Morgunblaðið - 01.04.1995, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
2 E LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
SKÁLDSAGAN ER DAUÐ, LIFI SKÁLDSAGAN!
Norræn verðlaun kennd við
Nordbok, Norrænu bóka- og
bókasafnanefndina, sem veitt eru
gagnrýnendum dagblaða og blaða-
mönnum sem teljast fjalla best um
norrænar bókmenntir voru að þessu
sinni veitt finnska gagnrýnandan-
um og menninjgarritstjóranum Tuvu
Korsström. Olafur G. Einarsson
menntamálaráðherra afhenti
Korsström verðlaunin (25.000
danskar kr.) í tengslum við þing
Norðurlandaráðs í Reykjavík.
Tuva Korsström er menningarrit-
stjóri Hufvudstadsbladet í Helsing-
fors og skrifar að staðaldri í það
blað, einkum bókmenntagagnrýni
og viðtöl við rithöfunda. Hufvud-
stadsbladet er stærsta dagblað
Finnlandssvía og hefur vakið at-
hygli fyrir öfluga menningarum-
Qöllun.
Frásögnin lifir
Beráttelsernas áterkomst (útg.
Söderströms, 1994) eftir Tuvu
Korsström er viðtalsbók sem lýsir
leit höfundar að evrópsku skáld-
sögunni. Inngangur bókarinnar
heitir eftirminnilega: Skáldsagan
er dauð, lifi skáldsagan!
Módernistamir gengu af hefð-
bundinni skáldsögu dauðri. í stað-
inn fýrir skipulega frásögn nítjándu
aldar (Balzac, Dickens, Tolstoj)
kom vitundarflæði (Joyce). Ný-
skáldsagan (Robbe-Grillet) snerist
gegn hefbundinni skáldsagnagerð.
Skáldsagan fór að fjalla um sjálfa
sig. Sú tegund skáldsögu þar sem
frásögnin sat í öndvegi spratt aftur
skyndilega upp í Rómönsku-Amer-
íku í verkum höfunda eins og Borg-
es, Fuentes, Vargas Llosa og Garc-
ía-Márquez.
Endurreisn
Tuva Korsström gleymir ekki
að minna á vestrænar skemmtisög-
ur og sósíalrealískar skáldsögur í
Sovétríkjunum sem hermdu eftir
alvöruskáldsögum, en sönnuðu
með því aðeins dauða skáldsögunn-
ar. Nú þykir henni unnt að tala
um endurreisn evrópskrar frásagn-
ar:
„Hvemig em þá sögumar sem
evrópskir samtímahöfundar segja?
Hvemig er skrifað eftir samsæri
módernismans og nýskáldsögunnar
gegn hefðbundinni skáldsögu, eftir
„boom“ (töfraraunsæi) skáldsagna
Rómönsku-Ameríku, í eftirhreytum
póstmódemismans, eftir hmn járn-
tjaldsins og sósíalrealismans?"
Til þess að fá svör við þessum
spumingum leitaði Korsström til
fimmtán rithöfunda. Sá elsti er
Frásögnin
endurvakin
TIIVA Korsström hlaut Nor-
rænu blaóamannaveró-
launin 1995 fyrir greinar
um bókmenntir.
fæddur 1942, hinn yngsti 1967.
Einn íslenskur rithöfundur, Einar
Kárason, er með í hópnum.
Lygalauparnir
í staðinn fyrir að flokka höfunda
eftir löndum er um efnislega flokk-
un að ræða hjá Tuvu Korsström.
Einar Kárason lendir til dæmis með
René Vázquez Díaz frá Kúbu sem
nú býr í Svíþjóð. Þeir fá sameigin-
lega skilgreininguna lygalaupar
sem ekki telst niðrandi þegar tekið
er mið af titli bókar eftir Mario
Vargas Llosa: Sannsögli lyganna,
en það gerir Korsström. Vázquez
Díaz skrifar um Kúbu eftir byltingu.
„Einar Kárason,“ skrifar Tuva
Korsström „er ásamt Einari Má
Guðmundssyni kunnasti fulltrúi
gróskunnar í íslenskri skáldsagna-
gerð á níunda áratugnum.“ Til
grundvallar þessu era nefndar
Eyjabækur Einars sem eftir því sem
Korsström segir „heilluðu og
hneyksluðu" með því að beina aug-
um manna að þeim hluta íslenskrar
samtímasögu sem hafði gleymst.
Þessi saga, skrifar hún, er um lífíð
í braggahverfum sem Bandaríkja-
menn reistu, áhrif hernáms, neyð
og örbirgð eftirstríðsáranna. Fá-
tækt braggahverfanna minnir
Korsström á lífið í gettóum banda-
rískra blökkumanna.
„Lygalauparnir" Vázquez Díaz
og Einar Kárason era að mati
Korsströms dæmi um höfunda sem
sameina að ná í senn vinsældum
- lesenda og þeirra sem stjórna bók-
menntaumræðunni sem dæmigert
sé fyrir töfraraunsæið. Hún telur
þá fylgja í fótspor hinna miklu rit-
höfunda Rómönsku-Ameríku,
skrifa framúrstefnulega og til-
raunakennt og jafnframt gæta þess
að forsmá ekki þann segulmagnaða
kraft sem býr í frásögninni.
Að segja sögu
í viðtalinu er Einar Kárason
spurður að því hvort hann segi satt
eða ljúgi um þjóðlífið í Eyjabókun-
um. Svarið er að lesandans sé að
skera úr. Einar segist fyrst og
fremst vera sveigjanlegur sögumað-
ur. Hann kveðst vilja segja góða
sögu. Áhugaefni hans sé maðurinn
og samtímalýsingin höfði til sín að
því leyti sem hún snerti manninn
og frásögnina sjálfa. Hann segist
meðal annars aldrei hafa ætlað sér
að skrifa sósíalrealískt.
Siðleysingjar
Lið siðleysingja er skipað Bretan-
um Ian McEwan, Svíanum Stig
Larsson og hinni austurrísku Elfri-
ede Jelinek. í skáldsögum þessara
höfunda era illska, glæpir og ótti
ofarlega á baugi. Franskur blaða-
maður spurði eitt sinn Jelinek hvort
hún skrifaði aldrei um neitt hugnan-
legt og svarið var nei. Skáldsögur
hennar eru vægðarlaus ádeila á
austurrískt samfélag.
Bók Tuvu Korsström er afar
fróðleg og hefur mikið að segja um
þróun skáldsagnagerðar, möguleika
hennar. Allt er leyfilegt í nútíma-
skáldsögum eins og hún bendir á,
jafnvel raunsæi. En raunsæi sem
vill vera hlutlæg endurspeglun
veraleikans er ekki lengur til. Raun-
sæið verður yfirraunsæi (súrreal-
ískt) og það gildir ekki bara um
höfunda töfraraunsæisins.
Opin skáldsaga
I lok bókarinnar er stutt viðtal
við Salman Rushdie sem talar máli
fjölhyggju, óhreinnar og opinnar
skáldsögu. Það er hefðin frá Ra-
belais og Cervantes sem hann lofar.
Tuva Korsström segir marga
höfunda bókarinnar sama sinnis,
óháða stefnum eins og raunsæi,
módemisma, nýskáldsögunni,
póstmódemismanum, en byggi um
leið á lærdómi þeirra.
Jóhann Hjálmarsson
EINAR Jóhannesson klarinettu-
leikari hefur verið á ferð og flugi
það sem af er árinu. Hann hélt
tónleika í Suður-Ameríku og Evr-
ópu og er senn á föram til Austur-
landa.
Ecuador
„Ferðalögin byijuðu um miðjan
febrúar, en þá fór ég til Ecuador
í Suður-Ameríku og var þar í tvær
vikur. Ecuador er í Andesfjöllun-
um, alveg við miðbaug. Það er lít-
ið land, rúmlega helmingi stærra
en ísland, en þéttbýlt. Ég hafði
aldrei komið í þennan heimshluta
fyrr og var þetta því algerlega nýr
heimur fyrir mér.
Við fórum þijú saman. Auk mín
þau Richard Talkowsky sellóleikari
og Beth Levin píanóleikari, sem
skipum Tríó Borealis. Við héldum
kammertónleika í höfuðborginni
Quito og lékum einnig öll einleiks-
konserta með þjóðarhljómsveitinni
í Eeuador. Ríkissjónvarpið tók upp
báða tónleikana og var okkur
Tónleikar
víða
umheim
Einar Jóhannesson,
klarineítuleikari, hefur
verið á sífelldum feróa-
lögum undanfarið og
haldið tónleika víða um
heirn. Svavq Ara-
dóttir hitti hann og
bað hann að segja frá
þessum ferðum sínum.
hampað og gert þó nokkuð úr
þessu. Ástandið í landinu er mjög
sérkennilegt vegna ófriðar við Perú.
Þjóðfélagsástandið er slæmt og
þama ríkir mikil fátækt og svona
ófriður fer illa með fjárhag ríkisins.
En meðan við voram þama var
reyndar skrifað undir friðarsamn-
ing milli ríkjanna. Tónleikar okkar
bára svip af þessu ástandi því
kammertónleikamir vora nefndir
vináttutónleikar og sinfóníutónleik-
amir friðartónleikar.
Borgin Quito stendur hátt, í
tæplega 3.000 metra hæð. Súrefni
er þar af skornum skammti, að
minnsta kosti fyrir blásara, en
maður var fljótur að koma sér upp
vissri öndunartækni. Ég tók einnig
að mér kennslu í „masterklassa"
í tónlistarskólanum í borginni einn
dag og var það mjög skemmtilegt
og mikill áhugi að læra nýja hluti.
Ferðin er tilkomin vegna þess
að Richard Talkowsky vann í Ecu-
ador eitt ár þegar hann útskrifað-
ist úr tónlistarháskólanum í Boston
JÓHANNA Jónsdóttir, forstöðumaóur listhússins Kirkjuhvols
á Akranesi vid eitt verka Sjafnar Haraldsdóttur sem nú
sýnir i húsinu.
AKRANES
Rekstur Listhúss-
ins gengur vel
NÝLEGA var opnað á Akranesi
nýtt listhús, Kirkjuhvoll, og
hefur rekstur þess gengið vel, en
þijár Iistsýningar ásamt öðram list-
viðburðum hafa farið þar fram þá
tvo mánuði sem það hefur verið
starfrækt. Það er minningarsjóður
um séra Jón M. Guðjónsson fyrrum
prófast og sóknarprest Akurnesinga
sem festi kaup á gamla prestbú-
staðnum á Akranesi og vildi með
því heiðra minningu séra Jóns eftir
giftudijúgt starf hans að menningar-
málum á Akranesi.
Fjölbreytt menn-
ingarstarfsemi
Ætlun sjóðsstjórnar Minningar-
sjóðsins er sú að nota húsið fyrir
fjölbreytta menningarstarfsemi og
hefur það gengið eftir og er almenn
ánægja með húsið og starfsemi þess.
Jóhanna Jónsdóttir, dóttir séra Jóns
heitins, á sæti í stjórn minningar-
sjóðsins og annast daglegan rekstur
Kirkjuhvols í launalausu starfi. Jó-
hanna fæddist í húsinu og bjó þar
til fullorðinsára. Hún segir húsið
hafa verið í niðurníðslu um tíma, en
síðan hafi það verið endurbyggt á
einstaklega smekklegan hátt.
Hús með sál
Sr. Jón M. Guðjónsson var ein-
staklega listelskur maður og lét til
sín taka á því sviði. Jóhanna Jóns-
dóttir segir að faðir sinn hafi mælt
leikara, Auði Hafsteinsdóttur fiðlu-
leikara og Áshildi Haraldsdóttur
flautuleikara. Edda Erlendsdóttir
átti frumkvæðið og veg og vanda
af öllu skipulagi þessara tónleika
sem við héldum 12. mars í Auditor-
ium St. Germain. Á efnisskránni
voru einvörðungu íslensk verk. Við
frumfluttum tvö verk: Dúo eftir
Atla Heimi Sveinsson, sem samið
er sérstaklega fyrir frænkurnar
Áshildi og Bryndísi Höllu og Dúf-
una og fiskinn eftir Jónas Tómas-
son, gamansamt verk með frönsku
lagaívafi, sem hann samdi fyrir
okkur fimm fyrir þessa tónleika.
Verkunum var mjög vel tekið.
Madrid
Daginn eftir tónleikana í París
flaug ég til Madrid og hitti félaga
mína í Blásarakvintett Reykjavík-
ur. Þar komum við fram á opnun-
arathöfn norrænu listahátíðarinn-
ar „Undir Pólstjörnu" þann 14.
mars. Um kvöldið vorum við með
sjálfstæða tónleika, að viðstöddum
fyrir nærri 20 áram. í fyrra kom
stjómandi sinfóníuhljómsveitar
Quito, Alvaro Manzano, til Islands
á vegum ríkisútvarpsins og Guð-
mundar Emilssonar og stjómaði
sinfóníuhljómsveitinni okkar. End-
urnýjuðu Richard og hljómsveitar-
stjórinn fyrri kynni og vora þessir
tónleikar ákveðnir. Tengslin sem
myndast í svona fjarlægum löndum
era einstök. Þrátt fyrir fjarlægðina
finnst mér við eiga margt sameig-
inlegt. Bæði löndin era smáríki,
bæði eldfjallalönd og fiskveiðiþjóð-
ir og nýlendur um aldir. Ég hafði
með mér nótur og geisladiska og
þáði ýmislegt forvitnilegt frá þeim
í staðinn.
París
Eftir þetta mikla ferðalag var
ég svo heima í 5 daga en flaug
þá til Parísar til þess að vinna með
mjög skemmtilegum kvennahópi.
Hópurinn samanstendur af þeim
Eddu Erlendsdóttur píanóleikara,
Bryndísi Höllu Gylfadóttur selló-
svo fyrir að ef vinir og velunnarar
vildu minnast sín á einhvern hátt
yrði það gert með stofnun listasafns
að Görðum. Eftir lát hans hafi verið
stofnaður minningarsjóður í nafni
hans og fljótlega hafi komið upp sú
hugmynd í sjóðsstjórn að kaupa
gamla prestbústaðinn og brúa þann-
ig bil þar til listasafn risi að Görð-
um. Við litum á þetta sem fjárfest-
ingu fyrir sjóðinn, segir Jóhanna. I
þessu Ijósi fórum við af stað og höf-
um notið góðs stuðnings ýmissa
aðila bæði einstaklinga og hins opin-
bera, segir hún og bætir við að tak-
mark þeirra um að auka listræna
starfsemi á Akranesi í stað þess að
bíða, hafi einnig haft sitt að segja.
Jóhanna segir að húsið henti ein-
staklega vel fyrir smærri listastarf-
semi og hafa listamenn lýst ánægju
sinni með aðstöðuna, enda sé húsið
með sérstaka sál og merkilega sögu.
Næg verkefni
Jóhanna segir nægt framlag af
listviðburðum vera til staðar og að-
sókn að húsinu sé mjög góð. Á næstu
dögum verða tvennir tónleikar og
síðan verður sett upp ný listsýning
eftir páska. Þá er ætlunin að í sumar
verði sett upp yfirlitssýning sem höfði
sérstaklega til ferðamanna sem sæki
Akranes heim. „Hvað haustið ber í
skauti sér er óráðið, en við eram
bjartsýn á framhaldið," sagði Jó-
hanna Jónsdóttir að lokum.