Morgunblaðið - 30.03.1995, Blaðsíða 4

4 B FIMMTUDAGUR 30. MARZ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ÖLDRUÐU fólki
fer hlutfallslega fjölg-
andi. Ástæður þess
eru meðal annars betri
afkoma og bætt heil-
brigðisþjónusta. Núna
eru þeir sem náð hafa
67 ára aldri um 10%
þjóðarinnar, en því er
spáð að innan fárra
ára verði hlutfall
þeirra 16%.
Stöðugt berast
fréttir af vistun-
arvanda aldraðra og
erfiðleikum fjöl-
skyldna þeirra. Þó er
staðreyndin sú að á
íslandi eru hlutfalls-
lega fleiri vistunarrými fyrir aldr-
aða en annars staðar á Norður-
löndunum. Þar búa 5-6% aldraðra
á sérstökum stofnunum, en hér á
landi búa um 12% þeirra á stofnun-
um. Þessi samanburður hlýtur að
vekja okkur til umhugsunar og
kalla á endurskoðun á viðhorfum
og hugmyndafræði varðandi þjón-
ustu við aldraða.
Sjálfsákvörðunarréttur
Mörgum úr röðum eldri borgara
fínnst að þegar ákvarðanir um
þjónustu við þá séu teknar, sé
ekki nægileg virðing borin fyrir
óskum þeirra sjálfra. Sjálfstætt
fólk, sem hefur séð sér og sínum
farborða og sem á langri lífsgöngu
hefur lagt sitt af mörkum til þjóð-
arbúsins, sættir sig eðlilega illa
við slíkt. Öldrun er eðlilegur hluti
lífshlaups okkar. Öll eigum við
eftir að eldast og þeim sem yngri
eru er hollt að íhuga það hvemig
þeim þætti ef einhveijir aðrir
tækju allar ákvarðanir um daglegt
líf þeirra. Það er því miður stað-
reynd að þessu þurfa margir að
lúta, þurfí þeir á stuðningi, hjúkr-
un eða annarri samfélagslegri að-
stoð að halda. Er þetta ekki mót-
sagnakennt? Þeir sem hafa lifað
sem sjálfstæðir og óháðir menn,
þurfa að hlíta því að
sj álfsákvörðunarrétt-
ur sé frá þeim tekinn
þegar aldur færist
yfír. En aldur og
reynsla ætti einmitt
að færa mönnum
aukna virðingu og
reisn.
Þarfir hverra?
Flestir aldraðir
kjósa að búa sem
lengst í návist fjöl-
skyldu og vina. Samt
hefur ekki enn tekist
nema að litlu leyti að
laga þjónustúna að
þessum óskum. Sú
spuming hlýtur að vakna hvað
hafí ráðið uppbyggingu þjón-
ustunnar á undanförnum árum.
Eru það þarfir stjómvalda, sem
telja að með byggingu stórra
stofnana og samþjöppun aldraðra
á fáa staði hafí náðst fram ha-
græðing og sparnaður ? Eru það
þarfir starfsmanna fyrir öryggi og
félagsskap samstarfsfólks? Era
það hugmyndir byggingariðnaðar-
ins sem hafa ráðið því hvaða stefna
hefur verið tekin í byggingum fyr-
ir aldraða? Hafa aldraðir verið
spurðir hvaða væntingar og þarfír
þeir hafa? Þessum spurningum er
hér varpað fram til umhugsunar.
Framtíðarsýn
Grandvallaratriðið í þjónustu við
aldraða ætti að vera að réttur
þeirra til þess að velja sér þjón-
ustu sé virtur og samráð haft við
þá um alla þætti. Sennilega 'era
allir sammála um að nauðsynlegt
sé að efla heimaþjónustu og
heimahjúkran, þannig að aldrað
fólk geti dvalist sem lengst í sínu
eigin umhverfi.
Þeir sem era orðnir 67 ára og
eldri muna tímana tvenna í ís-
lensku samfélagi. Áður fyrr urðu
menn að segja sig til sveitar, hefðu
þeir ekki bolmagn til að sjá fyrir
sér og sínum. En á undanförnum
áratugum hefur ísland tekið
stakkaskiptum og orðið að því
velferðarríki, sem við þekkjum.
I nýlegum lögum um félags-
þjónustu sveitarfélaga birtist ný
sýn á velferðarþjónustuna. Þar er
í fyrsta sinn í löggjöf skapaður
grandvöllur að heildstæðri þjón-
ustu við þá, sem þurfa á aðstoð
samfélagsins að halda um lengri
eða skemmri tíma. í lögunum er
undirstrikuð samábyrgð okkar í
velferðarmálum og sami réttur
allra þjóðfélagshópa til að njóta
aðstoðarinnar þegar á þarf að
halda.
Það hefur nokkuð skort á að
aldraðir hafí verið hafðir með í
ráðum þegar þjónustan við þá er
skipulögð. Það vill oft gleymast
að þetta er sá hópur sem hefur
lagt granninn að velferðarsamfé-
laginu og eiga rétt á því að full
virðing sé borin fyrir óskum þeirra.
Sveigjanleiki
- valfrelsi
Margir aldraðir eiga talsverðar
eignir og flestir kjósa þeir að nota
þær til þess að gera ævikvöldið
sem best. Mikið hefur verið byggt
af fjölbýlishúsum fyrir aldraða,
sérstaklega á höfuðborgarsvæð-
inu. Skiptar skoðanir era um það
hvort þetta fyrirkomulag sé það
heppilegasta, en búseta þar er að
sjálfsögðu að eigin vali hvers og
eins.
Það er sammerkt með öllu þessu
húsnæði að við hönnun þess er vel
séð fyrir þörfum aldraðra, t.d.
þeirra sem hafa skerta hreyfigetu.
Því ætti ekkert að vera því til fyrir-
stöðu að í slíku húsnæði geti fólk
eytt síðustu árum ævinnar, ef
stuðningur, heimaþjónusta og
hjúkrun eru vel skipulögð. Eins
og málum er nú háttað, skortir
hins vegar mikið á að svo sé.
Ég sé fyrir mér að margskonar
fyrirkomulagi mætti koma á í
þjónustunni við eldri borgara. Það
Mörgum úr röðum eldri
borgara fínnst ekki bor-
in nægileg virðing fyrir
óskum þeirra þegar
ákvarðanir um þjónustu
við þá eru teknar. Asta
B. Þorsteinsdóttir tel-
ur eðlilegt að fólk sætti
sig illa við það.
væri hægt að greiða fyrir veitta
þjónustu með mismunandi hætti,
t.d. með því að gefa fólki sjálfu
kost á að skipuleggja þjónustuna
og ráðstafa því fjármagni sem hún
kostar. Þeir ráða til sín aðstoðar-
fólk, skyldmenni eða aðra að eigin
vali. Þetta fyrirkomulag er t.d.
þekkt í Danmörku, þar sem fatlað-
ir sem kjósa að búa sjálfstætt á
eigin heimili, fá til ráðstöfunar það
fjármagn sem liðveisla og dagleg
umönnun við þá kostar og þeir
ráða síðan sjálfir þá, sem veita
þjónustuna. Þeir eru þar með orðn-
ir vinnuveitendur með þeim rétt-
indum og skyldum sem í því fel-
ast. Vísir að svipuðu þjónustuformi
er þegar til hér á landi fyrir fatl-
aða. Með þessu fyrirkomulagi
gætu margir aldraðir eytt ævi-
kvöldinu á eigin heimili, í návist
ástvina, átt einkalíf og búið með
þeirri reisn og virðingu, sem felst
í því að ráða eigin lífi.
Heimili - eða
stofnanir?
Dvalarheimili eða hjúkrunar-
heimili eru þau úrræði sem oftast
er talað um þegar vistun aldraðra
ber á góma. Það sem einkennir
flestar þeirra stofnana, sem hafa
verið byggðar fram að þessu, er
að þær eru stórar, oft tengdar
sjúkrahúsum, og því erfitt að
skapa á þeim heimilislegan blæ.
Þar á fólk lítið einkalíf, því oft búa
tveir eða fleiri á hverri stofu og
geta því heimsóknir ástvina verið
þvingandi fyrir alla aðila. Smáatr-
iði, sem gefa daglega lífinu gildi,
vantar. Gott starfsfólk, sem- hefur
víðtæka þekkingu og reynslu í
umönnun aldraðra, fær ekki breytt
þeirri staðreynd að þetta era stofn-
anir en ekki heimili fólks. Því hljót-
um við að íhuga það vandlega
hvort ekki eigi að leggja aukna
áherslu á að byggja minni heimili
fyrir þá sem alls ekki geta búið á
eigin heimili síðustu árin. Þessi
heimili gætu t.d. verið í formi sam-
býla, sem eru fámenn heimili 5-6
manna með heimilisyfírbragði, þar
sem hver og einn getur haft sína
eigin muni og húsbúnað í kringum
sig, fengið nauðsynlega hjúkrun,
en samt átt sitt einkalíf.
Ný sýn -
ný viðhorf
Stefna í málefnum aldraðra
verður að byggjast á fjölbreyttum
lausnum, sniðnum að þörfum
hvers og eins, en ekki einföldum
allsheijarlausnum. Stjórnvöld geta
gripið til ýmissa aðgerða, sem era
til þess fallnar að treysta fjárhags-
lega afkomu þeirra t.d. með því
að hækka skattleysismörkin,
þannig að þeir geti lifað lífinu með
reisn. Það er brýnt að efla veru-
lega heimaþjónustu aldraðra svo
að þeir geti búið sem lengst á eig-
in heimili, en neyðist ekki til þess
að dveljast á stofnun. Til þess að
svo megi verða þarf rekstur öldr-
unarþjónustu að vera á einni hendi
og að ábyrgð sé ekki skipt á milli
ríkis og sveitarfélaga eins og nú
er. Alþýðuflokkurinn vill að fjöl-
skyldur njóti stuðnings til að ann-
ast aldraða og að öldruðum sé
gert kleift að taka þátt í samfélag-
inu svo lengi sem auðið er og vera
virkir í ákvörðunum eigin mála.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur,
formaður Landssamtakanna
Þroskahjálpar og skipar 3. sæti á
lista Alþýðuflokksins í Reykjavík.
_____KOSIMIIMGAR 8- APRÍL_
Að eldast með reisn
Ásta B.
Þorsteinsdóttir.
ÞEIR ERU út um
allt. Litlir og stórir.
Mjóir og feitir. Ríkir
og voldugir. Þeir era
óvinir okkar. Allt sem
þeir gera miðar að því
að vinna gegn okkur.
Þeir passa að við
náum ekki áhrifum.
Þeir greiða okkur lág
laun og ef við krefj-
umst hærri launa þá
koma þeir í veg fyrir
að það nái fram að
ganga. Þeir kúga okk-
ur og bæla. Það hafa
þeir alltaf gert og
munu gera áfrarh.
Þetta er allt skipulagt
hjá þeim. Þess vegna verðum við
að komast til valda!
Málflutningur sem
ekki nær árangri
í stuttu máli má segja að þetta
sé meginstefið í áherslum Kvenna-
listans. Orðið „þeir“ eru karlarnir,
sem Kvennalistinn telur að séu
óvinir kvenna. Kvennalistinn skipt-
ir þannig þjóðinni í tvennt; helm-
ingurinn er kúgaðar konur og hinn
helmingurinn er valdasjúkir og
kúgandi karlar. Þessi áhersla
Kvennalistans er ekki ný af nál-
inni. Kvennalistinn var stofnaður
með þessum formerkjum, karlar
vora og era bannaðir á framboðs-
listum og í embættum á vegum
listans. Rökin? Jú, þeir eru svo
slæmir, að í fyrsta lagi myndu
þeir hrifsa til sín öll völd og áhrif
og í öðru lagi er körlum ekki treyst-
andi til að vinna að
hagsmunum kvenna.
„Þeim er fj... sama
um kjör kvenna“
Þessi „þeir“-
áhersla Kvennalistans
hefur komið mjög
sterklega fram í þess-
ari kosningabaráttu
og nægir að nefna tvö
dæmi. í kynningar-
þætti Kvennalistans
sem sýndur var á dög-
unum í Ríkissjónvarp-
inu voru nokkrir karl-
ar greinilega óvinir
kvenspæjarans. Þeir
borguðu henni lægri
laun og þeir voru með ýmis ósiðleg
vinnubrögð til að komast að hinu
sanna um Kvennalistann. Steininn
tók þó úr þegar ég fékk blað frá
Kvennalistanum á Reykjanesi inn
um lúguna hjá mér. A forsíðunni
var grein eftir Kristínu Halldórs-
dóttur sem skipar fyrsta sæti list-
ans á Reykjanesi og fyrirsögn
greinarinnar var eftirfarandi:
„Þeim er fj... sama um kjör
kvenna“. Þar er verið að vísa til
þess að körlum sé varla treystandi
til að bæta kjör kvenna og síðar
er gefið í skyn að konum einum
sé treystandi til þess.
Hagsmunir kvenna
og karla fara saman
Það er staðreynd að karlar og
konur hafa ekki sömu tækifæri.
Það er líka staðreynd að konur
hafa einungis hluta af launum
karla. Þessu þarf að breyta. Þessu
Það er staðreynd að
karlar og konur hafa
ekki sömu tækifæri.
--7---------------------
Asdís Halla Braga-
dóttir segir hins vegar
að því verði ekki breytt
ef baráttan fyrir jöfnum
rétti karla og kvenna
gangi út á það að konur
eyði allri orku sinni í að
skilgreina karla sem
óvininn og beina spjót-
um sínum að þeim.
verður hins vegar ekki breytt ef
baráttan fyrir jöfnum rétti karla
og kvenna gengur út á það, að
konur eyði allri orku sinni í að
skilgreina karla sem óvininn og
beina spjótum sínum að þeim.
Sjálfstæðar konur hafa mótmælt
þessari vinstri sinnuðu áherslu
kvennabaráttunnar og leggja ríka
áherslu á að hagsmunir kvenna
og karla fari saman. Sjálfstæði
einstaklinganna er allra hagur og
einungis með því að vinna sam-
eiginlega að settu marki náum við
raunverulegum árangri. Varanleg-
um árangri sem konur . . . og
karlar eiga eftir að njóta í framtíð-
inni.
Höfundur er framkvæmdastjóri
þingflokks sjálfstæðismanna og
erstarfandi með Sjálfstæðum
konum.
Þeir
Ásdís Halla
Bragadóttir
Þjóðvaki á
kostnað fólksins
FORSPRAKKAR
Þjóðvaka kalla sig
hreyfingu fólksins og
hafa hæversklega
boðist til að „skipta
þjóðarkökunni" á hinn
eina rétta hátt. Æmtti
ætla að svo kok-
hraustur hópur kæmi
út stefnumálum sínum
á prenti án þess að
seilast í vasa skatt-
greiðenda eins og R-
listinn gerði á dögun-
um þegar hann lét
stofnanir Reykjavík-
urborgar greiða fyrir útgáfu
í fjórum tölublöðum
Þjóðvaka, segir Glúmur
Jón Björnsson, eru 43
auglýsingar frá ríki og
sveitarfélögum. Skipt-
ing kökunnar er hafin.
blaði Þjóðvaka. í þeim
eru samtals 43 aug-
lýsingar frá ríki og
sveitarfélögum! Hvert
tölublað er einungis
átta síður þannig að í
stað þess að lesendur
fræðist ítarlega um
„skiptingu þjóðarkö-
kunnar“ fá þeir væn-
an skammt af tilkynn-
ingum um útboð á
borholuhljóðdeyfi hjá
Hitaveitu Reykjavík-
ur, innlausnarverð
vaxtamiða verð-
tryggðra spariskírteina ríkissjóðs,
farmlagningu skattskrár hist og
her um landið, lán úr Húsverndar-
sjóði, Kjarvalsstofu í París, nýja
stöðu á Dagvist bama, laust starf
aðstoðarlæknis á Landspítalanum
og skuldbreytingalán hjá stofnl-
ánadeildinni svo fátt eitt sé talið.
Þjóðvaki hefur því þegar hafist
handa við helsta stefnumál sitt,
skiptingu kökunnar. Eins og
vænta mátti fékk hann sjálfur
fyrstu sneiðina.
blaði sínu. Nú hafa hins vegar
komið út fjögur tölublöð af viku-
Höfundur er efnafræðingur og
gjaldkeri Heimdallar, f.u.s., í
Reykjavík.
I *
XWREVF/fZ/