Morgunblaðið - 02.04.1995, Qupperneq 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1995 B 7
SKOÐUN
skipti við Sovétríkin og leppríki
þeirra.
En þrátt fyrir það að stjórnmála-
baráttan hafi þannig um alllangt
skeið snúist um annað en það, hvort
efnahagslífið eigi að byggjast á
markaði eða miðstýringu, fer ekki
hjá því að hin breyttu viðhorf vegna
þess að nú er það orðin áþreifanleg
staðreynd, að sósíalismi, a.m.k. eins
og og hann hefir verið skilgreindur,
felur ekki S sér neina lausn þjóðfé-
lagslegra vandamála, hafa sín áhrif
á allan málflutning fyrir kosningar.
Eitt besta dæmið um áhrif hinna
beyttu viðhorfa á málflutning stjórn-
málaflokkanna fyrir þessar kosning-
ar er sú áhersla sem allir stjórnmála-
flokkar leggja nú á nauðsyn þess
að efla utanríkisviðskipti. Ég minn-
ist þess, að þegar unnið var að því
fyrir fáeinum áratugum að afnema
höft og skömmtun eftirstríðsáranna,
þá var því haldið fram, ekki síst af
hálfu þeirra er sérstaklega töldu sig
bera hag launafólks fyrir bijósti, að
frjáls innflutningur væri fyrst og
fremst í þágu heildsalanna en skipti
engu máli fyrir hagsmuni eða kjör
hins almenna launþega. Biðraðirnar,
svarti markaðurinn og annar ófögn-
uður sem höftin höfðu í för með
sér, átti samkvæmt þessum skoðun-
um ekki að hafa nein áhrif á lífskjör
eða kaupmátt launa.
Nú hefir í þessu efni sérstaklega
orðið á veruleg breyting, sem m.a.
hefir leitt til þess að sú skoðun hef-
ir komið fram, að þar sem enginn
ágreiningur sé lengur um yfirburði
markaðarins yfir hinn miðstýrða
sósíalisma, hljóti efnahagsmálin að
verða minni fyrirferðar en áður í
stjórnmálaátökunum, sem muni þá
í ríkara mæli snúast um menningar-
mál, velferðarmál og önnur „mýkri“
mál, eins og sumir hafa nefnt það.
Þessari þróun ber að mínum dómi
að fagna, ef fyrir henni eru raunhæf-
ar forsendur, en hvort svo verður,
er auðvitað erfitt að spá um. Það
má þó telja víst, að átökin milli
þeirra, sem aðhylltust frjálsan mark-
að á grundvelli einkareksturs og
þeirra, sem aðhylltust miðstýrðan
sósíalisma, muni ekki í náinni fram-
tíð koma upp á borðið. En þar með
er ekki sagt að hinn fijálsi markað-
ur geti örugglega hrósað sigri um
langa framtíð sem hin sjálfsagða
skipan viðskiptamála, a.m.k. á slíkt
ekki við hér á landi. Að vísu hefi
ég ekki orðið þess var í upphafi
þeirrar kosningabaráttu, sem nú er
að hefjast, að neinar tillögur hafi
komið fram um það, að auka beri
opinberan rekstur og stækka þannig
opinbera geirann í atvinnulífinu.
Fijálsa markaðinum virðist því,
a.m.k. í nánustu framtíð, ekki stafa
nein hætta af sósíalisma í merking-
unni þjóðnýtingarstefna og má ólík-
legt telja að breyting á því sé yfirvof-
andi.
En með þessu er það ekki sagt,
að við Islendingar getum verið ör-
uggir um það, að stjórnmálaþróunin
hér innanlands verði því a.m.k. ekki
til hindrunar að við getum notið
þeirrar hagkvæmni sem frjáls við-
skipti hafa í för með sér.
Olafur Ragnar Grímsson, formað-
ur Alþýðubandalagsins, hélt því
fram á dögunum í útvarpsviðtali að
opinberi geirinn í íslensku atvinnu-
lífi væri minni en í flestum þeim
grannlöndum okkar, sem við oftast
berum okkur saman við. Eftir því
sem ég best veit hefir hann í þessu
efni rétt fyrir sér. Stærð einkageir-
ans í atvinnulífínu ætti því út af
fyrir sig ekki að vera því til hindrun-
ar að hér geti þrifist frjáls markað-
ur. En hér verður að gera sér það
ljóst, að það er ekki einvörðungu
stærð einkageirans, sem er forsenda
fyrir fijálsum markaði, heldur, og
það ekki síður hitt, að ákveðnir
þættir viðskiptalífsins séu einkav-
æddir. Það virðist ekki lengur um
það ágreiningur hér á landi að fram-
leiðsla venjulegs neysluvarnings og
framleiðslutækja eigi að vera i hönd-
um einkafyrirtækja. En öðru máli
gegnir um verð og framboð annarra
aðfanga til framleiðslunnar, svo sem
vinnuafls og lánsfjár. Hér eru marg-
ir, ef ekki flestir, þeirrar skoðunar,
að vegna þess hve launahlutföll og
vextir ráða miklu um tekjuskipting-
una í þjóðfélaginu, geti ríkisvaldið
ekki látið þessa miklvægu þætti
efnahagslífsins afskiptalausa.
Um þetta er varla meiriháttar
ágreiningur, en fyrir því má ekki
loka augunum, að ef ríkið skoðar
það sem sitt hlutverk að ákvarða
verð á þessum mikilvægustu aðföng-
um framleiðslustarfseminnar, hlýtur
það um leið að ráða vöruverðinu, svo
að þá hefir verið horfið á vit allsheij-
ar þjóðnýtingar eða sósíalisma. Nú
er það að vísu svo, að því er vinnu-
laun snertir, sem nær alls staðar eru
hinn stærsti einstaki þáttur vöru-
verðsins og launahlutföllin því mjög
mikilvægur þáttur tekjuskiptingar-
innar, að fáir munu vera þeirrar
skoðunar að þau eigi beinlínis að
ákvarðast af ríkisvaldinu, þótt það
geti leitast við að hafa á þau meiri
eða minni áhrif.
Þó að vinnumarkaðurinn geti að
vísu óvíða talist fijáls markaður, þá
er það svo hér á landi sem í öðrum
vestrænum lýðræðisríkjum, að það
er talið sjálfsagt sem meginregla að
aðilar vinnumarkaðarins semji sín á
milli um kaup og kjör, þannig að
bein íhlutun ríkisvaldsins á þá samn-
inga komi aðeins til greina í neyðar-
tilfellum. Áhrif ríkisvaldsins á launa-
hlutföll verða því einkum af óbeinum
toga, auk þess sem samningar þess
við eigin starfsemi geta vitanlega
haft sín áhrif.
Þá eru það peningamálin og stjórn
þeirra, sem alltaf hljóta að vera ein-
hver mikilvægasti þáttur efnahags-
starfseminnar. Allt frá því að banka-
starfsemi hófst hér á landi undir lok
síðustu aldar hefir sú starfsemi í
raun verið þjóðnýtt og rekin á vegum
opinberra aðila. Islandsbanki, sem
stofnaður var í byijun aldarinnar af
erlendum hluthöfum, var að vísu frá
lögfræðilegu sjónarmiði séð einka-
banki, en í raun höfðu hinir erlendu
hluthafar allt frá upphafi starfsemi
bankans mjög lítil áhrif á rekstur
hans og stjórn. Þar voru það í raun
íslensk stjórnvöld sem öllu réðu.
Fyrsti einkabankinn, sem í raun
hefir verið starfræktur sem slíkur,
er hinn nýi íslandsbanki, en enn sem
komið er a.m.k. ræður hann aðeins
óverulegum hluta lánamarkaðarins
í heild.
Hér verður látið nægja að vísa til
þess, sem sagt hefir verið hér að
framan um áhrif þess á efnahagsleg-
ar framfarir hér á landi að lána- og
peningamarkaðurinn er og hefir ver-
ið þjóðnýttur og miðstýrður. Það
hefir tæpast haft jákvæð áhrif á
efnahagslegar framfarir, að þrýst-
ingur hefir verið á þá sem bönkunum
hafa stjórnað, að láta pólitíska hags-
muni ráða meiru um það hvernig
lánsfénu er ráðstafað en arðbæris-
sjónarmiðið. Hér skal að lokum á
það drepið, að einhveijir þeirra, sem
nú eru að komast í kosningaham,
munu vilja gera þá athugasemd við
það, sém hér hefir verið sagt um
þjónkun þeirra, sem opinberum
stofnunum, ekki síst lánastofnunum,
stýra, við pólitíska sérhagsmuni, að
slíkt kunni að einhveiju meira eða
minna leyti að eiga við um fortíðina,
en benda jafnframt á það, að nú séu
komnar til skjalanna hreyfingar,
sem hafi það á stefnuskrá sinni, að
uppræta pólitíska spillingu í opinber-
um rekstri. Fái þær hreyfingar
nægjanlegan stuðing gefi það tilefni
til meiri bjartsýni en áður hefur ver-
ið tilefni til um framvinduna í þessu
efni. Vitanlega er pólitísk spilling
vandamál hér á landi eins og annars
staðar, þó að ég hafi ekki notað það
orð um þjónkun við pólitíska sér-
hagsmuni sem hér hefir verið rædd.
Uppræting pólitískrar spillingar er
vissulega gott mál og það er fjarri
mér að telja hvern þann, sem slíkt
boðar, hræsnara, þó sá hinn sami
sé mér persónulega ókunnur. En svo
mjög sem ég hefi áður vorkennt
þeim, sem þrýst hefir verið til þess
að veita lán eða aðra fyrirgreiðslu í
pólitískum tilgangi til verkefna sem
þeir ekki höfðu trú á, verða þeir enn
vorkunnarverðari þegar farið verður
að toga í þá frá tveimur hliðum,
annars vegar forvígismönnum pólití-
skra sérhagsmuna og hins vegar
siðapostulunum, sem krefjast þess
að sérhagsmunirnir, sem þeim á sín-
um tíma var treyst til að þjóna, verði
látnir lönd og leið.
Höfundur er hngfrædingur og
prófessor við Háskóla íslnuds.
VIGTARMENN
Námskeið til löggildingar vigtarmanna verður haldið
á ísafirði dagana 10., 11. og 12. apríl nk.,
á Akureyri dagana 24., 25. og 26. apríl nk.
og í Reykjavík dagana 2., 3. og 4. maí nk.
ef næg þátttaka fæst!!!
Námskeiðið stendur yfir í 3 daga og lýkur með prófi.
Skráning þátttakenda og allar nánari upplýsingar í síma 568-1122
- 'tJ' Löggildingarstofan
RAMMA
SAMNINGAR<<<

\vl( og betra innkaupakerfi
til sparnaðar ■ innkaupum
opinberra stofnana
RAMNIASAMNIHIGAR
=S3
3»
Ss£
■ ■ ’ : ‘
‘ s
— &.V
HVONINIAIVSy IAI WtfU
Einfaldleikiim í fyri rrtiiiii
Rammasamningakerfi Ríkiskaupa er nýtt, einfalt og
áhrifaríkt tæki til sparnaðar í innkaupum opinberra
stofnana.
Fjárhajíslrg hagkvæmni
Kerfið er nýjung í þjónustu Ríkis-
kaupa. Ríkiskaup framkvæma
útboð og gera rammasamninga á
sem flestum sviðum vöru- og þjónustu og leitast þannig
við að tryggja viðskiptavinum sínum bestu fáanlegu
kjör á markaðnum hverju sinni.
Val milli snljrnda
í dag eru til staðar rammasamningar um ritföng og skrifstofuvörur, prentun,
umslög, ljósritunarvélar og ljósritunarpappír, rekstrarvörur fyrir tölvur,
hjólbarða, hreinlætispappír, hreinlætisefni,
plastvörur, ljósaperur o.m.fl.
Forsvarsmenn opin-
berra stofnana eru
hvattir til að hafa
samband við Ríkiskaup
og afla sér frekari upplýsinga um þetta nýja kerfi.
Tímasparnaðnr
í samræmi viö liigogreglur
RÍKISKAUP
0 t b o b s k i I a á r a n g r i !
BORGARTUNI 7, 105 REYKJAVIK SIMI 91-26844,
BRÉFASÍMI 91-626739