Morgunblaðið - 01.04.1995, Blaðsíða 52

52 LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Látinn er Ein-
ar Pálsson
bóndi á Steindórs-
stöðum. Fæddist á
Húsafelli í Hálsa-
sveit 27.11. 1915
og lést 21. mars
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru
Ragnhildur Sig-
urðárdóttir frá
Vilmundarstöð-
um, f. 14.5. 1885,
d. 25.2. 1979, og
Páll Þorsteinsson
frá Húsafelli, f.
18.7. 1885, d. 4.3.
1965. Systkini Einars voru Ingi-
björg Ragnhildur, f. 10.10.
1918, hún er ein systkinanna á
lífi, á heima á Steindórsstöðum,
Þorsteinn, f. 20.10. 1920, d.
1990, bifreiðasmiður í Reykja-
vík, og Ástríður, fædd 1.10.
1925, d. 7.4. 1990. Einar var
ókvæntur og barnlaus.
Einar verður jarðsunginn frá
Reykholtskirkju í dag, 1. apríl,
og hefst athöfnin kl. 14.
Á VORJAFNDÆGRI barst um
Reykholtsdal andlátsfregn Einars á
Steindórsstöðum. Kom hún sveit-
ungum á óvart, því Einar hefur jafn-
an snúið heim með nýjum þrótti,
þegar hann á liðnum árum dvaldi
öðru hveiju á heilsuhæli um
stundarsakir sér til hressingar. Ein-
ar fékk hvað eftir annað lungna-
bólgu og bijósthimnubólgu á ung-
dómsárum sínum. Hann læknaðist,
en missti verulegan hluta af öðru
lunga sínu í þeim átökum. Eftir
langa starfsævi varð svo lungna-
bólga honum að fjörtjóni.
Steindórsstaðir í Reykholtsdal eru
á foma vísu kostajörð með góða
sumarhaga á fjalli, slægjur og torf-
ristu í dalnum niður undan bænum,
sem stendur á vænum hól undir
Steindórsstaðaöxlinni. Frá bænum
sér vel út um Reykholtsdal og inn
Hálsasveit til Eiríksjökuls og Strúts.
Þessi jörð varð eign Einars Pálsson-
ar þegar hann var nýfæddur. For-
eldrar Einars, þau Ragnhildur Sig-
urðardóttir frá Vilmundarstöðum og
Páll Þorsteinsson frá Húsafelli hófu
búskap á Steindórsstöðum árið
1915. Tóku þá við búi hjónanna
Einars Magnússonar föðurbróður
Ragnhildar og Ástríðar Pálsdóttur
frá Steindórsstöðum, sem vora
bamlaus, en vel efnuð. Þau áttu
m.a. nokkrar jarðir, sem þau ánöfn-
uðu sérstökum gjafasjóði, sem hét
Gjafasjóður Steindórsstaðahjóna.
Skyldi honum varið til búnaðar-
framfara í Reykholtsdals- og Hálsa-
hreppi. Steindórsstaðir rannu til
frænda þeirra, Einars Pálssonar.
Systir Einars, Ingibjörg, hefur alla
tíð verið á Steindórsstöðum og
bjuggu þau systkinin saman alla
búskapartíð Einars.
Ástríður systir þeirra var lengst
af á Steindórsstöðum að búi með
foreldram sínum og systkinum, en
stundaði einnig vinnu utan heimilis.
Foreldrar þeirra, Páll og Ragn-
hildur, bjuggu til ársins 1956 er
Einar tók formlega við búi. Stein-
dórsstaðaheimilið er að ýmsu leyti
sérstætt. Það stendur á gömlum
merg. Sama ættfólk hefur setið jörð-
ina í um 200 ár. Að því fólki standa
grónar ættir í Reykholtsdal og
Hálsasveit, sem tengst hafa inn-
byrðis í nokkra ættliði. Einar bar
merki ættar sinnar í ríkum mæli.
Hann var mikill vexti og svipmikill,
en fínlegur í verkum, hafði lipra
hönd til skriftar og smíða, en enginn
asi var á hreyfíngum hans eða fasi.
Mér fannst hann gæddur þeim hæfi-
leika, sem í ríkum mæli var hjá
systkinunum á Steindórsstöðum, að
verk fara þeim fljótt og vel úr hendi
án þess að sjáist fum eða flýtir.
Kemur þar til ættlæg handlagni,
næmt auga fyrir því sem hagkvæmt
er og trúmennska í störfum. Bygg-
ingar og búskapur á Steindórsstöð-
um bera þess merki að framfara-
hugur og hagsýni hafa ráðið ferð-
inni á hveijum tíma. Búskapurinn
byggðist á nánum tengslum fólksins
við jörð og skepnur, nærfæmi og
skilningi á kjöram bús-
malans. Eldhúsið á
Steindórsstöðum var
jafnan opinn griðastaður
og sjúkrahús fyrir bág-
stadda einstaklinga í
hjörðinni, hvort sem var
lömb, hænur eða anhað
sem þurfti aðhlynningar
við. Einar naut þeirrar
skólagöngu, sem dugði
til að auka honum víð-
sýni og framfarahug í
búskap. Hann hóf nám í
Reykholtsskóla, en veikt-
ist alvarlega og varð að
hætta, enda var honum
vart hugað líf um skeið. Hann var
mjög lengi að ná sér en varð aldrei
jafngóður. Árið 1938 náði hann
heilsu til þess að fara í bændaskól-
ann á Hvanneyri og varð búfræðing-
ur árið 1940. Einar las mikið og
átti margar góða bækur, sem hann
varðveitti og umgekkst með virð-
ingu.
Vettvangur Einars og lífsstarf
var á Steindórsstöðum. Hann naut
sín sem bóndi og ræktunarmaður,
var sífellt að bæta jörð sína húsum
og ræktun með dyggum stuðningi
systra sinna, sem stóðu að búi með
honum og einnig bróður síns, sem
undi sér best heima á Steindórsstöð-
um í frítíma sínum. Einar var nátt-
úrabarn, einlægur og fús að ræða
sína hagi og annarra við vini sína.
Ég minnist góðra stunda í skemmt-
uninni hjá Einari við umræðu um
smíði, ræktun og fleira sem hann
var að fást við og vildi fá álit á.
Hann var jafnan fús að Iáta í ljós
hvað honum fannst um það sem ég
var að gera og gat verið góðlátlega
stríðinn ef því var að skipta. Síð-
ustu árin undi Einar löngum við að
smíða ýmsa smágripi úr homi og
tré. Þó að hann ætti ekki afkomend-
ur, sá hann kynslóðaskipti á Steind-
órsstöðum. Afkomendur Ástríðar
Pálsdóttur tryggja áframhaldandi
búskap ættfólksins á jörðinni.
Ég minnist með þökkum góðra
kynna og samverastunda með Ein-
ari á Steindórsstöðum. Hann var
listrænn í sér, sérlundaður, fram-
farasinnaður og traustur bóndi.
Hann bar mikla virðingu fyrir lífs-
reynslu fyrri kynslóða og lét sér
annt um allt það sem hann taldi
hafa gildi fyrir sögu okkar og menn-
ingu. Ég votta aðstandendum fyllstu
samúð.
Bjarni Guðráðsson.
Þegar mér barst til eyma að Ein-
ar Pálsson fóstri minn og frændi
væri látinn hrönnuðust upp í huga
mér minningar frá vera minni á
Steindórsstöðum, ekki bara sem
strákur í sveit heldur einnig frá
heimsóknum sem urðu fjölmargar,
eftir að ég komst til vits og ára,
en samt of fáar, þó einkum í seinni
tíð. Ég hef trúlega verið sex ára
þegar ég hitti Einar fyrst en þá
hafði Eiður bróðir minn verið í sveit
þar sitt fyrsta sumar. Einar var í
augum sex ára snáða gríðarstór og
mikill með stórar hendur svo að
ekki var laust við að dálítinn ugg
setti að mér þegar hann rétti már
höndina og heilsaði. Þegar ég kynnt-
ist Einari betur hvarf þó allur ótti
enda lærði ég fljótt að engin ástæða
var til hans. Rúmu ári síðar fetaði
ég í fótspor bróður míns og réðst í
sveit til Einars. Dvölin í sveitinni
var góð þó augu mín hafí ekki opn-
ast alveg fyrir því fyrr en ég var
orðinn fullorðinn. Meðan á henni
stóð þótti mér hún stundum hábölv-
uð og gerði oft með hangandi hendi
það sem fyrir mig var lagt. Ekki
var gert ráð fyrir því að þeir krakk-
ar, sem til sumardvalar komu að
Steindórsstöðum, lægju í leti eða
gerðu það sem þeim sýndist, þar
áttu allir að taka þátt í þeim störfum
sem fyrir lágu hveiju sinni. Einar
benti mér fljótlega á það að ég gerði
aðeins illt verra með því að láta það
fara í skapið á mér að þurfa að
vinna. Þegar ég kom fyrst í sveitina
vora foreldrar Einars þau Páll Þor-
steinsson og Ragnhildur Sigurðar-
dóttir, sem var systir afa míns, enn
MIIMNIIMGAR
á lífi. Þá bjuggu þar einnig systur
Einars, Ingibjörg og Ástríður og
þijú börn Ástríðar. A þessum áram
var algengt að íjögur til sex að-
komubörn væra í sveit á sumrin á
Steindórsstöðum og var því oft fjöl-
mennt. Einar naut dyggrar aðstoðar
Þorsteins bróður síns við viðhald og
uppbyggingu húsa á jörðinni en
Þorsteinn bjó og starfaði í Reykja-
vík en kom á æskustöðvamar eins
oft og kostur var. Sumrin sem ég
var í sveit hjá Einari Pálssyni urðu
sjö talsins og afar lærdómsrík. Það
sem ég veit og kann um landbúnað
og sveitastörf lærði ég hjá Einari
og þykist hafa haft góðan læriföður.
Éinar var meinstríðinn en hafði
þó ekki jafngaman af því að stríða
öllum. Éinn af þeim sem honum
þótti einkar gaman að stríða var sá
er þessar línur ritar og er líklegasta
skýringin sú að lengi vel tók ég
stríðni Einars illa en lærði þó að
taka henni með jafnaðargeði og
einnig það að gott ráð var að stríða
honum á móti því honum var álíka
illa við það og mér við stríðninni í
honum. Sem betur fer héldum við
Einar áfram að stríða hvor öðram
allt til síðasta fundar okkar hérna
megin móðunnar miklu.
Með Einari Pálssyni er genginn
maður sem mér þótti mikið til koma
og hafði góð áhrif á mig sem bam
og ungling.
Legg ég nú bæði líf og önd,
ljúfi Jesús í þína hönd,
síðast þegar ég sofna fer
sitji Guðs englar yfir mér.
(H. Pétursson)
Blessuð sé minning Einars Páls-
sonar.
Gísli Björnsson.
Með Einari Pálssyni er genginn
góður maður, sannur íslenskur
bóndi af þeirri kynslóð sem hefur
lifað öld breytinga og framfara.
Einar var fæddur að Húsafelli í
Borgarfirði, en fluttist ungur ásamt
foreldram sínum og systkinum að
Steindórsstöðum í Reykholtsdal þar
sem hann bjó til dauðadags. Foreldr-
ar Einars vora vinnufólk á Steind-
órsstöðum en jörðina erfði Einar
þegar hann var innan við fermingu
og tók við búinu þegar hann náði
tilskildum aldri og þroska. Þar bjó
hann ásamt systrum sínum þeim
Ingibjörgu og Ástríði sem er látin
fyrir nokkram áram og börnum
Ástríðar, þeim Ragnhildi, Páli og
Guðfinnu Guðnabörnum. Bróðir
Einars, Þorsteinn, sem nú er látinn,
bjó í Reykjavík en átti alla tíð sitt
annað heimili að Steindórsstöðum.
Þessi sterki systkinahópur setti af-
gerandi svip á lífið í dalnum og bjó
sér heimili sem var annálað fyrir
gestrisni og höfðingsskap. Þar var
ekkert smátt í sniðum, reisuleg hús,
myndarlegt heimili og stríðalinn
búsmali. Þar vora kindur og kýr,
hestar, hundar, kettir og hænur.
Fyrir litlar Reykjavlkurdrósir var
þetta ævintýraheimur sem stefnan
var sett á að vori og hikandi haldið
heim á leið að loknum göngum og
réttum. Við stöllur voram ekki háar
í loftinu þegar við vorum sendar sem
snúningastelpur að Steindórsstöð-
um. Þau vora ýmis viðvikin sem til
féllu á stóra sveitaheimili bæði utan
dyra og innan og skelfing höfðum
við gott af ábyrgðinni, útiverunni
og umgengninni við dýrin. I þá daga
var alltaf fullt hús af fólki, bæði
sumarkrökkum og gestum sem
komu til lengri eða skemmri dvalar.
Yfir öllu þessi ríkti Einar, stór og
traustur og afar bamgóður. Hann
• átti alltaf til hlýlegt bros, góðlátlega
stríðni og trausta leiðbeiningu við
oft framandi verkefni. Það hefur
áreiðanlega ekki alltaf verið auðvelt
að henda reiður á þessu mikla um-
fangi en ekki sá maður annað en
að það gengi snurðulaust fyrir sig.
Éftir að formlegri sumardvöl lauk
voram við aufúsugestir á heimilinu
eins og allir hinir fjölmörgu sumar-
krakkar og heimilisvinir í gegnum
árin. Þrátt fyrir að tengslin hafi
ekki verið eins mikil hin síðari ár
og við hefðum kosið þá eigum við
sterkar rætur á Steindórsstöðum.
Það er ekki síst vegna þeirra áhrifa
sem sveitalífið hefur á gildismat og
viðhorf borgarbarnanna til sveita-
starfa, umgengni við menn og
skepnur og til lífsins sjálfs. Fyrir
það veganesti eram við þakklátar
Einari og öllu hans fólki. Við minn-
umst mikilhæfs manns sem af trú-
mennsku sinnti sínu ævistarfi þann-
ig að til eftirbreytni er fyrir okkur
sem eftir stöndum.
Eftirlifandi systur, systrabömum
og öðram ættingjum færam við
okkar innilegustu samúðarkveðjur.
Hildur Helgadóttir, Helga
Bragadóttir og fjölskyldur.
Faðir Einars, Páll Þorsteinsson,
var borinn og bamfæddur á Húsa-
felli. Foreldrar hans voru Þorsteinn
Magnússon frá Vilmundarstöðum
o g Ástríður Þorsteinsdóttir frá
Húsafelli. Séra Snorri á Húsafelli
var langafi hennar. Faðir hennar
og afi höfðu báðir búið á Húsafelli.
Faðir Þorsteins Magnússonar var
Magnús Jónsson bóndi á Vilmundar-
stöðum, stundum kallaður hinn
auðgi vegna þess hve ríkur hann
var.
Ragnhildur móðir Einars var
dóttir Sigurðar Magnússonar bónda
á Vilmundarstöðum, en hann var
bróðir Þorsteins á Húsafelli, hjónin
á Steindórsstöðum því bræðraböm.
Móðir Ragnhildar, kona Sigurðar á
Vilmundarstöðum var _ Ragnhildur
dóttir Jóns stúdents Árnasonar á
Leirá og Ragnhildar konu hans. Jón
var glæsimenni og kvennamaður
mikill. Fyrri eiginleikann hafði Ein-
ar Pálsson en ekki þann síðari.
Einar Magnússon, bróðir Þor-
steins á Húsafelli og Sigurðar á
Vilmundarstöðum bjó á Steindórs-
stöðum með Ástríði Pálsdóttur konu
sinni. Þau vora barnlaus. Þegar
Páll á Húsafelli var orðinn fullvax-
inn vora Steindórsstaðahjón orðin
roskin. Þótti Páli sjálfsagt að hjálpa
frænda sínum og var löngum á
Steindórsstöðum enda nægur vinnu-
kraftur á Húsafelli þó að Páll viki
sér frá. Þar var líka frænka hans
Ragnhildur frá Vilmundarstöðum.
Það verður að ráði að þau gangi í
hjónaband og skyldi brúðkaup-
sveisla vera á Húsafelli þann 26.
nóv. 1915. Þau höfðu bundist
tryggðum fyrir brúðkaupið svo að
mitt í veislunni tekur brúðurin sótt.
Var fætt bam löngu áður en Ijós-
móðirin kom þótt hart væri riðið að
sækja hana. Nikulás hreppstjóri í
Augastöðum tók á móti því. Þama
var þá kominn í heiminn sveinn sem
í skírninni hlaut nafnið Einar. Einar
Magnússon á Steindórsstöðum hafði
látist rúmu misseri áður og nú stóðu
þau fyrir búinu á Steindórsstöðum
Páll og Ragnhildur. Ástríður Páls-
dóttir ekkja Einars Magnússonar
lést 11. september 1922 og hafði
þá gert erfðaskrá. Þau hjón vora
stórauðug og eftir lát Einars hafði
Páll umsjón með þessum auði. Höf-
um við undir höndum bréf um arfa-
skiptin 1922 og segir bréfritari að
Páll hafi haldið öllu í góðu reiknings-
legu formi og hefði hvergi reynt að
að draga undir sig. Páll var dreng-
lyndur og heiðarlegur. En í erfða-
skrá Ástríðar var Einari Pálssyni
ánöfnuð jörðin Steindórsstaðir, en
Hálsa- og Reykholtsdalshreppum
aðrar jarðeignir. Frá sjö ára aldri
var Einar eigandi Steindórsstaða.
Einar var yfir þijár álnir á hæð
og sterkur að því skapi þegar hann
var vaxinn. Hann hóf nám við al-
þýðuskólann í Reykholti en veiktist
alvarlega og átti eftir að líða fyrir
það alla ævi. Hann fór á bændaskól-
ann á Hvanneyri um 1940 og var
þar við nám og útskrifast búfræð-
ingur 1942. Hann tók ekki ýkja
háar einkunnir í bóklegum prófum
en útsjónarsemi og verkvit var mik-
ið. Hygg ég að fáum hafi notast
betur af náminu en Einari ef dæma
má eftir búskap hans síðar. Hann
tók við búskap af föður sínum árið
1960. Ingibjörg og Ástríður systur
hans áttu heimili á Steindórsstöðum
og voru aflvakar í búskapnum alla
tíð. Síst má gleyma hlut Þorsteins,
bróður Einars, þjóðhagans sem undi
heima á Steindórsstöðum löngum
stundum við smíðar og mannvirkja-
gerð. Var hann staðnum ómetanleg-
ur vegna hugvits og hagleika. Hefur
búskapurinn þar verið í fremstu röð
að myndarskap, bæði hvað viðvíkur
mannvirkjum, umgengni og með-
ferð á skepnum og ekki síst gest-
risni og notalegheitum. Fjöldi barna
og unglinga voru á Steindórsstöðum
á sumrin og batt Einar tryggð við
þetta fólk. Vinátta hans var bæði
traust og góð.
Þegar Einar var um tvítugt veikt-
ist hann af bijósthimnubólgu eins
og að ofan getur og átti lengi í því.
Á efri áram varð þetta honum að
meini og bijóstveiki fór að þjaka
hann mikið og hefur nú lagt hann
að velli.
Ástríður systir Einars átti þijú
börn með sambýlismanni sínum,
Guðna Kristni Guðmundssyni, þau
Ragnhildi, Pál og Guðfinnu. Fjöl-
skyldan hefur haldið tryggð við
heimilið og nú býr Guðfinna á
Steindórsstöðum með Þórarni manni
sínum. Öllu hinu góða og notalega
fólki á Steindórsstöðum vottum við
samúð okkar að leiðarlokum Einars.
Þó að hann sé horfinn frá vondri
heilsu á gamals aldri er hans sakn-
að. Sem betur fer er enn mikið eft-
ir af góðu fólki á Steindórsstöðum.
Kristleifur Þorsteinsson,
Þorsteinn Þorsteinsson.
Mig langar að minnast með
nokkram orðum hins aldna frænda
míns sem nú er látinn 79 ára að
aldri. Loks lét hann sig eftir langa
baráttu við þráláta lungnasjúk-
dóma, sem hann hafði átt við að
stríða allar götur frá því á tvítugs-
aldri. Þessar þrautir bar hann af
æðraleysi og undi sér vel við þá
góðu aðhlynningu sem búin er á
íslenskum heilbirgðisstofnunum.
Hafi þær þökk fyrir. Kynni mín af.
Einari era orðin alllöng. Ég var í
sveit á Rauðsgili í Hálsasveit, en
gilið skilur að jarðirnar. Páll faðir
hans og Steinunn amma mín vora
systkini, böm Þorsteins og Ástríðar
á Húsafelli. Mikil og góð tengsl
hafa alltaf verið á milli þessara
bæja; sjaldan fer maður í sveitina
án þess að koma við á Steindórsstöð-
um. Einar var elstur fjögurra systk-
ina. Þijú þeirra eru nú látin, en
Ingibjörg systir hans býr á Steind-
órsstöðum við ágæta heilsu, þremur
áram yngri,_ í félagi við börn og
barnabörn Ástríðar systur þeirra.
Ástríður og Þorsteinn bróðir þeirra
létust árið 1990.
Einar var stór vexti og mikilúð-
legúr. Kannski hefði mér átt að
standa ógn af honum, strákormur
í sveit, en þannig var það aldrei.
Hann gaf sig á tal við mann og
spjallaði um hitt og annað, þótt
maður væri vart vaxinn úr grasi.
Hitt heyrði ég líka að hann gæti
skipt skapi og sent snúningastrák-
um tóninn svo undir tók í fjöllunum,
en það bráði skjótt af honum og
þeir héldu engu minna upp á hann
fyrir það.
Einar gekk á bændaskólann á
Hvanneyri. Hélt hann kynnum við
marga félaga sína þar ætíð síðan.
Ekki er langt síðan við bragðum
okkur saman að hitta einn þeirra,
Engilbert Hannesson á Bakka. Var
gaman að heyra á spjall þeirra,
báðir sveitarhöfðingjar, hvor í sínu
héraði. Einar hafði gaman af því
að bregða sér af bæ. Hann fékk sér
þó ekki bíl fyrr en um 1966, en
notaði sér þau þægindi ótæpilega
þegar hann komst á það lagið.
Haustið 1992 lagði hann í hringferð
um landið með Magnúsi frænda sín-
um. Varð það hin ágætasta ferð,
þar sem þessir tveir góðbændur
stikluðu á milli ættingja og vina
umhverfis landið á vikutíma. Væri
það sjálfsagt efni í heila sögu út
af fyrir sig.
Steindórsstaðir eru með betri
býlum í Borgarfirði. Bærinn stendur
á hóli, efsti bær í sunnanverðum
Reykholtsdalshreppi. Þar hafa löng-
um búið efnaðir bændur. Þannig
léði Einar Magnússon, afabróðir
Einars, Haraldi Böðvarssyni 1500
kr. til bátakaupa i upphafi aldarinn-
ar. Þau kaup vora þáttaskil í far-
sælli útgerðarsögu hans, svo sem
lesa má í ævisögu hans, „I farar-
broddi", skráðri af Guðmundi Haga-
lín. Ástríður Pálsdóttir, kona Einars
Magnússonar var dóttir Páls Hann-
essonar, Jónssonar, sem allir bjuggu