathvarf
MEÐ nokkuð reglu-
legu millibili undanfar-
in ár hefur riðið yfir
hrina í fjölmiðlurn með
umfjöllun um barna-
verndarmál. Umfjöll-
unin er gjarnan saga
einhvers ákveðins þo-
landa barnaverndarað-
gerða, sögð frá hans
sjónarhóli. Sumir álíta
að barnaverndaryfir-
völd „komist upp með
að þegja“. Málum er
ekki þannig háttað því
hve mikið svo sem
barnavemdaryfirvöld
brenna í skinninu að tjá
sig um málið, þá er það
óheimilt vegna lög-
bundinnar þagnarskyldu. Umfjöllun-
in verður þannig einlit og lítt til
þess fallin að gefa heildstæða mynd
af málefninu, eins og alltaf þegar
aðeins annar aðilinn er til frásagnar
um ágreining.
Annað er það að barnaverndaryf-
irvöld og barnaverndarstarfsmenn
geta einungis sjálfum sér um kennt
að hafa ekki verið duglegri að standa
að málefnalegri umíjöllun um barna-
vernd í fjölmiðlum. Nú undanfarið
hefur riðið yfir ein slík hrina með
umfjöllun um starfsemi barnavemd-
aryfirvalda m.a með umræðuþætti í
ríkisútvarpinu fyrir nokkru. I þeim
þætti voru kallaðir til m.a. almennir
borgarar til að ræða málin. Annar
lét sér um munn fara að starfsmenn
barnaverndaryfirvalda væru allir
„klikkaðir" og virtist þar helst
byggja á reynslu sinni af bama-
verndarafskiptum fyrir 50 árum.
Hinn fullyrti að umboðsmaður Al-
þingis hefði ekki fengið gögn í
ákveðnu barnfverndarmáli, þrátt
fyrir, að manni skildist, ítrekaðar
tilraunir. Undirrituð treystir sér til
að fullyrða að umboðsmaður Alþing-
is hefur aldrei farið fram á að fá
eitt einasta plagg um þetta ákveðna
mál og einnig að strax og hann fer
fram á það fær hann það afhent.
Barnaverndaryfirvöld eru hand-
hafar valds og allir sem með vald
fara þurfa aðhald m.a með opinberri
umræðu. Því er dapurlegt ef umfjöll-
unin byggist annars vegar á allt að
því fornsögulegum atburðum og hins
vegar kolröngum fullyrðingum. Eigi
umræðan að skila betra barnavernd-
arstarfi verður hún að taka mið af
því sem er raunverulega að gerast
í dag. Tíminn hefur ekki staðið í
stað. Alstaðar í kringum okkur eru
breytingar, líka í með-
ferð barnaverndarmála.
Þar úreldast starfs-
hættir eins og alstaðar
annars staðar. Vitn-
eskja um manneskjuna,
þarfir hennar og
þroskaferil hefur stór-
aukist. Úrbætur hvað
varðar úrræði fyrir
börn og fullorðna í
vanda þokast áfram
þótt hægt fari og langt
sé enn í land. Síðast en
ekki síst hafa á síðustu
árum orðið miklar
breytingar á allri
stjórnsýslunni hvað
varðar méðferð mála,
aðgang að upplýsing-
um, rétti til að tjá sig o.s.frv.
Eitt af því sem einkennir þessa
umræðu, umfram umræðu um
stjórnsýsluna almennt, er hve barna-
verndarstarfsmenn eru í ríkum
mæli dregnir inn í umræðuna og
jafnvel logið upp á þá lýtum og
skömmum. Starfsmönnum eru gefn-
ar einkunnir eins og t.d. hér að ofan,
„klikkaðir". Þá hafa heyrst og sést
lýsingarorð eins og „svipljótir", sem
ég minnist ekki að hafa nokkru sinni
heyrt um ákveðna starfsstétt fyrr.
Þannig er algengt að persónugera
afskiptin, þ.e. kenna starfsmannin-
um eða starfsmönnunum um en ekki
raunverulegum ástæðum, sem eru
alvarlegir misbrestir á umönnun
barnsins. Þetta er í rauninni vel skilj-
anlegt. Þau mál sem koma tii úr-
skurðar þannig að foreldrar eru um
lengri eða skemmri tíma sviptir for-
sjá barna sinna eru þau mál þar sem
foreldrar sjá ekki og skilja ekki að
eitthvað sé athugavert. Allir foreldr-
ar elska börnin sín og vilja þeim
allt hið besta en úrbætur í umönnun
eru auðvitað háðar skilningi foreldr-
anna á þörfum barnanna og þörfinni
fýrir úrbætur. I einstaka undantekn-
ingartilvikum eru barnaverndar-
nefndir að taka á málefnum fólks
sem einhverra hluta vegna er all-
sendis ófært um að sjá þarfir barna
sinna eða tilejnka sér lágmarksfæmi
í umönnun. Þetta fólk er allsendis
ófært um að skilja ástæður afskipta
eða nýta sér og barninu þau á já-
kvæðan hátt. Þegar kemur að því
að tryggja verður barninu öryggi og
umönnun með öðrum hætti er full-
komlega eðlilegt að foreldrarnir skilji
það ekki og upplifi sig misrétti
^beitta. Hvað er þá eðlilegra en að
kenna boðbera hinna illu tíðinda um
— starfsmanninum? í þessu sam-
hengi er vert að undirstrika að u.þ:b.
96% mála leysast í samvinnu for-
eldra og barnaverndaryfirvalda
þannig að viðunandi úrbætur verða
á uppeldisaðstæðum barna og aldrei
kemur til nauðungaraðgerða. Um
þessi mál er því miður alltof lítið
fjallað.
En víkjum aftur að nálguninni í
umræðunni. Þegar fjallað er um
vanrækslu eða misþyrmingar á dýr-
um er samúðin alltaf hjá þolandan-
um, þ.e. dýrunum, en ekki þeim sem
á að annast þau. Ég minnist þess
aldrei að hafa séð opnuviðtal við
mann sem hefur svelt hrossin sín
eða kindurnar, samúðin öll hans
megin, en forðagæslumanni og
sýslumanni sent það óþvegið. Af
hvetju er þessi stóri munur á umfjöll-
un á vanrækslu/ofbeldi gagnvart
dýrum og börnum? Eru þarfir barn-
anna minna virði en dýranna? Gefa
blóðböndin okkur leyfí til misþyrm-
inga og vanrækslu? Nei — málið
snýst um það að móðir/barn sam-
bandið vekur hjá okkur allt aðrar
kenndir en sambandið maður/hest-
ur. Móður og barn má ekki aðskilja
en hestar geta skipt um eigendur.
En það ætlar undirrituð að fullyrða
að á íslandi eru menn fyrr sviptir
umráðum húsdýra en forsjá barna
sinna. Menn fara illa með húsdýr,
en menn fara líka illa með börn —
Heldur fólk að ekkert
ljótt gerist á íslandi
varðandi börn? Þannig
spyr Hjördís Hjartar-
dóttir sem gagnrýnir
umfj öllun ijölmiðla um
bamaverndarmál.
vanrækja þau, misbjóða þeim á
ýmsa lund og beita þau líkamlegu,
andlegu og kynferðislegu ofbeldi.
Því miður.
Fjölmiðlar hafa tekið allt aðra
afstöðu þegar þeir fjalla um barna-
verndarmál sem gerast í útlöndum.
Ég minnist umfjöllunar um enskar
konur sem fóru í jólafrí og skildu
ungu börnin sín ein eftir heima.
Samúðin öll með börnunum. Ég
minnist umfjöllunar um dreng sem
sótti um „skilnað" frá foreldrum sín-
um í Ameríku, Samúðin öll hans
megin. Heldur fólk að ekkert ljótt
gerist á íslandi varðandi börn? ís-
lendingar eru engir eftirbátar ann-
arra þjóða. Á íslandi eru börn sví-
virt, vanrækt og beitt öllum tegund-
um af ofbeldi. Því miður.
Höfundur er félagsráðgjafi og
starfar hjá Bamavemdarnefnd
Reykjavíkur.
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi athugasemd Endur-
skoðunarmiðstöðvarinnar Coopers
og Lybrand hf.
Skv. beiðni bráðabirgðastjórnar
Samtaka um kvennaathvarf og í til-
efni af grein í Morgunblaðinu í dag
undir yfirskriftinni „Vantraust á
stjórn Samtaka um kvennaathvarf,
kosning stjórnarinnar ólögmæt“ vilj-
um við upplýsa eftirfarandi:
„í endurskoðunarbréfi okkar
dags. 31. október 1994 til fram-
kvæmdanefndar vegna ársreiknings
1993 voru niðurstöður okkar eftir-
farandi:
„f framhaldi af endurskoðun okkar
nú og undangengin ár teljum við að
endurskipulagning þurfi að fara fram
á stjómkerfíslegu skipulagi samtak-
anna, þar sem ljóst er að núverandi
stjómkerfi er ekki nægilega skilvirkt.
Tilgangur þeirrar endurskipulagning-
ar væri að koma á markvissari stjóm-
un samtakanna, fjárhagslegri og
rekstrarlegri ábyrgð. Gerðir yrðu
starfssamningar við allt starfsfólk
þar sem kveðið verði á um starfs-
svið, réttindi og skyldur.“
Ástæður niðurstöðu okkar voru
þær að á undanförnum árum höfðum
við i árlegum endursköðunarbréfum
okkar sett fram ýmsar athugasemd-
ir til framkvæmdanefndar um með-
ferð fjármála, kostnaðarhækkanir,
vinnureglur o.fl.
Þrátt fyrir ítrekaðar athugasemd-
ir okkar var ekkert aðhafst, fyrr en
er félagskjörinn gjaldkeri samtak-
anna Margrét Pála Ólafsdóttir kom
að þessum málum í fyrsta skipti,
haustið 1993 vegna endurskoðunar
okkar fyrir árið 1992.
Á undanfömum árum höfðu
kjörnir fulltrúar í framkvæmda-
nefnd, sem er æðsta stjórn samtak-
anna, flestir komið úr hópi starfs-
fólks samtakanna og voru þeir því
sífellt að fjalla um eigin mál.
Eftirfarandi atriði teljum við
styðja þá skoðun okkar að ekki var
lengur unað við óbreytt stjórnskipu-
lag samtakanna.
• Pyrirframgreiðsla launa meðal
starfsfólks hafði verið mjög algeng,
og höfðu greiðslur þessar aukist með
hveiju árinu en þær hófust á árinu
1989. Þrátt fyrir ábendingar okkar
þar um var ekkert aðhafst, til að
stöðva þessar greiðslur fyrr en er
Margrét Pála Ólafsdóttir gekk í
málið haustið 1993, en þá vom fyrir-
framgreidd laun komin í 2,2 milljón-
ir króna. Þá fengust strax endur-
greiddar 1,2 millj. króna og gert var
samkomulag um endurgreiðslur á
kr. 1 milljón.
• ítrekað höfðu verið gerðar at-
hugasemdir við meðferð sjóðs í at-
hvarfi, fylgiskjöl voru ófullnægjandi,
eða ekki til staðar. Brögð voru að
því að starfsfólk gengi í sjóðinn til
að fá lán og dvalarkonum var lánað
úr sjóðnum án þess að fyrir lægju
skýrar reglur þar um.
• Innheimta daggjalda, sem fram
fór í athvarfinu, var oft á tíðum lé-
leg og mjög mismunandi milli tí/IÉ-
bila, auk þess, sem aldrei tókst að
ná því fram að notaðar væm númer-
aðar kvittanir.
• Bókhaid samtakanna var fært
allt of seint og undanfarandi fjögur
ár hefur það ekki verið tilbúið til
endurskoðunar fyrr en haustið eftir,
sem hafði það í för með sér að erf-
itt var að fá yfirsýn yfir reksturinn.
• Samþykktir framkvæmdanefndar
frá 9. des. 1993 um nýjar starfsregl-
ur um „Meðhöndlun og eftirlit fjár-
muna“ sem gjaldkeri lagði til vora
þverbrotnar m.a. af fjórum starfs-
konum er samþykktu starfsreglurn-
ar.
• Við höfum mörg undanfarandi
ár gert athugasemdir við síMlt
hækkandi launakostnað, sem stafaði
af launahækkunum umfram almenn-
ar launahækkanir í landinu og sí-
fellt vaxandi yfirvinnu.
• Sl. sumar samþykkti framkvæmd-
arnefndarfundur, sem setinn var sjö
fulltrúum, þar af sex starfsmönnun),
launahækkun upp á 11-20%. Hækk-
un þessi hefur veruleg áhrif á rekst-
ur samtakanna, þar sem heildar-
launakostnaður áranna 1992-1993
var um 70% rekstrargjalda, en áætla
má að hér sé um kostnaðarauka upp
á 5 millj. króna á ári að ræða.
Að lokum og af gefnu tilefni vilj-
um við taka fram eftirfarandi:
• Bókhaldsgögnum samtakanna
hefur aldrei verið leynt.
• Vegna veikleika í stjórnkerfi sam-
takanna er augljóst að hinn félags-
lega kjörni gjaldkeri samtakanna
hefur ekki haft vald til að fram-
fylgja eðlilegu eftirliti, sem og sam-
þykktum framkvæmdamefndar t.d.
frá 9. des. 1993 eins og áður getur.
• Afleiðing þessa veikleika, eins og
á er bent í endurskoðunarbréfi okkar
til framkvæmdanefndar, kom m.a.
fram í þvi að fyrirframgreidd laun
fóm úr böndum og að bókhald sam-
takanna kom allt of seint til endur-
skoðunar og nýttist aldrei sém
stjórntæki.
Endurskoðunarmiðstöðin
Coopers & Lybrand hf.
Valdimar Ólafsson,
löggiltur endurskoðandi.
Bamavemd
og fjölmiðlar
Hjördís
Hjartardóttir
Glasafijóvgun á
tímum niðurskurðar
NIÐURSKURÐUR ríkisútgjalda
kemur víða við og nær meðal ann-
ars til ýmissa þátta í heilbrigðis-
kerfinu. Á liðnum árum hefur verið
hagrætt í rekstri og þannig tekist
að halda uppi óbreyttri og jafnvel
aukinni þjónustu á sumum sviðum.
Nú virðist sem ekki verði lengra
náð í hagræðingu og nauðsynlegur
niðurskurður leiðir þá væntanlega
til minni þjónustu við sjúka. Deild-
um 'ér þá einfaldlega lokað og
starfsliði sagt upp. Svo herma
fregnir.
Kvennadeild Landspítalans mun
eiga að spara sem nemur 25 milljón-
um króna á þessu ári. Það vekur
því nokkra undrun og hneykslan
sumra, þegar ráðherra heilbrigðis-
mála boðar 25 milljóna króna- fjár-
veitingu til glasafijóvgunar þegar
á þessu ári og mun meira framlag
á því næsta í þeim tilgangi að tvö-
falda afköst stöðvar-
innar. Áformað er í
þessu skyni að byggja
upp aðstöðu í öðru og
stærra húsnæði og
tvöfalda mannafla.
Vissulega er þetta
ánægjulegt eitt út af
fyrir sig, en séð í víð-
ara samhengi skertrar
þjónustu við þjáða og
lasburða orkar þessi
ráðstöfun tvímælis,
svo ekki sé dýpra í
árinni tekið.
Það er þó ekki hin
siðferðilega hlið þessa
máls, sem undirritaður
finnur sig knúinn til
að orðlengja um, heldur þrengra
faglegt sjónarmið. Það hefur verið
og er enn skoðun mín, að svo um-
fangsmikil og kostnaðarsöm endur-
uppbygging glasa-
fijóvgunar, sem ráð-
gerð er, sé óþörf eða
alla vega ekki tímabær
ennþá.
Glasafijóvgun hefur
verið stunduð hér í lið-
lega 3 ár. Myndarlega
var staðið að þeirri
uppbyggingu á
Landspítala, nema
hvað húsnæði var helst
til þröngt frá upphafi.
Á árinu 1994 var fjöldi
glasafrjóvgunarmeð-
ferða nærri 250 og em
það vissulega há-
marksafköst miðað við
núverandi aðstæður.
Þessi meðferðarfjöldi er mikill
miðað við aðrar þjóðir. Að baki
hverrar meðferðar hér eru um 1.100
íbúar, en á hinum Norðurlöndunum
Jón Hilmar
Alfreðsson
Tvöföldun glasafijóvg-
unar er ekki einasta
kostnaðarsöm, segir
Jón Hilmar Alfreðs-
son, heldur óþörf til að
stytta biðlista.
fjórum eru að meðaltali 2.400 íbúar
að baki hverrar slíkrar meðferðar
á ári. Fáar þjóðir munu þó örlátari
í þessum efnum en einmitt Norður-
lönd.
Þrátt fyrir þessi umsvif er undan
því kvartað að biðlistinn sé langur
og biðtími eftir að komast í með-
ferð á þriðja ár að óbreyttu. Þó virð-
ist biðtíminn ekki hafa lengst veru-
lega á síðustu misserum og gæti
það bent til að jafnvægi muni skap-
ast milli framboðs og eftirspurnar.
Þess var reyndar vænst að eftir-
spurn yrði æði mikil fyrstu árin.
Þá eru enn fleiri vísbendingar í þá
átt að draga muni úr ásókn í þessa
meðferð i náinni framtíð.
Það sem skiptir þó meginmáli í
þessu sambandi er að auka mætti
afköstin vemlega og stytta þannig
biðlistann með því að hefja fryst-
ingu á fósturvísum nú þegar. Tæki
munu kosta innan við 2 milljónir
og aðeins þarf lítillega að auka við
húsnæði og mannafla. Með hóflegri
gjaldtöku yrði þessi starfsemi al-
gjörlega sjálfbær og aðþrengdu
heilbrigðiskerfi þannig alls engin
byrði.
Menn hafa hugleitt möguleika á
útflutningi á þessari þjónustu eða
réttara sagt innflutningi á skjól-
stæðingum glasafijóvgunar. Þetta
gera nokkrar þekktar stofnanir er-
lendis, en flestum hefur reynst slík
markaðsöflun erfið og vantar þó
ekki viljann eða kunnáttuna. Bjart-
sýni getur átt ágætlega við, en við
ættum ef til vill að sjá fyrstu hóp-
ana bóka sig til meðferðar, áður
en við förum að byggja upp nýja
glasafijóvgunarstöð þeirra vegmii
Ályktunarorð mín era þau, að
áform um tvöföldun á afkastagetu
glasafijóvgunar séu ekki einasta
kostnaðarsöm, heldur séu þau óþörf
til að stytta biðlista og siðferðilega
ekki réttlætanleg á tímum niður-
skurðar á sjúkraþjónustu.
Höfundur er yfirlæknir.