Morgunblaðið - 29.03.1995, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 29. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SPILLINGIN er
stórt vandamál sem
þrífst í okkar nútíma
samfélagi og má þar
nefna verktakastarf-
semi, sem rekin er á
þeim grundvelli að
níðast sem mest á lítil-
magnanum sem lendir
í þeim vítahring að
þurfa að mæta þeirri
lítilsvirðingu og
'"^Ömannúðlegu fram-
komu af hendi yfir-
boðara síns. Svívirð-
ingin og óheiðarleik-
inn sem saklaust fólk
mætir undir þessum
kringumstæðum jafn-
ast stundum á við mannréttinda-
brot. Á tímum atvinnuleysis þorir
fólk jafnvel ekki að leita réttar
síns til stéttarfélaganna af ótta
við að fá uppsögn. Oft á tíðum
er fólk meira og minna kúgað við
þessar aðstæður. Hvemig má það
vera að í þessu svokallaða velferð-
arþjóðfélagi okkar að svona „neð-
anjarðarstarfsemi" geti dafnað svo
—^el sem raun ber vitni án þess að
nokkuð sé að gert. Svo virðist sem
margir verktakar komist upp með
það að sniðganga réttindi launa-
fólks og að þeir komist líka upp
með svívirðileg vinnubrögð og
framkomu gangvart launþegan-
um. Það virðist sem svo að í sum-
um tilvikum þegar launþegar leita
aðstoðar stéttarfélaganna þá komi
þeir að lokuðum dyrum, þ.e. þeir
fá ekki þá aðstoð sem þeir væntu
þrátt fyrir að augljós brot verktaka
v liggi fyrir.
Undirritaður hefur starfað við
slíkar aðstæður sem að ofan grein-
ir hjá Hreint hf., Auðbrekku 8,
Kópavogi, sem er verktakafyrir-
tæki sem tekur að sér þrif fyrir
ýmis fyrirtæki og stofnanir. Mitt
starfsvið var næturvarsla í fyrir-
tæki sem Hreint hf. er verktaki
hjá og sér Hreint hf. auk þess um
hreingerningar fyrir
það fyrirtæki.
Eigendur Hreint hf.
hafa komist upp með
óheiðarleg vinnubrögð
og óréttláta fram-
komu gagnvart starfs-
fólki sínu. Mörg dæmi
eru til þess að þeir
hafi sagt upp starfs-
fólki vegna þess eins
að það hefur gengið
svo langt, ef þannig
má að orði komast, að
leita réttar síns hjá
stéttarfélagi sínu í von
um að fá leiðréttingu
á röngum vinnubrögð-
um eigenda Hreins hf.
Meðal annars var mér sagt upp
störfum og var ástæðan sú að
atvinnurekandi greiddi mér ekki
laun fyrir heilan mánuð og var
um veikindaforföll að ræða. Þess
vegna þurfti ég að leita aðstoðar
stéttarfélags míns til að fá leiðrétt-
ingu minna mála. Ástæða upp-
sagnarinnar liggur ljós fyrir þar
sem eigendur Hreins hf. hafa oft
viðhaft þau orð að það ráði ekki
starfsfólk sem „klagar í stéttarfé-
lagið“.
Engin skriflega ástæða frá at-
vinnurekanda fyrir uppsögninni lá
fyrir þegar ég sótti um atvinnu-
leysisbætur, heldur viðhafði hann
þau orð við úthlutunarnefnd stétt-
arfélags míns að ég hafi mætt illa
til starfa minna og hafi auk þess
verið of mikið frá vegna forfalla.
Úrskurður úthlutunamefndar var
sá að þessi rök atvinnurekanda
væru góð og gild og ég hefði átt
sök á uppsögninni sjálfur. Var
bótaréttur minn felldur niður um
40 daga þrátt fyrir að öll mín
gögn sönnuðu að ég ætti fullan
rétt á bótum. Mér var ekki gefinn
kostur á að tjá mig eins og lög
gera ráð fyrir sbr. stjómsýslurétt
um andmælarétt, og lýsir þetta í
einu og öllu forkastanlegum
Þrælatímabilið hefur
runnið sitt skeið, segir
Baldvin Þór Jóhann-
esson, ogtímabært fyr-
ir suma verktaka að
endurhæfast í mannleg-
um samskiptum.
vinnubrögðum sem launþegi getur
orðið að þola, allt vegna rangra
ummæla og óheiðarlegrar fram-
komu af hendi atvinnurekanda.
Auk þess reyndi atvinnurekandi
að komast upp með það við launa-
uppgjör að greiða mér ekki orlofs-
uppbót og þurfi ég að leita til lög-
manns. Þrátt fyrir að frestur hafi
verið gefínn til að ganga frá mál-
um þá liðu hátt í 2 mánuðir þar
til atvinnurekandi innti þá greiðslu
af hendi.
Þetta er ekki eina dæmið sem
hefur komið upp og hefur m.a.
margt starfsfólk Hreins hf. verið,
í einu orði sagt, hlunnfarið og
ekki fengið greitt fyrir þann
launalið sem gefinn er upp í við-
komandi kauptaxta og heyrir
undir kjarasamninga. Það á við
um ferðapeninga til starfsfólks
sem vinnur á þeim tíma sem ferð-
ir almenningsvagna liggja niðri
og er atvinnurekanda skylt skv.
samningum að koma til móts við
starfsmann og greiða hluta ferða-
kostnaðar. Allt þetta kemst at-
vinnurekandi upp með að snið-
ganga og þýðir lítið fyrir starfs-
fólk, sem hlut á að máli, að segja
eða gera nokkuð í málinu vegna
hættu á að vera sagt upp vinn-
unni. Hjá mörgu af því starfsfólki
sem hefur farið fram á leiðrétt-
ingu hefur uppsögn fylgt í kjölfar-
ið.
Starfsstúlka sem starfaði við
hreingerningar hjá Hreint hf.
mætti þeirri óskemmtilegu
reynslu eftir fæðingarorlof að
búið var að ráða annan starfs-
mann í hennar stöðu. Þessi sama
starfsstúlka reyndi án árangurs
að ná sambandi við atvinnurek-
anda. Þrátt fyrir að hafa látið
taka skilaboð þá heyrði hún ekk-
ert frá atvinnurekanda fyrr en á
öðrum mánuði eftir að hún átti
að byija í starfi sínu aftur. Ástæð-
an fyrir þessari framkomu at-
vinnurekanda var sú að viðkom-
andi starfsstúlka hafi átt að hafa
hafnað annarri vinnu sem henni
var boðið og átti það starf að
vera lengra í burtu. Hafði þetta
í för með sér aukinn kostnað fyr-
ir hana til þess að komast á milli
staða, auk þess var vinnutíminn
annar og launin lægri og ekki
ásættanlegt að láta bjóða sér
uppá slíkt. Allur réttur er þarna
brotinn á þessari starfsstúlku
hvað varðar fyrra starf og launa-
kjör. Viðkomandi starfsstúlka
hefur ekki fengið uppsögn eða
greiddan uppsagnarfrest eins og
lög gera ráð fyrir. Þrátt fyrir að
hafa lagt mál sín fyrir lögmann
stéttarfélags síns í þeirri von að
fá bætt það tjón sem hún hefur
mátt þola, gengur ekkert. Er
henni bara tjáð að þetta sé mjög
erfitt mál að eiga við þar sem orð
standa gegn orði. Það er hreinlega
verið að gefa í skyn að atvinnu-
rekandi hafi allt til síns máls á
meðan starfsmaðurinn hefur ekk-
ert að segja, þegar hann hefur
ekkert skriflegt til sönnunar í sínu
máli.
Mörg dæmi eru til um það að
eigendur Hreins hf. hafi komist
upp með það að lækka uppmæl-
ingu hjá hreingerningafólki sínu.
Starfsmaður sem vann við hrein-
gerningar hjá Hreint hf. hjá
ónafngreindu fyrirtæki gat ekki
lokið verki sínu innan þeirra tíma-
marka sem áætlað var. Þessi
starfsmaður leitaði til stéttarfé-
lags síns þar sem atvinnurekandi
kærði sig ekki um að leiðrétta
þann tíma sem vantaði upp á
uppmælinguna. Málalyktir urðu
þær að Hreint hf. var skylt að
greiða starfsmanninum töluverða
upphæð. En starfsmaðurinn fékk
uppsagnarbréf í kjölfarið og þarf
ekki að útskýra ástæðu fyrir
þeirri uppsögn, þar sem hún skýr-
ir sig sjálf.
Ástæða fyrir þessari grein
minni er sú að koma á framfæri
og upplýsa fólk um þær staðreynd-
ir sem verktakafyrirtæki virðast
geta komist upp með, eins og
Hreint hf. í þessum tilfellum. Það
fólk sem er ráðið til starfa hjá
verktakafyrirtæki ætti að hafa það
hugfast að fara fram á skriflegan
samning hvað varðar laun og ann-
að sem viðkemur starfinu. Skrif-
legir pappírar af hendi atvinnurek-
anda er besta tryggingin sem laun-
þegi hefur í höndunum ef eitthvað
misferst, og ætti að skylda at-
vinnurekendur til að veita hveijum
ráðnum starfsmanni skriflegan
samning.
Ég hef trú á því að mikið af
því óréttlæti sem margt fólk hefur
þurft að þola af yfirboðurum sín-
um er vegna þess að það hefur
ekkert í höndunum og kemst at-
vinnurekandi því upp með alls
konar furðulegar uppákomur.
Svona ósóma og siðlausa starfsemi
þarf að uppræta og byggja upp
heiðarlega og mannsæmandi at-
vinnustarfemi þar sem hinn mann-
legi þáttur er í heiðri hafður og
mannleg samskipti virt á allan
hátt.
Það er kominn tími til fyrir verk-
taka sem eru með þær ranghug-
myndir í kollinum að halda að
þrælatímabilið sé ekki runnið sitt
skeið á enda að taka sig saman í
andlitinu og læra mannleg sam-
skipti og að umgangast starfsfólk
sitt sem venjulegt fólk en ekki
eins og skepnur.
Megi réttlætið sigra að lokum.
Höfundur hefur unnið við
næturvörslu.
______________AÐSENPAR GREIIMAR_
„Siðlaust og óréttlátt“
Baldvin Þór
Jóhannesson
Tannréttingar
TANNSKEKKJA
telst ekki vera sjúk-
dómur heldur með-
fæddur galli eða van-
skapnaður, sem getur
leitt til sjúkdóma.
Samkvæmt könnun
Tryggingastofnunar
1990 á 1.366 reyk-
vískum börnum og
unglingum, fæddum
1973, töldust 32%
þeirra hafa þörf fyrir
tannréttingar.1 At-
hygli er vakin á, að á
. raeðferðartímabilinu
(1984-1989) er end-
urgreiðsla vegna
tannréttinga 50% og
tannrétturum í sjálfsvald sett að
ákvarða þörf fyrir meðferð.
Engin einhlít skilgreining er til
á hvenær tönn telst vera skökk
og hvenær fyrst er þörf fyrir tann-
réttingu. Sér til halds gerðu tann-
réttarar módel, einskonar gullin-
snið hinnar fullkomnu tannstöðu
(ideal ocelusion).2 En þetta heima-
tilbúna líkan á sér ekki náttúru-
J/Qga stoð því að hver er tenntur
og limaður svo sem enginn annar,
módelið getur því þegar best lætur
verið praktískt viðmið fyrir tann-
réttingu en ekki lokatakmark
hennar. Tannskekkjuhugtakið
hefur því verið á reiki og mörg
kerfin hafa verið hönnuð til að
greina gallann og meta þörfína
fyrir tannréttingu. Skekkjuaf-
brigðin eru margvís-
leg og hvert á sinn
hátt mælanlegt við
módel- og röntg-
engreiningu, hvort
sem í hlut á vægur
tannruglingur, gölluð
andlitsbein eða skekkt
staða þeirra.3 Og frá-
vikin geta orðið það
mikil að eðlilegt eða
fullnægjandi sambit
tannanna náist ekki
við réttingu með hefð-
bundnum tækjabúnaði
einvörðungu svo að
grípa verður til skurð-
aðgerða til að laga
lýtið.1 Tannrétting er
eftir þessu að dæma oftar en ekki
sprottin af læknisfræðilegri þörf
til að bæta tyggingar- og talfæri
eða koma í veg fyrir skaðleg áhrif
skekkjunnar, sem einatt verður
ekki vart fyrr en á fullorðinsárum
sé hún látin afskiptalaus í upp-
vexti. Þörf fyrir tannréttingu er
þó kannski ekki síður til komin
vegna „eigin óskar“ um bætt út-
lit. Kann þá tannskekkja að þykja
óþolandi misfella sem rétta verður
hvað sem það kostar, tönn.teljist
óþolandi skökk bijóti hún í bág
við gullinsnið módelsins. Menn
hafa þó sæst á að meðferð sam-
kvæmt formúlu þess teljist fegrun-
araðgerð, sem opinberum greiðslu-
sjóði beri ekki að styrkja heldur
leggja að jöfnu við fegrunarað-
í þessari grein fjallar
Þorgrímur Jónsson
um tannskekkju, tann-
réttingar og endur-
greiðslu Trygginga-
stofnunar ríkisins.
, gerðir eins og þær, sem skilgreind-
ar eru í reglugerð um lýtalækning-
ar6 - enda af sama toga. Báðar
kenningarnar um „þörfina"6 virð-
ast jafn réttháar þegar til með-
ferðar kemur. Þyki það æskilegt
eða jafnvel sjálfsagt að heilbrigð-
isyfírvöld endurgreiði kostnað
vegna tannréttinga þegar um
„læknisfræðilega þörf“ er að
ræða, verður ekki séð að „félags-
leg þörf“ fyrir tannréttingar vegi
minna í samfélagi þar sem gilda
miskunnarlausir fegurðarstaðlar
um andlitsfall og fyrir jafnvægi
sálarinnar; burtséð frá því að
ekki verður dregin skýr markalína
þarna á milli, læknisfræðilega
séð.
Tannréttingar
Tannréttingar taka einatt lang-
an tíma þegar miðað er við með-
ferðartíma flestra tannaðgerða.
Þær spanna oft tvö meðferðar-
skeið, forréttingar á tannskipta-
Þorgrímur
Jónsson
aldri (6-12 ára) og tímabil „virkr-
ar“ meðferðar að tannskiptum
loknum. Verði tannskekkju vart
við tannskiptin er áríðandi að hefja
meðferð þá þegar. Miða forrétting-
ar að því að beina fullorðinstönn-
um, sem hafa tilhneigingu til að
skekkjast, í rétta bitstöðu. Þannig
er oft unnt að eyða tannskekkju
á byijunarstigi eða milda hana
með einföldum almennum aðgerð-
um og „lausum" réttingartækjum
í formi plastgóma1 svo að sjálf
réttingin með „föstum“ tækjum
eða spöngum, að tannskiptum
loknum, verði viðaminni.
Verksvið tannlæknis
Tannréttingar flokkast sem sér-
grein. Hins vegar er óeðlilegt að
tannlæknum almennt, svo og
skólatannlæknum, skuli ekki gert
kleift að sinna forréttingum, þar
sem beitt er mikið til almennum
meðferðarmunstrum í barnatann-
Iækningum;7 upp á það hljóðar
námsskrá þeirra. Vægi tannrétt-
inga sem kennslugreinar við tann-
læknadeild HÍ var snemma metið
það hátt, að ástæða þótti til að
skipa prófessor í greininni 1971.
Þó eru kandidatar frá deildinni
næsta ósjálfbjarga í tannrétting-
um og heyrir til undantekninga
að almennir tannlæknar sinni for-
réttingum. Nú er þeim það einfald-
lega ekki heimilt samkvæmt
samningi Tryggingastofnunar og
Tannlæknafélagsins8 þar sem til-
greint er að endurgreiðsla nái til
„tannlæknaþjónustu, annarrar en
tannréttinga". Forréttingar eru
með þessum gerningi í reynd
bannaðar, þar sem aðgerðarliðir
sem þær varða hafa verið strikað-
ir út úr gjaldskrá tannlækna;
„skólatannlæknum" sem ætlað er
að fylgjast með tönnum barna og
unglinga er sem sé meinað að
sinna forréttingum. Er sérfræð-
ingum einum með þessu fært að
stunda forréttingar innan bóta-
kerfis almannatryggingalaga og
þá því aðeins, að skekkjutilvikin
teljist það alvarleg samkvæmt
matsreglum Tryggingastofnunar-
innar, að óhjákvæmilegt sé að
taka á upptökum skekkjunnar á
tannskiptaaldri. Fæst tilvik for-
réttinga fást endurgreidd og
vegna þess að foreldrar almennt
kveinka sér undan háum reikn-
ingum og freistast til að fresta
aðgerðum, líður tímaskeið forrétt-
inga hjá afskiptalaust hjá æði
mörgum börnunum.
Heimildir:
1. Þorgrímur Jónsson: Tfðni tannréttinga
og meðferðarferli reykvískra barna og
unglinga, fædd 1973. TR; handrit,
1990.
2. W.J.B. Houston: Orthodontic Diagnos-
is, third ed. Wright PSG, 1982, Bls. 1.
3. Þórður Eydal Magnússon: Maturation
and Malocclusion in Iceland. Univers-
ity of Iceland, 1979.
4. Coenraad F.A. Moorrees, FVans
P.G.M. Van der Linden et al: Ortho-
dontics: Evaluation and Future, Deve-
lopment of Orthodontics. University
of Nymegen, 1988. Bls. 149-218.
5. Ritgerð um greiðslur sjúkratryggða
vegna lýtalækninga nr.83/1991.
6. Sven Helm: Indikation og behov for
ortodontisk behandling. Tandlæge-
bladet, 6, 1980. Bls. 175-185.
7. Kjell Bjorvatn Hvilke ortodontiske til-
fæller kan - og bör - behandles i
almen praksis? Odontologi: 85,
Munksgaard 1986. Bls. 113-129.
8. Samningur um tannlækningar milli
Tryggingast. ríkisins (TR) og Tann-
læknafélags íslands (TFl), 2.gr.
Höfundur er
tryggingayfirtannlæknir.