Morgunblaðið - 01.04.1995, Blaðsíða 6

6 B LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
KOSNINGAR 8. APRÍL
Framsýni
SÍÐUSTU 100 árin hefur ís-
lenskt samfélag tekið meiri og ör-
ari breytingum en áður eru dæmi
um. Ekkert lát yirðist vera þar á.
Samfélagið í dag er þannig gjör-
ólíkt því sem var fyrir 15 árum og
aðstæður og viðhorf eru gjörbreytt
Orsakavaldar atburða-
rásarinnar
Á síðustu 15 árum voru margir
samfélagskraftar leystir úr læðingi.
Þessir kraftar hafa umbylt atburða-
rásinni og lagt grundvöllinn að allt
öðru samfélagi en horft var fram
til. Hver sá t.d. fyrir um ávöxtun
sparifjárins? Hún var engin fyrir
15 árum en er nú 60-70 milljarðar
á ári og nálgast sjálfar ríkistekjum-
ar. Fyrir 15 árum hurfu skuldir
sjálfkrafa en nú skuldar venjulegt
barnafólk tekjuafgang næstu 20-30
ára. Þjóðin hefur þannig breyst í
alþýðu ávaxtara og iðjulausa stétt
vaxtaþega. Annar ofurkraftur
tímabilsins er kvótakerfíð. Það hef-
ur gerbreytt öllu starfs- og lífs-
mynstri í sjávarþorpum landsins og
gert þriðjung aflaverðmæta að
kvótaleigu, stærri hluta en fer til
hlutaskipta sjómanna. Þá má nefna
fastgengisstefnuna samfara óða-
verðbólgu síðasta áratugar, hún
færði tugi milljarða frá útflytjend-
um og gekk af heilu iðngreinunum
dauðum.
Allir þessir kraftar eru mann-
anna verk en ekki náttúrulögmái.
Þetta eru breytanleg skipta- og
siðalögmál. Og þessi afsprengi
mannsandans hafa sum hver afger-
andi áhrif á eignaskiptingu, tekju-
skiptingu og starfskilyrði í landinu.
Enginn virðist þó hafa gert sér
grein fyrir afleiðingunum þegar
lagt var úr vör. Alls konar ranghug-
myndir voru framreiddar, allt eftir
hagsmunum og tilhneigingum
þeirra sem tjáðu sig. Málsvarar sáu
í sínum eigin hagsmunum hag
heildarinnar. En hveijir eru hags-
munir heildarinnar? Hvað vinnst og
hverju verður fórnað með hinum
einstöku aðgerðum? - Hver getur
sagt mér það?
Samfélagsleg markmið
Við sem störfum á vinnumarkaði
þekkjum af eigin raun hvernig af-
köst vinnunnar hafa margfaldast á
undanfömum árum. Og þegar við
horfum í kringum okkur sjáum við
hvarvetna efnislegar forsendur vel-
sældar, gnægð mannvirkja, af-
kastamikil framleiðslutæki og
öfluga samskiptatækni. Uppsafnað-
ar varanlegar vinnuafurðir í landinu
eru það miklar að litla vinnu þarf
til að viðhalda neyslugetu samfé-
lagsins og efnislegu umhverfí þess.
Miklu minni en álagið í samfélaginu
gefur tilefni til að ætla. Það eru
engar efnislegar forsendur fyrir því
að verkamaðurinn fái ekki meir en
sem nemur andvirði eins fataskáps
fyrir vinnuframlag mánaðarins. Er
kostnaðurinn af fátæktinni ef til
vill dýrari en fátæktin sjálf? Er
skömmtunin ekki oft dýrari en það
sem skammta á? Þarf fiskverka-
maðurinn - sem með vinnu sinni
mettar þúsund manns á 8 stunda
vinnudegi - að vera af skiljanlegum
ástæðum í vanskilum með afborg-
anir af sjónvarpi, sem gert var á
þremur vinnutímum austur í Japan?
Erum við kannski bara á tilgangs-
lausum hlaupum í völundarhúsi fá-
vísinnar, kófsveittir að viðhalda
vandamálum og vegvillum sam-
tímans.
Á sama hátt og við höfum beisl-
að náttúruna til uppbyggingar hlýt-
ur okkur að vera kleift að stýra
samfélaginu þangað sem við viljum
stefna því, meðvitaðir um áfanga-
staðinn. Verkfæri hugans eru hins
vegar óskilgreind. Hveiju fer til
dæmis fram í framförunum? Fyrir
hvern eru betri markaðsskilyrði
betri? Hvaða sæld felst
í velsældinni og hvað
er það sem eykur hana?
Eru markmið manns-
ins ef til vill bara
summa þess sem eytt
er á markaðnum, þar
sem hver króna hvers
og eins leitar bestu
skilyrða? Er handa-
bandið bara viðskipta-
samband eiginhags-
muna? Er hamingja
einstaklingsins aðskil-
in frá ástandi umhverf-
isins? Er maður manns
gaman eða er
skemmtikrafturinn
það, hin launaða sam-
fylgd? Eru eigin hagsmunir ekki
almennrar náttúru, sammennskir?
Veit maður kannski hvorki upp né
niður, drekkur sig bara fullan og
lemur einhvern?
Hver eru hin sammennsku mark-
mið? Þau þarf að skilgreina. Er það
markmið að minni vinnu þurfí til
að endurskapa aðstæðurnar, að í
heild sinni sé minna fyrir hlutunum
haft? Er jöfnuður eftirsókarverður?
í hveiju felst hann og hvað leiðir
til hans? Er maðurinn framleiðsl-
unnar vegna eða er framleiðslan
mannsins vegna? Til að svara þess-
um fáu stóru spumingum gagna
ekki ótal svör fjölmiðlanna við ótal
litlum spumingum sem byggja á
óljósri hugmynd um hvers er leitað.
Aukin upptalning eykur ekki skiln-
inginn, það gerir hins vegar skarp-
ari sýn.
Að athuguðu máli '
En hvaðan skal vænta haldbærs
mats á aðstæðum? Ofl atburðarás-
arinnar hafa aldrei verið aðgerða-
meiri og framsýnin hefur því aldrei
verið okkur jafn brýn. Mun t.d.
ávöxtunin ekki valda ríkisgjaldþroti
í náinni framtíð ef heldur sem horf-
ir? Og ef einkaskuldir halda áfram
að vaxa með núverandi takti, verða
heimilin þá ekki að meðaltali eign-
arlaus innan fárra ára? Munu lífeyr-
isþegar einir allra lifa í vellysting-
um? Við hvað eiga menn að starfa
þegar allar umframtekjumar fara
upp í skuldir og enginn
hefur efni á neinu? Við
innheimtustörf?
Og hvað um nýju
kraftana; atvinnuleys-
ið sem orðið er lífsmáti
í landinu og fijálsu
gj aldey risviðskiptin
sem hafa gert allt
sparifé landsmanna að
alþjóðlegu fé. Er þá
nokkuð til lengur sem
heita innlendar skuld-
ir? Já. Og hvað gerist
þegar peningar flýja
land í erfíðu árferði?
Mun lífeyririnn þá
færa sig til Singapore
til betri ávöxtunar?
Þá er ýmislegt í bígerð. Hvað um
skatt á fjármagnstekjur, inngöngu
í ESB, kvótaleigu o.s.frv? Hvaða
möguleika á að opna og hveiju
munu þeir þá valda? Þetta em allt
spurningar sem sækja á mann mán-
aðarins, kjósandann.
Málflutningur frambjóðenda er
hins vegar ekki trúverðugur þó svo
Hlutleysi er ekki til
nema sem kyrrstaða,
segir Signrður Gunn-
arsson, án afstöðu er
hugsun ekki til.
útfærslan verði í þeirra höndum.
Þeir eru atkvæðaaflarar og máls-
meðferð þeirra mótast af eigin rétt-
lætingu og gyllingu síns málstaðar.
Hversu fróðari em menn til dæmis
um ESB eftir að utanríkisráðherr-
ann hefur lýst því yfir að í ESB
verði allar landbúnaðarvömr helm-
ingi ódýrari og að íslenskir bændur
muni eftirleiðis hafa það jafngott
vegna framleiðslustyrkja frá ESB?
Eigum við að ganga í ESB undir
fánum Alþýðuflokksins til þess að
bjarga bændastéttinni? Er sniðugra
að styrkja bændurna gegnum
Bmssel en í gegnum Reykjavík?
Og hvað þegar stærsti flokkur
landsins boðar áframhaldandi
Sigurður
Gunnarsson
„stöðugleika" sem stefnu sína? Ef
umbylting síðustu ára á íslensku
samfélagi telst vera stöðugleiki,
hveiju getum við þá ekki átt von á
frá landsföðurnum okkar? Má ég
þá frekar biðja um „jafnvægið"
hans. Og hvað um lykilhugmyndir
eins og „lítil verðbólga er forsenda
lágra vaxta“. Það er ekkert í allri
íslandssögunni sem styður fullyrð-
inguna, þvert á móti hefur raun-
ávöxtun peninga oftast verið í
öfugu hlutfalli við verðbólguna.
Og þá er það „útflutningsleiðin",
atvinnan fyrir alla. Á máli mark-
aðarins hefur þetta hingað til þýtt
að aðstæður séu slíkar að nánast
allt sé gróðavænlegt. Sama hve
vinnumaðurinn sé duglítill og at-
hafnamaðurinn rænulaus þá finnst
- við ríkjandi verðlag á vinnu-
krafti - leið til að hagnast á vinn-
unni. Finnum við þar „réttlætis-
mörk launanna", gmnneiningu
hagkerfisins? Felst réttlætið í því
að koma öllum og öllu niður á það
plan?
Skilningurinn
Við hljótum því þrátt fyrir allt
að höfða til fjölmiðlanna þegar við
leitum framsýni. Höfuðviðfangs-
efni fjölmiðla er upplýsingamiðl-
un, þeir upplýsa neytandann og
koma honum i skilning. En hvaða
skilningur er þetta? Á hverju
grundvallast hann? Skilningur
hvers? Kemur fréttamaðurinn með
skilninginn á vettfang og fyllir
fréttina í? Fær hann skilninginn
hjá viðmælendum sínum, og
hvernig velur hann þá? Skapast
skilningurinn ef til vill úr aðstæð-
unum sem hann mætir?
Verkfæri fjölmiðlamannsins er
skilningurinn og afstaðan er einn
af eiginleikum skilningsins. Til að
geta nýtt sér verkfærið, og þar með
sinnt upplýsingahlutverki sínu, verð-
ur íjölmiðlamaðurinn að kasta af sér
forheimskun hlutleysisins og setja
viðhorfín í öndvegi. Hlutleysi er ekki
til nema sem kyrrstaða. Tóm. Án
afstöðu er hugsunin ekki til.
Höfundur er byggingtunaður og
hagfræðingur.
ÞAÐ vajð uppi fótur og fit þeg-
ar Guðni Ágústsson, einn af fram-
bjóðendum Framsóknarflokksins,
lét opinberlega ummæli falla, er
ýmsum fannst lýsa fordómum í
garð fólks af erlendum uppruna.
Var honum þá umsvifalaust stillt
upp við vegg og gjört að standa
fyrir máli sínu. Og það gerði hann.
Þetta atvik sýnir að þeir, sem tala
af lítilsvirðingu um fólk af öðrum
kynþáttum, eða um konur, kenn-
ara, sjúkraliða eða framsóknar-
menn; alls kyns „minnihlutahópa",
þurfa varla að gera sér glæstar
vpnir um brautargengi í stjórnmál-
um.
Þetta kemur öldungis heim og
saman við það sem ég benti á í
dálítilli grein í Morgunblaðinu 16.
október síðastliðinn: „Pólitískur og
félagslegur þroski flestra sæmilega
hófsamra stjórnmálasamtaka til
„hægri“ og „vinstri“ er kominn á
það stig, að þau reyna að forðast
að misbjóða virðingu og mannhelgi
sérstakra hópa eða fylkinga með
því að hampa í fremstu röð ein-
staklingum, sem hafa orðið berir
aþ umdeildum eða beinlínis fjand-
samlegum ummælum um slíka
hópa.“
En ég bætti því við að þessi sam-
félagslega virðing fyrir náunganum
næði ekki til allra, til dæmis ekki
til þeirra er orðið hefðu fyrir of-
beldi. Og ég nefndi sem dæmi að
í stjóm pólitískra samtaka sæti
Mörður Ámason, e’r hefði ábyrgst
opinbera greinargerð
fulla af fjandskap og
fordómum gegn slík-
um þolendum. Ég
sagði að Mörður sæti
ekki í þessari stjóm,
ef orð hans hefðu snert
aðra hópa fólks. Það
hefði ekki verið liðið.
Dæmið með Guðna
Ágústsson sýnir að
þetta var rétt ályktað.
Og nú trónir Mörður
Árnason á framboðs-
lista Þjóðvaka í
Reykjavík.
Málið snýst um
grundvallar afstöðu.
Eg hef því ráðist gegn
viðhorfum, ekki persónum. Mörður
vildi hins vegar meina að ábending-
ar mínar hafí einungis verið per-
sónulegar árásir og setti dæmið
einhvem veginn þannig upp, að á
mér væri nú svo sem ekki neitt
mark takandi. Sú var þó tíðin að
ég þótti fullgóður að skrifa í Þjóð-
viljann undir ágætri ritstjóm Marð-
ar, sem vitaskuld er á margan hátt
hæfur og mætur maður, jafnvel
viðkunnanlegur. Það þýðir ekkert
að reyna að drepa ábendingum
mínum á dreif með því klassíska
bragði að reyna á einhvern hátt
að gera lítið úr mér sem persónu.
Ég á þó ekki von á því að þau í
Þjóðvakanum, allra síst Jóhanna
Sigurðardóttir, hafi þrek til að horf-
ast í augu við þá hugsun, sem ég
hef reynt að vekja á
athygli og fínnst rangt
að þegja um. Hún er
þó mjög skýr og klár
og algerlega sjálfri sér
samkvæm. Ég fer ein-
ungis fram á það að
þolendum ofbeldis sé
sýnd sama virðing og
kurteisi í íslensku sam-
félagi, hvorki meiri né
minni, og okkur finnst
sjálfsagt að sýna öðru
fólki. Svona einfalt er
það. Frá þessu mun ég
ekki hvika. Og undan
þessu getur enginn vik-
ist ef hann meinar eitt-
hvað með orðum eins
og „traust“, „mannúðarstefna" og
öðrum álíka, sem ekki hafa síst
verið notuð af Þjóðvaka í kosninga-
baráttunni.
Ég hef haldið því fram, og rök-
stutt það vandlega, að ýmis almenn
viðhorf Marðar til þolenda ofbeldis,
stuðli að fordómum og vanþóknun
á þeim, sem orðið hafa fyrir því
og geri samfélaginu erfíðara um
vik að taka á þessu þjóðfélags-
meini. Aðrir hafa þó gengið miklu
lengra. Mörður hefur opinberlega
beinlínis verið sakaður um það að
„bregða hlífiskildi yfír þá glæpa-
menn sem fremja sifjaspell". Og
nú skulum við staldra við. Hér er
ekki um að ræða einhveija for-
dóma, óljóst skilgreindar skoðanir
og meiningar, heldur nákvæmlega
skilgreint athæfí, sem við liggja
einhveijar þyngstu refsingar í þjóð-
félaginu.
Það er staðreynd að Mörður hef-
ur verið sakaður um það að vilja
bregða hlífískildi yfir kynferðis-
glæpamenn. Það er einnig stað-
reynd að hann er nú á framboðs-
lista Þjóðvaka og skoðanakannanir
benda jafnvel til þess að hann kom-
ist á þing. Það er og hin þriðja
staðreynd að engar minnstu um-
ræður hafa orðið um hinar tvær
fyrri staðreyndir. Þó er það eins-
dæmi í íslenskri stjómmálasögu,
að maður er sakaður hefur verið
um að vilja halda hlífískildi yfir
mönnum sem fremja alvarlega
Stefnuskrá Kvennalist-
ans er mannúðleg, segir
Sigurður Þór Guð-
jónsson, og þeir sem
rangsleitni og ofbeldi
hafa verið beittir eiga
málsvara í því framboði.
glæpi sé á leiðinni inn á Alþingi.
Kannski á hann eftir að verða ráð-
herra, jafnvel dómsmálaráðherra!
Þetta myndi hreinlega ekki gerast
í nágrannalöndunum sem eru
lengra komin í skilningi á ofbeldi
og baráttunni gegn því. En við
ypptum bara öxlum. Ætlar einhver
að segja mér það, að nokkur flygi
athugasemdalaust inn á þing, ef
hann hefði verið sakaður um það
að vilja halda hlífiskildi yfir þeim
mönnum sem fremja fíkniefna-
smygl, landabrugg eða skattsvik?
En þar sem glæpurinn er ofbeldis-
glæpur hætta flestir að sjá og
skilja. Og sú blindni sýnir einmitt
betur en allt annað hve samfélags-
leg vitund um ofbeldismál er hér
sljó og óskýr. Það er mjög alvar-
legt. Hér verða þeir sem sýna þol-
endum ofbeldis mesta óvild sjón-
varpsstjörnur og jafnvel alþingis-
menn, en þeir örfáu sem krefjast
afdráttarlausrar mannlegrar virð-
ingar fyrir þolendur, og dyljast
ekki í skjóli nafnleyndar, eru gerð-
ir tortryggilegir og kröfum þeirra
svarað með lítilsvirðandi orðum
eins og „kross“, „atyrði“ og öðrum
álíka.
Enginn íslenskur stjórnmála-
flokkur hefur nokkra mótaða
stefnu í ofbeldismálum að einum
undanskildum. Það er Kvennalist-
inn.
Það má fullyrða, að þeir sem eru
á kosningaaldri og hafa orðið fyrir
einhvers konar ofbeldi eru svo
margir, að atkvæði þeirra ein sér
gætu komið mönnum inn á þing
eða haldið þeim utan þings. Þetta
fólk hefur því ekkert smáræðis
vald. Það nýtist best með því að
greiða Kvennalistanum atkvæði og
tryggja þar með að ekki verði slak-
að á klónni í baráttunni gegn of-
beldi næsta kjörtímabil. Auk þess
er stefnuskrá listans mannúðleg
félagshyggja sem hver flokkur
gæti verið fullsæmdur af. Mér sýn-
ist reyndar ýmislegt benda til þess
að misrétti og andhúmanismi fari
vaxandi á íslandi eins og víða ann-
ars staðar. Við þær aðstæður er
það skelfileg tilhugsun að Kvenna-
listinn kunni ef til vill að gjalda
afhroð í kosningunum. Þess vegna
ættu allir sem óbeit hafa á ofbeldi
en styðja raunverulegan húman-
isma að greiða honum atkvæði. En
framar öllu ættu karlmenn að ge'ra
það. Þá sýna þeir í verki að ofbeldi
og ranglæti kemur þeim líka við
svona heldur betur.
Höfundur er rithöfundur.
Kjósum Kvenna-
listann gegn ofbeldi
Sigurður Þór
Guðjónsson