Morgunblaðið - 01.04.1995, Síða 6

6 E LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VARDE
Nytjalistasafnið
í Búdapest
VARDE, norræna hönnunarsýningin, stendur
nú yfir í Búdapest, en hún er farandsýning
sem sett er upp í helstu borgum Evrópu.
Trausti Steinsson, fréttaritari Morgun-
blaósins í Búdapest, skoóaói sýninguna,
og kynnti sér Varde-áætlunina.
ITT MERKILEGASTA safn
Búdapestar af mörgum merki-
legum er án efa Nytjalistasafnið (Ip-
armiivészeti Múzeum) við Úllöi út,
eða veg, í Pest. Þetta er þriðja elsta
safn sinnar tegundar í heiminum,
aðeins safnið í London, Viktóríu- og
Albertssafnið sem er stóra fyrir-
myndin, og safnið í Vín eru eldri.
Safnhúsið hér sem byggt var fyrir
um 100 árum og vígt árið 1896, í
tengslum við heimssýninguna þá, er
tröllaukið að sjá og líkist helst dóm-
kirkju eða basilíku, og rís upp úr því
mikið hvolfþak, mjög skrautlegt, í
upprunalegri merkingu þess orðs,
alsett marglitum, aðallega þó græn-
um og gylltum og glitrandi tígulstein-
um, eins og raunar þök ýmissa ann-
arra fagurra húsa hér í borg, til
dæmis Matthíasarkirkjunnar og
Tækniháskólans Búdamegin við
Dóná og Tollhússins gamla sem nú
er notað sem risastór innanhúss vöru-
markaður hér Pestarmegin.
Leiðin inn í húsið er líka skraut-
leg, prýdd indverskum, tyrkneskum
og ungverskum mynstrum, litauðug-
um og íjölbreyttum. Manni fínnst
eins og leiðin liggi inn í Þúsund og
eina nótt og ýmis ófyrirsjáanleg æv-
intýr.
Innan dyra er safnið eftirlíking
Alhambra-hallarinnar á Spáni. I
kringum kjarna háan og víðan eru
svalir, súlnagöng og salir á tveimur
hæðum. Efst uppi, hátt yfir inngangi
og anddyri er loks einn stakur salur,
stór og bjartur.
Þegar gengið er um safnið kemur
fljótt f ljós að það er sannkallað nytja-
listasafn, í háum gæðaflokki og föstu
sýningunum tveimur er mjög vel fyr-
ir komið. Munimir eru flestir frá 18.
og 19. öld, meiri hluti þeirra ung-
verskur en einnig margir frá öðrum
Evrópulöndum og Asíu.
Sá sem fer um safiiið fær tæki-
færi til að skoða heil ferli, sjá hvem-
ig nytjahlutir urðu til. Hér gefur að
líta leirbrennsluofna og leirmuni
margs konar; tæki sem notuð voru
til bókagerðar: bókbandsáhöld, bóka-
pressur, kjölsaumanálar og náttúr-
lega gamlar bækur, sannkölluð bók-
verk, listaverk, engar einnota pappír-
skiljur það; viðarvinnslutæki; axir,
sagir, hefla og svo tréverk, þar á
meðal stóla, skápa, skatthol, borð.
Mest hreifst ég prívat og persónu-
lega af einu skrifborði frá Englandi.
Það er frá seinni hluta 19. aldar, úr
mahom', með leðurklæddri plötu.
Undir borðplötunni eru þijár skúffur
en í hálfhring í kringum hana tólf
skúffur, allar með höldum og skrám
úr kopar, og tvö dularfull hólf að
auki. Manni kemur í hug kistill ís-
lenska bóndans sem var svo hagan-
lega gerður að dýrt kveðna vísu eða
brag þurfti til að ljúka upp hólfunum
öllum. Sannkölluð konungsgersemi.
Varde-hugmyndafræðin
Fyrstu helgina í mars er allt á rúi
og stúi og fleygiferð í þessu merki-
lega húsi. Framundan er nefnilega
norræna hönnunar- og listiðnaðar-
sýningin VARDE. Ungir norrænir
hönnuðir og hönnunamemar eru í
óða önn að taka upp úr kössum og
byija að koma gripum fyrir í stóra
kjamanum miðsvæðis. Þar á meðal
eru tveir Svíar, Ása og Roger. Þau
eru að setja saman feikn viðamikinn
skúlptúr, hálfkúlu eða hvel, sem
virðist ætla að sóma sér vel innan
í þessu stóra hveli. Aðspurð segjast
þau vera innblásin af hvolflaga snjó-
húsum ínúíta, íglúum og af hring-
laga steinhúsum í Austurlöndum
nær en slík hús þola vel jarðskálfta
sem þar eru tíðir. Hvel Asu og Ro-
gers er úr viði, sænskri furu sem
nóg er til af, mjúkt, sterkt, hlýtt og
andar, allt í senn.
Skyldu Ása og Roger gefa tóninn
fyrir sýninguna sem framundan er?
Ég fæ í hendur katalók mikinn
eða verkaskrá með meiru, hátt í 200
blaðsíðna bók, glæsilegt bókverk í
sjálfu sér og vel hannað (nema hvað
blöðin vilja losna upp úr límdum kil-
inum við lestur). Dagana fram að
sýningaropnun er ég að smálesa
bókina. í henni er hugmyndafræðin
að baki Varde kynnt rækilega.
Hugmyndin kviknaði fyrst á sam-
norrænum rektorafundi haustið
1991. Rektorarnir voru sammála um
þrennt: eitt, að kominn væri tími til
að huga meira hér eftir en hingað
til að vistvænni hönnun; tvö, að
margt mætti læra af fortíðinni, oft
jafnvel mjög fjarlægri, bæði hvað
varðar nýtingu hráefna og vinnu-
brögð; og þijú, að ástæða væri til
að auka og dýpka samvinnu norrænu
hönnunar- og listiðnaðarháskólanna.
Árið eftir, 1992, var metnaðar-
fullri hönnunaráætlun hleypt af
stokkunum og hlaut hún nafnið
VARDE. í katalóknum segir: „Varde
er gamalt norrænt orð sem merkir
varða eða viti. Það endurspeglar
ágætlega það markmið Varde-verk-
efnisins að marka veginn fram á við
en byggja þó á gömlum hefðum í
norrænni hönnun." Varde þýðir sem
sagt ekki bara „varða“ heldur líka
„viti“ eða „hættumerki". Tilgangur
Varde-áætlunarinnar er þannig
meðfram að vara við hættum sem
framundan geta leynst ef óvarlega
verður farið.
Sjö háskólar frá Norðurlöndunum
fimm hafa verið með í Varde frá
byijun, skólamir í Helsinki, Umeá,
Gautaborg, Kaupmannahöfn, Osló,
Björgvin og Myndlista- og handíða-
skóli íslands sem um þessar mundir
er nýbúið með lögum að lyfta á
háskólastig.
Varde-sýningin er farandsýning
og síbreytileg sem slík. Fyrst var
sýnt í London, í fyrravor, þá í Róm,
í haust sem leið, seinna í vor verður
sýnt í Berlín, og í haust í Vín. Varde
er þannig ekki einn afmarkaður at-
burður heldur langvarandi ferli eða
verkefni.
Á öllum stigum Varde-verkefnis-
ins eru eftirfarandi grundvallaratriði
höfð að leiðarljósi: „Stöðugleiki nátt-
úrunnar, lífsgæði, markviss fram-
þróun og skynsamleg nýting á hrá-
efnum.“ Lykilorð verkefnisins urðu
fljótlega þessi þijú: Vistfræði, lífs-
gæði, auðlindir.
VARDE — Hugmyndaflæði
í katalóknum stóra eru saman
komnar margar lærðar og vel skrif-
aðar ritgerðir eftir listfræðinga,
heimspekinga, rektora og fleiri slíka,
og einnig hugleiðingar allra ungu
hönnuðanna um eigin verk.
Gaman er að sjá hvað fræðimenn-
irnir norrænu eru frakkir og ófeimn-
ir að setja fram stórar sögulegar
skoðanir og ögrandi hugmyndir um
allt milli himins og jarðar og tengja
þær vistfræði, hönnun og listiðnaði.
Dæmi: Skandínavar voru stefnu-
mótandi fyrir Evrópu og heiminn
allan í kringum miðja öldina, ekki
bara á sviði húsgagnahönnunar og
innanhússarkitektúrs heldur líka
hvað varðaði lýðræðisþróun, velferð,
kvenréttindi og barnaverndarmál.
Nú hafa þeir glatað forystuhlutverk-
inu á mörgum sviðum og jafnvel
dregist aftur úr. Mál er að blása til
nýrrar sóknar, á vistvænum, listræn-
um nótum;
— eða: Smátt er fagurt. Þetta var
einn meginboðskapur hippahreyf-
ingarinnar. Samfélag manna er
betra en ofneysla óþarfa og upp-
hleðsla hluta;
— eða: Bob Dylan var æðsti prest-
ur andstæðinga Víetnamstríðsins og
Blómahreyfingarinnar og Wo-
odstock. Þegar hann söng: Somet-
hing is happening here. But you
don’t know what it is. Do you, Mr.
Jones? fór ekkert á milli mála að
eitthvað lá í loftinu, einhver hreyf-
ing, fögnuður, eftirvænting. Mr. Jo-
nes ókyrrðist. En hann getur, illu
heilli, sofið rólegur núna. Öldurnar
hefur lægt, hipparnir farnir heim,
blómabömin öll orðin bílgróin. Það
þarf að raska ró hans á ný;
— eða: Ameríkanar eru anababt-
istar, það er endurskírendur! Þar sem
þeir eru svo ungir sem þjóð misstu
þeir af hinni upphaflegu skírn allra
hluta og fyrirbrigða. Þess vegna
þurfa þeir að skíra allt upp á nýtt
og eiginlega endurskapa heiminn þar
með, í sinni mynd. Upp úr þessari
þörf spretta Coca-Cola, Mickey Mo-
use og Hollywood þar sem allt er „
Larger than Life“, stærra en lífið,
goðsögulega stórt, yfimáttúrulegt,
guðdómlega gott. Hér þarf mót-
vægi, evrópskt, skandínavískt, skyn-
samlegt, vit. Og jarðsamband.
Opnunarhátíðin
Rennur svo upp föstudagurinn 10.
mars, sólríkur, bjartur og hlýr vor-
dagur í Búdapest.
Klukkan tvö er fríður hópur fólks
mættur í Nytjalistasafnið. Hér á að
setja bæði árlega Vorhátíð Búda-
pestar og opna Varde-sýninguna.
Til þessara verka hafa verið fengnir
ekki minni menn en tveir forsetar,
Göncz Árpád forseti Ungveijalands
og Martti Ahtisaari forseti Finn-
lands.
Fyrst var stuttur en glæsilegur
lúðrablástur. Svo stigu forsetarnir í
gontu. Mæltist báðum vel. Göncz
Árpád taiaði um Bartók og tónlist
hans, en Ahtisaari um norræna
menningu og spáði henni velgengni
næstu þúsund árin. Var góður rórhur
gerður að ræðunum. Báðir eru for-
setarnir andans menn að upplagi,
sá ungverski rithöfundur góður og
þýðandi heimsbókmennta, sá finnski
kennari og skólastjóri áður en hann
varð forseti.
Að loknum lúðrablæstri og ræðu-
höldum gengu forsetarnir um sýn-
inguna og fylgdu aðrir gestir í fót-
spor þeirra. Brá ýmsum þegar þeir
þurftu að ganga yfir fjöldann allan
af finnskum smábörnum. Einnig
varð mörgum starsýnt á íslenska
líknarbelgi sem hanga niður úr loft-
inu í einum básnum uppi.
Staðarhaldarar gerðu sér far um
að setja forsetana sem allra best irin
í það sem hér er til sýnis og láta
þá prófa allt sem hægt er að prófa.
Þar á meðal eru endurunnir hjólhest-
ar, laufléttir stólar og flíkur úr næst-
um engu en þó sagðar hlýjar. Nú
er finnski forsetinn nokkuð þungur
á fæti, fyrirferðar- og efnismikill og
fór ekki hjá því að eitthvað léti und-
an og gæfi sig við þessar tilraunir
allar.
Annars sýndist mér að diplómat-
amir og toppkratarnir sem þarna
voru fjölmargir væru löngum upp-
teknari á göngu sinni í gegnum sýn-
inguna af öðru en gripum hennar,
nefnilega hver af öðrum og hugðar-
efnum sem falla utan ramma sýning-
arinnar og síðan veitingunum glæsi-
legu sem í boði voru við enda
göngunnar: eðalvínum alls konar og
ótrúlega girnilegum krásum, bæði
köldum og heitum.
Opnunarhátíðin var sannkölluð
veisla fyrir eiginlega öll skynfæri
og skilningarvit.
Sýningin
Á sýningunni hér eru hátt í sjötíu
verk, sum unnin af fleiri en einum
hönnuði og fleiri en tveimur jafnvel,
þannig að fjöldi hönnuða sem eiga
hér verk eða aðild að verkum losar
vel hundraðið.
Verkunum er skipt í átta flokka
sem kallast:
1. Keramík og glerhönnun: Garður-
inn.
2. Fatnaður og tískuhönnun: Föt
fyrir breytilegt loftslag.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Pétur örn Frióriksson
Fólk leitar
ai svari
PÉTUR ÖRN SÝNIR
i GERÐUBERGI
INN í herbergi getur þú kíkt í
gegnum glugga, þar er ýmis-
legt, smáhlutir og annað sem ég
sé illa hvafr er, á borði. Tvö verk
í viðbót eru á sýningunni og þar
éru regnbogalitir. Pétur Örn Frið-
riksson myndlistarmaður sýnir í
Gerðubergi til 23. apríl.
Hann segir að myndlistamenn
hafi ákveðnu hlutverki að gegna;
að miðla einhveijum hlutum, þekk-
ingu, skoðunum eða sjónarmiðum
og að þannig reyni hann að vinna
að myndlist. „í því sem ég er að
gera, vil ég gjaman ýja að hlutun-
um,“ segir Pétur. „Ég vil alls ekki
setja neitt fram sem endanlegt í
minni myndlist. Þegar fólk er að
hlusta eða horfa á eitthvað bíður
það gjaman eftir því að fá eitthvað
ákveðið fram, jafnvel svar, sem
það getur sett inn í sitt flokkunar-
kerfi. Ég vil ekki gefa fólki þetta
ákveðna svar því mér finnst það
svindl, því ein skoðun, eitt svar,
er alltaf hluti af stærri heildarskoð-
unum.“
- En hvað ertu að gera á þess-
ari sýningu?
„Ég er að gera til-
raun með ljós,“ segir
Pétur Öm.
— Og er það mynd-
list? leyfi ég mér að
spyija Pétur.
„Já, þetta er mín
vinnuaðferð, eins kon-
ar hreyfilist. Ég hef
valið mér það fag innan
myndlistar, því ég skil
það best. Ég leita í vís-
indin og skoða eitthvað
sem ég þekki ekki, mér
finnst það skemmtileg-
ast. Ég geng fyrir því
að skoða það sem ég
skil ekki, ég geri til-
raun til að skilja og
reyni svo áð koma
þessum skilningsferli
yfir til áhorfenda.
- En hvernig til-
raun? Er þetta alvöru-
tilraun?
„Þetta er uppsetning
á tilraun, sviðsetning.
Ég er að vinna með hrærigraut
úr Newton og samtímamönnum
hans innan sögu vísindanna, set
upp ýmsa hluti sem tengjast til-
rauninni, sumir virka, aðrir ekki.
Ég er að fást við þekkingu sem
menn voru að vinna með á 18. öld
og prófa að skoða hana í nútím-
anum, svo tek ég hluta úr sögunni
á leið til samtímans og nota þá líka.
Ég er að spá í þá þekkingu sem
nútímamaðurinn býr yfir, nýtir
sér, en veit í raun ekkert um. Til-
raunin er dálítíð óskýr, þú veist
ekki alveg fyrirfram hvað á að
gerast. Ég leyfi fólki ekki endilega
að sjá allt ferlið heldur aðeins hluta
þess. Þannig vil ég að áhorfandinn
glími við það sem ég sýni, - og
sýni ekki.“
- Og hvað er það sem rekur
þig áfram?
„Það er svo mikið af hlutum sem
búið er að hugsa um fyrir.okkar,
allt er búið að finna upp og hér
erum við til að njóta þeirra. Margt
af þessu skiljum víð ekki og kom-
um aldrei til með að vita neitt um
nema við ákveðum að læra um þá.
Ég er að spá í eðli hlutanna, þekk-
ingu og hvemig hún verður til?
- En hvað með fagurfræðina?
„Þetta sé ég sem fagurfræði,
eitthvað sjónrænt sem heldur
manni við að horfa með forvitni
og eftirvæntingu,“ segir Pétur að
lokum.
Pétur Örn lauk námi frá fjöl-
tæknideild MHí 1990 og ári síðar
frá hönnunardeild skólans, þá fór
hann til Enschede í Hollandi í nám
og lauk því á síðasta ári.
P.J.
Nýr sellfi-
konsert
eftir
Hafliða
NÝR sellókonsert eftir Hafliða
Hallgrímson tónskáld var
frumfluttur í City Hall í Glasgow
15. mars sl. Daginn eftir var kon-
sertinn fluttur í Queen’s Hall í Edin-
borg. Báðir tónleikamir voru vel
sóttir og fékk konsert Hafliða mjög
góðar viðtökur.
Skáldlegt og íhugult verk
Gagnrýnendur hafa lokið lofsorði
á konsert Hafliða. Michael Tumelty
skrifar um tónleikana í City Hall í
The Herald 16. mars. Hann skrifar
að heillavænlegt og ánægjulegt sam-
hengi _se í nýjum sellókonsert Hafl-
iða. Islenska tónskáldið Hafliði,
sjálfur stórbrotinn sellóleikari, hafí
um tíma verið fyrsti sellóleikari í I